דא?! וואוינט א איד

[אלפא]

איך קריג מיר נאכאלץ מיט די צושטעל צו ג'ענדער. אפילו אויב וויל מען דן זיין אז אידענטיטעט לגבי א פאלק איז א געזעלשאפט געבוי, נאכאלץ איז ג'ענדער אנדערש. וויבאלט ג'ענדער איז מגדיר א מציאות און נישט בלויז א השתייכות צו א זאך. חוץ אויב די גייסט יא מיט די הנחה אז ג'ענדער איז נישט קיין אמת'ע הגדרה נאר בלויז רינעדיגע עניין.

אויב צום 'אידענטיטעט' חלק ביסטו מסכים, ביזטו דאך מסכים אז סאסייעטי קען מחליט אז 'קאץ' איז די נייע ווארט/אידענטיטעט פאר איינער וואס גייט פינקע זאקן. פארוואס אויב אזוי קענען זיי נישט מחליט זיין אז 'פרוי' איז די נייע ווארט פאר איינער וואס פילט זיך אזוי און זאגט עס איבער גענוג מאל?
אין אנדערע ווערטער אויב מיין אידענטיטעט קען איך לשיטתך יא צוקלעבן צו עני עקזיסטירענדע הגדרה (אויב נאר סאסייעטי איז מסכים..) וויאזוי טוישט דאס נישט די הגדרה בעתיד?
אויב מיר זענען מסכים אז 'טיש' מיינט די ברעט-מיט-פיר-פיס-אויף-וואס-מ'עסט.. אבער דו לאזט מיר זיך אידענטיפיצירן אלס א טיש - פשוט וויל סאסייעטי האט די שליסל מיר צו לאזן אזוי זיך רופן. דאן טוישט זיך אטאמאטיש די הגדרה פון טיש!
אויב 'איד' מיינט X, און היינט האט סאסייעטי מסכים געווען אנצונעמען Y'ס 'אידענטיפיקאציע' אלס איד, האט זיך בפשטות געטוישט די הגדרה...

[פונדאַמענטאַל]

מ'קען דן זיין אפאר נקודות, איך וועל מיר אבער נעמען צום לעצטן. ביזט מחלק צווישן די 'גרופע' חלק און די 'מהלך' חלק, סיי לגבי בעלזא און סיי לגבי WOKE, וואס לכאו' קען מען דאס פונקט אזוי טון מיט אידישקייט, דהיינו די גרופע חלק איז די 'פאלק' צו וואס דו באציסט זיך, און די מהלך קען רעינדזשען צווישן הלכה, אמונה, קולטור, וכו'.
וואס דו זאגס איז אז בעצם איז דיער ארויסגעשטויסענער נישט קיין חלק, נאר די סאסייעטי קען אים (בטעות) נאכאלץ סטערעאטייפן אזוי. וואס טוט זיך אבער מיט אים אליין, קען ער זיך באצייכענען אזוי? אין אנדערע ווערטער קען ער זיך אידענטיפיצירן מיט דעם 'מהלך' וואס ער גייט און מיט וויאזוי סאסייעטי קוקט אים אן, אדער איז אידענטיפיקאציע געבינדן צום 'פאלק' חלק שבו?

אידישקייט איז אנדערש בהגדרה פון בעלזא און woke מיט דעם וואס דאס איז נישט בלויז א גרופע וואס איז געבויט אויף א צוזאמשטעל פון מענטשען וואס האבן מחליט געווען צו אוועקשטעלן א גרופע, עס א גרופע געבויט אויף אן עטנישע יסוד.
לגבי די עצם שאלה. דער ארויסגעשטויסענער קען זיך אידענטיפיצירן אלס א מענטש וואס גייט מיט די מהלך, אבער נישט אלס איינער וואס באלאנגט צו די גרופע. אידענטיפיקאציע קען לכאורה זיין געבינדען סיי צו א גרופע און סיי צו א דרך החיים.

איך גלייב דו גייסט ווייטער טענה'ן אז אידישקייט איז גארנישט מער ווי א 'פאלק' צו וועלכע מ'מוז זיין סובסקרייבט אויף זייער טערמין.

די נקודה פון האלטן די טערמינען פון די פאלק האב איך נאר געברענגט לגבי פרעמדע וואס ווילן זיך מצטרף זיין צו די פאלק. פאר א פרעמדער צו ווערן א חלק פונעם פאלק דארף ער ווערן אנגענימען, און צו ווערן אנגענימען דארף ער נאכקומען געוויסע טערמינען וואס די פאלק שטעלט אוועק.
אבער אזויווי איך האב שוין געשריבן, בעצם א פאלק איז א עטנישע גרופע. די וואס זענען א חלק דערפון בלייבן א חלק דערפון, נישט קיין חילוק צו זיין קומען נאך געוויסע טערמינען.

