פארוואס גלייבסטו?

[סקעפטיקער]

סתם פאר אינטרעסאנטקייט פון ווי נעמסטו דעס וועלעכע קאליר האר מיר זענענן געגאנגען

משניות נגעים ב א רבי ישמעאל אומר, בני ישראל, אני כפרתן, הרי הן כאשכרוע, לא שחורים ולא לבנים, אלא בינוניים.

boxwood-s.jpg

[מי אני]

עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן וואס הרב דר. יוסף בער סאלאווייטשיק זאגט לגבי זיין פענאמענאלאגישע אפלערנען דעם מו״נ:

we can distinguish between discursive thinking and intuitive thinking. Discursive thinking is deductive in nature. It uses demonstration as its medium, and the conclusions drawn are indirect. In intuitive thinking, there is immediate apprehension, without the person being able to engage in demonstration and without his having the need to do so

The fundamental categories of quantity, quality, relation, etc., can never be demonstrated. For Aristotle, the highest, most general concepts can never be demonstrated or even defined. Definition proceeds by including the thing defined under more general terms. It follows that when we reach the most general terms, definition is impossible

Similarly, for Aristotle, though we cannot demonstrate our own existence, we immediately know we exist. Reality, for Aristotle, is given immediately

In Maimonides' view, the same holds true for the knowledge of God. Despite all the training and all the knowledge, the last step leading to knowledge of God will be a leap, will be speculative, not demonstrative; that is, it will not flow directly from and be justified by the premises

ער זאגט אויך אז לפי הרמב״ם איז ידיעת הא-ל מער א סארט כמו ״עמפּירישע״ און כמו ״אינדאָקטיוו״ ומפרט אל הכלל מהלך, ווי איידער דעדאָקטיוו ומכלל אל הפרט. (ועיין בדבריו כאן. ולגבי די פראבלעם פון דעדאקשען בזה, עיין כאן.)

ועיין כאן.

[מי אני]

לגבי דעם געדאנק אז אמונה איז מושרש בהאדם, שרייבט דער משך חכמה (פ' נצבים) ובענין סקראט'ס אנאמנעסיס:

וגם במושכלות נתן לו מושכל ראשון, וזה בשכל האנושי כי חקוק בלבבו אשר הכל יותר גדול מהחלקים, כן המספרים אשר ב׳ פעמים ב׳ הוא ד׳, וכל ראשי החשבון והלימודיות כולם, וההפכים אשר המשולש אינו מרובע וכיו״ב ימצא האדם בצירת נפשו חקוק בלא לימוד, וכן השכל האלקי להשיג ולידע שיש בורא וממציא לנמצאים הנהו חקוק בשכל הישר הפשוט בלתי מעוות כי יש בורא יחיד.

זה הכין השי״ת בשכל הפשוט הישר מושכל ראשון, רק האדם יעוות דרכו עפ״י דמיונים כוזבים וההטעות עדי כי יבקש חשבונות רבות לעוות השכל הישר ולהשכיח השם היוצר הבורא בחקירות כוזבות ובחשבונות מוטעות. וכמו שבעל התאווה המשולח בפרי תאוותו יבקש כל ההשתדלות לעוות חוקי הצדק והרחוק העוול המורגש בנפשו, כן הבעל דמיון כוזב אשר יערבבו בחידוד הפילסופיא המטעת יבקש כל ההתאמצות להשכיח השם ולעקור צורה מיוצרה, וע״ז נאמר (קהלת ז כט) האלקים עשה האדם ישר והמה בקשו חשבונות רבים.

וכעי"ז כתב החזו"א באמונה וביטחון (פ"א אות ט):

יש נמצאים כמו המושכלות שב׳ פעמים ב׳ הם ד׳ וכמו המושכל שאלכסון עודף על אורך, וכיוצא בזה מושכלות שאין למושכל מושגים ממושגי גוף ואין עת למציאותם, ולא נולדו מעולם, ולא ימותו לעולם, ואין מציאותן נרגשת רק בנשמה שניתנה לאדם להבין ולהשכיל, ונמצא כזה הוא מציאותו ית״ש ממציא הכל ואין ליצור מושג ממהותו.

