קוואליטעט ליטעראטור פאר קינדער

[[NAMELESS]]

אפגעטיילט פון דא.

קאווע, דיינע ידיעות און דיין זיסע שפראך איז מתוק מדבש. דאס איז אן אשכול פון פאלקלאר במיטבו! ועל כולם וואס די האסטו זיך אליין מטריח געווען עס אראפצושרייבן און נישט געשיקט איינע פון דיינע סעקראטארן עס צו געבן א שרייב אפ....
ליינענדיג די סארט ספרים מיט בלויז דעם קעפל קול מבשר ברענגט צו לאכן און צו וויינען. צו לאכן פון די זיסע, בא'טעמטע תמימות פון די טייערע מחברים, אבער צו וויינען פון די פארשוואונדענע כשרון, די פאר'תכלי'וועטע כשרון און פארהרגעטע צייט. די מחברים זענען געווען גוטע קעפ, פיינע שרייבערס, האבן אפילו זיך צונויפגעקליבן די פאר רובל צו דרוקן... אבער וויי געוואלד, וואספארא נושאים? כלומרשטע היסטאריע פון די מדינה, יו-עף- או, עשרת השבטים, מעשה'לעך, פאלקס לעגענדעס, אמונות טפילות און ווילדע פאנטאזיעס.
ווען די אלע חכמי לב וואלטן געהאט א שאנס צו לערנען ביי אמתע חכמי ישראל, אדער אז זייערע חיבורים זאל דורכגיין אן עינא פקיחא, וואלטן זיי דאך געקענט שרייבן אויף אמתע נושאים ובאתרא דליעול ירקא, ליעול בשרא!
ווען עס וואלט געווען א מושג ווי אן אקעדעמיע, מיט א מינדעסטע הירעארכיע פון קריטיק וואלטן דאך די טייערע מחברים אויפמערקזאם געווארן אז זייערע ספרים זענען אויסער אן אשכול אין קאווע שטיבל נישט ווערט די פאפיר און טינט ; אבער ליידער איז זייער כשרון פארטאכלעוועט!
פארוואס טוט דאס מיר וויי? ווייל וואס האב איך געליינט בבית אבי ומולדתי? שטותים!
אלע מינע נארישע ביכלעך פון פראפאגאנדע, קונטרסיםלעך פון טפשות אא"וו. ווען מען ברענגט ווען אריין די גוטע ספרים און ביכער, אמתע חכמה, געקליבענע סחורה וואלט איך היינט געווען א יש!
די נארישע ספרים'לעך וואס שטייט דערין גארנישט, הבל הבלים האט פאר'סמט מחות! מען דארף נאר ליינען ריינע מאטריאל, קלוגע סחורה, ספרי מחשבה, ספרי לומדות, אמתע היסטאריע, אמתע געדאנקען, אמתע פיוט, אמתע ליטעראטור, אמתע וויסנשאפט און די אלע קול מבשר סטיל ספרים'לעך איז גוט נאר פאר אן אשכול אין קאווע שטיבל אבער בכלל נישט אלס איינציגע מקור וואס קינדער זאלן ליינען ווען זיי לערנען נישט הויות דאביי ורבא.

[יידל]

אוי, שמע בני מוסר קופערניקוס...

[טעפל]

אינטערסאנט ר' קופערניס, וועלעכע ספרים מיינסטו? וועלכע האסטו געליינט אלץ קינד, און וואס ביסטו מציע עפעס בעסער?

[[NAMELESS]]

אינטערסאנט ר' קופערניקוס, וועלעכע ספרים מיינסטו? וועלכע האסטו געליינט אלץ קינד, און וואס ביסטו מציע עפעס בעסער?

