ענטפערס אין אמונה

[דערהויבענע איד]

החוקרים מסכימים שהאדם המשכיל שידע לקרוא ולכתוב נברא לפני שש אלפים שנה לערך.

הכל היה בשנה אחד?

מסתבר שזה היה בהדרגה....חוץ מזה שהם אוחזים שהיה בעלי חיים לפני זה, אז למה הם לא מוצאים משהו באמצע, לא בן ביליון או מיליון שנים...

[מנחם מנדל]

קען זיין עס איז א נארישע שאלה,
אויב לויט די סייענטיסטן שטייט שוין די בריה סאך לענגער ווי 6000 יאר, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין רעליגיע פאר 4000 יאר צירוק?

[[NAMELESS]]

עס איז אוממעגלעך צו פֿאַרשטיין אלטע געזעצן איידער די צייַט ווען שרייבן איז באשאפןן
מיר קענען קוים פארשטיין אונזער טייערע תורה, דו ווילסט פארשטיין די חוקות פון די פרימיטיווע גוים?

עס איז אויך א מציאות וואס דער באשעפער האט באשאפן אז א מענטש וואס איז אויפגעוואקסן און האט זיך אויסגעלערנט אין סיי וועלכע רעליגיע, גלויבט און מקבל זיין אמת און מוסר, און ממילא גלייב איך ווייטער אין די תורה. און ווי דער רמב"ם שרייבט אז אלע דתות להבדיל זענען א הכנה לתיקון העולם, קומט אויס אז צום סוף וועלן מיר זען די טוב ויופי ואמת פון דין תורה ונגלה כבוד ה'.

בכל אויפן בין איך נישט אינגאנצן פארצווייפלט געווארן פון ביאת משיח און גילוי כבוד ה' בב"א.

[סקעפטיקער]

קען זיין עס איז א נארישע שאלה,
אויב לויט די סייענטיסטן שטייט שוין די בריה סאך לענגער ווי 6000 יאר, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין רעליגיע פאר 4000 יאר צירוק?

די יסודות פון רעליגיע גייט צוריק סך פריער, ווי למשל שאמאניזם

[שמן למאור]

אז מ'רעדט שוין פון אמונה, בין איך נייגעריג צו ס'איז דא היינט זאכן וואס פארשער זאגן אז ס'איז זעקס זיבן אכט טויזענט יאר אלט, נישט אדער דריי טויזענט, אדער מיליאן-ביליאן יאר, ווייל לכאורה פונקט ווי ס'איז דא זאכן וואס זענען טויזענט, צוויי טויזענט יאר אלט, דארף דאך אויכעט זיין עפעס וואס איז אביסל מער, נישט גיין גראד צו ביליאן.

אודאי אזוי, זיך אביסל אין גוגל.

[הכנה דרבה]

אבער גוגל איז טרייף

[פעטער בייטשיקל]

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן

צווישן מיינע קשיות זענען...

א. פארוואס בין איך א איד?

ב. סדא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמתע?

ג. וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אינטער מיליאנען יאר?

ד. האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

ה. שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

א. ווייל ביסט געבוירן צו א אידישע מאמע.

ב. אידישקייט איז די איינציגסטע רעליגיע וואס קלעימט אז ס'האט זיך אנגעפאנגען מיט א גילוי אלוקים פארנט פון מיליאנען מענטשן. דאס איז אן אדווענטידזש וואס אידישקייט האט איבער סיי וועלכע אנדערע רעליגיע.

ג. ס'איז יא דא געציילטע, אלעמאל זענען דא סייענטיסטן וואס גייען קעגן די שטראם. אבער באמת קען מען האלטן סיי אז די תורה איז אמת, און אויך האלטן אז די וועלט איז מער ווי 6,000 יאר. ס'איז דא פארשידענע מהלכים, זיך נאר אביסל ארום אין די קאווע שטיבל אשכולות, מען האט שוין גאר אסאך אויסגעשמועסט דא.

ד. קודם כל, אפילו ס'איז טאקע אוממאראליש, אין יענע צייטן האט יעדער געהאט קנעכט און זיך אויפגעפירט גאר ברוטאל צו די קנעכט. די תורה איז כאטש געקומען און געמאכט געזעצן זיך אויפצופירן שיין צו זיי. זאת ועוד, וואס איז טייטש אז ס'איז אוממאראליש? אז די תורה זאגט אז מען מעג, דאן איז עס יא מאראליש. אן תורה און גאט זענען מיר דאך סתם צעלן וואס זענען דא ביי עקסידענט, און מאראל איז סתם א אויסגעטראכטע זאך וואס אונז מענטשן מיט געפילן האבן ערפינדן.

ה. שוין פארענטפערט מיט די פריערדיגע אות ד.

מיין ערשטע תגובה דא. שלום עליכם.

סתם נקודה למחשבה

שמן, בעצם האסטו גוט געענטפערט, אבער מיט אות ד האסטו מיר געמאכט טראכטן אביסל.

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.
די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

-
בעצם זעה איך נישט וויאזוי איינער זאל זיין א מאמין אן דעם אז ער זאל האבן אן הכרה אז סאיז דא א גאט, דאס איז עפעס וואס א מענטש דארף פיהלן דיפ דאון, אז סאיז נישט סתם אז מזעמיר עפעס צעלן ביי עקסידענט.
נאכדעים קען מען אנהייבן צו מאכן סענס אז די תורה איז די וועג וויאזוי גאט האט זיך באוויזן וכו' אין ממעג בלייבן מיט קשייות מזאגט דאך נאך פון די פריערדיגע 'א גאט וואס איך קען משיג זיין איז קיין גאט נישט'. עפעס אזוי.
נו שוין.

[הכנה דרבה]

קען זיין עס איז א נארישע שאלה,
אויב לויט די סייענטיסטן שטייט שוין די בריה סאך לענגער ווי 6000 יאר, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין רעליגיע פאר 4000 יאר צירוק?