איך הער וואס דו זאגסט - דו ביזט ענטייטעלד דערצו. די פראבלעם דערמיט איז נאר אז זייער אסאך 'אידן' (אזוי-גערופענע) דינגען זיך דערמיט, עכ"פ זיי דינגען זיך אויף די טערמינען און אויף ווער עס איז בארעכטיגט דאס אוועק-צושטעלן (אפי' לויט דיר דארפסטו מסביר זיין ווער פון דעם 'פאלק' איז די מחליט למעשה איבער די קרייעטעריע..) ממילא פון א דרויסענדיגע בליק טוט דיין מהלך נישט אויסמאכן קיין סאך - בעת 'אידן' פון איבער די גארע וועלט באצייכענען/אידענטיפיצירן זיך אלס אידן, און די גאס נעמט אן זייער אידענטיפיקאציע..

אזויווי איך האב געשריבן פריער. איך בין טאקע מסכים צו די דעה. יעדער וואס איז א חלק פון די עטנישע פאלק איז טאקע א חלק דערפון נישט קיין חילוק צו ער האלט סיי וועלכע טערמינען.

[אלפא]

וואס פאסירט ווען איינער האט חתונה מיט א גויטע? ווערט זיין קינד אויסגעשלאסן פון די עטנישע גרופע (ווי ער איז געבוירן און אויפגעוואקסן)?

[פונדאַמענטאַל]

איך קריג מיר נאכאלץ מיט די צושטעל צו ג'ענדער. אפילו אויב וויל מען דן זיין אז אידענטיטעט לגבי א פאלק איז א געזעלשאפט געבוי, נאכאלץ איז ג'ענדער אנדערש. וויבאלט ג'ענדער איז מגדיר א מציאות און נישט בלויז א השתייכות צו א זאך. חוץ אויב די גייסט יא מיט די הנחה אז ג'ענדער איז נישט קיין אמת'ע הגדרה נאר בלויז רינעדיגע עניין.

אויב צום 'אידענטיטעט' חלק ביסטו מסכים, ביזטו דאך מסכים אז סאסייעטי קען מחליט אז 'קאץ' איז די נייע ווארט/אידענטיטעט פאר איינער וואס גייט פינקע זאקן. פארוואס אויב אזוי קענען זיי נישט מחליט זיין אז 'פרוי' איז די נייע ווארט פאר איינער וואס פילט זיך אזוי און זאגט עס איבער גענוג מאל?
אין אנדערע ווערטער אויב מיין אידענטיטעט קען איך לשיטתך יא צוקלעבן צו עני עקזיסטירענדע הגדרה (אויב נאר סאסייעטי איז מסכים..) וויאזוי טוישט דאס נישט די הגדרה בעתיד?
אויב מיר זענען מסכים אז 'טיש' מיינט די ברעט-מיט-פיר-פיס-אויף-וואס-מ'עסט.. אבער דו לאזט מיר זיך אידענטיפיצירן אלס א טיש - פשוט וויל סאסייעטי האט די שליסל מיר צו לאזן אזוי זיך רופן. דאן טוישט זיך אטאמאטיש די הגדרה פון טיש!
אויב 'איד' מיינט X, און היינט האט סאסייעטי מסכים געווען אנצונעמען Y'ס 'אידענטיפיקאציע' אלס איד, האט זיך בפשטות געטוישט די הגדרה...