איך האב געליינט וואס עס איז געווען אין די ארימע ספרים שאנק, אנגעהויבן פון די מסעות ביכלעך: מסעות ירושלים די נסיעה פון מנחת אלעזר קיין ארץ ישראל, , מסע הבד"צ די נסיעה פון ר' אברהם דוד הורוויץ מיט זיינע חברים צום קרן צלה, מסע המלכות די נסיעה פון ברך משה קיין ישראל, דאן די קלאג ביכלעך: שקיעת החמה, די הספדים אויפן סאטמאר רבי'ן, הספדים אויף רבי משה ארי' פריינד און אויף אנדערע פיינע אידן. דאן קנאישע ביכלעך ווי תיקון עולם פון עסטרייכער, די ביכל קעגן סקול דיסטריקט פון האלצער, די ביכל פאר סקול דיסטריקט פון לישע הורוויץ.
אלטע לשון קודש ביכלעך האב איך געליינט זוכר הברית איבער ברית מילה'ס.... יאושר בארץ פון מענדלאוויטש, די בעסטע איז געווען די ווילדע ביכער פון ר' עקיבא יוסף שלעזינגער. וואס האבן מיר דען געהאט בעסער?
פארשטייט זיך אז אין אידיש האב איך שוין געהאט אויסגעליינט וואס די ארימע אידישע ליטעראטור האט צוגעשטעלט.
יא, כ'האב געלערנט גמרא תוספות, חסידישע ספרים, תשובה ספרים אבער נישט אייביג האלט מען ביים לערנען, די טאג איז משוגע גרויס, קיין אינטערנעט איז נישטא, איך ליין שנעל, והנפש לא תמלא!
ווען איך האב ווען ספרי מחשבה ווי דעסלער, נתיבות שלום, עלי שור און כדומה וואלט איך זיך מחיה געווען. די ביכער פון ר' אייזיק הלוי זענען גוט, די ספרים פון ר' שלמה יוסף זווין וואלטן מיר מחיה געווען, די ביכלעך פון ר' דוד זאריצקי, ר' אביגדור מילער זענען גוט, ווען מען געט מיר ווען אלי' וויזל, קצטניק און אנדערע אויפן קריג, איך וואלט זיך מחיה געווען מיט אהרן מארקוס, ווער רעדט שוין ווען מען געט מיר רבי יאשע בער, הרב שטיינזאלץ, קורמאן. וכדומה.
און וואס איז מיט ענגליש? איך האב גארנישט געליינט אין ענגליש, וואלט געווען שלעכט ווען איך ליין מאטעמאטיק, וויסנשאפט, היסטאריע, וכדומה וואלט איך זיך מחיה געווען.
בקיצור א שאד מיינע פארשפילטע טעג און חדשים און ב"ה אז היינט ווייס איך וואס איז קוואליטעט און וואס איז טפשות

[קאווע טרינקער]

איך האב געליינט וואס עס איז געווען אין די ארימע ספרים שאנק, אנגעהויבן פון די מסעות ביכלעך: מסעות ירושלים די נסיעה פון מנחת אלעזר קיין ארץ ישראל, , מסע הבד"צ די נסיעה פון ר' אברהם דוד הורוויץ מיט זיינע חברים צום קרן צלה, מסע המלכות די נסיעה פון ברך משה קיין ישראל, דאן די קלאג ביכלעך: שקיעת החמה, די הספדים אויפן סאטמאר רבי'ן, הספדים אויף רבי משה ארי' פריינד און אויף אנדערע פיינע אידן. דאן קנאישע ביכלעך ווי תיקון עולם פון עסטרייכער, די ביכל קעגן סקול דיסטריקט פון האלצער, די ביכל פאר סקול דיסטריקט פון לישע הורוויץ.
אלטע לשון קודש ביכלעך האב איך געליינט זוכר הברית איבער ברית מילה'ס.... יאושר בארץ פון מענדלאוויטש, די בעסטע איז געווען די ווילדע ביכער פון ר' עקיבא יוסף שלעזינגער. וואס האבן מיר דען געהאט בעסער?
פארשטייט זיך אז אין אידיש האב איך שוין געהאט אויסגעליינט וואס די ארימע אידישע ליטעראטור האט צוגעשטעלט.
יא, כ'האב געלערנט גמרא תוספות, חסידישע ספרים, תשובה ספרים אבער נישט אייביג האלט מען ביים לערנען, די טאג איז משוגע גרויס, קיין אינטערנעט איז נישטא, איך ליין שנעל, והנפש לא תמלא!
ווען איך האב ווען ספרי מחשבה ווי דעסלער, נתיבות שלום, עלי שור און כדומה וואלט איך זיך מחיה געווען. די ביכער פון ר' אייזיק הלוי זענען גוט, די ספרים פון ר' שלמה יוסף זווין וואלטן מיר מחיה געווען, די ביכלעך פון ר' דוד זאריצקי, ר' אביגדור מילער זענען גוט, ווען מען געט מיר ווען אלי' וויזל, קצטניק און אנדערע אויפן קריג, איך וואלט זיך מחיה געווען מיט אהרן מארקוס, ווער רעדט שוין ווען מען געט מיר רבי יאשע בער, הרב שטיינזאלץ, קורמאן. וכדומה.
און וואס איז מיט ענגליש? איך האב גארנישט געליינט אין ענגליש, וואלט געווען שלעכט ווען איך ליין מאטעמאטיק, וויסנשאפט, היסטאריע, וכדומה וואלט איך זיך מחיה געווען.
בקיצור א שאד מיינע פארשפילטע טעג און חדשים און ב"ה אז היינט ווייס איך וואס איז קוואליטעט און וואס איז טפשות

מחיבת הקודש בין איך מצטט יעדע ווארט אילו כהייתי נושקם.

