דוד און בת שבע

[מילך טראק]

קיינמאל נישט געקענט די מעשה מיט אלע דיטעילס, איך געדענק מיין רבי האט דערציילט די מעשה פון שאול, גלית, דוד, שלמה, יואב, רובם, דעי מעשה סאמהאו געדענק איך נישט.

[מי אני]

דער משך חכמה זאגט (פ׳ נצבים) אז לפי חז״ל איז דאך בת שבע בעצם געווען מותר מן הדין לדוד, נאר לגבי שכיבתו עם בת שבע איז עס מער אַן ענין פון גזילה וחילול ה׳ מיט דעם וואס ער האט דאס געטוהן. און אלס תשובה וואלט דוד איר ווען נישט געדארפט ממש נעמען לאשה לאחר הריגת אוריה. נאר אויב נעמט ער איר נישט, קען זי דערנאך נישט חתונה האבן צו קיינעם, זייענדיג אז זי איז געווען אשתו של מלך אלס זיין מעשה, און זי וועט בלייבן אַן עגונה כל ימיה. און דאס איז נישט ריכטיג. ולכן, ווען אבשלום איז געשלאפן מיט זיינע פילגשים (שמואל ב טז כב), וואס דאס איז אויסגעקומען אלס אַן עונש לדוד על מעשה דבת שבע וכמו שאמר אליו נתן הנביא (שם יב יא) (און אויפ'ן זעלבן גג שמשם ראה דוד את בת שבע), איז דערנאך זאגט דער ירושלמי (סנהדרין פ״ב ה״ג):

ואליהם לא בא ותהיינה צרורות עד יום מותן אלמנות חיות (שם כ ג) ר יודה בר פזי בשם ר פזי בשם ר יוחנן מלמד שהיה דוד מקלעתן ומקשטתן ומכניסן לפניו בכל יום ואומר ליצרו הרע תאבתה דבר האסור לך חייך שאני מתאיבך דבר המותר לך

(וע״ש וואו די רבנן זאגן אז אסורות ממש היו לו.) און דאס איז געווען כדי צו טוהן אט די תשובת המשקל פון זיך צוריקהאלטן, כאטש מיט אנדערע פרויען. און דאס אז ער האט דא נישט חושש געווען לעגנן, איז ווייל דא איז עס דאך נישט געווען זיין שולד; עס איז אבשלום וואס איז געשלאפן מיט זיי. (ועיין במראה הפנים על הירושלמי שם דיליף מהכא דגרושות המלך אסורות לכל אדם, דאל"כ בוודאי שהיה דוד מגרשן מלהיות עגונות. ומשמע מהכא דפילגשים הן בקידושין בלא כתובה ע"ש.) משא״כ בבת שבע וואו עס איז געווען פשיעותא דידיה. (וע״ש בהואיל משה בשמואל ב כ ג ״אולי לא אנוסות היו הפילגשים, רק מדעתן וחפצן הפקירו עצמן לאבשלום, ונתנן בבית משמרת לבלתי תזנינה עוד״). (און חיוב עונה איז נישטא, זייענדיג אז זיי זענען פילגשים בלא כתובה, וואס פילגשים זענען לכו"ע מותר למלך להלכה. ועיין בהל' מלכים פ"ד ה"ד.) און דאס זעלבע איז געווען לגבי זיין נישט שלאפן מיט אבישג השונמית כבסנהדרין כב. ע״ש.

און דר. ראַבּערט אַלטער ברענגט ארויס א קשר בזה למיכל:

The concubines have become taboo to David because they cohabited with Absalom his son. But this whole sad notice suggests that David now cannot fully “come back to his house.” The women he left, perhaps foolishly and surely futilely, “to watch over the house” are now sequestered “in a house under watch.” There is a wry echo in all this of that early moment of David’s investment of Jerusalem when he was confronted by another wife he had left behind who had slept with another man — Michal with Palti. She had no child “till her dying day” — an image of interrupted conjugality that is multiplied tenfold here with the concubines

ועיין בסנהדרין דף יט: ודף כא.

[מילך טראק]

איך ווארט אז סזאל ארויסקומען דוד און בת שבע פון די "מיטגעלעבט" סעריע

[כרם זית]

די מחלוקת אין ירשלמי צי די פלגשים זענען מן הדין געווען אסור אדער דוד האט זיך אליין אפגעהאלטן פון זיי, קען מען אפלערנען אלס די מחלוקת צווישן פרופסור ישעיהו ליבוביץ און הרב פרופסור אליעזר ברקוביץ, צי עס איז דא מאראל אינדרויסן פון הלכה. למ"ד אז הלכה איז נישט מאראל קען מען טאקע זאגן אז ער האט מחמיר געווען מחמת מאראל, כאטש עס האט עפעקטירט די פלגשים אז זיי זענען געווארן אלמנות חיות, וויבאלד מאראל איז אן אמת'ע וועליאו. אבער למ"ד אז נאר הלכה איז מכריע מאראל, מוז זיין אז זיי זענען געווען אסור פאר אים ע"פ הלכה, וויבאלד אויב נישט אלס וואס אויס האט ער זיי געמאכט אלמנות חיות (און פון דוד'ס התנהגות - ווי חז"ל זענען מסביר, זעט אויס אז ער האט געהאלטן אז חוץ הלכה איז גארנישט דא).

