איזהו חכם?

[מי אני]

יא און ניין (לכאורה). דהיינו, דער רמב״ם דארט פירט אויס בנוגע פיר שלימיות׳ן באדם פון נידעריגסטע צו העכסטע (אין חשיבות):
1). שלימותו בקניית נכסים, ממון וכו׳.
2). שלימותו בבריאות גופו וגבורתו וכו׳.
3). שלימותו בקניית מדות.
4). שלימותו בהשגת שכליית.

ער פירט אויס אז השגת שכליית (וידיעת ה׳) איז די העכסטע, נאך מער פון שלימות במדות לכשלעצמו (ווייל קניית מדות טובות איז אויך א חלק פון שכליית, ווייל דאדורך איז מען זיך מדמה/מקשר לקונו), ע״ש.

איז משמע פון דארט אז די העכסטע שלימות איז השגת וידיעת שכליית, וואס די פאראלעל דערפון איז די חכמה דערפון, וואס איז ל״ד (לכשלעצמו) מקושר במעשה (חוץ מהחלק להדמות לקונו וכנ״ל).

[מי אני]

דער רבינו יונה זאגט (אבות ד א), אמרו חכמי האומות כי היודע כל החכמות אם אינו אוהב החכמה אינו חכם אלא טפש הוא מאחר שאינו אוהב החכמה כי היא הדעת. אך האוהב אותה ומתאוה אליה אע״פ שאינו יודע כלום הרי זה נקרא חכם ע״כ ע״ש.

ומאידך גיסא, זאגט דער רמב״ם אין פירוש המשניות (חגיגה ב א), ונודע כי כל אדם בטבעו משתוקק לכל החכמות כולם בין יהיה טפש או חכם ע״כ ע״ש.

[אישתישבי]

אפשר איז דא א חילוק פין אהבה און השתוקקות?

[רביה''ק זי''ע]

גברא אגברא קרמית?!

[מי אני]

ומאידך גיסא, זאגט דער רמב״ם אין פירוש המשניות (חגיגה ב א), ונודע כי כל אדם בטבעו משתוקק לכל החכמות כולם בין יהיה טפש או חכם ע״כ ע״ש.

דאס גייט אפשר צוזאמען מיט די באקאנטע מימרא פון סאקרעטיס (בנוגע חכמה):
“The unexamined life is not worth living.”
יעצט אויב גיבט מען פאר די דאקטרין/מימרא א מעטאפיזישן ריעליזם דעמאלטס וויבאלד (איוב ב ד) וכל אשר לאיש יתן בעד נפשו ואגב, עיין בפ״א מח׳ פרקים להרמב״ם דהנפש היא כחומר להשכל שהיא הצורה ע״ש), קומט לכאורה אויס אז עס מוז זיין אינ׳ם מענטש אן אינעיט דראנג צו חכמה, כדי צו מאכן דאס לעבן וואס ער/זי וויל אזוי אנהאלטן ווערט צו לעבן.

*

ובכלל בזה, דער חובת הלבבות אין שער הבחינה (פ״ב) ברענגט ארויס פארוואס מ׳דארף לערנען אין קענען חכמה (בכלליות) ע״ש.

[מי אני]

viewtopic.php?p=439849#p439849

[מי אני]

IMG_6465.jpg

אמונה ובטחון להחזו״א (פ״ד אות יד).

viewtopic.php?p=441747#p441747

[מי אני]

אריסטו האט געזאגט נאך מער. ער האט געזאגט אז מ׳קען נאר עוועליוּעיטן דאס גוטסקייט/געלונגענקייט פון (למשל) א בעקער, וממילא דאס צופרידענקייט מיט וואס דער בעקער האט אין זיך פון/אלס זייענדיג א בעקער, מיט דאס וואס דער בעקער טויג און איז יוּניִק ומיוחד אין דעם וואס ער איז א ״בעקער״ אנדערש ווי אנדערע מענטשן [ווי גוט ער באקט וכדומה]. אין אנדערע ווערטער, מ׳קען אים נישט עוועליוּעיטן מיט זאכן/אספעקטן וואס זענען נישט מיוחד אך ורק למה שנוגע ל״בעקער״ [נישט ווי אזוי ער אטעמט, וואָקט וכו׳].