(כמובן, אז די אשכול האט א שייכות מיט מיין אשכול. און ווי איך ברענג ארויס דארט, קומט ענין "אמונה", וואס לבסוף קען נאר מיינען פאר'ן חכם "קיום המצות", אָלטימעטלי אראפ צו געפיהל. און אט דאס קען מען ווייטער קאלעפּסן צום "אינטואישאן" וכו' וואס ווערט ארומגערעדט בתוך די אשכול דא.)

[שאלתיאל]

רבינו מיכי דעבאטירט מיט אַן אטעיסט ''האם האמונה באל רציונלית''
https://youtu.be/LVTmRwitEUI


נאכפאלגענדיג מיט א פּאסט אויף זיין בלאג
https://mikyab.net/posts/82112

[סקעפטיקער]

רבינו מיכי דעבאטירט מיט אַן אטעיסט ''האם האמונה באל רציונלית''
https://youtu.be/LVTmRwitEUI


נאכפאלגענדיג מיט א פּאסט אויף זיין בלאג
https://mikyab.net/posts/82112

מיכי קומט אריין גאנץ שטארק. איך האב איין שטארקע פראבלעם מיט זיין טענה, אויב איז אמת וואס ער זאגט אז עקרון הסיבתיות האט נישט מיט אמפיריציזם נאר מיט לאגיק, און דערפאר דארף עס אייביג אנגיין, וויאזוי דרייט זיך גאט ארויס דערפון? די גאנצע חילוק וואס ער מאכט פון דברים שיש לנו נסיון גביו ווס. דברים שאין לנו נסיון גביו האט נישט קיין פשט אויב עקרון הסיביתיות איז ריין לאגיק

אין זיין מחברת "הראיה הקוסמולוגית" בארירט ער עס אביסל, אבער לא זכיתי להבין וואס ער זאגט:

מקורו של עקרון הסיבתיות

יש התולים את עקרון הסיבתיות בניסיון. עד היום ראינו שדברים מתרחשים בגלל סיבות, ולכן אנחנו מניחים שכך הוא ביחס לכל התרחשות שהיא, בעבר או בעתיד. אמנם כבר דיוויד יום וקאנט בעקבותיו הראו שלא ניתן ללמוד את העיקרון הזה מהניסיון. אין לנו דרך לדעת שאירוע א הוא סיבתו של ב, שכן מה שאנחנו רואים הוא רק קדימה זמנית של א לב', וגם יחס לוגי ביניהם (שבדרך כלל מתקיים אם א אז ב). אבל הקשר הסיבתי מכיל עוד רכיב, הגרימה הפיסיקלית. רכיב זה לא נלמד מהניסיון, ולכן דיוויד יום כאמפיריציסט התייחס אליו כסוג של אשלייה. אבל קאנט קבע שמדובר בהנחת יסוד של התבונה, כלומר של החשיבה הרציונלית. בפרק 18 של ספרי אמת ולא יציב ובנספח השני לספרי אלוהים משחק בקוביות, הבאתי טיעון חזק לטובת התפיסה הקאנטיאנית. הראיתי שם שהתמונה היומיאנית לא משקפת את דרך החשיבה הרציונלית המקובלת, ובפרט היא גם לא מצליחה להסביר את תוצאות המדע.

אם כן, מי שינסה לערער על ההנחה של הטיעון הקוסמולוגי בדחיית עקרון הסיבתיות, או בהתייחסות אליו כפיקציה או כצורת חשיבה שלנו ולא כעיקרון שמתאר את המציאות עצמה, ייאלץ לחרוג מהחשיבה הרציונלית המקובלת. ההנחה שמשהו התרחש בלי סיבה היא בלתי סבירה, ובדרך כלל מי שיציע דבר כזה ייתפס כאדם לא רציונלי. משום מה, בדיונים סביב הטיעון הקוסמולוגי העמדה שדוחה את עקרון הסיבתיות נעשית פופולרית למדיי. אם הצלחנו להראות שחשיבה רציונלית מוליכה לאמונה באלוהים, או שויתור על האמונה פירושו ויתור על החשיבה הרציונלית, דיינו.

