ברוך שפינוזה איז געווען א האלאנדישער יוד וואס האט געוואוינט אין אמסטערדאם און איז געווען אן אייניקל פון אנוסים וואס זענען אנטלאפען פון פארטוגאל און האבען זיך באזעצט אין האללאנד, ווי עס איז געווען גרינגער פאר אידן צו וואוינען.
ברוך האט געלערנט אינעם אידישער תלמוד תורה אזויווי אלע אידישער קינדער פון אמסטערדאם, צווישען זיינע רבי'ס איז געווען ר' שאול מורטירה, דער רב פון דער ספרדישער געמיינדע "עץ חיים" אין אמסטרדם, און ר' מנשה בן ישראל, וועמנ'ס נאמען איז מער באוואוסט.
מען שפעקולירט אז ער איז געווען אן עילוי און וואלט געקענט אויסשטייגען שטארק אין תורה, למעשה אבער איז שפינאזע נישט געבליבען אין ישיבה און אינם עלטער פון זיבעצן יאר איז ער שוין ארויס פון ישיבה צו ארבעטן אין זיין משפחה'ס ביזנעס. זייענדיג א גוטע קעפל האט ער זיך באקענט מיט פארשידענע חכמים וואס האבען עם געפענט צו פארשידענע חכמות ולימודים.
אינ'ם טאג ו' אב תט"ז, האט דער קהילה אין אמסטערדאם ארויסגעגעבן א שארפער חרם אויף שפינוזה, דער חרם ליינט זיך אזוי (פון ויקי):
האדונים מן המעמד [קרי, הפרנסים] מודיעים לכבוד מעלתכם כי מאחר שמזה זמן נמסר על השקפותיו ומעשיו הרעים של ברוך דה אספינוזה, והם ניסו בדרכים ובהבטחות שונות להשיבו מדרכיו הרעים, אך לא עלה בידם לתקנו, ואדרבה, כל יום הגיעו לידיעתם ידיעות נוספות על כפירות נוראות שעשה ולימד, ומעשים עצומים שחולל, ויש בידם עדויות רבות וראויות לאמון שנמסרו כולן בנוכחות האדונים החכמים [קרי, הרבנים] לכן נמנו וגמרו על דעתם של אלה כי אספינוזה הנ"ל יוחרם וינודה מעדת ישראל, והרי הם מטילים עליו את החרם דלהלן: "בגזירת עירין ובמאמר קדישין אנו גוזרים חרם, נידוי, אלה ושמתא על ברוך דה אספינוזה, בהסכמת האל יתברך וכל הקהל הקדוש הזה.. ארור יהיה ביום וארור בלילה, ארור יהיה בשוכבו וארור בקומו, ארור בצאתו וארור בבואו, וא[דוני] לא ירצה בכפרתו ותבער בו חמת א[דני] וקנאתו... "ואתם הדבקים בא[דני] א[להיכם] חיים כולכם היום" ואנו מזהירים שאיש אינו רשאי להתקשר עמו בעל פה או בכתב, ולא לעשות לו שום טובה, ולא לשהות עמו תחת קורת גג אחת... ולא לקרוא שום חיבור שעשה או שכתב.
אזויווי מקען זעהן פון די ווערטער וואס איך האב מדגיש געווען, שרייבען זיי נישט קלאר ארויס וואסארא דברי כפירה עצומים ער האט געזאגט און על מה חרי האף הגדול הזה. למעשה דונגען זיך היסטריקער עד היום פונקטליך וואס עס האט גורם געווען דער חרם, הגם אז פון זיינע ספרים וואס ער האט געשריבען שפעטער זעהט מען נישט 'קלאר' קיין איין זאך, וואס וואלט דאס געקענט גורם זיין, דאך דינגט מען זיך ארום דעם פאר כמה סיבות. איינס איז, אז פארשידענע זאכען וואס ער זאגט לאזט זיך ספק'נען צו דאס איז כפירה אדער נישט, און עס איז אינטרעסאנט צו זעהן וויאזוי די קהילה אין אמסטערדאם האט אויפגענומען אזעלכע חידושים. צווייטענס איז דא וואס טענה'ן אז די עיקר שארפקייט פונ'ם חרם איז געוווען דורך פרעשור פון די קריסטליכע קירכעס וואס האבן תובע געווען פון די קהילה מחרים צו זיין וויל ער האט כופר געווען אין תנ"ך וואס איז זיי אויך הייליג.
