ענטפערס אין אמונה

[מי אני]

‏

די ארגומענט אז מאראל איז באגרינדעט אין עפעס, איז בלויז באזירט אויף א פילינג. (און טאקע וועגן דעם איז די ארגומענט גאר שוואך אין די ערשטע פלאץ). די ארגומענט זאגט אז פילינג איז אזוי שטארק אז מען קען דערויף בויען אז ס'איז באגרינדעט אין עפעס, און אז די עפעס איז גאט.

די רגע אבער מען נעמט אוועק די פרעמיס אז פילינגס איז שטארק און מען קען דערויף בויען, פאלט דאך אוועק די גאנצע ארגומענט. און דאס געשעט ווען גאט הייסט טון עפעס וואס איז קעגן אונזער פילינג פון מאראל. דאס ווייזט קלאר אז אונזער פילינג איז נישט שטארק, און קען זיין א טעות.

צו צונעמען די ארגומענט דיינער ארבעט עס דורכ'ן טענה'ן אז עס ליגט דא עפעס וואס מ'רופט א הידען פּרעמיס. מיינענדיג, אז די לאגישע געבוי (אָנע סימבאלן) פונעם ארגומענט פון מאראליטעט איז בערך:

1). מאראל איז אביעקטיווע "עכטע" פאקטן וואס עקזיסטירן, וועלכע זענען מחייב דעם מענטש

2). "ג-ט" איז די מערסטע-מסתבר'דיגע (צי גאר, איינציגסטע) זאך וואס קען באגרונדן אט די פאקטן דערפאר

∵ הענס,

3). ג-ט עקזיסטירט

יעצט, דו טענה'סט אז הנחה 1 האט אליינס צוויי באהאלטענע עפיסטעמאלאגישע הנחות: איינס אז דאס איז נאר מכח געפיהל, און צוויי אז מ'קען טראסטן די געפיהל. (הנחה 2 האט אויך א באהאלטענע הנחה: אז עס פעהלט אויס א באגרונדער פאר פאקטן שיחייבו. אבער נישט אויף די הנחה טוהסטו דיך דא דינגן.) קעגן די צוויי באהאלטענע הנחות, בויסטו א רידאָקטיִאוֺ עד אבּסורדום פירכא קעגן הנחה 1 כזה:

1). אויב ביי א גרונט פון דבר מה, זענען דא ממנה יוצאי מן הכלל צו אט דעם דבר מה, דאן קען איך נאר זיכער זיין און טראסטן אז דאס איז די גרונט דערפאר טאמער איז דאס אז איך ווייס אז דאס איז די גרונט דערפאר נישט באזירט נאר אויף א געפיהל

2). מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט אַן אביעקטיווע גרונט

3). דאס אז אונז ווייסן אז מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט אַן אבּיעקטיווע גרונט איז נאר מכח געפיהל

4). ג-ט איז די גרונט פאר מאראל {כנ״ל עפ״י הנחה 2 פונעם ארגומענט פון מאראליטעט}

5). ג-ט באפעהלט אויך אימאראלישע זאכן

∵ הענס,

6). אונז קענען נישט זיין זיכער אז מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט בכלל א גרונט

‏דאס דערמאנט אביסל פונעם קאַרטיזשיען סירקעל.

ווי מ׳קען זעהן פארלאזט זיך דיין פירכא סיי אויף דעם אז די פאזיציעס לגבי געפיהל זענען טאקע צוויי באהאלטענע פּרעמיסעס בתוך הנחה 1 פונעם ארגומענט. און סיי אויף הנחות 1 און 3 (וועלכע הנחה 3 איז טאקע איינע פון די פריערדיגע באהאלטענע פּרעמיסעס) פון דיין רידאָקטיִאוֺ עד אבּסורדום ארגומענט. אויף די הנחות אליינס קען מען זיך לכאורה דינגען. אויב אבער מ׳נעמט זיי יא אָן, איז טאקע דיין פירכא וואַליד - עס פאַלוֺיט טאקע יא אז אויב ג-ט באפעהלט עפעס אימאראליש, דאן האט מאראל נישט קיין גרונט (עכ״פ אונז קענען נישט מאכן אזא טענה אז מאראל האט אַן אביעקטיווע גרונט, מכח א פעהלער אין אונזער עפּיסטאמאלאגיע פון דאס וויסן בכלל).

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.

ג-ט איז דער באשעפער וואס האט באשאפען דאס נפש טאקע אבער אויך דער מושג פון ׳מאראל׳ האט ער קריעטעד. ער אליין איז שלא בערך כלל וכלל פון די גאנצע בריאה וכו׳

און בכלל דער געפיל פון מאראל קומט מצד דעם נפש הבהמי משא״כ אויב א מענטש איז זוכה צו פילן זיין נפש אלוקית דאן פילט ער און וויל טון דאס וואס די תורה לערנט...

די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

כאילו ווער ס׳האט נישט ׳דעם׳ נסיון איז ער אטאמאטיש אויסגעהאלטן מיט די תורה 100%.

לאמיר נעמען פאר א דוגמא מצוות לימוד התורה וואס גייט אן בכל זמן ועת און ווי ס׳איז מבואר אין תחילת ספר התניא איז ווער ס׳איז עובר על זה נקרא רשע, ע״ש. עכ״פ אונז באקוועמע אמעריקאנע גלות אידן האבן די איינרעדעניש אז צו זיין אן אויסגעהאלטענע איד איז זייער איזי און סטרעיט פארווערד (דזשאסט בלייב אינעם סיסטעם און ליין נישט ק״ש ).