איך האב סאך א שטערקערע קשיא, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין קאמפיוטער פאר 4000 יאר צוריק? סעלפאונס ווייסן מיר אז ס'געוועהן ווייל מ'האט געזוכט און נישט געטראפן קיין טעלעפאון ווייערס מוז זיין אז זיי האבן גענוצט סעלפאונס.

[שעפטאל]

הכנה: שלום עליכם. כ'ווייס שוין נישט ווען דו ביסט ערענסט און ווען דו מאכסט סתם אזוי א הכנה רבה של שלשול בכפליים (נישט פערזענדליך חלילה. פשוט לשון נופל ומתריז...)

ס'איז זיס, אבער מ'האלט דאך דא אינמיטן אן ערענסטע שמועס. כ'בין צו אנגעדרייט צו זיין אין די גיסטע פון לאכן.
מ'שמועסט דאך ברומו של עולם (העמק דבר איז א ערענסטע פארום)

[שפילער]

קען זיין עס איז א נארישע שאלה,
אויב לויט די סייענטיסטן שטייט שוין די בריה סאך לענגער ווי 6000 יאר, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין רעליגיע פאר 4000 יאר צירוק?

איך האב סאך א שטערקערע קשיא, פארוואס ווייסט מען נישט פון קיין איין קאמפיוטער פאר 4000 יאר צוריק? סעלפאונס ווייסן מיר אז ס'געוועהן ווייל מ'האט געזוכט און נישט געטראפן קיין טעלעפאון ווייערס מוז זיין אז זיי האבן גענוצט סעלפאונס.

קרעדיט יארמער רב שליט"א

[שפילער]

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן

צווישן מיינע קשיות זענען...

א. פארוואס בין איך א איד?

ב. סדא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמתע?

ג. וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אינטער מיליאנען יאר?

ד. האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

ה. שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

א. ווייל ביסט געבוירן צו א אידישע מאמע.

ב. אידישקייט איז די איינציגסטע רעליגיע וואס קלעימט אז ס'האט זיך אנגעפאנגען מיט א גילוי אלוקים פארנט פון מיליאנען מענטשן. דאס איז אן אדווענטידזש וואס אידישקייט האט איבער סיי וועלכע אנדערע רעליגיע.

ג. ס'איז יא דא געציילטע, אלעמאל זענען דא סייענטיסטן וואס גייען קעגן די שטראם. אבער באמת קען מען האלטן סיי אז די תורה איז אמת, און אויך האלטן אז די וועלט איז מער ווי 6,000 יאר. ס'איז דא פארשידענע מהלכים, זיך נאר אביסל ארום אין די קאווע שטיבל אשכולות, מען האט שוין גאר אסאך אויסגעשמועסט דא.

ד. קודם כל, אפילו ס'איז טאקע אוממאראליש, אין יענע צייטן האט יעדער געהאט קנעכט און זיך אויפגעפירט גאר ברוטאל צו די קנעכט. די תורה איז כאטש געקומען און געמאכט געזעצן זיך אויפצופירן שיין צו זיי. זאת ועוד, וואס איז טייטש אז ס'איז אוממאראליש? אז די תורה זאגט אז מען מעג, דאן איז עס יא מאראליש. אן תורה און גאט זענען מיר דאך סתם צעלן וואס זענען דא ביי עקסידענט, און מאראל איז סתם א אויסגעטראכטע זאך וואס אונז מענטשן מיט געפילן האבן ערפינדן.

ה. שוין פארענטפערט מיט די פריערדיגע אות ד.

מיין ערשטע תגובה דא. שלום עליכם.

סתם נקודה למחשבה

שמן, בעצם האסטו גוט געענטפערט, אבער מיט אות ד האסטו מיר געמאכט טראכטן אביסל.

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.
די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

-
בעצם זעה איך נישט וויאזוי איינער זאל זיין א מאמין אן דעם אז ער זאל האבן אן הכרה אז סאיז דא א גאט, דאס איז עפעס וואס א מענטש דארף פיהלן דיפ דאון, אז סאיז נישט סתם אז מזעמיר עפעס צעלן ביי עקסידענט.
נאכדעים קען מען אנהייבן צו מאכן סענס אז די תורה איז די וועג וויאזוי גאט האט זיך באוויזן וכו' אין ממעג בלייבן מיט קשייות מזאגט דאך נאך פון די פריערדיגע 'א גאט וואס איך קען משיג זיין איז קיין גאט נישט'. עפעס אזוי.
נו שוין.

אפשר פונקט פארקערט קודם גלייב אז די תורה איז אמת נאכדעם קענסטו גלייבן אין א גאט .

ווייל אן די תורה איז מאן יימר סאיז דא א גאט? אנע תורה פארוואס דארפסטו גלייבן אין א גאט? הא?

[שמן למאור]

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן

צווישן מיינע קשיות זענען...

א. פארוואס בין איך א איד?

ב. סדא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמתע?

ג. וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אינטער מיליאנען יאר?

ד. האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

ה. שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

א. ווייל ביסט געבוירן צו א אידישע מאמע.

ב. אידישקייט איז די איינציגסטע רעליגיע וואס קלעימט אז ס'האט זיך אנגעפאנגען מיט א גילוי אלוקים פארנט פון מיליאנען מענטשן. דאס איז אן אדווענטידזש וואס אידישקייט האט איבער סיי וועלכע אנדערע רעליגיע.

ג. ס'איז יא דא געציילטע, אלעמאל זענען דא סייענטיסטן וואס גייען קעגן די שטראם. אבער באמת קען מען האלטן סיי אז די תורה איז אמת, און אויך האלטן אז די וועלט איז מער ווי 6,000 יאר. ס'איז דא פארשידענע מהלכים, זיך נאר אביסל ארום אין די קאווע שטיבל אשכולות, מען האט שוין גאר אסאך אויסגעשמועסט דא.