סאסייעטי קען מחליט אז 'קאץ' איז די נייע ווארט פאר איינער וואס גייט פינקע זאקן. אבער 'קאץ' גייט נישט ווערן די אידענטיטעט פון פינקע זאקן לויט די אלטע ארגינעלע דעפינאציע פון די ווארט. די dictionary גייט מער נישט מגדיר זיין די ווארט קאץ אלס א נאמען פון א בעל חי, נאר אלס נאמען פאר איינער וואס גייט פינקע זאקן. קומט אויס אז ס''ה האט מען געטוישט די ווארט אין שפראך, נישט די אידענטיטעט.
אזוי אויך אויב סאסייעטי איז מחליט אז 'פרוי' איז די נייע ווארט פאר איינער וואס פילט זיך אזוי און זאגט עס איבער גענוג מאל, האט סאסייעטי ס''ה געטוישט די ניצען פון די ווארט. אבער דער בעל רגש וואס שפירט ווי א פרוי ווערט נישט א פרוי - לויט די ארגינעלע משמעות.
די זעלבע איז מיט א טיש. אויב מיר זענען מסכים אז 'טיש' מיינט די ברעט-מיט-פיר-פיס-אויף-וואס-מ'עסט.. אבער דו לאזט מיר זיך אידענטיפיצירן אלס א טיש - פשוט וויל סאסייעטי האט די שליסל מיר צו לאזן אזוי זיך רופן. דאן טוישט זיך נאכאלץ נישט די הגדרה פון טיש. ס''ה מיינט שוין נישט די ווארט טיש - א טיש... (What is a table...).
אויב 'איד' מיינט X, און היינט האט סאסייעטי מסכים געווען אנצונעמען Y'ס 'אידענטיפיקאציע' אלס איד האט זיך נאכאלץ נישט געטוישט די הגדרה פון איד. ס''ה האט זיך געטוישט די באניץ פון די ווארט.

[פונדאַמענטאַל]

וואס פאסירט ווען איינער האט חתונה מיט א גוי'טע? ווערט זיין קינד אויסגעשלאסן פון די עטנישע גרופע (ווי ער איז געבוירן און אויפגעוואקסן)?

אויב לויט די געזעצן פון די פאלק ווערט א מענטש נתייחס נאכן מאמע, דאן איז די קינד נישט קיין חלק פון די עטנישע גרופע to begin with.

[ברוך שפינוזה]

אויב 'איד' מיינט X, און היינט האט סאסייעטי מסכים געווען אנצונעמען Y'ס 'אידענטיפיקאציע' אלס איד האט זיך נאכאלץ נישט געטוישט די הגדרה פון איד. ס''ה האט זיך געטוישט די באניץ פון די ווארט.

ביזט נישט אינגאנצן גערעכט, ווען נאר איינער פון די עלטערן איז א איד איז דא א מחלוקת וואס די קינדער זענען, ביז'ן צווייטן בית המקדש איז אנגענומען געוועהן צו גיין נאכ'ן טאטען שנאמר למשפחותם לבית אבותם, דורכאויס'ן צווייטן בית המקדש איז אלץ מער און מער אנגענומען געווארן צו גיין נאכ'ן מאמען. הגם וואס ע"פ פיזיקס האט זיך גארנישט געטוישט אויסער דאס באנוץ פונעם ווארט, אבער די הגדרה פונעם פענאמענאן וואס רופט זיך "איד" האט זיך אוודאי געטוישט (און אוודאי ע"פ פיזיקס זענען "הגדרה" און "איד" סתם לופטיגע ווערטער וואס האבן קיין שום משמעות), ביז היינט האט עס געמיינט איינער וואס זיין טאטע איז א איד און פון היינט און ווייטער מיינט עס איינער וואס זיין מאמע איז א איד.

אבער באמת ווערט עס מער קאמפליצירט פון דעם, די מנהג פון גיין נאכ'ן מאמען איז נאר אנגענומען אין יהדות הרבנות און אירע תולדות (ארטאדאקסן, רעפארמער, קאנסערוואטיוון, א.א.וו.), ביי אנדערע שטרעמונגען פון אידישקייט, ווי יהדות הקראית, קהילת ביתא ישראל, די שומרונים, פירט מען זיך צו גיין נאכ'ן טאטן. יעצט, אוודאי איז די סיבה פארוואס די ארטאדאקסישע רבנים באטראכטן דעם קראי אלס איד נאר ווייל זיי גייען נאך רוב, און ווען א קראי וועט קומען און זאגן אז זיין מאמע איז א גויה וועט מען איהם נוצן אלס א שבת גוי, אבער פון א דרויסענדיגע בליק, ווען א כינעזע אנטראפאלאג גייט קיין ארץ ישראל שטודירן "אידן" באטראכט ער אויך דעם קראי/גוי אלס איד, הגם אן ארטאדאקסישער איד(?) וואס זיי מאמע איז א גויה וועט ער נישט באטראכטן אלס איד.