יעצט, די זעלבע איז ביים מין האדם. מ׳קען נאר עוועליוּעיטן דאס ״געלונגענקייט״ פונ׳ם מענטש מיט די אספעקטן וואס זענען מיוחד אך ורק למינו, וואס דאס איז זיין ראציאנאלע פאקולטי/נפש המשכלת. דאס איז מקושר צום מענטש׳נס צופרידענהייט באשר הוא איש; ווי ווייט ער איז ״גוט און געלונגען״ אלס איש. (וכעי״ז בהרבה ספרי מוסר ומחשבה בנוגע תיקון המדות וכדומה.)

[מי אני]

All men by nature desire to know

Dante Alighieri

[רביה''ק זי''ע]

#פאראלעליוניווערס

[מי אני]

הגם אין זיין דיוויין קאמעדיע איז זיין כאראקטער ארויף צום עולם האמת און די ״אנדערע יוניווערס״, שרייבט ער די אויבן-דערמאנטע מימרא אלס אנהויב פון זיין קאנוויוויאו...

[מי אני]

דר. וויוויאן קלעיטאן דעפינירט Wisdom אלס דריי קאמפּאנענטס:

קאגנישאן = דאס איז בּעיסיק אינטעלידזשענס ותפיסה.

רעפלעקשאן = דאס איז צו קענען אנאליזירן די וויסענשאפט און ידיעה וואס מ׳פארמאגט אויף כדי צו מאכן ריכטיגע באשלוסן.

קאמפּעשאן = כמשמעו, רחמנות. וויבאלד דורך די פריערדיגע אנאליסיס פארשטייט מען בעסער אנדערע׳ס פערספעקטיוון וכדומה.

ס׳איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז דר. איגאר גראסמאן האט באמערקט אין דעם וואס ער רופט שלמה׳ס פּאראדאקס. דאס הייסט אז Wisdom ווערט געשטערט (כמובן) ווען עס איז לגבי זיך פערזענליך. עס העלפט דערצו ווען מ׳טראכט פון אייגענע מצבים אין third-person.

דר. אורסולא סטאָדינגער האט דאס גענומען נאך ווייטער און געזאגט אז ביי Personal Wisdom, וואס איז טיעף ארויסהאבן דאס אייגענע לעבן (בפרט אין די עלטערע יארן), זענען דא 5 קאמפּאנענטס:

1). האבן אינסייט אין צו זיך זעלבסט בנוגע המעלות וחסרונות.

2). קענען באווייזן אייגענע וואוקס אינעם נפש.

3). זיין באוואוסטזיניג צום אייגענעם היסטארישען עפאכע בכלל און צום אייגענעם פאמיליע היסטאריע בפרט.

4). פארשטיין אז ווירדן בכלל, ובפרט וואס מ׳האלט טייער פאר זיך בפרט, זענען סאביעקטיוו און נישט אבסאלוט.

5). זיין באוואוסטזיניג צו דאס לעבן׳ס ״גרויע עריעס״ [עמבּיגיוּאיטיס] בכלל.

זי זאגט אז די סארט Wisdom איז זייער זעלטן.

[מי אני]

דער ארכיאלאגיסט (און פּעיליאוֺענטראפּלאגיסט) דר. סטיִווען מיטען זאגט אז די חילוק צווישן די שכל פון (מאדערנע) האָמאָ-סעיפּיענס און די פון (למשל) נעאנדערטאלס איז אז אונז הא׳מיר דעוועלאָפּט וואס ער רופט קאגניטיוו פלוּאידיטי. דאס איז ווייל עס זענען דעמאלטס שייך געווען (בערך) דריי דאמעינס פון חכמה:

‏1). סאציאלע אינטעלידזשענס - צו אינטערעקטן מיט אנדערע.