ד. קודם כל, אפילו ס'איז טאקע אוממאראליש, אין יענע צייטן האט יעדער געהאט קנעכט און זיך אויפגעפירט גאר ברוטאל צו די קנעכט. די תורה איז כאטש געקומען און געמאכט געזעצן זיך אויפצופירן שיין צו זיי. זאת ועוד, וואס איז טייטש אז ס'איז אוממאראליש? אז די תורה זאגט אז מען מעג, דאן איז עס יא מאראליש. אן תורה און גאט זענען מיר דאך סתם צעלן וואס זענען דא ביי עקסידענט, און מאראל איז סתם א אויסגעטראכטע זאך וואס אונז מענטשן מיט געפילן האבן ערפינדן.

ה. שוין פארענטפערט מיט די פריערדיגע אות ד.

מיין ערשטע תגובה דא. שלום עליכם.

סתם נקודה למחשבה

שמן, בעצם האסטו גוט געענטפערט, אבער מיט אות ד האסטו מיר געמאכט טראכטן אביסל.

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.
די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

-
בעצם זעה איך נישט וויאזוי איינער זאל זיין א מאמין אן דעם אז ער זאל האבן אן הכרה אז סאיז דא א גאט, דאס איז עפעס וואס א מענטש דארף פיהלן דיפ דאון, אז סאיז נישט סתם אז מזעמיר עפעס צעלן ביי עקסידענט.
נאכדעים קען מען אנהייבן צו מאכן סענס אז די תורה איז די וועג וויאזוי גאט האט זיך באוויזן וכו' אין ממעג בלייבן מיט קשייות מזאגט דאך נאך פון די פריערדיגע 'א גאט וואס איך קען משיג זיין איז קיין גאט נישט'. עפעס אזוי.
נו שוין.

פון וואו נעמסטו די הנחה אז מאראל איז א ראיה צו גאט? איך האב שוין געהערט געוויסע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה אבער באמת איז עס גאר א שוואכע ראיה. מאראל איז געפילן, וויאזוי ניצט מען געפילן צו פראוון עפעס? די עוועלוציע פראצעדור האט געמאכט אז באשעפענישן זאלן קערן איינער פארן אנדערן ווייל אזוי האט מען די מערסטע סוקסעס פאר סערווייוועל, וויאזוי פראווט דאס גאט?

און די אזוי געריפנע ראיה ווערט טאקע מופרח ווען מען זעט אז גאט הייסט טון זאכן וואס זענען קעגן אט דעם אריינגעבאקענע געפיל פון מאראל.

גראדע האב איך נאר געזען קריסטליכע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה, איך בין טאקע נייגעריג אויב אידישע אפאלאגעטער ניצן עס אויך. (איך רעד נישט פון די היינטיגע מחזירי בתשובה וואס ניצן אלעס פון די קריסטן, איך רעד פון אמאליגע ספרי חקירה. @מי אני יש כזה דבר?)

בנוגע דיין צווייטע פראגע. פינקט ווי מען פארשטייט סתם אזוי דעם געדאנק פון נסיונות, קען מען דאס אויך פארשטיין. פאר איינער געבט די באשעפער גרינגערע נסיונות, און פאר איינעם שווערערע. ס'איז דא אסאך פרומע געי'ס וואס מוטשענען זיך טאקע אין א סטרעיט רילעישנשיפ, אבער למעשה לעבן זיי אזוי, האבן קינדער, און שטעלן אויף שיינע משפחות. זייער עבודה איז צו טון די מצוה פינקט ווי מענטשן טוען אנדערע שווערע מצות... נישט יעדע מצוה איז גרינג...

ביסט גאר שטארק גערעכט מיט דיין אויספיר. כדי צו גלייבן מוז מען 'שפירן' אז ס'איז אמת. ראיות קען מען ברענגען אגאנצן טאג אויף ביידע צדדים און קיינמאל נישט פארטיג ווערן. נאך אלע מעשיות דארף מען נאכאלץ צוקומען צו דעם בעסטע ראיה פון אלעמען, "מען שפירט אז ס'איז דא עפעס העכערס" "מען שפירט גילוי אלוקית". אדער ווי די קריסטן ריפן עס "איך שפיר די האלי ספיריט" אדער ווי אטעאיסטן ריפן עס "הומען ביאינגס זענען זייער גאליבל און שפירן זאכן וואס זענען אבי איינרעדענישן".

[פעטער בייטשיקל]

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן

צווישן מיינע קשיות זענען...

א. פארוואס בין איך א איד?

ב. סדא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמתע?

ג. וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אינטער מיליאנען יאר?

ד. האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

ה. שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

א. ווייל ביסט געבוירן צו א אידישע מאמע.

ב. אידישקייט איז די איינציגסטע רעליגיע וואס קלעימט אז ס'האט זיך אנגעפאנגען מיט א גילוי אלוקים פארנט פון מיליאנען מענטשן. דאס איז אן אדווענטידזש וואס אידישקייט האט איבער סיי וועלכע אנדערע רעליגיע.

ג. ס'איז יא דא געציילטע, אלעמאל זענען דא סייענטיסטן וואס גייען קעגן די שטראם. אבער באמת קען מען האלטן סיי אז די תורה איז אמת, און אויך האלטן אז די וועלט איז מער ווי 6,000 יאר. ס'איז דא פארשידענע מהלכים, זיך נאר אביסל ארום אין די קאווע שטיבל אשכולות, מען האט שוין גאר אסאך אויסגעשמועסט דא.