דער נביא זאגט: ״כי כל העמים ילכו איש בשם אלקיו ואנחנו נלך בשם ד׳ אלקינו וגו׳״.

איז לאמיר זען וואס ס׳מיינט ביי זיי דינען אן אפגאט. אנגהויבן ביי די וואס פלעגן מוליך זיין זייערע קינדער באש אין די אלטע צייטן און אפילו היינט איז נאך דא אין אינדיע גוים וואס נעמען אויף זיך גאר ברוטאלע און שווערע מנהגים און רעסטריקשענס...

ס׳ווערט געברענגט אין ׳שבחי מהר״י ט״ב׳:

סח לי פעם מרן ז״ל שר׳ ... (אחד מרבני האגודה) מדמה בנפשו אז ער האלט ביי מסירות נפש בעבור כבוד שמים, ובכן הוא יכול לחוות דעתו גם בדבר שהוא משוחד בדעתו לזה, אבער ער נארט זיך אליין, ואינו יודע שאין בדורינו צדיק שימסור להקב״ה כוס קאווע אחת כשזה בניגוד לאינטערעסען שלו.

ואמר בזה״ל: יש אנשים שמדמים בנפשם שרוצים לשחוט א״ע בעבור כבוד שמו ית׳ במסי״נ וכו׳ און זיי האלטען ביי גארנישט. אבי [הגה״ק בעל קדושת יו״ט זי״ע] הי׳ מתפלל בכל יום ״ער זאל וויסען ווי ער האלט״. [שלא ירמה א״ע במעמדו בעבודת ה׳], ואפילו ביומו האחרון עלי אדמות קודם פטירתו התפלל על זה!

ליבי אומר לי אז דער עיקר עבודת ה׳ היינטיגע צייטן איז נישט מורא צו האבן צו וויסן דעם אמת אפילו ווען מ׳איז ׳בפועל׳ ווייט דערפון... (אזוי האט מען נאך א געלעגנהייט פאר תשובה - אפילו די לעצטע רגע פונעם לעבן. משא״כ, אויב לעבן מען מיטן שקר איז זייער שווער צו טוישן דעם מיינדסעט אפילו ווען מ׳וויל שוין תשובה טון).

[מנחם מנדל]

איינע פון די שטארקע הרגשים וואס איך פיל אז אונז זענען אן אויסדערוועלט פאלק, און אז יש מנהיג לבירה, איז די פאקט אז אזויפיל גוים זענען פארנומען מיט די אידן, ספעציעל נאך שמחת תורה דהאי שעתי, די שנאה וואס כמעט אלע פעלקער האבן קעגן די איד וואס רוב פון זיי האבן זיי קיינמאל נישט באגעגענט, שרייט ארויס פון זיך אז עפעס ספעציעל קומט דא פאר, און אז אידן זענען נישט נאך סתם א פאלק.



אוודאי לאגיש קען מען אלעס פארענטפערן, אבער לדעתי איז דאס די בעסטע תירוץ, און פערזענליך מיינט עס מער פון אלעס פאר מיר.

די מוסלמענער און אמעריקע זאגן די זעלבע ארגומענט אויף זייער רעליגיע, אז עס איז מוז זיין אמת צילוב די ריזיגע צאל האס און איסלאמפאביע, על לא דבר אויף זיי, און די זעלבע זאגן אנדערע מינאריטעטן.

עס ווענדט זיך צו מען באקט איין פאר די אינגווארג, אז מען האסט זיי, ווען איך וואלט קיינמאל געהערט פון מיינע מחנכים און סתם מענטשן אז עס איז דא אנטיסעמיטיזים וואלט איך ניטאמאל געוויסט פון אזא זאך.

[דערהויבענע איד]

איינע פון די שטארקע הרגשים וואס איך פיל אז אונז זענען אן אויסדערוועלט פאלק, און אז יש מנהיג לבירה, איז די פאקט אז אזויפיל גוים זענען פארנומען מיט די אידן, ספעציעל נאך שמחת תורה דהאי שעתי, די שנאה וואס כמעט אלע פעלקער האבן קעגן די איד וואס רוב פון זיי האבן זיי קיינמאל נישט באגעגענט, שרייט ארויס פון זיך אז עפעס ספעציעל קומט דא פאר, און אז אידן זענען נישט נאך סתם א פאלק.



אוודאי לאגיש קען מען אלעס פארענטפערן, אבער לדעתי איז דאס די בעסטע תירוץ, און פערזענליך מיינט עס מער פון אלעס פאר מיר.

ווען איך וואלט קיינמאל געהערט פון מיינע מחנכים און סתם מענטשן אז עס איז דא אנטיסעמיטיזים וואלט איך ניטאמאל געוויסט פון אזא זאך.

נעע...

[שמן למאור]

‏

די ארגומענט אז מאראל איז באגרינדעט אין עפעס, איז בלויז באזירט אויף א פילינג. (און טאקע וועגן דעם איז די ארגומענט גאר שוואך אין די ערשטע פלאץ). די ארגומענט זאגט אז פילינג איז אזוי שטארק אז מען קען דערויף בויען אז ס'איז באגרינדעט אין עפעס, און אז די עפעס איז גאט.