[דער גאלדענער אדלער]

כ'בין נאכנישט דורך אלע תגובות, נאר כ'זעה ווי @לאכעדיג האט צוגעברענגט די גמ' פון כל האומר דוד חטא אינו אלא טועה און מיט דעם וויל ער אפווענדן די גאנצע מעשה כאילו ס'גארנישט געווען דא, זיי מוחל און קוק אריין אין רש"י אויפן פלאץ דאכצעך מיר אויפן ד"ה חטא און רש"י לייגט צו צוויי ווערטער "באשת איש" ס'טייטש דוד האט נישט עובר געווען באשת איש וועגן די תקנה וואס די בי"ד פון דוד האט געמאכט אז יעדער וואסי געגאנגן מלחמה האלטן האט געברויכט געבן א גט פאר זיין ווייב כדי צו מונע זיין די פראבלעם פון עגונות. אבער די גמ' מיינט זיכער נישט צו זאגן אז דוד האט נישט געזינדיגט דערמיט, ווייל אויב נישט, דאן וואס האט נתן הנביא עם איבערגעוויזן? און מוסר געזאגט? און האט נאך געכאפט זיין עונש און דוד המלך האט אנערקענט אין זיין חטא, ולך לבדך חטאתי והרע בעינך עשיתי! און ווי אויך האט ער מודה געווען פאר נתן הנביא!

[חקרן]

קוק גוט אריין אין די מוסר וואס נתן הנביא זאגט אים, וועסטו באמערקן אז ער האלט אים נישט פאר אויפן וואוינען מיט בת-שבע, נאר בעיקר אויפן הרג'ענען אוריה החתי. די התרשמות פונעם פסוק איז, אז דער עיקר חטא איז געווען, פארוואס ער האט פארגאסן אומשולדיג בלוט און גע'הרג'עט אן אומשוליגן מאן.

אין תהלים קוקט שוין אויס אנדערש.

[שפילער]

קוק גוט אריין אין די מוסר וואס נתן הנביא זאגט אים, וועסטו באמערקן אז ער האלט אים נישט פאר אויפן וואוינען מיט בת-שבע, נאר בעיקר אויפן הרג'ענען אוריה החתי. די התרשמות פונעם פסוק איז, אז דער עיקר חטא איז געווען, פארוואס ער האט פארגאסן אומשולדיג בלוט און גע'הרג'עט אן אומשוליגן מאן.

אין תהלים קוקט שוין אויס אנדערש.

איך פארשטיי נישט א קעניג האט נישט קיין רעכט צו הארגענען וועם ער וויל? ער איז געווען א מורד במלכות ער האט נישט געפאלגט וואס דער קעניג האט געהייסן פלאס האט ער פארשעמט דער קעניג פארוואס הייסט עס אן אומשילדיגן מאן?

[חקרן]

ווייל ער האט געהאט א נגיעה דערין.

[מי אני]

דער אברבנאל איז מפרש (שמואל ב יב כ-כא):

והיותר נכון הוא מה שכתב רד״ק שנתן הנביא בא אל דוד מיד כשילדה בת שבע קודם שימול הנער, ושאחרי ייעודו חלה הנער וביום השביעי ללידתו מת, ואין היום השביעי שזכר שביעי לחולי כי אם שביעי ללידה, ולכן לא נתחייב לנהוג עליו אבלות, ורחץ וסך ובא לבית השם להתפלל ולהודות על הרעה כמו שהיה חייב להודות על הטובה ואם כן לא היה הנער חולה כי אם יום אחד או יומים, ולכן לא אכל דוד בהם לחם.

וראוי שנשאל בזה אחרי שכבר ידע דוד שהיה זה גזירה גזורה מהא-ל יתברך על חטאתו, איך היה צם ומתפלל עליו? ואיך אמר לעבדיו מי יודע יחנני אלקים וחי הילד? ורד״ק השיב שחשב דוד שעם התשובה ינחם השם על הרעה. ואני אחשוב שעשה דוד זה להעלים הענין מהאשה ומאנשיו, ולכן לא ביאר להם שהיה זה בענשו, ואחרי מות הילד בא אל בית השם והשתחוה שמה להיותו מקבל עליו את הדין.