עס איז כדאי אנצומערקן אז אויף די חרם זענען נישט אונטער געחתמ'ט די אויבענדערמאנטע רבני הקהלה וואס זענען געווען גדולי ישראל, נאר די פרנסים, דהיינו די ראשי קהילה פון אמסטערדאם. וואס דאס מאכט א ספק וויפיל מ'קען זיך לערנען פון דער חרם לגבי יסודות פון השקפה. נאך מער, איז דא וואס טענה'ן אז דער רב ר' שאול האט גאר אויך געהאלטן מיט געוויסע זאכן אזויוי שפינאזע, ווי מקען ליינען אין דער וויקי ארטיקל וואס איך האב געלינקט אויף עם. פאשרטייט זיך אויך אז דאס עפענט א פתח צו טענה'ן אז דער עיקר חרם איז געווען פאר כל מיני סיבות וואס פאסט מער פאר עסקנים ווי פאר רבנים.
איבער דער יחס פון גדולי ישראל אין שפעטערדיגע דורות צו דער חרם קען מען ליינען דא אין דער פורום ספרים וסופרים, מיט פילע אינטרעסאנטע מקורות ביניהם א מורחבדיגע תשובה פון הרב הערצאג, ווי אויך דא אין פורום עצכח.
נאך דער חרם איז שפינאזע אוועק פון אמסטערדאם און האט געוואוינט אין פארשידענע אנדערע שטעט, ער האט זיך גענומען א לאטינישער נאמען benedictus אנשטאט ברוך, און האט זיך געחבר'ט און געשריבען מיט פארשידענע גויישע דענקערס און פילאסאפען. פרנסה האט ער געמאכט בעיקר פון מאכען לענזעז פאר מיקרסאסקאפס וכדומה. קיין תומ"צ האט ער נישט געהיטן, אבער זיינע ביאגראפערס באשרייבען עם, ווי איינער וואס האט געלעבט דער ריכטיגער פילאסאפישער לעבן, דהיינו ערליך און בעיקר עוסק געווען אין ענינים פון פילאסאפיע און מחשבה.
בחייו האט ער ארויסגעגעבן נאר איין ספר, דער Theological-Political Treatise, אדער "מאמר תיאולוגי מדיני", וואס איז אפשר דער מערסטע כפירהדיגער ביכל זיינע, ווי ער רעדט וועגן רעליגע און פרייהייט, און תורה מן השמים. הגם ער האט עס ארויסגעגעבן בעילום שם, האט עס אבער אויסגערופען גרויס אלארם ביי די דעמאלטס'דיגער גלייבעדיגע וועלט אזוי אז מער האט ער נישט געדרוקט קיין ספרים בחייו.
לאחר מותו האט מען געדריקט אנדערע ספרים זיינע, בעיקר זיין עטיקס, אדער "ספר המדות, וואס איז באטראכט אלס זיין עיקר ספר, הגם עס איז גאר שווער צו פארשטיין און ארויסהאבן פונקטליך וואס ער וויל און איז זעהט אויס געשריבען דווקא אזוי אז מזאל נישט פארשטיין וואס ער האט באמת געהאלטן.
שפינאזע איז געשטארבן אין שנת 1677, תל"ז, זייענדיג אלט 44 יאר. ער ווערט עד היום הזה בארעכנט אלס איינע פון די גרעסטע און ערשטע פילאסאפן פון דער נייער תקופה, זייענדיג פון די ערשטע וואס האט גענצליך געטראכט אליינס אן קוקען צו רעליגיע אויף וואס מ'מעג טראכטן, און האלטנדיג שטארק פון דער רעכט פון יעדער איינער צו לעבן און טראכטן וויאזוי ער וויל אן א קהילה און עליגיע זאל עם זאגן וואס צו טוהן און טראכטען. מאנכע באטראכטן עם אלס דער ערשטער פרייער יוד", און דער ערשטער "בייבל קריטיקירער".
אין דער קומענדיגע קאפיטל וועל איך בל"נ אנרירען די עיקר חלקים פון זיין שיטה און זייער יחס צו אידישקייט.