די רגע אבער מען נעמט אוועק די פרעמיס אז פילינגס איז שטארק און מען קען דערויף בויען, פאלט דאך אוועק די גאנצע ארגומענט. און דאס געשעט ווען גאט הייסט טון עפעס וואס איז קעגן אונזער פילינג פון מאראל. דאס ווייזט קלאר אז אונזער פילינג איז נישט שטארק, און קען זיין א טעות.

צו צונעמען די ארגומענט דיינער ארבעט עס דורכ'ן טענה'ן אז עס ליגט דא עפעס וואס מ'רופט א הידען פּרעמיס. מיינענדיג, אז די לאגישע געבוי (אָנע סימבאלן) פונעם ארגומענט פון מאראליטעט איז בערך:

1). מאראל איז אביעקטיווע "עכטע" פאקטן וואס עקזיסטירן, וועלכע זענען מחייב דעם מענטש

2). "ג-ט" איז די מערסטע-מסתבר'דיגע (צי גאר, איינציגסטע) זאך וואס קען באגרונדן אט די פאקטן דערפאר

∵ הענס,

3). ג-ט עקזיסטירט

יעצט, דו טענה'סט אז הנחה 1 האט אליינס צוויי באהאלטענע עפיסטעמאלאגישע הנחות: איינס אז דאס איז נאר מכח געפיהל, און צוויי אז מ'קען טראסטן די געפיהל. (הנחה 2 האט אויך א באהאלטענע הנחה: אז עס פעהלט אויס א באגרונדער פאר פאקטן שיחייבו. אבער נישט אויף די הנחה טוהסטו דיך דא דינגן.) קעגן די צוויי באהאלטענע הנחות, בויסטו א רידאָקטיִאוֺ עד אבּסורדום פירכא קעגן הנחה 1 כזה:

1). אויב ביי א גרונט פון דבר מה, זענען דא ממנה יוצאי מן הכלל צו אט דעם דבר מה, דאן קען איך נאר זיכער זיין און טראסטן אז דאס איז די גרונט דערפאר טאמער איז דאס אז איך ווייס אז דאס איז די גרונט דערפאר נישט באזירט נאר אויף א געפיהל

2). מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט אַן אביעקטיווע גרונט

3). דאס אז אונז ווייסן אז מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט אַן אבּיעקטיווע גרונט איז נאר מכח געפיהל

4). ג-ט איז די גרונט פאר מאראל {כנ״ל עפ״י הנחה 2 פונעם ארגומענט פון מאראליטעט}

5). ג-ט באפעהלט אויך אימאראלישע זאכן

∵ הענס,

6). אונז קענען נישט זיין זיכער אז מאראל איז ״עכט״ (און א ריעליסט סענס) און האט בכלל א גרונט

‏דאס דערמאנט אביסל פונעם קאַרטיזשיען סירקעל.

ווי מ׳קען זעהן פארלאזט זיך דיין פירכא סיי אויף דעם אז די פאזיציעס לגבי געפיהל זענען טאקע צוויי באהאלטענע פּרעמיסעס בתוך הנחה 1 פונעם ארגומענט. און סיי אויף הנחות 1 און 3 (וועלכע הנחה 3 איז טאקע איינע פון די פריערדיגע באהאלטענע פּרעמיסעס) פון דיין רידאָקטיִאוֺ עד אבּסורדום ארגומענט. אויף די הנחות אליינס קען מען זיך לכאורה דינגען. אויב אבער מ׳נעמט זיי יא אָן, איז טאקע דיין פירכא וואַליד - עס פאַלוֺיט טאקע יא אז אויב ג-ט באפעהלט עפעס אימאראליש, דאן האט מאראל נישט קיין גרונט (עכ״פ אונז קענען נישט מאכן אזא טענה אז מאראל האט אַן אביעקטיווע גרונט, מכח א פעהלער אין אונזער עפּיסטאמאלאגיע פון דאס וויסן בכלל).

אקעי..... וואאאאאא... וויאזוי איז דיר געלונגען צו מאכן פון א פשוטע ראציאנאלע ארגומענט א גאנצע קאמפלעצירטע מעטאפיזישער איקוועידזשן?

מיין קאפ דרייט זיך שוין, זאג מיר נאר אין קורצן, דאכצעך אז דו בלייבסט אויך צום סוף ווי מיר אז, דאס אז גאט באפעלט אומאראלישע זאכן פרעגט אפ די אזוי געריפענע מאראל ראיה פאר גאטס עגזיסטענץ.

האב איך גוט אפגעלערנט?

[שמן למאור]

איינע פון די שטארקע הרגשים וואס איך פיל אז אונז זענען אן אויסדערוועלט פאלק, און אז יש מנהיג לבירה, איז די פאקט אז אזויפיל גוים זענען פארנומען מיט די אידן, ספעציעל נאך שמחת תורה דהאי שעתי, די שנאה וואס כמעט אלע פעלקער האבן קעגן די איד וואס רוב פון זיי האבן זיי קיינמאל נישט באגעגענט, שרייט ארויס פון זיך אז עפעס ספעציעל קומט דא פאר, און אז אידן זענען נישט נאך סתם א פאלק.