‏2). נאטורליכע היסטאריע אינטעלידזשענס - צו אינטערעקטן מיט די וועלט/נאטור.

‏3). טעכנישע אינטעלידזשענס - צו מאניפולירן שטיין וכדומה פאר כלים אא״וו.

‏קאגניטיוו פלוּאידיטי איז דאס יכולת פון צאמשטעלן צוויי צו דריי פון די דאמעינס צוזאמען. דאדורך האבן אונז דעוועלאָפּט אַרט, רעליגיע, און סייענס. למשל ביי אַרט נוצט מען דאס געדאנק פון סיי נאטורליכע היסטאריע אינטעלידזשענס צו וויסן און פארשטיין ווי אזוי דאס וועלט ארבעט, דערנאך טעכנישע אינטעלידזשענס ווי אזוי דאס צו פארעמען וכו׳, און סאציאלע אינטעלידזשענס דאס צו איבערגיבן אלס א מיִדיִאוּם צו אנדערע - און דאס אלעס פאר די איינע מטרה פונעם אַרטווערק.

[מי אני]

קאנט האט געשריבן אז ״חכמה״ [Wisdom] באשטייט פון דריי ״מאקסימס״:

1). טראכטן פאר זיך אליין [עיין כאן] און אן א פּרעדזשודיס.

2). טראכטן אין פלאץ פון א צווייטן מענטש; חשבונ׳ען וואס יענער קלערט [ברייטקייט אין טראכטן].

3). אלעמאל טראכטן קאנסיסטענטלי מיט זיך אליין.

[מי אני]

מספר על האדם (פ״ט) מהרב מנחם נחום משטעפינעשט/איטצקאן זצ״ל

החכם פעדער מגדיר את המושג ״גאון״ ואומר: ״הגאוניות היא כח מעולה לשאב מחשבות ורעיונות מעצמו ומתוך נפשו״. לדעת המשורר גריללפארצער ״הגאוניות היא תפישה והבנת הדברים בסגולה מיוחדה, כנגדה הכשרון הוא אך הסגולה לחזר את הדברים- וכשיפגש באדם אופי וכשרון, אז תתהוה הגאוניות״. לדעת החכם שעללינג ״הגאוניות היא ההכרה של כח אחד על השניה באופן אי־טבעיות, בעיקר במין שגעון בשיטה״. לדעת החכם שויפענהויער ״הגאוניות היא אוביקטיביות גמורה. הגאוניות היא הסגולה והכשרון להתיחס אל הדברים בהסתכלות אוביקטיביות. הגאון עוזב את כל התענינותו, רצונו תכליתו וכל אישיותו כדי שיוכל להכיר הכרה אוביקטיבית ולבא לידי ידיעה גמורה״. ובאופן כזה אומר גם החכם ק. לאנגע ״גאון הוא הכשרון לצאת מעצמיותו. וכל מה שהוא עושה ואומר, חושב ומרגיש הוא באופן שמדלג על תחום עצמיותו המצמצמת ואישיותו המגבלת לעבר לרשות הטבע לרשות הכלל כולו.

ע״ש.

[מי אני]

יא און ניין (לכאורה). דהיינו, דער רמב״ם דארט פירט אויס בנוגע פיר שלימיות׳ן באדם פון נידעריגסטע צו העכסטע (אין חשיבות):
1). שלימותו בקניית נכסים, ממון וכו׳.
2). שלימותו בבריאות גופו וגבורתו וכו׳.
3). שלימותו בקניית מדות.
4). שלימותו בהשגת שכליית.

ער פירט אויס אז השגת שכליית (וידיעת ה׳) איז די העכסטע, נאך מער פון שלימות במדות לכשלעצמו (ווייל קניית מדות טובות איז אויך א חלק פון שכליית, ווייל דאדורך איז מען זיך מדמה/מקשר לקונו), ע״ש.

