פראודאקטיוויטי אין די געזעלשאפט

[דערהויבענע איד]

יעדער איינער קען די מעשה וואס רש''י ברענגט אויף עמלק, אז זיין עוולה איז געווען אז ער האט געוויזן בימים ההם אז מ'קען גיין קעגן די אידן, א משל צו א הייסע וואנע וואס יעדער האט מורא אריינצוגיין, קומט איינער און טאנצט אריין, נאכדעם האט שוין יעדער די קוראזש אריינצוגיין, אויף אזוי ווייט אז מ'כאפט נישט פארוואס איז מען לכתחילה נישט אריינגעטאנצען. די משל מיינט אין אנדערע ווערטער, אז דאס וואס סאסייעטי איז מחליט אז ''מ'קען'', קען עס די עווריזש מענטש טון, און וואס נישט, זעט אויס די מענטש ווי אוממעגליך, אזש ס'פאלט אים נישט ביי אז א ילוד אשה זאל אזאנס באווייזן.

די זעלבע זאך קען מען אויך זאגן אינטולעקטויאל, אז ווען מ'ערווארט פון איינעם צו ענדיגן ש''ס גייט ער עס קענען באוויזן, אבער ווען נישט, גייט אים אויסקוקן אז קיינער קען עס קיינמאל נישט ענדיגן אחוץ גדולי עולם.

כלפי מה דברים אמורים, אונז לעבן היינט אין אמעריקא ווי מ'ארבעט נאר פינף טעג א וואך, און מיט די הייטיגע טעכנעלאגיע איז מען נאך פוילער, ס'קומט אויס אז א ריזיגע פראצענט ארבעט דאס אויכעט נישט. שטעלט זיך די שאלה, ווער האט אפגעמאכט וויפיל שעה א טאג איז נארמאל צו ארבעטן? אויב מארגען גייט ווערן נארמאל צו ארבעטן זיבן טאג א וואך, 12 שעה א טאג, אפשר קען מען דעיס באווייזן?

די זעלבע זאך איז אויכעט ווען ס'קומט צו חכמה, ווער האט אפגעמאכט וואס ס'הייסט נארמאל מחונך, ווס. א דאקטער אדער א פראפעסער? אפשר קען סאסייעטי אניאגן סאך מער, און באווייזן סאך מער?

ווען ס'קומט צו אידן, האב איך אלעמאל אנגעקוקט אז די סיבה פארוואס אידן האבן צייט צו ארבעטן 9 שעה א טאג, פלאס דאווענען דריי מאל א טאג, ממש די נקודה. אבער למעשה קען מען אפילו ביי אידן פרעגן, ווער האט אפגעמאכט אז דעיס וואס רוב אידן האבן אלס סדר היום איז פראדאקטיוו? אפשר קען מען באוויזן סאך מער, אין אלע הינזיכטן, בכמות ובאיכות, אויף א אויפן אז מ'זאל עס אנקוקן ווי א דבר פשוט?

די שאלה איז סיי אין די אלגעמיינע אמעריקאנע געזעלשאפט, און סיי ביי אונזער היימישע ציבור.