קאנט בספרו ביקורת התבונה הטהורה, באותו פרק העוסק באפס האפשרות של ראיה קוסמולוגית, מעלה את הערעור הבא נגד הטיעון הקוסמולוגי (ההתיימרות הדיאלקטית הראשונה):

העיקרון הטראנסצנדנטלי של ההקשה מן המקרי על סיבה – עיקרון, שהוא בעל משמעות בעולם החושים בלבד, ומעבר לו אין הוא אפילו בעל מובן... והעיקרון של הסיבתיות אין לו משמעות כלל, ואין לו סימן היכר לשימוש בו אלא בעולם החושים; ואילו כאן צריך היה לשמש כדי להפליג אל מעבר לעולם החושים.

הוא טוען שעקרון הסיבתיות חל רק על דברים שבניסיון החושי, ולכן אין ליישם אותו על דברים שמעבר לו (כמו עילות ליקום, או אלוהים).

כיצד זה מתיישב עם תפיסתו שלו עצמו שעקרון הסיבתיות לא נגזר מהניסיון אלא קודם לו? יש לשים לב שהוא לא עוסק במקורו של עקרון הסיבתיות אלא בתחום התחולה שלו. אמנם מקורו קודם לניסיון אבל הוא חל רק על נתוני החושים. ברגע שהבנו את זה מתגלה חולשתו של הטיעון הזה. הרי הטיעון הקוסמולוגי מפעיל את עקרון הסיבתיות על דברים שבניסיון. התוצר של הטיעון מדבר על דברים שמחות לניסיון. להיפך, כפי שראינו בפרק ב הערעור הקאנטיאני עצמו הוא הבסיס לטיעון המתוקן. בגלל שכל הדברים שבניסיון מחייבים עילה, ומכיון שאנחנו שוללים רגרסיה אינסופית, על כורחנו חייב להיות משהו שהוא מחוץ לניסיון שעליו לא חל עקרון הסיבתיות. זהו בדיוק ההכרח להסיק על קיומה של עילה ראשונה.

ווער עס פארשטייט איז מכובד מסביר צו זיין. @מי אני?

[מי אני]

ווי איך פארשטיי דיין קשיא איז עס אז די פּרינציפּ פון קאָזעליטי באדייט סיי דעם חלק הפועל [א'] און סיי די חלק הנפעל [ב']. וממילא, אויב זאגט מען אז קאָזעליטי איז חל נאר אויף דברים שהן תחת הניסיון, דאן מיינט דאס אז סיי די חלק הנפעל און סיי די חלק הפועל זענען דברים שהן תחת הניסיון. און אויב אזוי דאן קען מען נישט ארויסדרייען דעם קאנצעפּט פון "ג-ט" דא דערפון שהוא תחת הניסיון, וואס דאס איז דאך דא די ערשטע חלק א' פונעם "פועל" פון די טשעין פון קאָזעליטי! והוא כעין מה שהקשיתי כאן.

יעצט, ווי איך האב געשריבן, פארשטיי איך די געדאנק פון הרב דר. אברהם'ס צוגאנג צו די ראיה אז עס איז בדרך שלילה. מיינענדיג, אז עס איז נישט אזוי ווייט אז ער איז מוכיח א "ג-ט" וואס איז "פועל" אין אַן אקטיוון און פּאזיטיוון סענס, ווי איידער אז די סעט פון די יוניווערס קען נישט זיין א קאָזעל הסבר פאר זיך אליינס. און קען זיין אז דאס איז וואס ער דערמאנט אסאך מאל אז זיין קאנצעפּט פון "ג-ט" איז אַן "א-ל רזה". אבער, האמת אגיד, אז איך שפיר אז איך בין מיך טועה בדבריו, און עס איז מיין אייגענע בּייעס וואס מאכט מיר אים אזוי פארשטיין. (אדרבה, זאל מען אים פרעגן.)