דר. יונתן דזשעיקאבּס ברענגט ארויס אז מיתת הבן של דוד והתנהגותו בעת חליו, האט אים געברענגט צום תשובה האמיתית. מיינענדיג, אז זיין חטא איז דרייפאכיג: קעגן ג-ט׳ס ציווי בהתורה, קעגן אוריה פערזענליך, און קעגן דאס פאלק מיט׳ן גרינגשעצן (דאס לעבן פון) זיינע סאלדאטן וואס קעמפן פאר אים. ווען נתן הנביא האט אים פארגעהאלטן האט ער גראד מודה געווען אויפ׳ן ערשטן חלק, פון אַן עבירה קעגן ג-ט. בשעת׳ן קלאגן אויפ׳ן קינד, האט ער שב געווען פון זיין חטא קעגן אוריה. ער האט דעמאלטס געטוהן דאס וואס אוריה האט געטוהן ווען ער האט גערעדט צו אים: ער איז געשלאפן אויף דער ערד, ער האט זיך נישט געוואשן און נישט עוסק געווען בתשמיש (נאר הערשט לאחר מיתת הילד; ועיין במו״ק טו:). און אז זיינס א קינד איז אוועק, האט ער איינגעזעהן דאס וואס ער דארף אכט געבן און שעצן אויף לעבענס אונטער אים פאר׳ן פאלק.

[יאסל ראקאווער]

קיינער פרעגט נישט פארוואס די קינד איז געשטארבן ווען ס'שטייט ובנים לא יומתו על אבות. יעדער קאכט זיך נאר אין דוד אויב האט ער עס deserved אדער נישט. וואס איז מיט בת-שבע וועם דוד האט גערעיפט? איר קינד דארף שטארבן? זי דארף דורך גיין די גאנצע צער יולדת אז דוד זאל קענען האבן אן עונש? וואס איז מיט די נשמה פון די ממזרל בן זכר ער דארף שטארבן פאר א עונש פון א צווייטער?

ועוד די פראבלעם איז throughout תנ"ך! למשל ביי איוב, דער פארשוין איוב האט פינעף יועצים, אליהו מיט כביכול אליין. יעדער האט פשטים פארוואס איוב האט אזוינע צרות צרירות. קיינער פרעגט אבער נישט פארוואס איז די זון זיינער איז געשטארבן! וואס האט ער,זיי, די anonymous זיבען קינדער זיינע, וואס האבן זיי זיך פארזינדיקט??. מ'דארף שרייבען א ספר תנ"ך אויף ראובן בן איוב (שלא היה ולא נברא) צו זיך דורך רעדן מיט זיינע פינעף פריינט פארוואס ער איז געשטארבן. זיין פריינט, קינדער, ווייב האט אויך א וואויס, ניין?

[צקון לחש]

ראובן בן איוב איז גליקליך פאר'ן ווערן באפרייט פון דעם עולם הייסורים ווי דער שטן איז מושל בכיפה

[מן הסתם]

קיינער פרעגט נישט פארוואס די קינד איז געשטארבן ווען ס'שטייט ובנים לא יומתו על אבות. יעדער קאכט זיך נאר אין דוד אויב האט ער עס deserved אדער נישט. וואס איז מיט בת-שבע וועם דוד האט גערעיפט? איר קינד דארף שטארבן? זי דארף דורך גיין די גאנצע צער יולדת אז דוד זאל קענען האבן אן עונש? וואס איז מיט די נשמה פון די ממזרל בן זכר ער דארף שטארבן פאר א עונש פון א צווייטער?

ועוד די פראבלעם איז throughout תנ"ך! למשל ביי איוב, דער פארשוין איוב האט פינעף יועצים, אליהו מיט כביכול אליין. יעדער האט פשטים פארוואס איוב האט אזוינע צרות צרירות. קיינער פרעגט אבער נישט פארוואס איז די זון זיינער איז געשטארבן! וואס האט ער,זיי, די anonymous זיבען קינדער זיינע, וואס האבן זיי זיך פארזינדיקט??. מ'דארף שרייבען א ספר תנ"ך אויף ראובן בן איוב (שלא היה ולא נברא) צו זיך דורך רעדן מיט זיינע פינעף פריינט פארוואס ער איז געשטארבן. זיין פריינט, קינדער, ווייב האט אויך א וואויס, ניין?

אלעס ביז אהין פארשטייסטו שוין? די מלאכים האבן געפרעגט זו תורה וזו שכרה, האט זיי דער באשעפער געזאגט גזירה היא מלפני, כך עלה במחשבתי, נאך איין ווארט איך הער פון ענק אני אחזיר את העולם לתוהו ובוהו.

האומר על קן צפור יגיע רחמיך משתקין אותו.. אויב מלאכים קענען נישט פארשטיין, קענען מענטשליכע מוחות אוודאי נישט.. יעדע זאך וואס פאסירט האט א גענויע חשבון און אפילו דו ווילסט קענסטו נישט אלעס פארשטיין.

[וואלווי]

קיינער פרעגט נישט פארוואס די קינד איז געשטארבן ווען ס'שטייט ובנים לא יומתו על אבות. יעדער קאכט זיך נאר אין דוד אויב האט ער עס deserved אדער נישט. וואס איז מיט בת-שבע וועם דוד האט גערעיפט? איר קינד דארף שטארבן? זי דארף דורך גיין די גאנצע צער יולדת אז דוד זאל קענען האבן אן עונש? וואס איז מיט די נשמה פון די ממזרל בן זכר ער דארף שטארבן פאר א עונש פון א צווייטער?