ד. קודם כל, אפילו ס'איז טאקע אוממאראליש, אין יענע צייטן האט יעדער געהאט קנעכט און זיך אויפגעפירט גאר ברוטאל צו די קנעכט. די תורה איז כאטש געקומען און געמאכט געזעצן זיך אויפצופירן שיין צו זיי. זאת ועוד, וואס איז טייטש אז ס'איז אוממאראליש? אז די תורה זאגט אז מען מעג, דאן איז עס יא מאראליש. אן תורה און גאט זענען מיר דאך סתם צעלן וואס זענען דא ביי עקסידענט, און מאראל איז סתם א אויסגעטראכטע זאך וואס אונז מענטשן מיט געפילן האבן ערפינדן.

ה. שוין פארענטפערט מיט די פריערדיגע אות ד.

מיין ערשטע תגובה דא. שלום עליכם.

סתם נקודה למחשבה

שמן, בעצם האסטו גוט געענטפערט, אבער מיט אות ד האסטו מיר געמאכט טראכטן אביסל.

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.
די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

-
בעצם זעה איך נישט וויאזוי איינער זאל זיין א מאמין אן דעם אז ער זאל האבן אן הכרה אז סאיז דא א גאט, דאס איז עפעס וואס א מענטש דארף פיהלן דיפ דאון, אז סאיז נישט סתם אז מזעמיר עפעס צעלן ביי עקסידענט.
נאכדעים קען מען אנהייבן צו מאכן סענס אז די תורה איז די וועג וויאזוי גאט האט זיך באוויזן וכו' אין ממעג בלייבן מיט קשייות מזאגט דאך נאך פון די פריערדיגע 'א גאט וואס איך קען משיג זיין איז קיין גאט נישט'. עפעס אזוי.
נו שוין.

אפשר פונקט פארקערט קודם גלייב אז די תורה איז אמת נאכדעם קענסטו גלייבן אין א גאט .

ווייל אן די תורה איז מאן יימר סאיז דא א גאט? אנע תורה פארוואס דארפסטו גלייבן אין א גאט? הא?

די תורה איז נישט דא צו זאגן אז עס איז 'דא א גאט'. נאר אז 'אני ה' אלהיך'. סטייטש, איך בין דיין גאט אין דאס און דאס איז מיין רצון, די אידן האבן געוואסט פונעם גאט צו זאגן, נאר דער באשעפער האט זיך מגלה געווען כדי סזאל נתברר ווערן אמיתת התורה, זיי צו אנטפלעקן זיין רצון וויאזוי אים צו דינען. דאס איז דער ויאמינו בה' 'ובמשה עבדו'.

[פעטער בייטשיקל]

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן

צווישן מיינע קשיות זענען...

א. פארוואס בין איך א איד?

ב. סדא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמתע?

ג. וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אינטער מיליאנען יאר?

ד. האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

ה. שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

א. ווייל ביסט געבוירן צו א אידישע מאמע.

ב. אידישקייט איז די איינציגסטע רעליגיע וואס קלעימט אז ס'האט זיך אנגעפאנגען מיט א גילוי אלוקים פארנט פון מיליאנען מענטשן. דאס איז אן אדווענטידזש וואס אידישקייט האט איבער סיי וועלכע אנדערע רעליגיע.

ג. ס'איז יא דא געציילטע, אלעמאל זענען דא סייענטיסטן וואס גייען קעגן די שטראם. אבער באמת קען מען האלטן סיי אז די תורה איז אמת, און אויך האלטן אז די וועלט איז מער ווי 6,000 יאר. ס'איז דא פארשידענע מהלכים, זיך נאר אביסל ארום אין די קאווע שטיבל אשכולות, מען האט שוין גאר אסאך אויסגעשמועסט דא.

ד. קודם כל, אפילו ס'איז טאקע אוממאראליש, אין יענע צייטן האט יעדער געהאט קנעכט און זיך אויפגעפירט גאר ברוטאל צו די קנעכט. די תורה איז כאטש געקומען און געמאכט געזעצן זיך אויפצופירן שיין צו זיי. זאת ועוד, וואס איז טייטש אז ס'איז אוממאראליש? אז די תורה זאגט אז מען מעג, דאן איז עס יא מאראליש. אן תורה און גאט זענען מיר דאך סתם צעלן וואס זענען דא ביי עקסידענט, און מאראל איז סתם א אויסגעטראכטע זאך וואס אונז מענטשן מיט געפילן האבן ערפינדן.

ה. שוין פארענטפערט מיט די פריערדיגע אות ד.

מיין ערשטע תגובה דא. שלום עליכם.

סתם נקודה למחשבה

שמן, בעצם האסטו גוט געענטפערט, אבער מיט אות ד האסטו מיר געמאכט טראכטן אביסל.

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.
די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

-
בעצם זעה איך נישט וויאזוי איינער זאל זיין א מאמין אן דעם אז ער זאל האבן אן הכרה אז סאיז דא א גאט, דאס איז עפעס וואס א מענטש דארף פיהלן דיפ דאון, אז סאיז נישט סתם אז מזעמיר עפעס צעלן ביי עקסידענט.
נאכדעים קען מען אנהייבן צו מאכן סענס אז די תורה איז די וועג וויאזוי גאט האט זיך באוויזן וכו' אין ממעג בלייבן מיט קשייות מזאגט דאך נאך פון די פריערדיגע 'א גאט וואס איך קען משיג זיין איז קיין גאט נישט'. עפעס אזוי.
נו שוין.

פון וואו נעמסטו די הנחה אז מאראל איז א ראיה צו גאט? איך האב שוין געהערט געוויסע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה אבער באמת איז עס גאר א שוואכע ראיה. מאראל איז געפילן, וויאזוי ניצט מען געפילן צו פראוון עפעס? די עוועלוציע פראצעדור האט געמאכט אז באשעפענישן זאלן קערן איינער פארן אנדערן ווייל אזוי האט מען די מערסטע סוקסעס פאר סערווייוועל, וויאזוי פראווט דאס גאט?