[אלפא]

איך בין נישט אריין אין די היסטארישע אספעקט לגבי דעם - בעיקר ווייל מ'קען זיך טענה'ן איבער דעם אליין.
מיין עיקר נקודה איז, אז סיי הגדרות מיט דעפינאציעס, און סיי אידענטיפיקאציעס, זענען עפעס וואס מ'דארף זיך עכ"פ רעכענען מיט דעת הקהל (חוץ טאמער איינער וויל זיין פארשפארט און זיך קעגן שטעלן). און hence היינטיגע צייטן פארשטייט מען מער צום געדאנק אז כמעט אלעס איז סוביעקטיוו - אפי' וואס מיר רופן אביעקטיוו איז סוביעקטיווערהייט אפגעמאכט - ממילא קען איך נישט שטיין מיט קיין אייגענע דעפינאציעס איבער 'אידישקייט' א.ד.ג. אנקעגן א וועלט וואס האט מחליט געווען אנדערש.
איך בין נאר פונקט אזוי נישט זיכער וואס 'די וועלטס' דעפינאציע איז. און דאס האב איך געפרעגט/פראפאזט אין אנפאנג פונעם אשכול!

[ברוך שפינוזה]

די וועלט'ס דעפינישן פאלגט לכאורה נאך דעם חוק השבות

[פונדאַמענטאַל]

אויב 'איד' מיינט X, און היינט האט סאסייעטי מסכים געווען אנצונעמען Y'ס 'אידענטיפיקאציע' אלס איד האט זיך נאכאלץ נישט געטוישט די הגדרה פון איד. ס''ה האט זיך געטוישט די באניץ פון די ווארט.

ביזט נישט אינגאנצן גערעכט, ווען נאר איינער פון די עלטערן איז א איד איז דא א מחלוקת וואס די קינדער זענען, ביז'ן צווייטן בית המקדש איז אנגענומען געוועהן צו גיין נאכ'ן טאטען שנאמר למשפחותם לבית אבותם, דורכאויס'ן צווייטן בית המקדש איז אלץ מער און מער אנגענומען געווארן צו גיין נאכ'ן מאמען. הגם וואס ע"פ פיזיקס האט זיך גארנישט געטוישט אויסער דאס באנוץ פונעם ווארט, אבער די הגדרה פונעם פענאמענאן וואס רופט זיך "איד" האט זיך אוודאי געטוישט (און אוודאי ע"פ פיזיקס זענען "הגדרה" און "איד" סתם לופטיגע ווערטער וואס האבן קיין שום משמעות), ביז היינט האט עס געמיינט איינער וואס זיין טאטע איז א איד און פון היינט און ווייטער מיינט עס איינער וואס זיין מאמע איז א איד.

אבער באמת ווערט עס מער קאמפליצירט פון דעם, די מנהג פון גיין נאכ'ן מאמען איז נאר אנגענומען אין יהדות הרבנות און אירע תולדות (ארטאדאקסן, רעפארמער, קאנסערוואטיוון, א.א.וו.), ביי אנדערע שטרעמונגען פון אידישקייט, ווי יהדות הקראית, קהילת ביתא ישראל, די שומרונים, פירט מען זיך צו גיין נאכ'ן טאטן. יעצט, אוודאי איז די סיבה פארוואס די ארטאדאקסישע רבנים באטראכטן דעם קראי אלס איד נאר ווייל זיי גייען נאך רוב, און ווען א קראי וועט קומען און זאגן אז זיין מאמע איז א גויה וועט מען איהם נוצן אלס א שבת גוי, אבער פון א דרויסענדיגע בליק, ווען א כינעזע אנטראפאלאג גייט קיין ארץ ישראל שטודירן "אידן" באטראכט ער אויך דעם קראי/גוי אלס איד, הגם אן ארטאדאקסישער איד(?) וואס זיי מאמע איז א גויה וועט ער נישט באטראכטן אלס איד.

די הגדרה וואס מיינט 'איד' האט זיך נישט געטוישט. די מעמבערשיפ פאלעסי האט זיך געטוישט. די פירערס פון די פאלק האבן זיך געקריגט איבער וויאזוי יוחסין ארבעט, צו א מענטשנס פאלק אפיליאציע איז זיך מתייחס נאכן טאטע אדער נאכן מאמע.

איך ווייס נישט וואס פיזיקס האט צו טוהן מיט די נושא. עס זענען דא זאכן וואס האבן נישט קיין שייכות צו די וועלט פון פיזיקס, עס מיינט נישט אז על פי פיזיקס איז עס נישט אמת - נאר אז דאס איז נישט אין די וועלט פון פיזיקס (מעגליך אז איך פארשטיי נישט צו דעם. איך האב דאך נישט באקומען ריין סעקולארע עדיוקאציע...).

די מיינונג פון כינעזער איז זייער חשוב, אבער במחילת כבודם קענען זיי נישט אריינרעדן אין א אונזער אינערליכע פאלעסי אנגעלעגנהייטן.