וואס מ'קען זאגן אז זיין טענה איז, אז די פּרינציפּ פון קאָזעליטי, לפי קאנט, איז אז עס איז טאקע אַן עי פּריארי ראציאנאלע כלל, אבער עס איז דאך סינטעטיש (קוק אין די צוגעלינקטע טבלא), אין דעם אז עס איז נאר למעשה חל אויף זאכן וואס זענען פאקטן. יעצט, ווי איך האב צוגעברענגט, האלט הרב דר. אברהם אז אמונה במציאות ה׳ איז אויך פון די סינטעטישע עי פּריאָרי סוג. דאס באדייט אז מציאות ה' איז, אליביה, בעצם, ווי ער טערמינט דאס כסדר, א "טענה עובדית" - א "פאקטישע" קלעים. וממילא, איז די מושג פון קאָזעליטי און די מושג פון "ג-ט", שניהם תחת דעם זעלבן סוג פון סינטעטישע עי פּריאָרי. אין אנדערע ווערטער, ער דרייט נישט ארויס "ג-ט" פון זיין תחת סוג הסינטעטיש, וואס אונטער דעם איז דאך פונקט אזוי אויך נכלל דאס פּרינציפּ פון קאָזעליטי כנ"ל אליבא דקאנט.

אבער, אז עפעס איז סינטעטיש באדייט דאס אבער נאך נישט אז דאס איז שוין תחת סוג עמפּיריסיזם וניסיון; דאס איז נאר טאמער עס איז אויך עי פּאסטעריארי (וואס אונטער דעם געביט איז די גאנצע דאָמעין פון עמפּירישע סייענס, כדאמר שם הרב דר. אברהם בהלינק הנ״ל). און דאס איז דאך טאקע די חילוק פון זאגן אז עפעס איז א סינטעטישע עי פּריאָרי, וואס איז טאקע א סטעיטמענט פון א פאקט אבער ראציאנאל ול"ד עמפּיריש בחושים, און זאגן אז עפעס איז סינטעטיש עי פּאסטעריארי, וואס דעמאלטס איז עס יא. און דאס איז וואס ער זאגט: "ג-ט" אלס א סיבה ופועל ראשונה אינעם טשעין פון קאָזעליטי איז א סינטעטישע עי פּריאָרי, וטענה עובדית, כמו דאס פּרינציפּ פון קאָזעליטי עצמה. אבער עס איז נישט (דוקא) תחת גדר עמפּיריסיזם וניסיון, און ווייטער כמו דעם רעיון פון קאָזעליטי עצמה.

ואם שגיתי...

[סקעפטיקער]

רבינו מיכי דעבאטירט מיט אַן אטעיסט ''האם האמונה באל רציונלית''
https://youtu.be/LVTmRwitEUI


נאכפאלגענדיג מיט א פּאסט אויף זיין בלאג
https://mikyab.net/posts/82112

מיכי קומט אריין גאנץ שטארק. איך האב איין שטארקע פראבלעם מיט זיין טענה, אויב איז אמת וואס ער זאגט אז עקרון הסיבתיות האט נישט מיט אמפיריציזם נאר מיט לאגיק, און דערפאר דארף עס אייביג אנגיין, וויאזוי דרייט זיך גאט ארויס דערפון? די גאנצע חילוק וואס ער מאכט פון דברים שיש לנו נסיון גביו ווס. דברים שאין לנו נסיון גביו האט נישט קיין פשט אויב עקרון הסיביתיות איז ריין לאגיק

אין זיין מחברת "הראיה הקוסמולוגית" בארירט ער עס אביסל, אבער לא זכיתי להבין וואס ער זאגט:

מקורו של עקרון הסיבתיות

יש התולים את עקרון הסיבתיות בניסיון. עד היום ראינו שדברים מתרחשים בגלל סיבות, ולכן אנחנו מניחים שכך הוא ביחס לכל התרחשות שהיא, בעבר או בעתיד. אמנם כבר דיוויד יום וקאנט בעקבותיו הראו שלא ניתן ללמוד את העיקרון הזה מהניסיון. אין לנו דרך לדעת שאירוע א הוא סיבתו של ב, שכן מה שאנחנו רואים הוא רק קדימה זמנית של א לב', וגם יחס לוגי ביניהם (שבדרך כלל מתקיים אם א אז ב). אבל הקשר הסיבתי מכיל עוד רכיב, הגרימה הפיסיקלית. רכיב זה לא נלמד מהניסיון, ולכן דיוויד יום כאמפיריציסט התייחס אליו כסוג של אשלייה. אבל קאנט קבע שמדובר בהנחת יסוד של התבונה, כלומר של החשיבה הרציונלית. בפרק 18 של ספרי אמת ולא יציב ובנספח השני לספרי אלוהים משחק בקוביות, הבאתי טיעון חזק לטובת התפיסה הקאנטיאנית. הראיתי שם שהתמונה היומיאנית לא משקפת את דרך החשיבה הרציונלית המקובלת, ובפרט היא גם לא מצליחה להסביר את תוצאות המדע.