אוודאי לאגיש קען מען אלעס פארענטפערן, אבער לדעתי איז דאס די בעסטע תירוץ, און פערזענליך מיינט עס מער פון אלעס פאר מיר.

ווען איך וואלט קיינמאל געהערט פון מיינע מחנכים און סתם מענטשן אז עס איז דא אנטיסעמיטיזים וואלט איך ניטאמאל געוויסט פון אזא זאך.

נעע...

עפעס זאגט ער.

מיר זענען אלע ברעינוואשט אין א געוויסע זין אז אלע גוים האבן אונז פיינט. איי די גוטע גוים וואס גריסן דיר אויפן גאס און מיינען נישט קיין שלעכטס? עכט וויל ער דיר צורייסן אויף שטיקער! נאר ער האט מורא פונעם געזעץ! א גוי וואס האט נישט פיינט אידן איז נישט קיין ערליכע גוי...

למעשה קען איך אסאך גוים, איך האנדל מיט זיי, און טרעף זיך מיט זיי, אלע פיינע וואוילע מענטשן וואס האבן בכלל נישט פיינט קיין אידן. אבער אין די בעק פון די מיינד דארפן מיר גלייבן אז "משם ירדה שנאה לאומות העולם" "הלכה בידוע שעשיו שונא ליעקב" אזוי מוז זיין צו דו זעסט עס צו נישט.

נע, די אלע גוים זענען נאר דיינע פריינט לצורך עצמם, אבער די רגע זיי דארפן דיר נישט, אדער דו ווערסט א שטער פאר זיי, וועלן זיי דיר ווארפן אינטערן באס, אדער נאך ערגער... כאילו ביי אידן איז ממש נישטא אזאנס... און כאילו מען קען נישט טרעפן אן עכטע אויסגעהאלטענע ארענטליכע גוי.

איך מיין אז ס'איז דא היבש אסאך ברעינוואשונג אינוואלווד אים דעם.

אוודאי איז דא אסאך אלגעמיינע אנטיסעמעטיזם. סיי פון אראבערס אדער אנדערע חברה וואס האבן בלוט אין די געים. זיי זענען פערזענליך געווארן בא'עוול'ט דורך אידן און זיי סטיריאטייפן אלע אידן פאר דעם. אדער סתם אומערצויגענע דעפרעסטע מענטשן וואס האסן אלעס און אלעמען אינקלודינג מינאריטעטן און פארשטייט זיך אידן. יא, ס'איז דא אן אויפשטייג פון אומסטאבילע נישט געזינטע מענטשן און דאס מאכט אן אויפשטייג פון אנטיסעמעטיזם.

בכלל זענען אידן טויגליך, מאכן גרידער און זענען סוקסעספול, וואס הייבט ברעמען און קנאה געפילן פאר מענטשן וואס מוטשענען זיך מיט סיפוק און שמחת החיים. וועסט געווענליך נישט טרעפן איינער וואס האסט "בלויז" אידן... ער האט געווענליך מער ווי אידן אויף זיין אגענדע, און די יסוד הדבר איז אז ער איז נישט סטאביל.

גייטס אביסל ארויס אויפן גאס, טרעף אביסל געזינטע נארמאלע גוים, און זע אז ריבם ככולם האבן נישט קיין שום פראבלעם מיט אידן. מאנכע זענען גאר חתונה געהאט צו אידן, און בויען אויף שטובער צוזאמען ואין פוצה פה ומצפצף.

[מי אני]

אקעי..... וואאאאאא... וויאזוי איז דיר געלונגען צו מאכן פון א פשוטע ראציאנאלע ארגומענט א גאנצע קאמפלעצירטע מעטאפיזישער איקוועידזשן?

מיין קאפ דרייט זיך שוין, זאג מיר נאר אין קורצן, דאכצעך אז דו בלייבסט אויך צום סוף ווי מיר אז, דאס אז גאט באפעלט אומאראלישע זאכן פרעגט אפ די אזוי געריפענע מאראל ראיה פאר גאטס עגזיסטענץ.

האב איך גוט אפגעלערנט?

ס׳איז א לאגישע עקוועישאן און בּרעיקדאַוּן פון דיין ארגומענט. איך צונעם דיין ארגומענט און צייג אז עס פארלאזט זיך (בעיקר) אויף די (עדישאנעל) הנחות אז:

1). דאס׳ן אָננעמען אז מאראל איז ״עכט״ (אין א ריעליסט סענס) און אבּיעקטיוו איז נאר א געפיהל

און

2). אז טאמער זעהט מען יוצאי מן הכלל פונעם גרונט פון עפעס וואס מ׳ווייסט האט א גרונט נאר מכח געפיהל, דאן פרעגט דאס אפ אז די זאך האט בכלל א גרונט