[אלפא]

די מיינונג פון כינעזער איז זייער חשוב, אבער במחילת כבודם קענען זיי נישט אריינרעדן אין א אונזער אינערליכע פאלעסי אנגעלעגנהייטן.

איך מיין דו קומסט די גאנצע צייט צוריק צום געדאנק אז לויט 'אידישקייט' (עכ"פ דיינע) מיינט 'אידישע אידענטיטעט' נאר פאר דער וואס שטומט מיטן קרייאטעריע.
נאכאמאל, איך בין מסכים דערצו אינגאנצן!
די שאלה פונעם אשכול איז נאר געווען אויב סאציאלאגיש גערעדט איז דאס דען די (איינציגע) וועג צו אידענטיפיצירן זאכן, אדער וויפיל די ברייטע סאסייעטי האט אויך צוצוגעבן צו דעם נושא?!
אין דעם סענס קומט שוין איינמאל אריין די מיינונג פונעם 'כינעזער' דא..
טאמער האלסטו אז סאציאלאגיש דארף מען אויך אלס קוקן אויף די גרופע/פאלק אליין, דאן הער איך דיין מיינונג! וואס קען מען אבער טון דעמיט ווען די כינעזער דינגט זיך אויף דעם גופא?!

[קאצקער]

עס איז געווען איבער בעסיק מאראל פון נישט גנב'נען, רצח'נען, און זיין וואויל איינער צום צווייטן... דאס איז געקומען ביינזאם די היסטאריע פון כלל ישראל וועלכע איז דאן געווען צושפליטערט בעת ווען אשור האט אוועקגעשלעפט כמעט די גאנצע פאלק, יהודה האט זיך געטראפן מיט דעם 'הבן יקיר לי – אפרים' וועלכע איז גארנישט געהאלטן געווארן אזוי טייער דאן, ווי די נביא האט טאקע געדארפט מעורר זיין און פשוט ברענגען פאליטישע שלום אין לאנד איבער ווער עס איז 'נכלל בתוך עם ישראל' והמסתעף. די מלחמות און מחלוקת'ן דעמאלס האבן זיך זייער שטארק געדרייט ארום דעם 'אידענטיטעט שאלה'...
גראדע איז פשוט פשט אין פסוק הבן יקיר לי אפרים בלשון תמיה כעי' "האם" בן יקיר לי

[קאצקער]

ווי געשמועסט רוב אידן וועלכע ווערן פאררעכנט אלס אידן – זענען להלכה נישט קיין אידן...

ביטע ערקלער בעסער פאר אזוינע דומבע אידן ווי איך

איך האב נישט די נומערן פאר מיר, די מציעות איז אז צווישן די אלע וועלכע אידענטיפיצירן זיך אלס אידן (ארום 16 מיליאן), זענען דא א ריזיגן געמיש פון קינדער פון גוי'אישע/אסימילירטע פרויען, וועלכע זענען להלכה נישט קיין אידן.
אויך זענען דא אסאך וואס גלייבן בכלל נישט אין גארנישט, און אליבא געוויסע שיטות און מיינונגען זענען זיי יצא מכלל ישראל.
חןץ מזה נעמט דעם ציפער אויך אריין אלע סארט גירות'ן, אדער גאר אפי' מאנכע וואס האבן ניטאמאל געפילט פאר וויכטיג זיך מגייר צו זיין...

מיינען מיינט ער לכאורה דאס אז די אשכנזים האבן זיך געמישט פאר טויזנט יאר ציריק, מאנכע זאגן אז דאס איז די סיבא פון חרם דרבינו גרשום

[די קעפעלע]

[אלפא]

דא אויף אייוועלט מאכט איינער די קאלקולאציע אז 'אידישקייט' מוז זיין עפעס אן העכערע ספיריט (-חלק אלוקי ממעל), נאך וואס עס איז נישט קיין 'רעליגיע' - ווייל אפי' אומרעליגיעזע הייסן נאכאלץ אידן, נישט קיין 'ראסע' ווייל מ'קען אריינקומען (convert) דערצו דורך א גירות פראצעדור, און נישט קיין 'נעישאן' ווייל אידישקייט גייט אן בכל קצוי תבל.

די תמצית אין זיינער ווערטער:

תמצית
נישט קיין רעליגיע ווייל אפילו מ'גלייבט נישט
נישט קיין מדינה ווייל אפילו מ'וואוינט נישט
נישט קיין משפחה ווייל מאיז מקבל גרים

לתמצית ווי איך פארשטיי איז א יוד נישט
קיין רעליגיע
קיין משפחה/ראסע
קיין מדינה

נאר א צווייטע מהות מיט א חלק אלוקי ממעל

זיין נקודה איז גוט ארויסגעברענגט, נעמליך ער האט א גוטע פירכא אויף יעדער הייפאטעסיס עקסטער, אבער וואס איז מיט א 'צד השוה' געדאנק? אדער בכלל מיט א 'סאשעל קאנסטרוקט' מהלך (- אביסל וואס איך פראפאזיר אין דעם אשכול..)?