אם כן, מי שינסה לערער על ההנחה של הטיעון הקוסמולוגי בדחיית עקרון הסיבתיות, או בהתייחסות אליו כפיקציה או כצורת חשיבה שלנו ולא כעיקרון שמתאר את המציאות עצמה, ייאלץ לחרוג מהחשיבה הרציונלית המקובלת. ההנחה שמשהו התרחש בלי סיבה היא בלתי סבירה, ובדרך כלל מי שיציע דבר כזה ייתפס כאדם לא רציונלי. משום מה, בדיונים סביב הטיעון הקוסמולוגי העמדה שדוחה את עקרון הסיבתיות נעשית פופולרית למדיי. אם הצלחנו להראות שחשיבה רציונלית מוליכה לאמונה באלוהים, או שויתור על האמונה פירושו ויתור על החשיבה הרציונלית, דיינו.

קאנט בספרו ביקורת התבונה הטהורה, באותו פרק העוסק באפס האפשרות של ראיה קוסמולוגית, מעלה את הערעור הבא נגד הטיעון הקוסמולוגי (ההתיימרות הדיאלקטית הראשונה):

העיקרון הטראנסצנדנטלי של ההקשה מן המקרי על סיבה – עיקרון, שהוא בעל משמעות בעולם החושים בלבד, ומעבר לו אין הוא אפילו בעל מובן... והעיקרון של הסיבתיות אין לו משמעות כלל, ואין לו סימן היכר לשימוש בו אלא בעולם החושים; ואילו כאן צריך היה לשמש כדי להפליג אל מעבר לעולם החושים.

הוא טוען שעקרון הסיבתיות חל רק על דברים שבניסיון החושי, ולכן אין ליישם אותו על דברים שמעבר לו (כמו עילות ליקום, או אלוהים).

כיצד זה מתיישב עם תפיסתו שלו עצמו שעקרון הסיבתיות לא נגזר מהניסיון אלא קודם לו? יש לשים לב שהוא לא עוסק במקורו של עקרון הסיבתיות אלא בתחום התחולה שלו. אמנם מקורו קודם לניסיון אבל הוא חל רק על נתוני החושים. ברגע שהבנו את זה מתגלה חולשתו של הטיעון הזה. הרי הטיעון הקוסמולוגי מפעיל את עקרון הסיבתיות על דברים שבניסיון. התוצר של הטיעון מדבר על דברים שמחות לניסיון. להיפך, כפי שראינו בפרק ב הערעור הקאנטיאני עצמו הוא הבסיס לטיעון המתוקן. בגלל שכל הדברים שבניסיון מחייבים עילה, ומכיון שאנחנו שוללים רגרסיה אינסופית, על כורחנו חייב להיות משהו שהוא מחוץ לניסיון שעליו לא חל עקרון הסיבתיות. זהו בדיוק ההכרח להסיק על קיומה של עילה ראשונה.

ווער עס פארשטייט איז מכובד מסביר צו זיין. @מי אני?

איך האב אנגעפרעגט מיכי אליינס, דערווייל בין איך נאכנישט קלאר

[מי אני]

ווי איך פארשטיי תשובתו הראשונה איז עס, אזוי ווי איך האב פריער געשריבן, אז די פּרינציפּ פון קאָזעליטי איז אונטער דעם סוג פון סינטעטישע עי פּריאָרי - טאקע סינטעטיש, און א פאקטועלע טענה עובדית, אבער נישט עי פּאָסטעריאָרי. מיינענדיג, דאס אז עס איז נישט עי פּאָסטעריאָרי באדייט אז דאס איז נישט דוקא נתון תחת סוג עמפיריסיזם וביקורת חושית, ווי סייענס. וכעין ווי איך האב צוגעברענגט א געדאנק/משל אין קאָזעליטי וסיבה ומסובב וואס קען נאר תלוי זיין במחשבה און נישט אין צייט [די עטערנעל בּאָלינג בּאָל אויפ'ן קישן).