פארטיידיגערס פונעם ארגומענט וועלן טענה׳ן, ווי @אלפא האט אָנגערירט, אז דאס אז מאראלן זענען ״עכט״ (אין א ריעליסט סענס) און האבן אַן אבּיעקטיוון גרונט איז עפעס וואס מ׳אינטוּאיט. דאס הייסט אז עס איז שטערקער ווי סתם געפיהל, דורך דעם וואס מ׳פארשטייט אז דאס איז אַן אקסיאם וואס איז בּעיסיק. משל למהד״ד, צו דאס וואס די עמפּיריסיסט חדר האלט, מכח אינטואישאן און א פירסט פּרינציפּל, אז מדע איז מען קונה דורך די חושים און אט דאס איז אונזער גרונט פאר מדע. איי עס האט אסאך יוצאי מן הכלל וואו עס פאָפּט אויס דער מענטש און/אדער די מציאות איז נישט כמו שהחושים מגידים? ממילא קומט אויס אז מיר ווייסן טאקע טאקע גארנישט? (ועיין בחתימתי.) ל״ד. ס׳איז א גוטע קשיא וואס מ׳דארף זיך ספּראווען מיט, אבער עס פרעגט נישט דייקא אפ אט די אינטואיטיוו פירסט פּרינציפּ פון עמפּיריסיזם. (ענליך איז נאך טיפער לגבי די סמכות פון אינטואישאן גופא. לדוגמא, אונז זעה׳מיר דאך אז אפטמאל איז די ריכטיגע מציאות גאר קאַוּנטער-אינטואיטיוו; לדוגמא ביי קוואנטום מעכאניקס וכדומה, און דאס מענטש׳נס קאגניטיוו בּייאעסיִס בכלליות פון טראכטן. דאס פרעגט אבער נישט דייקא אפ די סמכות פון אינטואישאן על הכלל.)

און מ׳קען טענה׳ן אז כן הוא הכא: דאס אז מאראלן זענען ״עכט״ (אין א ריעליסט סענס) און האבן אַן אבּיעקטיוון גרונט איז עפעס וואס מ׳אינטוּאיט. וכאמור, דינגסטו דיך (נאכ)נישט אויף די הנחה אז טאמער זענען מאראלן ״עכט״ און אבּיעקטיוו, דאן איז ג-ט דאס בעסטע (צי איינציגסטע) הסבר פאר זייער גרונט. איי, אט די גרונט איז פונקט אזוי מחליט דברים וואס זענען קעגן וואס אונז אינטואיטן אלס מאראליש? א גוטע קשיא וואס מ׳דארף טאקע מפשר זיין, אבער דאס פרעגט נישט דייקא אפ די אינטואישאן און בּעיסיק פּרינציפּ על הכלל כולו אז מאראלן זענען ״עכט״ (אין א ריעליסט סענס) און האבן אַן אבּיעקטיוון גרונט. (ווי געשריבן מעיקרא איז עס קאַוּנטער-אינטואיטיוו צו זאגן אז דער סייקאפאט וואס האט נישט קיין געפיהל למאראל, איז בעצם אויף די זעלבע לעוועל, אין טערמינען פון מעטאפיזיקס, פון די וואס האבן יא, און עס איז פשוט א שאלה פון נאָמבּערס אין די חילוק פון וויפיל מענטשן האלטן אזוי אדער אזוי.) וואס כאמור איז די בעסטע/איינציגסטע גרונט דערפאר ״ג-ט״ (די הנחה אויף וועלכע מ׳דינגט זיך נאך נישט.) ובפרט ווי, כאמור, גייט די ארגומענט בעצם צוזאמען מיט׳ן דיוויין קאמענד טעאריע. און די שיטה קען טאקע אָננעמען אז מאראלן, הגם זיי זענען יעצט טאקע ״עכט״ און אבּיעקטיוו, ווענדן זיך אבער למעשה ריין אין דיוויין פיאט. וממילא האבן די יוצאי מן הכלל טאקע די זעלבע גרונט און ווערד ווי די מאראלישע כלליות׳דיגע ציוויים, זייענדיג אז ביידע זענען דאס זעלבע באגרונדעט אינעם זעלבן מקור.

אגב, לגבי אנטיסעמיטיזם איז מן הראוי צו געדענקען אז, סעי, אין 1920, 15 יאר פאר 1935, האבן מענטשן המתקדמים מסתם אויך גערעדט אזוי. (כידוע, איז דייטשלאנד פאר די לעצטע 150 יאר פאר דעם, צי מער, געווען א, צי גאר די, סענטער פאר ליבעראלע ענלייטענמענט.) אולי אפשר לחלק, אבער עס דערמאנט פון דזשאָרדזש סאַנטאַיאַנאַ׳ס באקאנטע מימרא: ״די וואס געדענקען נישט דעם עבר, זענען פאראורטיילט דאס איבערצוגיין.״ דאס איז א לעקציע וואס די ציונים פארשטייען זייער גוט. (וואס מ'קען טענה'ן אז דאס איז פשוט א סימפּטאם פונעם ברייטערן פענאמענאן פון אינגרוּפּ/אַוּטגרוּפּ האס בכלליות, וועלכע האט טאקע עוואלוציאנערישע פּרעצעדענטן. עס האט נישט דוקא מיט אידן/גוים. אבער עס איז נישט אז מ'איז בעצם ארענטליך ואין ממה לחשוש על הכלל.)

[פעטער בייטשיקל]

דהיינו, אז זינט מאראל איז א ראיה צו גאט, איז דאס אליין א קשיא, אז אויב דער מענטש,'ס נפש [-מאראל] פילט אז דאס איז נישט מאראליש, איז וואזוי קען זיין אז גאט [-שיצר את הנפש שלו] זאל זאגן עפעס וואס איז קעגן מאראל.