דהיינו, עס איז טאקע נישט קיין 'רעליגיע' אדער 'ראסע' אליין פער סע, אבער דאס איז יא קלאר אז א גר ווערט נאר א איד דורכ'ן אננעמען די חלק ה'רעליגיע', און די זעלבע פארקערט אן אטעאיסט בלייבט נאר א איד דורך זיין ראסע. אין אנדערע ווערטער, עס איז טאקע נישט קיין ביינערי ווי עס איז איין זאך וואס שטעלט אוועק 'אידישקייט' אבער עס מוז נאך לכבוד דעם נישט זיין קיין דרויסענדיגע זאך מכל וכל. עס קען זיין אז בתחילתו איז עס א צוזאמשטעל פון אפאר פאקטארן און כדי צו פארבלייבן אין די קאטעגאריע פארלאנגט זיך למעשה נאר איינס דערפון, אדער גאר (ווי עס זעט אויס פון די געדאנק אז מ'קען זיך מגייר זיין) אז עס איז יא א רעליגיע ביסודו, נאר איינמאל מ'איז אין דעם פאלט מען נישט ארויס ווילאנג מ'איז געבינדן דורך די ראסע (-מאמע).

בקיצור, פאר מ'אימפלייד א דרויסענדיגע פאקטאר דארף מען זיכער מאכן אז די פריערדיגע זענען נישט סופישענט באיזה אופן.

פון אן היסטארישע פערספעקטיוו איז עס זיכער נישט קיין שאלה, בעת וואס אידישקייט האט זיך לכל הדעות אנגעהויבן אלס ראסע (-משפחת 'בני ישראל'), דאן געווארן טראנספארמירט אין א רעליגיע (- מעמד הר סיני), און אפי' נאך בעפאר האבן זיך שוין צוגעכאפט פרעמדע (-ערב רב) וועלכע אונטערהאקט נישט בהחלט די 'ראסע' פאקטאר, און שפעטער איז צוגעקומען די 'לאנד' חלק וועלכע האט אויך צוגעלייגט זיינע צוויי צענט צום 'אידישקייט' קארטל, און איז נאכן חורבן געווארן אביסל (-בכוונה) פארמינערט, וואס דאס אלעס פארבט היבש א קאלירפולע בילד פון וויאזוי אידישקייט איז געווארן אנגעקוקט און וואס עס באדייט צו זיין א 'איד' - אן דארפן צולייגן שטיקלעך צום פאזל.
הכלל, הלכה'דיג איז נאר דא די 'רעליגיעזע' קרייעטיריע, בנוסף צום פאקט אז מ'קען זיך נישט אפזאגן דערפון ווילאנג מ'האט א מוטערליכע פארבינדונג צום 'רעליגיע'.. וכמובן פאר דרויסענדיגע צו הלכה מאכט דאס נישט דוקא אויס...


חומר למחשבה איז עס בכל אופן...

[ברוך שפינוזה]

ערשטנס זאג פאר'ן אייוועלט שרייבער דארט אז ער זאל זיך גיין לערנען ענגליש, דאס וואס ער רופט דארט "ראסע" הייסט אין ענגליש אן "ethnicity", עטנישע גרופע אין אידיש. און יא, אידן זענען אן עטנישע גרופע, און צו יעדע עטנישע גרופע קען מען זיך אנשליסן. ווען א דייטש הייבט זיך אויף און ציעט זיך קיין פראנקרייך, לערנט זיך רעדן א פליסיגע פראנצויזיש, הייראט א פראנצויזישע פרוי און האט מיט איר קינדער, מיט די צייט פאנגט ער אן טראכטן ווי א פראנצויז, זיך אויפפירן ווי א פראנצויז, זיין גאנצע הלוך ילך שרייט פראנצויז, ביי דעם פוינט איז ער שוין לויט אלע שיטות א פולשטענדיגע פראנצויז.