איז משמע פון דארט אז די העכסטע שלימות איז השגת וידיעת שכליית, וואס די פאראלעל דערפון איז די חכמה דערפון, וואס איז ל״ד (לכשלעצמו) מקושר במעשה (חוץ מהחלק להדמות לקונו וכנ״ל).

9F5302B3-E9C2-44D8-91DC-7DB16892A2CB.jpeg

[מי אני]

דאס איז וואס דר. שׁעראן רייען שרייבט בנוגע הגדרת חכמה/Wisdom:

Wisdom.jpg

[מי אני]

E6269CCB-E9A2-4C86-84E9-F9A91370E4E9.jpeg

‏ספר החיים מהרב חיים ראזענפעלד ז״ל.

[מי אני]

פון א בּיהעיוויאריסט פּערספּעקטיוו ברענגען זיי צו ווי די הגדרה פון ״אינטעלידזשענס״ איז סירקולער:

Moore (2012) describes how mentalisms are shaped through an overextension of verbal behavior. He notes that the adverb “intelligently” is initially used to describe a highly effective behavioral repertoire, but later derived into the noun form, “intelligence”. This relatively minor change in semantics has profound implications – in the present case, a fictitious attribute residing within the individual and often credited with causality for the behavioral repertoire

[מי אני]

יא און ניין (לכאורה). דהיינו, דער רמב״ם דארט פירט אויס בנוגע פיר שלימיות׳ן באדם פון נידעריגסטע צו העכסטע (אין חשיבות):
1). שלימותו בקניית נכסים, ממון וכו׳.
2). שלימותו בבריאות גופו וגבורתו וכו׳.
3). שלימותו בקניית מדות.
4). שלימותו בהשגת שכליית.

ער פירט אויס אז השגת שכליית (וידיעת ה׳) איז די העכסטע, נאך מער פון שלימות במדות לכשלעצמו (ווייל קניית מדות טובות איז אויך א חלק פון שכליית, ווייל דאדורך איז מען זיך מדמה/מקשר לקונו), ע״ש.

איז משמע פון דארט אז די העכסטע שלימות איז השגת וידיעת שכליית, וואס די פאראלעל דערפון איז די חכמה דערפון, וואס איז ל״ד (לכשלעצמו) מקושר במעשה (חוץ מהחלק להדמות לקונו וכנ״ל).

‏דא ברענגט דר. ראַבּערט סאַפּאָלסקי ארויס (מדר. יהושע גרין) אז ניוּראָסייענס ווייזט אז די וואס זענען מער בעלי מדות איז דאס נישט דייקא וויבאלד זייער פּריפראָנטעל קאָרטעקס, וואס דאס איז מקום החכמה והלאגיק במוח, ארבעט מער און בעסער. עס איז אין א וועג פארקערט: די וואס נוצן דאס מער, זענען ווייניגער altruistic.

[אלפא]

לגבי מיין אונטערשריפט איבער אונזער לימיט'ס מיט חכמה, האב איך געטראכט מוסיף צו זיין:
"די זאך וואס איך קען דאס בעסטע איז מיין אייגענע נפש, און דוקא דארט ווער איך כסדר איבעראשט ווי ווייניג איך האב עס ארויס" .

און לגבי דעם צו מען האלט אלס ביי אלף אדער גאר פריער, ווענד זיך לכאו' אויב חכמה איז אינפיניט אדער פיניט, אויב איז עס פיניט דאן אפי' עס נעמט כסדר איין נאך שטח, בלייבט אבער מיין פארציע א נאמבער דערין - צום מערסטנס קומען צו דעצימילן (די זערא'ס פאר דעם וואקסן), אויב אבער איז עס אין סוף דאן איז דאס וואס איך פארמאג ניטאמאל קיין פראקציע, עס איז נישט קיין אלף, עס איז באמת א גארנישט, ולפני אחד מה אתה סופר..