[יואליש]

אינטערסאנט ר' קופערניקוס, וועלעכע ספרים מיינסטו? וועלכע האסטו געליינט אלץ קינד, און וואס ביסטו מציע עפעס בעסער?

איך האב געליינט וואס עס איז געווען אין די ארימע ספרים שאנק, אנגעהויבן פון די מסעות ביכלעך: מסעות ירושלים די נסיעה פון מנחת אלעזר קיין ארץ ישראל, , מסע הבד"צ די נסיעה פון ר' אברהם דוד הורוויץ מיט זיינע חברים צום קרן צלה, מסע המלכות די נסיעה פון ברך משה קיין ישראל, דאן די קלאג ביכלעך: שקיעת החמה, די הספדים אויפן סאטמאר רבי'ן, הספדים אויף רבי משה ארי' פריינד און אויף אנדערע פיינע אידן. דאן קנאישע ביכלעך ווי תיקון עולם פון עסטרייכער, די ביכל קעגן סקול דיסטריקט פון האלצער, די ביכל פאר סקול דיסטריקט פון לישע הורוויץ.
אלטע לשון קודש ביכלעך האב איך געליינט זוכר הברית איבער ברית מילה'ס.... יאושר בארץ פון מענדלאוויטש, די בעסטע איז געווען די ווילדע ביכער פון ר' עקיבא יוסף שלעזינגער. וואס האבן מיר דען געהאט בעסער?

ריזיג!!!

נישט געוויסט אז נאך איימיצער האט פארמאגט אזא ריזן ביבליאטעק ווי מיר האבן פארמאגט. פארבינדענע אידישע קוואל האט איר נישט פארמאגט? וואס טיט זיך מיט כולל ענינים?

[יואליש]

א סקווירא איד האט מיר יענע וואך געזאגט אז סאטמאר האט אלס אהערגעשטעלט אינפארסטרוקטור פון וואס אנדערע האבן נהנה געווען. עכ"פ אין די בראשית יארן. לגבי ליין מאטריאל, סאטמאר האט פארמאגט די "הוצאות ספרים" פובלישונג, און אין סקווירא אין די פריע יארן האט מען געניצט סאטמאר'ס ביכער. ווי אויך איז סאטמאר פאר לאנגע יארן געווען די איינצוגסטע חסידות מיט א צייטונג. (די נקודה איז געווען אז די אלע אינסטיטוציעס האבן געגעבן סאטמאר די מעגליכקייט פון באיינפלוסן אנדערע, און אהערשטעלן אן העגעמאניע.)

ס'וואלט אינטערעסאנט געווען צו הערן פון נישט סאטמארע וויאזוי זייער ליידיגע שראנק האט אויסגעקוקט מיט צוואנציג יאר צוריק.

[[NAMELESS]]

אינטערסאנטע תגובה פון "בויטשיק" פון דא: http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.php?p=913#p913

לאמיך אייך מיטטיילן מיין פערזענליכע היסטאריע מיט דער שטערן. פון קליינווייז אהן האב איך שטענדיג געהאט א גרויס חשק צו לייענען. וויסן. און זעהן. פון נאטור אויס בין איך געווען א נאַגעריגער און געגליכן אלץ צו וויסן.
יעצט אזוי: קומענדיג פון א גאר פרומע [עקסטרימע] שטוב, איז ווי פארשטענדליך אלץ געווען טמא. טרייף. אפיקורסיש. ציוניסטיש. און גויאיש. אזוי אז ביינונז האט זיך נישט געפינען קיין סאך לייען מאטריאל אין די ערשטע יארן. סיידן פעק און זעק פון אלטע ירושלימ'ער אידישע ליכט. ליכט שטראלן. די אידישע ליכט. עונג שבת. דאקעגן ביילייכטונגען איז שוין געווען מ'שטיינס געזאגט אסימילירט, און זיי האבן קיין דריסת הרגל ביי אונז אין שטוב געהאט. די שפעטערע יארן ווען דער מעלות האט זיך געגרינדעט האט מען זי אויכעט מצרף געווען צום גראסערי ארדער.

