אומריכטיגע לשה"ק ווערטער אין די אידישע שפראך

[שמעקעדיג]

מיר רעדן א פליסיגן אידיש, אבער כסדר ווערט אריינגעמישט ווערטער פון לשה"ק,
צב"ש מ'טאר נישט גנב'ענען, גניבה איז א לשה"ק ווארט,
און נאך פיל אזעלכע משלים אדער דוגמאות (ביידע לשה"ק ווערטער)
מ'כאפט אפילו נישט אז ס'איז א לשה"ק ווארט (אדער אסאך מאל אראמיש).

מאכט זיך אבער געוויסע ווערטער, וואס ווען מען זאל זיי פארטייטשן, וואלט מען געזעהן אז עס האט פשוט נישט קיין זין.
2 דוגמאות פאלט מיר יעצט איין, און כ'וועל בל"נ מוסיף זיין ווען כ'וועל מיר דערמאנען נאך.

כ'האב געוואלט עפעס זאגן יעצט, אבער ס'איז נישט קיין נפק"מ, לאמיר צוריקגיין צו וואס כ'האב געהאלטן אינמיטן רעדן,
עכ"פ לאמיר טאקע צוריקגיין צו אונזער שמועס.

אין די 2 פאראגראפן האב איך גענוצט 2 געווענליכע ווערטער וועלכע האבן נישט קיין פשט.
"נפקא מינה" איז טייטש, מען לערנט ארויס פון איר - אדער מען ציהט ארויס דערפון.
"על כל פנים" איז טייטש "אויף יעדנס געזיכט".

פונדעסטוועגן ווערן די ווערטער גענוצט אן א שיעור מאל.

דער "על כל פנים" האט נאך א פלאץ וואו ער ווערט באנוצט אומריכטיג.
מענטשן פארטוישן עס מיט "לכל הפחות".
"אז דו קענסט מיר נישט בארגן קיין טויזענט דאלער, גיב מיר עכ"פ האלב דערפון"...

וואס איז פשט דערפון?

[שמעקעדיג]

א דאנק פארן אויפקלערן. איך קען הערן דעם פשט.

אבער פון וואו נעמסטו דעם טייטש?
איך מיין אז דער מקור פון "על כל פנים" קומט פון דעם פסוק "ומחה ה' דמעה מעל כל פנים". דארט מיינט עס עכ"פ זיכער געזיכט (באמערקט ווי כ'האב אריינגערוקט דעם עכ"פ?)

[שלזינגרוביץ]

און אז מיר ריידן פון אזעלעכע דוגמאות, פון וואנען נעמט זיך דאס ווארט 'נישקשה'. איז דאס א כלאיים יידיש מיט לשון קודש? און וואס איז בעצם איר פונקטלעכע באטייטונג?

[איחוד פעלד]

על כל פנים האט מען דיך שוין פארענטפערט.
נפקא מינה איז א ווארט וואס שטייט שוין אין די גמרא מיט די זעלבע הבנה וואס אונז ניצען מיר עס.

עכ"פ מיט דיין נאמען פין די אשכול, וואס די רעדסט פין לשון קודש ווערטער אין אידיש האבען די צוויי ווערטער, עכ"פ און נפק"מ, נישט קיין שייכות, ווייל ביידע זענען געניצט פין לאנג צוריק, נפק"מ אין די גמרא, און עכ"פ אין די ראשונים.

ווערטער אין אידיש זענען דא מיט גרייזיגע דקדוק אסאך. ווי צ.ב.ש. דאס ווארט שבתים, וואס אין לשון קודש איז דאס שבתות, אין אידיש אבער האט מען גענומען דעם ווארט שבת און געמאכט א אידיש ווארט און ממילא ווען עס איז געווארען א לשון רבים האט מען עס פאראידישט און געמאכט שבתים.

עס איז דא וועב זייטליך וואס ווייזען אהן די אלע סלאגאנען אין אידיש, פאר די וואס ווילען זיך לערנען דער שפראך.