ועוד די פראבלעם איז throughout תנ"ך! למשל ביי איוב, דער פארשוין איוב האט פינעף יועצים, אליהו מיט כביכול אליין. יעדער האט פשטים פארוואס איוב האט אזוינע צרות צרירות. קיינער פרעגט אבער נישט פארוואס איז די זון זיינער איז געשטארבן! וואס האט ער,זיי, די anonymous זיבען קינדער זיינע, וואס האבן זיי זיך פארזינדיקט??. מ'דארף שרייבען א ספר תנ"ך אויף ראובן בן איוב (שלא היה ולא נברא) צו זיך דורך רעדן מיט זיינע פינעף פריינט פארוואס ער איז געשטארבן. זיין פריינט, קינדער, ווייב האט אויך א וואויס, ניין?

אלעס ביז אהין פארשטייסטו שוין? די מלאכים האבן געפרעגט זו תורה וזו שכרה, האט זיי דער באשעפער געזאגט גזירה היא מלפני, כך עלה במחשבתי, נאך איין ווארט איך הער פון ענק אני אחזיר את העולם לתוהו ובוהו.

האומר על קן צפור יגיע רחמיך משתקין אותו.. אויב מלאכים קענען נישט פארשטיין, קענען מענטשליכע מוחות אוודאי נישט.. יעדע זאך וואס פאסירט האט א גענויע חשבון און אפילו דו ווילסט קענסטו נישט אלעס פארשטיין.

דאס איז טאקע די תירוץ פון באשעפער אליינס פון פרק ל"ח און ווייטער, אז די וועלט איז א סאך מער קאמפליצירט ווי א מענטש קען זיין אין זיין אייגן וועלטל. די געדאנק איז, אז טענות און חשבונות זענען נישט אזוי שטארק נוגע אין די ביג פיקטשער מחמת קוצר המשיג ועומק המושג, און אלע סברות און חשבונות פון די חברים זענען נאר לפי הנראה לעין.

לוינט זיך צו זעהן פרק ל"ח און ל"ט. אז מ'איז פארנומען מיט איוב און זיינע חברים, קען זיין עיקר חסר מן הסיפור אויב מ'קוקט נישט ביז סוף.

[וואלווי]

פאר די אלע וואס דערמאנען אז איוב לא היה ולא נברא, אפשר איז כדאי אויסשטעקן די גמ' פרק ראשון ב"ב דף ט"ו ווי די גמ' ברענגט א גאנצע ליסט פון דעות ווער איוב איז געווען און ווען האט ער געלעבט. אלע דעות בלייבן, די איינציגסטע דעה וואס ווערט עכט אפגעפרעגט אין די גמרא איז די דעה אז לא היה ולא נברא.

[מי אני]

מ׳מיינט דאס וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ ח״ג פכ״ב:

ענין איוב הנפלא הוא מכת מה שאנחנו בו - רצוני לומר שהוא משל לבאר דעות בני אדם בהשגחה. וכבר ידעת ביאורם ומאמר קצתם "איוב לא היה ולא נברא אלא משל היה". ואשר חשבו ש'היה ונברא' ושהוא ענין שאירע - לא ידעו לא זמן ולא מקום; אלא קצת החכמים אמרו שהיה 'בימי האבות' וקצתם אמרו שהיה 'בימי משה' וקצתם אמרו שהיה 'בימי דוד' וקצתם אמרו שהיה 'מן עולי בבל' - וזה ממה שיחזק מאמר מי שאמר 'לא היה ולא נברא'. סוף דבר 'בין היה בין לא היה' - בכמו ענינו הנמצא תמיד נבוכו כל המעיינים מבני אדם

וכתב שם השם טוב:

IMG_6998.jpeg

ועיין בהקדמה לספר איוב בשלחן הכסף לר׳ יוסף אבן כספי.

‏דא האב איך גע׳ענטפערט אויף @יאסל ראקאווער’ס קשיא לפי הרמב״ם שם.

[חתן בחור]

ראובן בן איוב איז גליקליך פאר'ן ווערן באפרייט פון דעם עולם הייסורים ווי דער שטן איז מושל בכיפה

נו אויב אזוי וואס זוכסטו דא?

[כספי]

ווער זאגט דיר אז זי איז נישט געווען א שוויציגע פארגרעבטע שטינקאכץ? אפשר איז עס נישט געווען קיין נסיון צו אנטלויפן פון די רעיפ. שטייט נישט גארנישט חוץ אז זי איז די ווייב פון זיין boss. ווען זי איז א pretty לעידי וואלט זי לכאורה גערעדט אביסל איידעלער אין איר seduction.