און די אזוי געריפנע ראיה ווערט טאקע מופרח ווען מען זעט אז גאט הייסט טון זאכן וואס זענען קעגן אט דעם אריינגעבאקענע געפיל פון מאראל.

גראדע האב איך נאר געזען קריסטליכע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה, איך בין טאקע נייגעריג אויב אידישע אפאלאגעטער ניצן עס אויך. (איך רעד נישט פון די היינטיגע מחזירי בתשובה וואס ניצן אלעס פון די קריסטן, איך רעד פון אמאליגע ספרי חקירה. @מי אני יש כזה דבר?)

בנוגע דיין צווייטע פראגע. פינקט ווי מען פארשטייט סתם אזוי דעם געדאנק פון נסיונות, קען מען דאס אויך פארשטיין. פאר איינער געבט די באשעפער גרינגערע נסיונות, און פאר איינעם שווערערע. ס'איז דא אסאך פרומע געי'ס וואס מוטשענען זיך טאקע אין א סטרעיט רילעישנשיפ, אבער למעשה לעבן זיי אזוי, האבן קינדער, און שטעלן אויף שיינע משפחות. זייער עבודה איז צו טון די מצוה פינקט ווי מענטשן טוען אנדערע שווערע מצות... נישט יעדע מצוה איז גרינג...

ביסט גאר שטארק גערעכט מיט דיין אויספיר. כדי צו גלייבן מוז מען 'שפירן' אז ס'איז אמת. ראיות קען מען ברענגען אגאנצן טאג אויף ביידע צדדים און קיינמאל נישט פארטיג ווערן. נאך אלע מעשיות דארף מען נאכאלץ צוקומען צו דעם בעסטע ראיה פון אלעמען, "מען שפירט אז ס'איז דא עפעס העכערס" "מען שפירט גילוי אלוקית". אדער ווי די קריסטן ריפן עס "איך שפיר די האלי ספיריט" אדער ווי אטעאיסטן ריפן עס "הומען ביאינגס זענען זייער גאליבל און שפירן זאכן וואס זענען אבי איינרעדענישן".

איך זאג נישט אז דאס איז א ראיה. איך האב נאר פארשטאנען אז דאס ליגט און דיינע ווערטער סוף אות ד. איי געס אז טעיתי.

[מי אני]

די אזוי געריפנע ראיה ווערט טאקע מופרח ווען מען זעט אז גאט הייסט טון זאכן וואס זענען קעגן אט דעם אריינגעבאקענע געפיל פון מאראל.

גראדע האב איך נאר געזען קריסטליכע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה, איך בין טאקע נייגעריג אויב אידישע אפאלאגעטער ניצן עס אויך. (איך רעד נישט פון די היינטיגע מחזירי בתשובה וואס ניצן אלעס פון די קריסטן, איך רעד פון אמאליגע ספרי חקירה. @מי אני יש כזה דבר?)

נישט וואס איך ווייס. די ערשטע דאס צו (כמו) נוצן איז געווען טאמאס אקינאס.

אגב, די ארגומענט פון מאראליטעט איז אביסל מער אבסטראקט, וממילא ווערט עס נישט דייקא אפגעפרעגט פון אומאראלישע ציוויים. מיינענדיג, די (אנגעבליכע) ראיה ארבעט אז טאמער נעמט מען אָן ‏מאראלישע ריעליזם, והיינו אז עס זענען דא אבּיעקטיווע און אנטאלאגישע עכטע סטאנדארטן פון התנהגות וואס זענען אומאפהענגיג בהסכמתן של בני אדם (וואס לדוגמא איז נישט ברור אז דער רמב״ם האט געהאלטן אזוי), יהיו מה שיהיו, דאן מוז (לכאורה) זיין א ג-ט ומחוקק וואס איז די גרונט פאר אט די אביעקטיווע מאראלישע פאקטן. והשתא דאתית להכי קען מען גרינגער גיין מיט א דיוויין קאמענד טעאריע שיטה, וועלכעס האלט אז דאס וואס מאכט עפעס ״מאראליש/ריכטיג״ איז נישט מער ווי דעם אז דאס איז ״‏רצון ה׳״, וממילא הפה שאסר הוא הפה שהתיר.

אין אנדערע ווערטער, די ארגומענט, אפילו טאמער נעמט מען עס שוין יא אָן, זאגט בעצם גארנישט לגבי דאס עצם מאראלישקייט און/אדער דאס אַמניבּענעוואלענס וטובו פון ג-ט בכלל. (פון וואו טעאלאגן/פילוסופים ווילן אויפווייזן ג-ט׳ס אַמניבּענעוואלענס וטובו, איז פון א הוכחה צו זיין זיין מוכרח/מחוייב המציאות; גארנישט מיט די ארגומענט פון מאראליטעט.) ווי אויך זאגט עס בעצם גארנישט לגבי דעם אז ער, זייענדיג אט די גרונט ומחוקק פאר די אביעקטיווע פאקטן, קען זיי נישט טוישן און גיין דערקעגן, און אז די מאראלישע ״פאקטן״ וואלטן נישט געקענט זיין אנדערש. עס טענה׳ט נאר לגבי דאס עקזיסטענץ פון א מחוקק עם ״רצונות״, יהיו מה שיהיו. גארנישט מער. ווי הרב דר. מיכאל אברהם, וועלכער איז טאקע א דוגל פון דעם ארגומענט, טערמינט דאס: אַן ״אֵל רָזָה״.