[געפילטע פיש]

ווי אין אידיש נוצט מען "ים" פאר לשון רבים? "עס" (טאטעס) "ער" (הייזער) און "ן" (צימערן) זענען אידיש, אבער ים?

[איחוד פעלד]

גערעכט.
ויש ליישב אז איך האב געמיינט צו זאגען אז אין אידיש איז נישטא קיין לשון זכר ונקבה, ממילא איז עס געווארען א לשון רבים בלשון זכר. ווייל אין אידיש איז נישטא קיין לשון נקיבה (בפרט אין ווילי).

[געפילטע פיש]

ס'דא א קיימא לן פון כל מיני אזעלכע מציאות'ער, אויף שטותים ווערסעס שטויות איז דא עפעס מכלומרשטע מעשיות, און נאך וואס איך קען מיך יעצט עכ"פ נישט דערמאנען.

[איחוד פעלד]

אשר על כן?

[געפילטע פיש]

אפשר גיימער שוין?, איז אויך לכאורה אנדערש פון די לשוה"ק'דיגע אפשר, וואס איז טייטש האבן די מעגליכקייט, אזוי ווי אי אפשר להתקיים, אבער צו זאגן אפשר אנו הולכים כבר, מאכט נישט קיין סענס, אזוי מיין איך עכ"פ.

בעל חוב ווערט גענוצט פאר די פארקערטע ווי אין גמרא, ווי דער בעל חוב איז געווען וועמען מ'איז געווען שולדיג, נישט די שולדיגער.

דמיון אין לשו"ק איז א פארגלייך, אין אידיש איז עס הוילע דמיונות.

דא האט איר א רשימה פון ווערטער אין אידיש וואס שטאמען פון לשו"ק.

[שמעקעדיג]

אפשר גיימער שוין?, איז אויך לכאורה אנדערש פון די לשוה"ק'דיגע אפשר, וואס איז טייטש האבן די מעגליכקייט, אזוי ווי אי אפשר להתקיים, אבער צו זאגן אפשר אנו הולכים כבר, מאכט נישט קיין סענס, אזוי מיין איך עכ"פ.

דעם לעצטן ווארט האסטו געלייגט בכוונה?...

[געפילטע פיש]

גוט מארגן אמעריטשקע!

[שמעקעדיג]

ביסט אין ארץ ישראל יעצט מיט לוסטיג? אדער אינדערהיים אויף ארשיווע?
וואס'א גוט מארגן איז דאס יעצט כחצות הלילה?

[געפילטע פיש]

פארראכטן.

[שרגא]

ווי אין אידיש נוצט מען "ים" פאר לשון רבים? "עס" (טאטעס) "ער" (הייזער) און "ן" (צימערן) זענען אידיש, אבער ים?

דאקטוירים.

[זר זהב]

ארוינים

[שרגא]

מיר רעדן א פליסיגן אידיש, אבער כסדר ווערט אריינגעמישט ווערטער פון לשה"ק,
צב"ש מ'טאר נישט גנב'ענען, גניבה איז א לשה"ק ווארט,
און נאך פיל אזעלכע משלים אדער דוגמאות (ביידע לשה"ק ווערטער)
מ'כאפט אפילו נישט אז ס'איז א לשה"ק ווארט (אדער אסאך מאל אראמיש).

מאכט זיך אבער געוויסע ווערטער, וואס ווען מען זאל זיי פארטייטשן, וואלט מען געזעהן אז עס האט פשוט נישט קיין זין.
2 דוגמאות פאלט מיר יעצט איין, און כ'וועל בל"נ מוסיף זיין ווען כ'וועל מיר דערמאנען נאך.

כ'האב געוואלט עפעס זאגן יעצט, אבער ס'איז נישט קיין נפק"מ, לאמיר צוריקגיין צו וואס כ'האב געהאלטן אינמיטן רעדן,
עכ"פ לאמיר טאקע צוריקגיין צו אונזער שמועס.