דאס איז בעצם נישט די שמועס, צו יוסף הצ' איז געווען א צדיק צו נישט, נאר צו יוסף האט טאקע עומד בנסיון געווען צו נישט, אויף דעם האט דער גדול געזאגט אז זעסט דאך אין אנדערע פלעצער האט מען נישט באהאלטן, אויב וואלט דא עפעס געווען וואלט מען אויך נישט באהאלטן

[תרמב]

אינטערסאנט קיינער האט נאך נישט דערמאנט די ביכל מלכים ג' פון יוכי ברנדס, זי באשרייבט די גאנצע לעבן פון מיכל די טאכטער פון שאול און ווייב פון דוד, זי לייגט צו דארט גאנצעטע געביידעס פון דמינות, אבער ס'איז זייער אינטערסאנט צו זעהן וויאזוי זי לייגט אראפ די גאנצע לעבן דארט, די מעשה פון דוד בת שבע ועוד, זי לייגט אראפ דוד המלך אלס א געפערליכע אכזר, איין זאך וואס זי ברענגט שטארק ארויס איז אז אסאך וואס איז פארגעקומען אין תנך איז באשריבן געווארן צו אראפלייגן נערעטיוו'ס, זי לייגט אראפ אז בת שבע האט נישט געהאט קיין קינד, ס'איז נאר געווען א שפיל אז דער עולם זאל זעהן אז דוד המלך ווערט באשטראפט פאר'ן הרגענען אוריה החתי, און דאן האט ער געקלאגט אז זיין קינד איז קראנק, און די גאס האט געהאט מיטגעפיל.

בקיצור איך קען נישט איבערשרייבן די גאנצע ביכל, אבער איך וואלט שטארק גערוטן שמן למאור צו כאפן א בליק דארט, לויט ווי ער האט באשריבן די מעשה דא, שפיר איז אז ער וועט שטארק הנאה האבן צו לייענען אזא ביכל, ס'איז דא צו באקומען אין ענגליש, ס'הייסט The Secret Book of Kings: A Novel. ס'איז דא צו באקומען אויף אמאזאן.

[מילך טראק]

מענטש’לע מענטש’לע דו האסט דאך טאקע אין די וועלט א חלק
וויסן זאלסטו אז דו ביסט א גאסט אויף צייטווייליג
איך פיר שוין די וועלט טויזענטער יארן
יעדע זאך האט א חשבון א קלארן
און דו ביזט קוים געקומען דא צו גיין
און יעדע זאך וואס איך טו איז דא א סיבה דערפאר
צי דו זעסט אז ס’איז גוט צי דו מיינסט אז ס’איז חלילה צער
ס’איז נישט פאר דיר צו זיין מברר
ואין לך רשות להרהר
מיין טייער קינד דו קענסט נישט אלעס פארשטיין

[שמן למאור]

קיינער פרעגט נישט פארוואס די קינד איז געשטארבן ווען ס'שטייט ובנים לא יומתו על אבות. יעדער קאכט זיך נאר אין דוד אויב האט ער עס deserved אדער נישט. וואס איז מיט בת-שבע וועם דוד האט גערעיפט? איר קינד דארף שטארבן? זי דארף דורך גיין די גאנצע צער יולדת אז דוד זאל קענען האבן אן עונש? וואס איז מיט די נשמה פון די ממזרל בן זכר ער דארף שטארבן פאר א עונש פון א צווייטער?

ועוד די פראבלעם איז throughout תנ"ך! למשל ביי איוב, דער פארשוין איוב האט פינעף יועצים, אליהו מיט כביכול אליין. יעדער האט פשטים פארוואס איוב האט אזוינע צרות צרירות. קיינער פרעגט אבער נישט פארוואס איז די זון זיינער איז געשטארבן! וואס האט ער,זיי, די anonymous זיבען קינדער זיינע, וואס האבן זיי זיך פארזינדיקט??. מ'דארף שרייבען א ספר תנ"ך אויף ראובן בן איוב (שלא היה ולא נברא) צו זיך דורך רעדן מיט זיינע פינעף פריינט פארוואס ער איז געשטארבן. זיין פריינט, קינדער, ווייב האט אויך א וואויס, ניין?

אלעס ביז אהין פארשטייסטו שוין? די מלאכים האבן געפרעגט זו תורה וזו שכרה, האט זיי דער באשעפער געזאגט גזירה היא מלפני, כך עלה במחשבתי, נאך איין ווארט איך הער פון ענק אני אחזיר את העולם לתוהו ובוהו.

האומר על קן צפור יגיע רחמיך משתקין אותו.. אויב מלאכים קענען נישט פארשטיין, קענען מענטשליכע מוחות אוודאי נישט.. יעדע זאך וואס פאסירט האט א גענויע חשבון און אפילו דו ווילסט קענסטו נישט אלעס פארשטיין.

א כל יכול איז ער?

אוודאי!!!

א גוטער איז ער?

אוודאי!!!

פארוואס לאזט ער צי אזוי פיל צער אויפן וועלט?