דיין לעצטע קשיא דארט קומט מיר פאר ענליך צום (פּאַנטעאיסטישע?) קשיא אויף אבן סינא'ס הוכחה למציאות הא-ל.
ולגבי דעם איז די הוכחה שלילית וואס איך דערמאן, אז די חלק הדברים שיש לנו ניסיון לגביהם וואס אונז ווייסן מיר אלס - וואס איז דאך ביי דעפיניציע "עמפּיריש" וממילא אלעמאל אַן אינדאָקטיוו קאנטינדזשענט אפשרי וכעין קושייתו של דוד הום פונעם פראבלעם פון אינדאָקשען וואס הרב דר. אברהם דערמאנט - קען נישט זיין די אייגענע הסבר דערפאר. (און מ'מוז צוקומען צו א רעיון הכרחי. ואפילו טאמער איז דאס נישט מער ווי די גאנצע סעט פון אלעס, איז דאן דאס וואס מ'טערמינט "ג-ט". וכן קרא לו שפינאזע כידוע. אין זיין עטיקס ח"א האט ער הוכחות למציאות הא-ל, הגם, כידוע, האט ער געהאלטן אז "ג-ט = נאטור" און נישט מער.)

[שאלתיאל]

כ'האב אויסגעהערט די דעבעיט פריער. כ'מיין אז מער ווי מיכי קומט אריין שטארק קומט פרנקו אריין שוואך. (און אריינצוקומען שוואך אלץ אטעאיסט ביי א דיבעיט איבער אמונה אין גאט, מיין איך, דארף מען קענען). ער שיסט אטאמאטישע תשובות, שפרינגט פון איין טענה צו דער אנדערע אפטמאל פון פארשידענע עספעקטן אדער תחומים און מאכט א מישמאש, די טענות אליין זענען נישט קלאר מוגדר און אין צוגאב באנוצט ער זיך אויך מיט ווערבאלישע אויבערפלעכליכע מאניפולאציעס. ער מאכט א רושם ווי אמנון יצחק פון די אטעאיסטן

[אלפא]

איך האב גראדע זייער הנאה געהאט פון ביידע זייטן אין דעם דעבאטע, הגם עס איז ריכטיג אז מיכי קומט אריין קלארער סיי מיטן פרעזענטירן די טענות און סיי מיט זיין פילאזאפיע, איך האלט נישט ממש אז אביבי ווייסט נישט וואס ער רעדט אדער קומט אריין ווי א קינד. ליין נאר מיכי'ס פוסט..

[אלפא]

די דיסעדוואנטידזש אינעם היינטיגן מציעות ליגט ביים מאמין פאר צוויי סיבות, איינס ווי מיכי ברענגט ארויס איז עס געבויט אויף ריין פילאזאפיע (לעומת סייענס) וועלכע איז זייער אפגעשוואכט אינעם היינטיגן עמפירישע תקופה. צוויי איז אפי' אין די פילאזאפישע חלק גארנישט קלאר וויאזוי מ'אינדאקט/דעדאקט א ג-ט (שוין אפגערעדט א רעליגיעזן-טעאיסטישן ג-ט) ריין פון סתירות און אומקלארקייט - וועלכע לייגט נאר צו געוויכט צום אפאזיציע טענה אז מה לי ול.. הזאת.

[צקון לחש]

(און אריינצוקומען שוואך אלץ אטעאיסט ביי א דיבעיט איבער אמונה אין גאט, מיין איך, דארף מען קענען)

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

[אלפא]

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

הסבר?

[שאלתיאל]

קלאר אז פרנקו האט צוזאמענגעווארפן צווישן אנדערע אויך ריכטיגע טענות און מושגים (בעיקר ספעציפישע טענות צו וואס ער האט זיך געהאלטן אין איין אומקערן). כ'מיין אז דער עיקר פראבלעם מיט אים אז ס'פעלט אים די פילאזאפישע כלים צו קענען פירן א מסודר'דיגע לאגישע דיבעיט און אנשטאט דעם האט ער געמאכט א באלאגאן און א מישמאש פון טענות אנשטאט גיין מסודר און בויען א דיאלאג. א שאד אז זיי האבן נישט געברענגט איינער אויף די לעוועל פון מיכי וואס כ'גלייב וואלט אים געקענט טשעלענדשן ביי עטליכע נקודות.