[מי אני]

דר. אביגיל דעסמאנד און דר. מיכאל האסלאם שרייבן אינעם קאנטעקסט פון יתרונינו על הבע"ח אין טערמינען פון "אינטעליגענץ", און ווי די מושג איז נאר פון אונזער אַנטראָפּאָסענטריק מבט:

What has intelligence? Slime moulds, ants, fifth-graders, shrimp, neurons, ChatGPT, fish shoals, border collies, crowds, birds, you and me? All of the above? Some? Or, at the risk of sounding transgressive: maybe none? The question is a perennial one, often dusted off in the face of a previously unknown animal behaviour, or new computing devices that are trained to do human things and then do those things well. We might intuitively feel our way forwards – choosing, for example, to accept border collies and children, deny shrimp and slime moulds, and argue endlessly about different birds – but really it’s impossible to answer this question until we’ve dealt with the underlying issue. What, exactly, is intelligence?

Instead of a measurable, quantifiable thing that exists independently out in the world, we suggest that intelligence is a label, pinned by humanity onto a bag stuffed with a jumble of independent traits that helped our ancestors thrive. Though people treat intelligence as a coherent whole, it remains ill-defined because it’s really a shifting array masquerading as one thing. We propose that it’s hard to empirically quantify intelligence because it exists only relative to our expectations – expectations that are human and, moreover, individual to particular humans

But despite facilitating the global reach of our species, intelligence remains notoriously slippery to define. When pressed, scholars often point to more tractable mental skills such as abstraction, problem-solving, efficiency, learning, planning, social cognition and adaptability – even numeracy or the ability to recognise oneself in a mirror – although they quibble over which ones most demonstrate intelligent behaviour

This plurality is precisely what we should anticipate: intelligence is not and never has been a single entity. Instead, it is a hominin-shaped heuristic, a way for us to easily perceive valued characteristics in other people. Like beauty, it lies in the eye of the beholder. And just as we cannot expect to automate the personal, shifting lens through which each of us sees beauty, a search for anything like artificial general intelligence (AGI) misses the point: nothing in intelligence makes sense except in the light of humanity, and our own evolved perception. To answer the question of what intelligence is, we first need to recognise that it’s us – people – asking that question

Unlike most other organisms, we don’t usually solve our problems with parts of our bodies. We needn’t have the warmest down, sharpest teeth, most toxic skin secretions, or larynxes best optimised for echolocation. Instead, we think about stuff, and then we modify our environments to our advantage; we create tools, employ strategies, construct complex habitats, and move symbols around. This is how humans work. Intelligence does not refer to a single measurable trait or quality, but rather it indexes behaviours and capacities that have arisen at different times throughout our species’ evolutionary history. Rather than a package that popped into being fully formed at a single point in time, this patchwork of selective advantages accrued over many millennia. No surprise, then, that the traits recognisable to us as intelligence co-occur almost exclusively in modern humans. It also makes sense why human intelligence is hard to pin down. Intelligence is not a single empirical, positivist quality that exists in nature – it’s a way we identify co-occurring traits that, in our species, are likely to mean ‘success’. Intelligence is real, because it’s real to us, but it’s not one thing. It indexes an aggregate of evolutionarily adaptive components, with discrete yet overlapping (numeracy, tool use, symbolic thinking) and arbitrarily divided yet real (chess grandmaster intelligence vs diplomat intelligence vs rocket scientist intelligence vs customer service intelligence) capacities that kept our ancestors alive

Additionally, the boundaries of an interacting group – the nest, the shoal, the rational mind, the nation-state – all can be argued as the scale at which true intelligence arises. Paradoxically, we value intelligence as a marker of individual success, yet it exists both as a collective of our own neurons, and an aggregate of collective behaviour. To paraphrase Inigo Montoya, we keep using this word "intelligence", but perhaps it does not mean what we think it means. Like gazing through a stained-glass window at a vibrantly coloured, snow-covered landscape, intelligence isn’t just what we’re looking for, it’s what we are looking through