אהה, עעם, עהעם... אלעס ווילסטו פארשטיין? ס'איז א חלק פונעם גרעסערן בילד.

סאו ער טוט שלעכטס לצורך א גרעסערע גוטס?

יא, ווייל מען דארף צוקומען צו א גרעסערע גוטס איז דאס אויך גוט. פינקט ווי א דאקטאר וואס שניידט און עס טוט וויי, איז עס למעשה גוט ווייל צום סוף היילט ער אויס.

סאו ער איז נישט קיין כל יכול, א דאקטאר מוז שניידן און מאכן צער אנצוקומען צום גרעסערע גוטס. ער איז אויך אזוי... ער קען עס נישט אויסשטעלן אויף א וועג אז עס זאל זיין גענצליך אן קיין צער?

עעם, ניין, באמת איז די צער אויך גוט, מען זעט עס נאר נישט. ער טוט נאר אינגאנצן גוט. ווען מען וועט פארשטיין און זען אלעס וועט מען זען אז ס'איז ממש גוט.

סאו איינער וואס מוטשעט זיך געפערליך מיטן לעבן, ער האט איין קראנקע קינד מיט יענע מעשה, צוויי קינדער וואס זענען אוועק פאר די בר מצוה, זיין ווייב איז גע'הרג'עט געווארן אין אן עקסידענט, ער ליגט טויט קראנק אין בעט מיט יסורים, און איז אין שווערע חובות, האט די זעלבע 'גוטע' לעבן ווי דער עושר מיט 10 געזונטע פיינע געלונגענע קינדער, און אלעס גיין אים געשמירט?

יא! ס'איז אלעס די זעלבע גוט!

סאו וואס פינקטליך מיינט די ווארט גוט? זאגסט דאך אז אלעס איז גוט, סאו וואס מיינט בכלל גוט און וואס מיינט בכלל שלעכט?

אמת! ר' זושא האט דאך געזאגט אז ער פארשטייט נישט די משנה פון כשם שמברך אל הטוב כך מברך אל הרע ווייל ער זעט נישט קיין שלעכטס. באמת איז שלעכט מיט גוט איינס און די זעלבע.

פיין קענסט ספינען און אנריפן שלעכטס גוט, אבער פאר א סיבה ריפט מען עס אן שלעכט. צער און יסורים ריפט מען אן שלעכט ווייל עס טוט וויי, וואס האב איך פון דעם אז דו 'ריפסט' עס אן גוט? סאו דאס מיינט אז ער איז כולו טוב? אז מען וועט יעצט דיפיינען צער און יסורים אלץ 'גוטס'?

הער אויס, ס'איז למעלה מהשגתינו, די מלאכים פארשטייען אויך נישט, משה רבינו האט שוין געפרעגט די קשיא פון צדיק ורע לו, מען קען נישט אלעס פארשטיין.

אה, דא האסטו מיר שוין געכאפט, אז מען קען נישט פארשטיין איז דאך גוט.

[צומישט און צוחישט]

א כל יכול איז ער?

אוודאי!!!

א גוטער איז ער?

אוודאי!!!

פארוואס לאזט ער צי אזוי פיל צער אויפן וועלט?

אהה, עעם, עהעם... אלעס ווילסטו פארשטיין? ס'איז א חלק פונעם גרעסערן בילד.

סאו ער טוט שלעכטס לצורך א גרעסערע גוטס?

יא, ווייל מען דארף צוקומען צו א גרעסערע גוטס איז דאס אויך גוט. פינקט ווי א דאקטאר וואס שניידט און עס טוט וויי, איז עס למעשה גוט ווייל צום סוף היילט ער אויס.

סאו ער איז נישט קיין כל יכול, א דאקטאר מוז שניידן און מאכן צער אנצוקומען צום גרעסערע גוטס. ער איז אויך אזוי... ער קען עס נישט אויסשטעלן אויף א וועג אז עס זאל זיין גענצליך אן קיין צער?
אוודאי קען ער, נאר רצונו ית' האט אויסגעשטעלט זיין הנהגה מיט משפט און שכר ועונש, ממילא איז דא נשמות וואס דארפן דורכגיין עונשים אנצוקומען צו זייער תיקון, אסאך מאל פארשטייט מען עס, ווייל אונז ווייס מיר אז די מענטש האט געזינדיגט, און אסאך מאל ווייס מיר אונז נישט וואס די נשמה דארף אלץ אפקומען, אבער דער אויבערשטער פירט די וועלט אז ס'זאל אנקומען צו שלימות, און איך גלייב אז יעדע זאך וואס ער טוט איז די מטרה דערפון אז פון דעם זאל די וועלט און די נבראים זיין נענטער צו שלימות ותיקון,
עעם, ניין, באמת איז די צער אויך גוט, מען זעט עס נאר נישט. ער טוט נאר אינגאנצן גוט. ווען מען וועט פארשטיין און זען אלעס וועט מען זען אז ס'איז ממש גוט.