קענסט עס פארגלייכן מיט זיין דיבעיט מיט דוד אנוך איבער מאראל וואס איז לדעתי אויף אן אנדערע לעוועל אינגאנצן:
https://youtu.be/qkt3pd3zQoI

[שאלתיאל]

(און אריינצוקומען שוואך אלץ אטעאיסט ביי א דיבעיט איבער אמונה אין גאט, מיין איך, דארף מען קענען)

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

ווי למשל?

[צקון לחש]

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

ווי למשל?

איך ווייס נישט ספעציפיש, כ'האב נאר אזא האנטש, און אדרבה איך וועל מיך פרייען צו הערן אז מיכי איז פאררעכנט אלץ די קלוגסטע..

[שאלתיאל]

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

ווי למשל?

איך ווייס נישט ספעציפיש, כ'האב נאר אזא האנטש, און אדרבה איך וועל מיך פרייען צו הערן אז מיכי איז פאררעכנט אלץ די קלוגסטע..

איך ווייס נישט צו ''דער'' קלוגסטע אבער ס'איז זיכער אז ער איז זייער געלערנט און א אינטעלעקטואל + האט אסאך אינטעגריטי, נישט פארהאן אסאך אזעלכע מאמינים.

[אלפא]

(לגבי מיכי, ער איז אן אינטערסאנטע פיגור, לענ"ד, און עס עקזעסטירן קלוגערע מאמינים ווי ער, מיין איך)

ווי למשל?

איך ווייס נישט ספעציפיש, כ'האב נאר אזא האנטש, און אדרבה איך וועל מיך פרייען צו הערן אז מיכי איז פאררעכנט אלץ די קלוגסטע..

איך ווייס נישט צו ''דער'' קלוגסטע אבער ס'איז זיכער אז ער איז זייער געלערנט און א אינטעלעקטואל + האט אסאך אינטעגריטי, נישט פארהאן אסאך אזעלכע מאמינים.

וואס יא, לדעתי האט ער ווייניג עמאציאנאלע אינטעליגענציע.
ער פארשטייט לכאו' בעסער צו א גוט שטיקל בשר ווי צו א שיינע סימפאניע אדער ארט בכלליות.. ער מאכט כסדר אוועק סאציאלע סייענסן וכדו'.

[שאלתיאל]

איך ווייס נישט צו ''דער'' קלוגסטע אבער ס'איז זיכער אז ער איז זייער געלערנט און א אינטעלעקטואל + האט אסאך אינטעגריטי, נישט פארהאן אסאך אזעלכע מאמינים.

וואס יא, לדעתי האט ער ווייניג עמאציאנאלע אינטעליגענציע.
ער פארשטייט לכאו' בעסער צו א גוט שטיקל בשר ווי צו א שיינע סימפאניע אדער ארט בכלליות.. ער מאכט כסדר אוועק סאציאלע סייענסן וכדו'.

קלאר אזוי. ער זאגט אסאך מאל אז ער איז א קאלטע ליטוואק

[אלפא]

מיין פערזענליכע (ערשטע) רעאקציע צום דעבאטע איז געווען, אז עס זעט מיר אויס למעשה אומראציאנאל צו גלייבן אין ג-ט - אביבי האט מיר געוואונען (בנוסף די אשכול פון @מי אני)
וואס יא, איך האלט נאכאלץ אז משום מה איז ראציאנאל פאר איינעם צו גלייבן אין אזאנע אומראציאנאלע זאכן!

דהיינו, די טענה אז ג-ט עקזיסטירט קען איך נישט ממש פעסט שטעלן (אפגערעדט די נאכפאלגענדע חיובים..) אבער איך האלט נישט אז איך דארף אויפהערן גלייבן אפי' אויב איך בין קאנוויסד (-וואס איך בין אויך נישט) אז עס איז אן האוקס, מיר אלע לעבן אין פאנטאזיע ווען עס איז ווערד די פרייז! איך האלט עס איז דזשאסטיפייד פאר זיך, פון א פסיכאלאגישן פערספעקטיוו..