כמובן, ווערט די ארגומענט טאקע אפגעפרעגט טאמער האלט מען אז, איה״נ, עס זענען טאקע נישטא קיינע ״עכטע״ אבּיעקטיווע מאראלישע פאקטן וואס זענען אומאפהענגיג ‏מהסכמתן של בני אדם. זיי זענען נישט מער ווי עמאטיוויסט פיהלינגס וכדומה התלויים אך ורק בהסכמתן של בני אדם. (וכמובן, אזוי ווי אלעס אין פילאזאפיע, קען מען אויף די פאזיציע אויך פרעגן קושיות און שוועריקייטן. לדוגמא, ווי בּערטראנד ראָסעל האט ‏געזאגט, איז עס שווער צו זאגן אז די איסור פון מארדן וכדומה איז נאר מכח ״טעיסט״. עס מאכט שווער דאס גאנצע ענין פון דעבאטע איבער מאראלן און וואס איז ריכטיג. אגב, פון אַן עוואלוציאנערישע פּערספּעקטיוו איז יתכן אז סייקאפּעטי איז אפירגעקומען ווייל דאס איז נוצליך פאר'ן פּסיכאפּאט ווען עס זענען דא גענוג נארמאלע מענטשן פון וועמען ער קען עדווענטעדזש נעמען. וממילא פונקט אזוי ווי אַן עווערשאן צו רציחה איז אפירגעקומען עוואלוציאנעריש וויבאלד עס איז געווען נוצליך אבער עס זאגט גארנישט לגבי דאס עצם ווערד דערפון, כן הוא בסייקאפּעטי. עס איז פשוט וועלכעס איז מער פארשפרייט.)

ואגב, לגבי די עצם תגובה ושאלות של @יאנקל בעל העגלה וואס ווערט דא ציטירט:
‏

די ערשטע מאל וואס איך זעה די אשכול איז אפשר טאקע וועל איך דא קלארער ווערן, איך האב אים אפאר קשיות וואס שטערן מיר אז ס'לאזט מיר נישט זיין רוהיג אין אויב איינער האט תירוצים אדער ווייסט פון איינער וואס קען מיר אויסקלארן איין וועג צו די אנדערע ביטע לאז מיר וויסן.

צווישן מיינע קשיות זענען...

פארוואס בין איך א איד?

ס׳דא נאך אפאר טויזנט רעליגיעס, וואס שרייען אז זיי פארמאגן די אמת, בין איך פונקט געבוירן ביי די אמת׳ע?

וויאזוי קען זיין אז סאיז נישט דא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די וועלט איז אלט אונטער מיליאנען יאר?

האלטן א מענטש פארקנעכטעט אנטקעגן זיין ווילן איז אומראליש! די תורה לאזט דאס.

שניידן קעפ פון בעיביס אין פרויען איז אומראליש, די תורה האט געהייסן דאס טוען

כגיי זיין העפי צו הערן ענטפערס אין הלוואי גיי איך קלאר ווערן

די ערשטע צוויי קשיות ווערן ארומגערעדט בתוך מיין אשכול. (אין גאר קורצן, עס זענען דא צוויי באזונדערע שאלות אין דעם: דאס ערשטע איז, ״פארוואס גלייב איך אין ג-ט?״ במחשבה וכו׳. און דאס צווייטע איז ״פארוואס היט איך תומו״צ?״ במעשה. איינס איז ל״ד געבינדן אינעם צווייטן.)

די דריטע דא ובעוד מקומות. (אין גאר קורצן, די שאלה פון גיל העולם וכו׳, דארף נישט עכט האבן קיין שייכות מיט רעליגיע - עס דארף נישט דוקא האבן א שייכות מיט קיין איינע פון די צוויי פריערדיגע סארט שאלות; מחשבה ומעשה.)

די לעצטע צוויי דא און אין יענעם אשכול בכלליות.

[שמן למאור]

די אזוי געריפנע ראיה ווערט טאקע מופרח ווען מען זעט אז גאט הייסט טון זאכן וואס זענען קעגן אט דעם אריינגעבאקענע געפיל פון מאראל.

גראדע האב איך נאר געזען קריסטליכע אפאלאגעטער ניצן די סברה פאר א ראיה, איך בין טאקע נייגעריג אויב אידישע אפאלאגעטער ניצן עס אויך. (איך רעד נישט פון די היינטיגע מחזירי בתשובה וואס ניצן אלעס פון די קריסטן, איך רעד פון אמאליגע ספרי חקירה. @מי אני יש כזה דבר?)

נישט וואס איך ווייס. די ערשטע דאס צו (כמו) נוצן איז געווען טאמאס אקינאס.

אגב, די ארגומענט פון מאראליטעט איז אביסל מער אבסטראקט, וממילא ווערט עס נישט דייקא אפגעפרעגט פון אומאראלישע ציוויים. מיינענדיג, די (אנגעבליכע) ראיה ארבעט אז טאמער נעמט מען אָן ‏מאראלישע ריעליזם, והיינו אז עס זענען דא אבּיעקטיווע און אנטאלאגישע עכטע סטאנדארטן פון התנהגות וואס זענען אומאפהענגיג בהסכמתן של בני אדם (וואס לדוגמא איז נישט ברור אז דער רמב״ם האט געהאלטן אזוי), יהיו מה שיהיו, דאן מוז (לכאורה) זיין א ג-ט ומחוקק וואס איז די גרונט פאר אט די אביעקטיווע מאראלישע פאקטן. והשתא דאתית להכי קען מען גרינגער גיין מיט א דיוויין קאמענד טעאריע שיטה, וועלכעס האלט אז דאס וואס מאכט עפעס ״מאראליש/ריכטיג״ איז נישט מער ווי דעם אז דאס איז ״‏רצון ה׳״, וממילא הפה שאסר הוא הפה שהתיר.

ס'ווערט יא מופרח, ווייל אויב דיין גאנצע ראיה איז געבויעט אויף א פילינג פון מאראלישקייט, דהיינו אז די פילינג פילט זיך אזוי אמת אז עס מוז זיין אז עס קומט פון גאט. דאן אויב קומט גאט און זאגט קעגן דעם פילינג, דאן איז פשט אז די גאנצע פילינג איז פאלטש און מען קען נישט בויען אויף דעם מעיקרא.