סאו איינער וואס מוטשעט זיך געפערליך מיטן לעבן, ער האט איין קראנקע קינד מיט יענע מעשה, צוויי קינדער וואס זענען אוועק פאר די בר מצוה, זיין ווייב איז גע'הרג'עט געווארן אין אן עקסידענט, ער ליגט טויט קראנק אין בעט מיט יסורים, און איז אין שווערע חובות, האט די זעלבע 'גוטע' לעבן ווי דער עושר מיט 10 געזונטע פיינע געלונגענע קינדער, און אלעס גיין אים געשמירט?

יא! ס'איז אלעס די זעלבע גוט!

סאו וואס פינקטליך מיינט די ווארט גוט? זאגסט דאך אז אלעס איז גוט, סאו וואס מיינט בכלל גוט און וואס מיינט בכלל שלעכט?

אמת! ר' זושא האט דאך געזאגט אז ער פארשטייט נישט די משנה פון כשם שמברך אל הטוב כך מברך אל הרע ווייל ער זעט נישט קיין שלעכטס. באמת איז שלעכט מיט גוט איינס און די זעלבע.

פיין קענסט ספינען און אנריפן שלעכטס גוט, אבער פאר א סיבה ריפט מען עס אן שלעכט. צער און יסורים ריפט מען אן שלעכט ווייל עס טוט וויי, וואס האב איך פון דעם אז דו 'ריפסט' עס אן גוט? סאו דאס מיינט אז ער איז כולו טוב? אז מען וועט יעצט דיפיינען צער און יסורים אלץ 'גוטס'?
דו קענסט אנרופן צער ויסורים "שלעכט'ס" פשוט ווייל ס'טוט וויי, און דאס איז אמת ווייל ס'טוט טאקע וויי, סאו נישט קיין חילוק וואס די תכלית פון די צער איז למעשה פילט יעצט די מענטש שלעכט, אז מ'רעדט פון דעם קענסטו זאגן מיט א פיל מויל אז דער אויבערשטער טוט שלעכט'ס, ער טוט עס טאקע קיינער האט קיינמאל נישט געזאגט אז ער טוט עס נישט, (חוץ די כופרים).
אבער שלעכט באמת מיינט א גנאי, ווען איינער טוט א עוולה איז ער שלעכט, ער טוט א זאך וואס ער וואלט ווען נישט געדארפט טוהן טוט ער שלעכטע מעשים, און דאס איז נישט שייך צו זאגן אויפ'ן בורא עולם ווייל פון וואו ווייסטו וואס ער האט צוטוהן, דהיינו, אפי' אהן דעם וואס אונז גלייב מיר אז אלעס האט א חשבון מיט הנהגת המשפט, און אז ער שטראפט מענטשן מיט רעכט וכו', אפי' נניח אז ער איז סתם דא צו פייניגן מענטשן, און זיי אנמאכן צער וויל אזוי וויל ער, קענסטו נישט האבן קיין שום טענה צו אים, ווייל דו פארשטייסט אז פייניגן מענטשן פאר סתם איז שלעכט, ער איז אבער נישט משועבד צו דיינע געזעצן פון וואס מיינט גוט'ס, און וואס מיינט שלעכט'ס, ומעתה, דו קענסט שרייען 'מעה, מעה, ס'טוט מיר וויי'... און קענסט אפי' זאגן אז די אויבערשטער איז (ח"ו) א שלעכטער, אבער ס'נעמט גארנישט אוועק פון "להגיד כי ישר ד' צורי ולא עוולתה בו" וויל ער האט באשאפן דיר, ער האט באשאפן די "מושג" פון ישרות, און די "מושג" פון עוולה, און כל זמן ער טוט סיי וואס ער טוט, נישט קיין חילוק וויאזוי דיין מח קוקט עס אהן, בלייבט ער גערעכט, ווייל עוולה מיינט אז ער מעג עס נישט טוהן, ס'באלאנגט נישט עס צו טוהן, ער איז אבער נישט כפוף צו וואס דו זאגסט אז מ'מעג יא צו נישט, אלעס וואס ער טוט קומט אזוי, און אזוי דארף זיין, ווייל ער וויל אזוי, און ער איז אטאמאטיש גערעכט דערמיט, און אטאמאטיש איז עס גוט.
הער אויס, ס'איז למעלה מהשגתינו, די מלאכים פארשטייען אויך נישט, משה רבינו האט שוין געפרעגט די קשיא פון צדיק ורע לו, מען קען נישט אלעס פארשטיין.

אה, דא האסטו מיר שוין געכאפט, אז מען קען נישט פארשטיין איז דאך גוט.

[סקעפטיקער]

וואס טוט זיך מיט צער פאר בהמות וחיות?