הבהרה: איך בין נישט אויסגעקאכט אין פילאזאפיע אדער עפיסטאמאלאגיע צו דעפינירן בכלל 'רציאנאל', אליבא דאמת בין איך בכלל נישט קלאר אין די נפ"מ צווישן א ראציאנאלע מיינונג און א דזשאסטיפייד בעליף - אויב עס איז דא. דאס אלעס איז נאר מיין גאט-אינסטינקט פאר וועמען עס מאכט אויס..

[מי אני]

איך לינק טאקע צו אין יענעם אשכול (בתוך דעם ציטאט פונעם ראי״ה איבער הרגש ושכל) צום מימרא פון קירקעגארד אז ״טאמער א מענטש וואלט זיך אויפגעפירט גענצליך ראציאנאל, וואלט ער אזוי נישט מיטגעשטימט מיט׳ן געזעלשאפט, אז מ׳וואלט אים באטראכט ווי משוגע.״ וממילא, אז גיין מיט ראציאנאל עד הסוף, איז אליינס איראציאנאל!

וכן היא בנידון דידן. וואס רעליגיע ו״אמונה״ באדייטן פאר׳ן מענטש, וואס דאס קומט אראפ לבסוף צו ווי אזוי ער איז זיך ווילענדיג מתנהג עפ״י דתיה, איז נישט אזוי ווייט וואס איז ביי אים אויפגעוואוזן בשכלו אלס ״ראציאנאל״. ס׳איז וואס קומט אים אראפ אלס ״געפיהל״, וואס איז ל"ד אלס ראציאנאל (וידוע המימרא של בּלעיס פּאַסקאַל אז "דאס הארץ האט אירע סיבות פון וואס שכל/ריִזען ווייסט גארנישט"). און דאס איז, לאחרי הכל, צו ענטפערן כותרת האשכול, ״פארוואס ער גלייבט״. און ווי געשריבן אין מיין אשכול, איז דאס וואס איז גורם, ווי וויליאם דזשעימס רופט דאס, זיין ״ליעפּ אָוו פעיט״.

[מי אני]

דר. קענעט סיִסקין שרייבט במשנתו של קאנט:

Although generations of skeptics applauded Kant for arguing that none of the traditional proofs for the existence of God are valid, Kant is not a skeptic when it comes to God. As he says in the preface to the second edition of the Critique of Pure Reason (Bxxx), his purpose in denying knowledge is to make room for faith (Glaube). Granted, this is not a leap of faith à la Kierkegaard but a rational faith founded on what he took to be our basic moral sense. Simply put, religion is not like geometry. If a person turns to God, it should be the outcome of a choice rather than a deduction. In regard to his own choice, Kant says near the end of the Critique of Pure Reason (A828/B850) that nothing can shake his belief in the existence of God and a future life because to do so would undermine his moral principles and render him “abhorrent in my own eyes.” These are hardly the words of a skeptic

עס איז אויך מן הראוי לציין צו וואס הרב דר. יעקב צבי [יונתן] זאקס ז״ל שרייבט:

For Judaism, the search for religious certainty through science or metaphysics is not merely fallacious but ultimately pagan. To suppose that God is scientifically provable is to identify God with what is observable, and this for Judaism is idolatry

[מי אני]

לגבי סאליפּסיזם האט דר. טרוי דזשאלימאָר פארפאסט די פאעזיע (עס נוצט ענדזשעמבּמענט):

The Solipsist

Don't be misled
that sea-song you hear
when the shell's at your ear?
It's all in your head

That primordial tide
the slurp and salt-slosh
of the brain's briny wash
is on the inside

Truth be told, the whole place
everything that the eye
can take in, to the sky
and beyond into space

lives inside of your skull
When you set your sad head
down on Procrustes' bed
you lay down the whole

universe. You recline
on the pillow: the cosmos
grows dim. The soft ghost
in the squishy machine

which the world is, retires
Someday it will expire
Then all will go silent
and dark. For the moment

however, the black-
ness is just temporary
The planet you carry
will shortly swing back

from the far nether regions
And life will continue
but only within you
Which raises a question

that comes up again and again
as to why
God would make ear and eye
to face outward, not in?