ג-ט איז דער באשעפער וואס האט באשאפען דאס נפש טאקע אבער אויך דער מושג פון ׳מאראל׳ האט ער קריעטעד. ער אליין איז שלא בערך כלל וכלל פון די גאנצע בריאה וכו׳

און בכלל דער געפיל פון מאראל קומט מצד דעם נפש הבהמי משא״כ אויב א מענטש איז זוכה צו פילן זיין נפש אלוקית דאן פילט ער און וויל טון דאס וואס די תורה לערנט...

די אנדערע קשיא וואס באדערט פאר אסאך, אז די וואס טענה'ן אז זיי קענען נישט מיט פרויען, איז, הייסטעס אז זיי האבן נישט קיין פלאץ אין גאטס געזעצן? העמיר נישט מאריך זיין.

כאילו ווער ס׳האט נישט ׳דעם׳ נסיון איז ער אטאמאטיש אויסגעהאלטן מיט די תורה 100%.

אמת, אויב סאיז נאר בגדר נסיון ביסטו גערעכט. זיי זאגן אבער [קען זיין סאיז שטיות] אז דאס איז ממש ביי זיי כאילו מזאגט פאר א נארמאלען מענטש האב חתונה מיט א זכר.
ד.ה. זיי זענען ממש באשאפן געווארן פארקערט.
בקיצור איך בין נישט אזוי אויסגעקאכט אין דעים ממילא העמיר עס לאזן ביי דעים.

-
אגב, איך פרוביר צו פארשטיין וואס דו זאגסט. לדבריך איז מיין מאראלישן געפיל נישט צו נעמען א קנעכט א זאך וואס קומט מצד נפש הבהמי?
איך מיין סדארף א בעסערער תירוץ. און איך בין זיכער אז סאיז דא.

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

אקעי, לאו דוקא נסיון. אז ס׳איז אונס, דאן איז מען דאך פטור, לכאורה מוזן [טארן] זיי נישט חתונה האבן.

_
יא. אפילו א גוי קען האבן אזא געפיל נישט צו נעמען א קנעכט... ׳מאראל׳ איז נטבע אין די בריאה און דאכטסעך אז מ׳זעט די געדאנק דערפון אויך ביי בעלי חיים.
וואס מאכט דיר טראכטן אז ס׳האט א שייכות מיט ג-ט׳ליכקייט? ס׳איז א כח/געפיל אינעם נפש צווישן אלע אנדערע כחות הנפש.

נ.ב. יעצט באמערק איך אז ׳שמן למאור׳ און ׳מי אני׳ זענען דאן איבער דעם אין די פריערדיגע תגובות.

[דערהויבענע איד]

איינע פון די שטארקע הרגשים וואס איך פיל אז אונז זענען אן אויסדערוועלט פאלק, און אז יש מנהיג לבירה, איז די פאקט אז אזויפיל גוים זענען פארנומען מיט די אידן, ספעציעל נאך שמחת תורה דהאי שעתי, די שנאה וואס כמעט אלע פעלקער האבן קעגן די איד וואס רוב פון זיי האבן זיי קיינמאל נישט באגעגענט, שרייט ארויס פון זיך אז עפעס ספעציעל קומט דא פאר, און אז אידן זענען נישט נאך סתם א פאלק.



אוודאי לאגיש קען מען אלעס פארענטפערן, אבער לדעתי איז דאס די בעסטע תירוץ, און פערזענליך מיינט עס מער פון אלעס פאר מיר.

ווען איך וואלט קיינמאל געהערט פון מיינע מחנכים און סתם מענטשן אז עס איז דא אנטיסעמיטיזים וואלט איך ניטאמאל געוויסט פון אזא זאך.

נעע...

עפעס זאגט ער.

מיר זענען אלע ברעינוואשט אין א געוויסע זין אז אלע גוים האבן אונז פיינט. איי די גוטע גוים וואס גריסן דיר אויפן גאס און מיינען נישט קיין שלעכטס? עכט וויל ער דיר צורייסן אויף שטיקער! נאר ער האט מורא פונעם געזעץ! א גוי וואס האט נישט פיינט אידן איז נישט קיין ערליכע גוי...

למעשה קען איך אסאך גוים, איך האנדל מיט זיי, און טרעף זיך מיט זיי, אלע פיינע וואוילע מענטשן וואס האבן בכלל נישט פיינט קיין אידן. אבער אין די בעק פון די מיינד דארפן מיר גלייבן אז "משם ירדה שנאה לאומות העולם" "הלכה בידוע שעשיו שונא ליעקב" אזוי מוז זיין צו דו זעסט עס צו נישט.

אוודאי האט די סיסטעם א טובה מיטן אריינבאקן אז יעדער איינער האט דיך פיינט, אזוי אז קיינער זאל נישט ארויסגיין פון די פרומע וועלט, עיין ערך די חרדים אין א''י זענען אסאך פארנומען אז די פרייע האט זיי פיינט, איך רעדט נישט פון דעם, איך רעדט פון די הונדרעטע טויזענטע שוועדישע פראטיסטירער וואס האבן געוואלט צורייסן א אידישע זינגערן די שבת, איך רעדט פון א פוילישע גוי אין פוילין וואס איז גרייט צו צורייסן א איד וואס ער האט קיינמאל נישט באגעגענט, איך רעדט פון די אסימילירטע דייטשע אידן וואס זייערע ספאויסעס האבן זיי נישט געוואלט קענען, טאקע די אראבער וואס די לינקע האבן נישט געהאט קיין פראבלעם צו זיין אין בעט מיט יענעם א טאג פאר שמחת תורה, ועוד ועוד.