[שמן למאור]

אוודאי קען ער, נאר רצונו ית' האט אויסגעשטעלט זיין הנהגה מיט משפט און שכר ועונש, ממילא איז דא נשמות וואס דארפן דורכגיין עונשים אנצוקומען צו זייער תיקון, אסאך מאל פארשטייט מען עס, ווייל אונז ווייס מיר אז די מענטש האט געזינדיגט, און אסאך מאל ווייס מיר אונז נישט וואס די נשמה דארף אלץ אפקומען, אבער דער אויבערשטער פירט די וועלט אז ס'זאל אנקומען צו שלימות, און איך גלייב אז יעדע זאך וואס ער טוט איז די מטרה דערפון אז פון דעם זאל די וועלט און די נבראים זיין נענטער צו שלימות ותיקון,

סאו ער האט פשוט נישט געהאט קיין בעסערע מאדעל? פאר סאם פריקן ריזן האט ער נאך ביליאנען פון יארן, בעסער געזאגט, א נצחיות למעלה מן הזמן, מחליט געווען אז ער דארף מאכן א וועלט, ס'איז שוין צי באורינג, האט ער נישט געקענט אויסשטעלן א וועלט אן דעם וואס מיליאנען באשעפענישן האבן צער יעדן טאג? די איינציגסטע מהלך אנצוקומען צום תיקון איז דורך יסורים? נישט געקענט מאכן קיין בעסערע בלופרינט? פארגעס נישט, ער איז א גוטער, דרך הטוב להטיב. חוץ אז ער ארבעט שטארק אויף זיינע תאוות.

דו קענסט אנרופן צער ויסורים "שלעכט'ס" פשוט ווייל ס'טוט וויי, און דאס איז אמת ווייל ס'טוט טאקע וויי, סאו נישט קיין חילוק וואס די תכלית פון די צער איז למעשה פילט יעצט די מענטש שלעכט, אז מ'רעדט פון דעם קענסטו זאגן מיט א פיל מויל אז דער אויבערשטער טוט שלעכט'ס, ער טוט עס טאקע קיינער האט קיינמאל נישט געזאגט אז ער טוט עס נישט, (חוץ די כופרים).
אבער שלעכט באמת מיינט א גנאי, ווען איינער טוט א עוולה איז ער שלעכט, ער טוט א זאך וואס ער וואלט ווען נישט געדארפט טוהן טוט ער שלעכטע מעשים, און דאס איז נישט שייך צו זאגן אויפ'ן בורא עולם ווייל פון וואו ווייסטו וואס ער האט צוטוהן, דהיינו, אפי' אהן דעם וואס אונז גלייב מיר אז אלעס האט א חשבון מיט הנהגת המשפט, און אז ער שטראפט מענטשן מיט רעכט וכו', אפי' נניח אז ער איז סתם דא צו פייניגן מענטשן, און זיי אנמאכן צער וויל אזוי וויל ער, קענסטו נישט האבן קיין שום טענה צו אים, ווייל דו פארשטייסט אז פייניגן מענטשן פאר סתם איז שלעכט, ער איז אבער נישט משועבד צו דיינע געזעצן פון וואס מיינט גוט'ס, און וואס מיינט שלעכט'ס, ומעתה, דו קענסט שרייען 'מעה, מעה, ס'טוט מיר וויי'... און קענסט אפי' זאגן אז די אויבערשטער איז (ח"ו) א שלעכטער, אבער ס'נעמט גארנישט אוועק פון "להגיד כי ישר ד' צורי ולא עוולתה בו" וויל ער האט באשאפן דיר, ער האט באשאפן די "מושג" פון ישרות, און די "מושג" פון עוולה, און כל זמן ער טוט סיי וואס ער טוט, נישט קיין חילוק וויאזוי דיין מח קוקט עס אהן, בלייבט ער גערעכט, ווייל עוולה מיינט אז ער מעג עס נישט טוהן, ס'באלאנגט נישט עס צו טוהן, ער איז אבער נישט כפוף צו וואס דו זאגסט אז מ'מעג יא צו נישט, אלעס וואס ער טוט קומט אזוי, און אזוי דארף זיין, ווייל ער וויל אזוי, און ער איז אטאמאטיש גערעכט דערמיט, און אטאמאטיש איז עס גוט.

ער האט באשאפן די מושג פון שלעכט און גוט, פאר דעם איז עס נישט געווען. יעצט אז ער האט עס באשאפן איז עס דא, און ער קען זיין א שלעכטער אדער א גוטער. ווייל ער האט עס געמאכט מיינט אז וואס ער טוט נאר איז גוט? ער האט אפשר די כוח צי באשאפן א זעלבסשטענדיגע ענטעטי און אים פייניגען, אבער דאס מאכט אים נישט קיין גוטער אדער גערעכטער.

פארוואס איז עס נישט קיין גנאי אז דער כול יכול באשאפט נבראים און געבט זיי יסורים ווען ער קען זיי ווען מאכן בלויז פרייליך און צופרידן? אדרבה, איינער וואס האט רעכטן צי טון וואס ער וויל און הייסט יענעם זיין גוט און וואויל, אבער ער אליין מעג יא פייניגען, איז א פשוטע היפעקריט.