אין די 2 פאראגראפן האב איך גענוצט 2 געווענליכע ווערטער וועלכע האבן נישט קיין פשט.
"נפקא מינה" איז טייטש, מען לערנט ארויס פון איר - אדער מען ציהט ארויס דערפון.
"על כל פנים" איז טייטש "אויף יעדנס געזיכט".

פונדעסטוועגן ווערן די ווערטער גענוצט אן א שיעור מאל.

דער "על כל פנים" האט נאך א פלאץ וואו ער ווערט באנוצט אומריכטיג.
מענטשן פארטוישן עס מיט "לכל הפחות".
"אז דו קענסט מיר נישט בארגן קיין טויזענט דאלער, גיב מיר עכ"פ האלב דערפון"...

וואס איז פשט דערפון?

קענסט גערן זיך אריינלאזן אין פרובירן דערגיין די געשיכטע און עטימאלאגיע פון די ווערטער און וויאזוי זיי האבן דורכגעמאכט דעם גלגול צו אננעמען דעם פרישן באדייט, אבער געדענק אז יעצט מאכט עס בכלל נישט אויס און היינט ווען די ווערטער זענען געווארן א טייל פון אונזער שפראך איז עס הונדערט פראצענט "ריכטיג", אפילו אויב זאל מען קלארשטעלן אז עס האט זיך אנגעהויבן צוליב עפעס א גראבן עם-הארץ. אזוי ארבעט יעדע איינציגע שפראך. עס מוז נישט מאכן קיין טראפ סענס און ווערטער קענען אננעמען פרישע באדייטן און קענען אפילו זיין מופרך מעיקרא, אבער איינמאל עס איז אריין אין באניץ און מענטשן באצייכענען דערמיט א זאך אדער עס געט א פרישע משמעות אדער אויסדרוק, האט עס אנגענומען א לעבן פאר זיך און קענסט שרייען חי וקים (און דא איז ווידער נישט קיין חילוק וויאזוי די מעשה גייט וויאזוי דאס האט זיך אנגעהויבן), אבער דאס קינד איז א געבוירענע און דאס ווארט איז מקודש מקודש.

[געפילטע פיש]

גערעכט לגבי דאקטוירים, אהרונים איז לשוה"ק.

[זר זהב]

[געפילטע פיש]

די ווארט אהרונים איז עלטער ווי די שפראך אידיש, אין תנ"ך שטייט עס דאכט זיך נישט, אבער שפעטער איז עס געווען א נאמען פאר כהנים. אין קינות שטייט אפאר מאל לויים ואהרונים.
זלונים איז שוין אבער יא אידיש.

[זר זהב]

זאלוינים איז ריין ראסיסטיש

[שרגא]

גערעכט לגבי דאקטוירים, אהרונים איז לשוה"ק.

טו בי האנעסט, האב איך גראדע הנאה פון דעם "אהרונים" (און זאלוינים?) וואס איז אפיציעל אריין אין באניץ. כאטש עפעס א שטיקל קריעטיוויטי אין אונזער היינטיגן ארעמען אידישן וואקובאלאר און עפעס א רעלאטיוו-אויסגערעכנטע ווארט אין דעם היימישן לעקסיקאן. מער טיפיקל איז "די תולדות-אהר'נע" און "מרדכי דוד'ס"... יא, דער כוח פון פאליטיק...

[איך אויך]

דערמאנסט מיר דער ווערטל: נאך א מזל דער ברך משה האט נישט געהאט קיין זוהן יחיאל אויב יא וואלטן מיר געהאט "חילונים"..

ואגב, צד רמ"ד ריפט צד רב"צ "ציונים"

[געפילטע פיש]

זאלוינים איז ריין ראסיסטיש

זאלוינים אביסל ביליג, ווייל דאס איז געבויט אויפן נאמען זאלי, משא"כ זלמונים איז מער ציוויל. איך מיין אז אין ישראל רופט מען זיי טאקע זלמונים.