אוודאי זענען דא גענוג גוים וואס וואלטן היינט אפילו באהאלטן א איד ביי זיך אינדערהיים ווי ביים קריג, אוודאי זענען דא גענונג גוים וואס האבן גארנישט קעגן די איד, אבער ס'איז זיכער דא א שנאה אין די וועלט קעגן די איד. לאגיש קענסטו זאגן אז ס'איז וועגן אידן זענען סוקסעספול, אבער ס'איז נישט מער ווי א תירוץ, כ'זע נישט אז אנדערע סוסקעספולע פעלקער זאל מען אזוי האסן. לאגיק איז א גוטע געצייג צו נוצן, אבער מ'קען אויכעט אנקומען זייער קרום מיט דעם.

מוזט אפשר נישט גלייבן ווי דיין רבי אין חדר אז יעדע גוי האט אונז פיינט, אבער גלייבן אז ס'איז אלעס איינגעבאקענע שטותים איז אויכעט אן אמונה צו וואס מ'דארף זיך האלטן פעסט...


ווי אויבן ערווענט, איז עס ביי מיר א פריוואטע געפיל וואס כ'מיין מענטשן וואלטן עפרישיעיט צו הערן, האב איך עס מיטגעטיילט מיטן ציבור.

[בְּתוֹךְ עַמִּי]

[סקעפטיקער]

בנוגע די פיר חיות האט מען שוין גערעדט:
1) די תורה זאגט נישט אז עס זענען נישטא מער, די גמרא זאגט עס
2) עס זענען יא דא נאך בעלי חיים ווי די Lama און די Peccary, און די איינציגסטע תירוץ איז צוזאגן אז די Lama איז ממשפחת הגמלים און די Peccary ממשפחת החזרים
3) איינמאל מ'רעכנט די "ברייטע" משפחות זענען די טשענסעס צו טרעפן א בעל חי מיט איינע פון די סימנים "נישט" פון די משפחות נאנט צו זערא, ווייל די אלע נטיות וועלן אייביג זיין אין די בעלי חיים וואס זענען נאנטע "קרובים" מצד עוואלושען, וואס וועט אייביג לאזן די תירוץ אז עס איז איין משפחה

די טענות וואס צופאלן נאכן מעיין זיין זענען נאך די גרעסטע חורבן

[אלפא]

עס פארלאנגט א לענגערע אנאליז, איך האב נאר נישט קיין נערוון יעצט.

[שפילער]

בנוגע די פיר חיות האט מען שוין גערעדט:
1) די תורה זאגט נישט אז עס זענען נישטא מער, די גמרא זאגט עס
2) עס זענען יא דא נאך בעלי חיים ווי די Lama און די Peccary, און די איינציגסטע תירוץ איז צוזאגן אז די Lama איז ממשפחת הגמלים און די Peccary ממשפחת החזרים
3) איינמאל מ'רעכנט די "ברייטע" משפחות זענען די טשענסעס צו טרעפן א בעל חי מיט איינע פון די סימנים "נישט" פון די משפחות נאנט צו זערא, ווייל די אלע נטיות וועלן אייביג זיין אין די בעלי חיים וואס זענען נאנטע "קרובים" מצד עוואלושען, וואס וועט אייביג לאזן די תירוץ אז עס איז איין משפחה

די טענות וואס צופאלן נאכן מעיין זיין זענען נאך די גרעסטע חורבן

וועגן דעם זאגט זי קלאר אז דער וואס גלייבט נישט גייט נישט דעי דרשה העלפן!

[סקעפטיקער]

בנוגע די פיר חיות האט מען שוין גערעדט:
1) די תורה זאגט נישט אז עס זענען נישטא מער, די גמרא זאגט עס
2) עס זענען יא דא נאך בעלי חיים ווי די Lama און די Peccary, און די איינציגסטע תירוץ איז צוזאגן אז די Lama איז ממשפחת הגמלים און די Peccary ממשפחת החזרים
3) איינמאל מ'רעכנט די "ברייטע" משפחות זענען די טשענסעס צו טרעפן א בעל חי מיט איינע פון די סימנים "נישט" פון די משפחות נאנט צו זערא, ווייל די אלע נטיות וועלן אייביג זיין אין די בעלי חיים וואס זענען נאנטע "קרובים" מצד עוואלושען, וואס וועט אייביג לאזן די תירוץ אז עס איז איין משפחה

די טענות וואס צופאלן נאכן מעיין זיין זענען נאך די גרעסטע חורבן

וועגן דעם זאגט זי קלאר אז דער וואס גלייבט נישט גייט נישט דעי דרשה העלפן!

דעמאלטס פארוועם ברענגט זי ראיות? און צו וואס ברענגען ראיות וואס זענען נישט קיין ראיות?