[מי אני]

ס'ווערט יא מופרח, ווייל אויב דיין גאנצע ראיה איז געבויעט אויף א פילינג פון מאראלישקייט, דהיינו אז די פילינג פילט זיך אזוי אמת אז עס מוז זיין אז עס קומט פון גאט. דאן אויב קומט גאט און זאגט קעגן דעם פילינג, דאן איז פשט אז די גאנצע פילינג איז פאלטש און מען קען נישט בויען אויף דעם מעיקרא.

די ארגומענט איז אז מ'האלט אז די פיהלינג פון מאראלישקייט איז באגרונדעט אין עפעס ממשות'דיג. און אט די ממשות איז "ג-ט". דאס מיינט אבער נישט אז "מאראל = ג-ט" (וואס אין אזא פאל איז עס טאקע א פירכא ווען עפעס פון דעם מושג פון "ג-ט" איז דערקעגן). נאר איידער אז "מאראל" איז באגרונדעט אין "ג-ט" וואס איז מחוצה לה למאראל. אין אנדערע ווערטער, די ארגומענט איז אז ג-ט באגרונדעט מאראל, אבער נישט פארקערט. לאגיש גערעדט:
מאראל ← ג-ט
וואס מיינט אז אויב איז דא מאראל (אין א ממשות'דיגן זין וואס דארף א באגרינדונג), דאן איז דא ג-ט (וואס באגרונד דאס)

אבער דאס מיינט נישט אז איר קאנווערס איז אמת:
ג-ט ← מאראל
אז אויב איז דא ג-ט, איז דאן בהכרח דא מאראל.

אין קורצן, די ארגומענט זאגט נאר אז עס א קאנטינדזשענט "גראַדע": גראַדע זעהן מיר אז מאראל האט א באגרינדונג (עכ"פ אויב האלט מען אזוי), און די באגרינדונג איז דאן ג-ט. אבער דאס זאגט נישט אז ג-ט איז א גוטער אדער מאראליש. עס זאגט נאר אז "גראדע" באגרונדעט ער (די אלגעמיינע פיהלינג) און מאראל בכלליות (ווייל דאס איז די איינציגסטע זאך וואס קען דאס באגרונדען; עכ"פ לויט די ארגומענט). אבער עס זאגט נישט אז ער איז אפהענגיג אדער געבינדן דערין, און אז ער קען דאס נישט טוישן (און די פיהלינג דערפון) ווען אימער ער וויל און מאכן יוצאי מן הכלל וכדומה. (און אט דאס איז דאך דיוויין קאמענד טעאריע.)

ס'האט קלאנגען פון די מבוכה של הפילוסופים בימי הביניים, צי א מלך קען גיין קעגן די געזעצן וואס ער אליין פארמולירט. און דאס ווערט נאך שטערקער ווען עס איז די רעדע פונעם יוצר פונעם גאנצן סיסטעם ופּראגראם וכל מה שבה בכלל.

יעצט, ווי איך האב געזאגט, אויב איז טאקע נישטא קיין באגרינדונג פאר מאראל, דאן הייבט זיך די ארגומענט טאקע נישט אָן. די שאלה איז צי דאס אז ג-ט באפעהלט אימאראל ווייזט דייקא אז מאראל בכלליות האט נישט קיין גרונט? לענ"ד איז דאס א נאַן-סעקוויטור.

[דערהויבענע איד]

איינע פון די שטארקע הרגשים וואס איך פיל אז אונז זענען אן אויסדערוועלט פאלק, און אז יש מנהיג לבירה, איז די פאקט אז אזויפיל גוים זענען פארנומען מיט די אידן, ספעציעל נאך שמחת תורה דהאי שעתי, די שנאה וואס כמעט אלע פעלקער האבן קעגן די איד וואס רוב פון זיי האבן זיי קיינמאל נישט באגעגענט, שרייט ארויס פון זיך אז עפעס ספעציעל קומט דא פאר, און אז אידן זענען נישט נאך סתם א פאלק.



אוודאי לאגיש קען מען אלעס פארענטפערן, אבער לדעתי איז דאס די בעסטע תירוץ, און פערזענליך מיינט עס מער פון אלעס פאר מיר.

[שמן למאור]

ס'ווערט יא מופרח, ווייל אויב דיין גאנצע ראיה איז געבויעט אויף א פילינג פון מאראלישקייט, דהיינו אז די פילינג פילט זיך אזוי אמת אז עס מוז זיין אז עס קומט פון גאט. דאן אויב קומט גאט און זאגט קעגן דעם פילינג, דאן איז פשט אז די גאנצע פילינג איז פאלטש און מען קען נישט בויען אויף דעם מעיקרא.

די ארגומענט איז אז מ'האלט אז די פיהלינג פון מאראלישקייט איז באגרונדעט אין עפעס ממשות'דיג. און אט די ממשות איז "ג-ט". דאס מיינט אבער נישט אז "מאראל = ג-ט" (וואס אין אזא פאל איז עס טאקע א פירכא ווען עפעס פון דעם מושג פון "ג-ט" איז דערקעגן). נאר איידער אז "מאראל" איז באגרונדעט אין "ג-ט" וואס איז מחוצה לה למאראל. אין אנדערע ווערטער, די ארגומענט איז אז ג-ט באגרונדעט מאראל, אבער נישט פארקערט. לאגיש גערעדט:
מאראל ← ג-ט
וואס מיינט אז אויב איז דא מאראל (אין א ממשות'דיגן זין וואס דארף א באגרינדונג), דאן איז דא ג-ט (וואס באגרונד דאס)

אבער דאס מיינט נישט אז איר קאנווערס איז אמת:
ג-ט ← מאראל
אז אויב איז דא ג-ט, איז דאן בהכרח דא מאראל.