ביי אידן איז די זעלבע זאך, נאר וואס, אידן האבן אין זיך די בריסקע נערוון גענע וואס דארף פונקטליך אפמעסטן יעדע זאך עד הסוף. אידן לויפן ארום געפערליך פאר'דאגה'ט און פרעגן איינעם דעם צווייטן "ווען קומט שבת אריין?", מ'דארף וויסן פונקטליך אויפ'ן סעקונדע ווען ס'ווערט די טראנזישען צווישן ערב פסח צו ליל התקדש חג, מורא'דיג וויכטיג. דער קריסט האט אנדערע דאגות, ער דארף זייער וויכטיג וויסן צו יאשקע איז געוועהן האלב גאט און האלב מענטש אדער די גאנצע זאך איז געוועהן איין גרויסע גאט-מענטש ביינעזאם, צו אפשר האט ער בכלל געהאט צוויי באזונדערע נאטורן איינס גאט און די צווייטע מענטש. דאס איז די דאגות פונעם קריסט, אבער ווען איסטער פאנגט זיך אן און ווען קראצמעך ענדיגט זיך און אז מ'דארף זיך אונטעריאגן ווייל דער זונטאג קומט שוין אט אט אריין ביז געציילטע מינוטן און די פייפער גייט זיך צופייפן מיט פארטייבענדע קולות אנצוזאגן דעם עולם אז דער זונטאג קודש האט זיך אנגעפאנגען בשטו"מ דיזע דאגות האט ער נישט.

די זעלבע זאך מיט'ן זיך אנשליסן אין אן עטנישע גרופע. דער איד קען נישט אנגיין מיט'ן לעבן אויב וועט ער נישט וויסן ווען ס'האט חל געוועהן די דין "איד", כ'מיין, ווען וועט מען וואונטשן מזל טוב פאר'ן פרישן גר צדק? האט מען אוועקגעשטעלט א ליניע, מל ולא טבל כאילו לא מל, די סעקונדע וואס ער קומט ארויס פון די וואסער האט חל געווען די דין איד און מ'דארף זיך גיין זוכן אן אנדערן שבת גוי. דער גוי דארף נישט וויסן ווען איז געוועהן די פונקטליכע ספליט-סעקאנד וואס ביז דאן איז דער דייטש געוועהן א דייטש און פון דעמאלטס און ווייטער איז חל אויף איהם די דין פראנצויז, ס'פעלט איהם פשוט נישט אויס צו וויסן, דערפאר ווייסט מען טאקע נישט...

[אלפא]

פאלגענד איז א פרישע שמועס פון אלעקס אקאנאר מיט ראביי דוד וואלפ:




Rabbi David Wolpe איז אן אנגעזעענע קאנסערוואטיווע ראביי, ער האט שוין דעבאטירט און געפירט שמועסן מיט אזעלכע ווי סאם הארריס, ריטשערד דאוקינס, קריסטאפער היטשעס, און סטיווען פינקער.
יעצט איז ער ארויף אויף אלעקס' ליניע צו דיסקוסירן 'אידישקייט'.

עס איז זייער א רייכע שמועס, אבער בעיקר האב איך הנאה געהאט פון די וועג וויאזוי ער איז מגדיר אידישקייט אין אנפאנג.
נאך וואס אלעקס פרעגט אים די באקאנטע שאלה 'וואס איז דאס אידישקייט' - א נאציאנאלע פאלק? א רעליגיע? אן עטנישע גרופע? טענה'ט ער אז די אלע קאנצעפטן זענען מאדערנע הגדרות און אידישקייט פרידעיט זיי אלע, ער זאגט אז די נענסטע analogy צו פארשטיין אידישקייט איז 'א פאמיליע'.
מ'קען אריינקומען דערצו פון אינדרויסן, מ'קען טעכניש ארויסגיין אבער למעשה ווערט מען קיינמאל נישט אפגעריסן, און נישט קיין חילוק די בעליפס און וועליוס פונעם מענטש וועט ער אייביג פארבלייבן א חלק פון זיין משפחה.

ער צונעמט אסאך אינטרעסאנטע שטריכן בתוך הדברים, א שטייגער ווי, ווען די קאנצעפט פון 'ישראל אע"פ שחטא ישראל הוא' איז געווארן סטענדערדייזד. און אז ביז די צייטן פון עזרא פלעגט מען בפשטות גיין 'לבית אבותם' - נאכן טאטעס זייט איבערן אידישן יחוס (מ'האט פראקטיש גערעדט געדארפט איינשפאנען פרויען פון אינדרויסן צו אידישקייט..) נאר דאן האט מען גענומען די 'מאמע'ס זייט' אלס סטאנדארט - לכאו' ווייל עס איז זיכערע. ער רעדט איבער דעם אז מיר זענען די 'אויסדערוועלטע פאלק' - ווי עס איז נישט קיין סאך אנדערש פון סיי וועלכע פאלק וואס זעט פאר זיך אן אייגנארטיגע מיסיע. א.א.וו.