[שפילער]

בנוגע די פיר חיות האט מען שוין גערעדט:
1) די תורה זאגט נישט אז עס זענען נישטא מער, די גמרא זאגט עס
2) עס זענען יא דא נאך בעלי חיים ווי די Lama און די Peccary, און די איינציגסטע תירוץ איז צוזאגן אז די Lama איז ממשפחת הגמלים און די Peccary ממשפחת החזרים
3) איינמאל מ'רעכנט די "ברייטע" משפחות זענען די טשענסעס צו טרעפן א בעל חי מיט איינע פון די סימנים "נישט" פון די משפחות נאנט צו זערא, ווייל די אלע נטיות וועלן אייביג זיין אין די בעלי חיים וואס זענען נאנטע "קרובים" מצד עוואלושען, וואס וועט אייביג לאזן די תירוץ אז עס איז איין משפחה

די טענות וואס צופאלן נאכן מעיין זיין זענען נאך די גרעסטע חורבן

וועגן דעם זאגט זי קלאר אז דער וואס גלייבט נישט גייט נישט דעי דרשה העלפן!

דעמאלטס פארוועם ברענגט זי ראיות? און צו וואס ברענגען ראיות וואס זענען נישט קיין ראיות?

זיך צו מחזק זיין

[סקעפטיקער]

בנוגע די פיר חיות האט מען שוין גערעדט:
1) די תורה זאגט נישט אז עס זענען נישטא מער, די גמרא זאגט עס
2) עס זענען יא דא נאך בעלי חיים ווי די Lama און די Peccary, און די איינציגסטע תירוץ איז צוזאגן אז די Lama איז ממשפחת הגמלים און די Peccary ממשפחת החזרים
3) איינמאל מ'רעכנט די "ברייטע" משפחות זענען די טשענסעס צו טרעפן א בעל חי מיט איינע פון די סימנים "נישט" פון די משפחות נאנט צו זערא, ווייל די אלע נטיות וועלן אייביג זיין אין די בעלי חיים וואס זענען נאנטע "קרובים" מצד עוואלושען, וואס וועט אייביג לאזן די תירוץ אז עס איז איין משפחה

די טענות וואס צופאלן נאכן מעיין זיין זענען נאך די גרעסטע חורבן

וועגן דעם זאגט זי קלאר אז דער וואס גלייבט נישט גייט נישט דעי דרשה העלפן!

דעמאלטס פארוועם ברענגט זי ראיות? און צו וואס ברענגען ראיות וואס זענען נישט קיין ראיות?

זיך צו מחזק זיין

מחזק זיין מיט וואס? מיט נארישקייטן? אויב עס איז נישט קיין ראי' איז עס נישט קיין חיזוק (אפשר חוזק)

[שמן למאור]

עס פארלאנגט א לענגערע אנאליז, איך האב נאר נישט קיין נערוון יעצט.

ס'איז מיר געווען א גרויסע חידוש צו זען וואספארא עם הארץ דינעש איז. ער האט נישט געוויסט פון געוויסע בעיסיק אלף בית קשיות וואס איז דא אויפן בייבל.

[צקון לחש]

ס'איז מיר געווען א גרויסע חידוש צו זען וואספארא עם הארץ דינעש איז. ער האט נישט געוויסט פון געוויסע בעיסיק אלף בית קשיות וואס איז דא אויפן בייבל.

אפשר האט מען ביי זיי נישט געהאלטן פון חקירה

[כרם זית]

בכלל פירט ער זיך אויף טראציק צו אלעקס (איינער ווייסט צי ער איז אן אייניקל פון דער בעש"ט'ס בעל עגלה? ער פלעגט זיך דוקא יא קרייצן על פי המלצת הבעש"ט), און לאזט אים נישט אויסרעדן. עס איז מער א סירמען ווי א דעבאטע.

[אלפא]

די רעוויו ווידעאוס (דא דא און דא) שימפן אויף דינעש און אויף די וועלכע האבן אים ארויפגעשטעלט אויפן פאדיום...

איך קען נישט דעם דינעש פון פריער, ער איז אבער נישט קיין פרעמדע פנים ביי דעבאטעס.

עס לאזט זיך נאר זאגן אז איז בכלל נישט געקומען צוגעגרייט און איינגערישט, ער האט לכאו' אונטערגעשאצט אלעקס'ן, און עס פאררופט זיך טאקע אין זיין עטיטוד בשעת דעם דעבאטע..

[החוקר]

ס'איז מיר געווען א גרויסע חידוש צו זען וואספארא עם הארץ דינעש איז. ער האט נישט געוויסט פון געוויסע בעיסיק אלף בית קשיות וואס איז דא אויפן בייבל.

IMHO איז דינעש נישט קיין גרויסע חכם, מילד גערעדט.
(בכלליות, לאו דווקא נאר דא)

[שמן למאור]

ס'איז מיר געווען א גרויסע חידוש צו זען וואספארא עם הארץ דינעש איז. ער האט נישט געוויסט פון געוויסע בעיסיק אלף בית קשיות וואס איז דא אויפן בייבל.

אפשר האט מען ביי זיי נישט געהאלטן פון חקירה

ער טוט יא אין חקירה, ביי די גאט דעבאטעס פלעגט ער שטערקער אריינקומען. לכאורה ווייל ביי די נושא פון גאט קען מען מער דרייען א קאפ, ס'איז א נושא וואס איז שווערער צו פארשטיין, און די אטעאיסט האט אויך נישט די ענטפערס אויף אלעס, אבער ווען עס קומט צו די בייבל איז דא שטארקע שטאף מיט וואס אפצופרעגן.