אין קורצן, די ארגומענט זאגט נאר אז עס א קאנטינדזשענט "גראַדע": גראַדע זעהן מיר אז מאראל האט א באגרינדונג (עכ"פ אויב האלט מען אזוי), און די באגרינדונג איז דאן ג-ט. אבער דאס זאגט נישט אז ג-ט איז א גוטער אדער מאראליש. עס זאגט נאר אז "גראדע" באגרונדעט ער (די אלגעמיינע פיהלינג) און מאראל בכלליות (ווייל דאס איז די איינציגסטע זאך וואס קען דאס באגרונדען; עכ"פ לויט די ארגומענט). אבער עס זאגט נישט אז ער איז אפהענגיג אדער געבינדן דערין, און אז ער קען דאס נישט טוישן (און די פיהלינג דערפון) ווען אימער ער וויל און מאכן יוצאי מן הכלל וכדומה. (און אט דאס איז דאך דיוויין קאמענד טעאריע.)

ס'האט קלאנגען פון די מבוכה של הפילוסופים בימי הביניים, צי א מלך קען גיין קעגן די געזעצן וואס ער אליין פארמולירט. און דאס ווערט נאך שטערקער ווען עס איז די רעדע פונעם יוצר פונעם גאנצן סיסטעם ופּראגראם וכל מה שבה בכלל.

יעצט, ווי איך האב געזאגט, אויב איז טאקע נישטא קיין באגרינדונג פאר מאראל, דאן הייבט זיך די ארגומענט טאקע נישט אָן. די שאלה איז צי דאס אז ג-ט באפעהלט אימאראל ווייזט דייקא אז מאראל בכלליות האט נישט קיין גרונט? לענ"ד איז דאס א נאַן-סעקוויטור.

די ארגומענט אז מאראל איז באגרינדעט אין עפעס, איז בלויז באזירט אויף א פילינג. (און טאקע וועגן דעם איז די ארגומענט גאר שוואך אין די ערשטע פלאץ). די ארגומענט זאגט אז פילינג איז אזוי שטארק אז מען קען דערויף בויען אז ס'איז באגרינדעט אין עפעס, און אז די עפעס איז גאט.

די רגע אבער מען נעמט אוועק די פרעמיס אז פילינגס איז שטארק און מען קען דערויף בויען, פאלט דאך אוועק די גאנצע ארגומענט. און דאס געשעט ווען גאט הייסט טון עפעס וואס איז קעגן אונזער פילינג פון מאראל. דאס ווייזט קלאר אז אונזער פילינג איז נישט שטארק, און קען זיין א טעות.

[אלפא]

ווי איך פארשטיי איז די ארגומענט געבויט אויף אינטואישאן (לאפוקי פשוט'ע פילינגס - פרעג מיכאל אברהם די חילוק פון די צוויי..) און אויב דיסמיסד מען דאס בלייבט מען מיט גארנישט חוץ א בינטל סקעפטיציזם (-וואס איז בדרך כלל נישט קאנסיסטענט מיט אונזער וועג פון טראכטן אין סיי וועלכע אנדערע תחום).

[שמן למאור]

וואס איז טאקע די חילוק? סתם נאכבעבלען עפעס וואס מען פארשטייט נישט פון מיכאל אברהם האט דאך נישט קיין פשט.

[[NAMELESS]]

קדושה איז אַ רעאַליסטישע זאַך, איר וועט קענען זען מיט דיין חוש דעם חילוק צווישן די נאַש פון אַ איונגערמאן אעובד ה', און פאַרגלייַכן עס צו איינער פון די לעפּיש גאַס וואס טוט וואָס זיין האַרץ גלוסט.

אבער וואָס, די סתירות צווישן וויסנשאַפֿט און וואָס שטייט אין דער תורה זענען שווער.

און בדרך אפשר: אונזערע הייליגע אבות מאברהם ביז משה רבינו האבן נישט געקענט פארטראגן די עבודה זרה פון תרח און טומאות מצרים און זייער אינטואיציע האט געצויגן א געטליכע תורה וואס איז געאייגנט פאר די וואס ווילן ווייטער ממשיך זייער וועג.

https://kaveshtiebel.com/viewtopic.php? ... 94#p532112

[שמן למאור]

קדושה איז אַ רעאַליסטישע זאַך, איר וועט קענען זען מיט דיין חוש דעם חילוק צווישן די נאַש פון אַ איונגערמאן אעובד ה', און פאַרגלייַכן עס צו איינער פון די לעפּיש גאַס וואס טוט וואָס זיין האַרץ גלוסט.

אבער וואָס, די סתירות צווישן וויסנשאַפֿט און וואָס שטייט אין דער תורה זענען שווער.

און בדרך אפשר: אונזערע הייליגע אבות מאברהם ביז משה רבינו האבן נישט געקענט פארטראגן די עבודה זרה פון תרח און טומאות מצרים און זייער אינטואיציע האט געצויגן א געטליכע תורה וואס איז געאייגנט פאר די וואס ווילן ווייטער ממשיך זייער וועג.

https://kaveshtiebel.com/viewtopic.php? ... 94#p532112

אה, איך זיך שוין לאנג א דעפעניציע פאר די ווארט קדושה. אפילו רש"י האט זיך געמוטשעט מיט דעם און געמוזט אויפקומען מיט א מהלך אז דאס מיינט זיך פורש זיין.

יעצט האט מען א קלארע דעפעניציע, קדושה מיינט א אינגערמאן וואס גייט מיט א גרויסע קאפל, צופלויגענע פיאות, שמיציגע ציצית, און פארפלעקטע רעקל. טומאה מיינט א קליינע קאפל, דזשעלי פיאות, איינגעצויגענע הויזן, און ציצית אינטערן העמד.