ווען אלעקס פרעגט אים (כדרכו) איבער די אומעטישע חלקים פון די תורה און איבער די סוגיות ווי בריאת העולם, ענטפערט ער אז ער פערזענליך גלייבט נישט אין די תורה ליטערעלי, ער האלט אז עס איז געשריבן דורך מענטשן (דורכאויס א לענגערע תקופה) און זיי האבן פראבירט דאס בעסטע צו פארשטיין וואס ג-ט וויל און טעותים זענען נישט אויסגעשלאסן. אין ג-ט אליין גלייבט ער יא שטארק, ער האלט אז די תורה איז 'דעוויינלי אינספייערד', ווי אויך האבן זיי א גאנצע דיסקוסיע איבער די ווארהייט פון עולם הבא און תחיית המתים (איך האב עס דערמאנט דא).


בשייכות מיין טעזע אין אנהייב פון די אשכול האב איך מיר געפריידט אז ער זאגט זייער ענליך, ער האלט אז 'גיור' איז ווייניגער א פראצעדור פון אננעמען אמונות אדער מצוות (הגם עס איז אויך וויכטיג לדעתו), און עס איז מער דאס אננעמען צו 'זיין א טייל' מיטן אידישן פאלק/משפחה אין מיטטיילן דעם זעלבן דעסטיני..
ער איז עס שיין מדייק אין די פסוק ביי רות, ווי זי זאגט צו ערשט 'עמך עמי' און נאר דאן 'ואלוקיך אלוקי', שיינענדיג אז די ערשטע איז דאס עיקר.

[yesiknow]

אידן האבן אין זיך די בריסקע נערוון גענע וואס דארף פונקטליך אפמעסטן יעדע זאך עד הסוף. אידן לויפן ארום געפערליך פאר'דאגה'ט און פרעגן איינעם דעם צווייטן "ווען קומט שבת אריין?", מ'דארף וויסן פונקטליך אויפ'ן סעקונדע ווען ס'ווערט די טראנזישען צווישן ערב פסח צו ליל התקדש חג, מורא'דיג וויכטיג. דער קריסט האט אנדערע דאגות, ער דארף זייער וויכטיג וויסן צו יאשקע איז געוועהן האלב גאט און האלב מענטש אדער די גאנצע זאך איז געוועהן איין גרויסע גאט-מענטש ביינעזאם, צו אפשר האט ער בכלל געהאט צוויי באזונדערע נאטורן איינס גאט און די צווייטע מענטש. דאס איז די דאגות פונעם קריסט, אבער ווען איסטער פאנגט זיך אן און ווען קראצמעך ענדיגט זיך און אז מ'דארף זיך אונטעריאגן ווייל דער זונטאג קומט שוין אט אט אריין ביז געציילטע מינוטן און די פייפער גייט זיך צופייפן מיט פארטייבענדע קולות אנצוזאגן דעם עולם אז דער זונטאג קודש האט זיך אנגעפאנגען בשטו"מ דיזע דאגות האט ער נישט.

די זעלבע זאך מיט'ן זיך אנשליסן אין אן עטנישע גרופע. דער איד קען נישט אנגיין מיט'ן לעבן אויב וועט ער נישט וויסן ווען ס'האט חל געוועהן די דין "איד", כ'מיין, ווען וועט מען וואונטשן מזל טוב פאר'ן פרישן גר צדק? האט מען אוועקגעשטעלט א ליניע, מל ולא טבל כאילו לא מל, די סעקונדע וואס ער קומט ארויס פון די וואסער האט חל געווען די דין איד און מ'דארף זיך גיין זוכן אן אנדערן שבת גוי. דער גוי דארף נישט וויסן ווען איז געוועהן די פונקטליכע ספליט-סעקאנד וואס ביז דאן איז דער דייטש געוועהן א דייטש און פון דעמאלטס און ווייטער איז חל אויף איהם די דין פראנצויז, ס'פעלט איהם פשוט נישט אויס צו וויסן, דערפאר ווייסט מען טאקע נישט...

אויב די ספעיס שאטעל פארט ארויף א מילי סעקאנד פריער אדער שפעטער אדער א מיליאנסטעל אנדערע דירעקציע ווי געפלאנט קען עס זיין פאטאל, ואידך פירושא זיך גמור.

די וועלט האלט זיך נאר ווייל עס דרייט זיך פונקטליך די ספיד אין פלאץ וכו' וכו'.