זיי ברענגען ארויס אז דאס וואס מ'זוכט דאס טאקע צו דעפינירן, מ'איז דאס מחשיב, און מ'זוכט דאס אין אנדערע, איז טאקע מכח דעם וואס דאדורך איז געקומען אונזער סורווייוועל. ווי אויך אז אונז דעפינירן "אינטעליגענץ" ממבטינו, ווען עפעס א סארט פעולה טוהט עפעס אויף פאר'ן פועל הבע"ח, וואס איז א סורפּרייז צו אונז און נישט עפעס ווי אזוי אונז האבן זיך פארגעשטעלט א מאדעל אז אזוי זאל זיך די פועל אויפפירן. איינמאל מ'ווערט שוין צוגעוואוינט צו דעם, שטעלט מען אראפ פשוט אלס עוואלושינערי האַרדוויירינג (און דאס איז אפילו אויף נאטור וממילא "ג-ט"). ווי זיי שרייבן:

In our view, intelligence has inadvertently become a ‘human success’-shaped cookie cutter we squish onto other species. Switching from baking to sports metaphors, we could say that everyone else – animals, amoebas, AIs and aliens – has to play the game on a field that we have laid out, according to rules that we have established and proven ourselves extremely competent at following. We prize novelty and efficiency, so we are surprised when an animal, swarm or program does things more quickly than we expected, or takes unexpected shortcuts to solving a problem (as the AI AlphaGo did in game two, move 37 of its matches against the world Go champion Lee Sedol in 2016)

There is what is called the ‘AI effect’, explained by the computer scientist Larry Tesler as our tendency to believe that ‘Intelligence is whatever machines haven’t done yet’. Now that it is possible for machines to beat human chess grandmasters, the game is no longer widely seen as a marker of ‘true’ intelligence. In areas of medicine where AI diagnoses are more reliable than those of doctors, diagnosing those diseases will similarly be considered unintelligent, mere rote computing. What changes is not the theoretical ability of a machine to match or exceed a human, but our understanding of what a given system is capable of. Once we can reliably predict its success, it is no longer surprising, and the machine’s intelligence is relegated as merely mechanistic. The goalposts move of their own accord

Mobile intelligence goalposts are not unique to animals and AI, and we expect they have been around as long as there have been humans. Many of our recent and distant ancestors lived in tectonically active regions, prone to volcanoes and earthquakes. These notoriously unpredictable and occasionally catastrophic events are ripe for being seen as the handiwork of intelligent – if mercurial – gods or spirits. However, with greater knowledge has come greater understanding, and predictions and explanations of eruptions and earthquakes are increasingly (albeit not yet perfectly) accurate. A child might still be surprised by the sudden noise of a thunderstorm and attribute some form of punitive or malevolent intelligence to it. An educated adult knows better, and instead attributes human-like intelligence to a new chatbot – but only for now. These are normal reactions to an unpredictable world. We do best when we know whom to appease, and with whom our allegiances lie

דאס אלעס רירט אויך אָן אויף די געדאנק צי אונז זענען מבחר ותכליתה בריאה מכח חכמתינו. ומותר האדם מן הבהמה אין (קהלת ג יט). ווי זיי שרייבן:

The things we call intelligence have transformed us from small, slow, physically weak apes to the solar system’s most lethal apex predators. However, when we ask whether other animals are intelligent, we’re not usually asking what capacities or kinds of bodies were advantageous in their evolutionary past. We’re really asking whether they do things the way we do. Sometimes, the Venn diagram of animals’ success strategies overlaps with ours (hello dolphins!). But in seeking intelligence, we’re really seeking ourselves – seeking success strategies that match those found in our own evolutionary story. If a machine trained on human speech passably reproduces human speech; if a squirrel enacts a stereotyped behaviour as a response to a stimulus; if a bear, or a daffodil for that matter, won’t learn to press a lever that allows it to open a box to get a treat – so what? A focus on behaviours that resemble ours often plasters over much more interesting questions. What might success look like to a tardigrade, or a pigeon, or a horseshoe crab? Would a peacock mantis shrimp, able to see an almost unfathomable array of colours (as well as polarised light) and strike with incredible force while generating ultrasonic cavitation bubbles, be moved by our ability to beat them at checkers?