ווידעראום אפ' מנחם מענדל'ס ביכער זענען להשמיד ולהרוג געווען, צוליב דעם וואס ס'האט זיך דערטראגן שמועות צו מיינע עלטערן. נעמליך . מאנכע טענה'ן . ער באקט און פראדאצירט אויך די מעשיות פון צדיקים. ווער רעדט נאך פון זיינע לכתחילה'דיגע געבאקענען מעשיות. דאס איז חזיר טרייף געווען מניה וביה. לא מיניה ולא מקצתיה. אויב איז אמאל אריינגעפאלן א מ"מ בוך אינדערהיים. האט מען עס זאפארט צוריסן און צופליקט. אפגעשפיגן און געטרויטן דערויף. פוי פוי פוי. דער אויסוואורף וואס ער איז! טרייפענער ביין! ווי וואגט ער זיך צו באקן ערציילונגען פון צדיקים כדי אזוי ארום אריינצופרעגן יראת שמים אין אידישע אינגן און מוידן, כדי צו פארמיידן זיי זאלן דארפן גיין און פאשן און פרעמדע פעלדער.??

עס דארף אייך קיינער ניט זאגן אז אזא מהלך לויפט שנעל אין אפלויף אריין. עס קען נישט צו לאנג אנהאלטן. דא וואקסן אויף קינדער. וואס לעכצן מיט עפעס וויסנשאפט רייכער צו ווערן. מיט עטוואס אנצופיהלן די צייט. זיי גיין אדורך די געשעפטן. און קראמען. און זעהן די שמייכלדיגע מאגאזינען מיט קאלירפולע בילדער. די דיקע שפאנענדע ביכער מיט רייצנדע דעקלעך. און ביי זיי אין הויז, שימלט אין סאלאן א ברוינע פארחזירטע צוברעקלטע ירושלים'ער אידישע ליכט. מיט פארטריקנטע שירים פון עסן אנגעקלעפט אויף יעדן בלעטל. די אלט דויטשע-פארזעצונגען שוין איבערגעקייט און איבערגעשפייט. ס'קריכט ארויס פון די נאז. און די געלע ליכט שטראלן. פון בענדיט דער הולטיי און עקלהאפטיגע זונדיגע בריאה, ליגט אריינגעקנייטשט אין א דורכזיכטיגע פלאסטיק בייטל, די בלעטער צוטיילטע צוריסן און צושמיסן.
כ'וועל דא מאכן א הפסק. אויס זארג דר'עולם וועט נישט האבן נערוון צו לייענען. אזוי לאנג. און העלמיר שפעטער ממשיך זיין. אויב מ'איז אינטרעסירט.

אלזא. אפצושפארן די ספרים געשעפטן. און סטאר'ס איז דאך נישט מעגליך. און וויבאלד ס'האנדלט זיך פון קלוגע קינדערלעך מיט אביסל ברייטערע קעפ. וואס דורשטן און באגערן צו לייענען און וויסן. פלעגן מיר גיין אין די ספרים געשעפטן. אפזיצן טעג און וואכן. אויסלייענען יעדעס ביכל וואס איז נאר פארהאנען, אריינגערעכנט "פארוואס איז ער אנטלאפן". געשטאנען אין די קיאסקן און דורכגעבלעטערט די צייטונגען ביז דער אייגנטומער פלעג פארלירן זיין געדולד. געבארגט פון חבירים און שטילערהייט אונטער די עלטערנ'ס רוקן אריינגעשלייכט אין הויז און פארבארגן הינטערן מאטראץ. זיך אריבערציעהן אין שוהל-טוילעט פאר שעות אררררוכות. געלייענט און געלייענט. ביז מ'איז אינגאנצן פארהארטעוועט געווארן. און סוף פסוק איז אויסגעקומען אז מיר האבן נאכמער געלייענט ווי סיי ווער וואס ביי זיי האט מען יא אריינגענומען די פארבאטענע סחורה. אין די שפעטערדיגע יארן האבן מיר יעדע וואך אויסגעלייענט יעדן וועכנטליכן און מאנאטליכן אויסגאבע וואס ס'נאר געווען צובאקומען אויף אידיש. ווייל ענגליש האט מען דאך נישט געהעריג געלערנט.

ווען די שטערן איז ערשינען אויף'ן מארקעט. בין איך א בחור'ל געוועזן. און זיך געפריידט דערצו ווי צו א מציאה רבה. איך האב שוין דאן געקענט א נישקשה'דיגן ענגליש. און זיך געהאט שוין אנגעזעהן מיט צענדליגע מאוויס. מינים ממינים שונים. דער בלאט. איד. צייטונג און אלץ אין אידיש בשמותיהם הנרדפים האט מיר געצויגן ווי א שלש סעודות בילקע נאכן סדר נאכט. נאכאלץ אבער האב איך זיך גאר שטארק דערפרייט דערצו. צוליב וואס נאך אלעם בין איך א פרומער בחור געווען . געלערנט אין א פיינע ישיבה. און געוואלט זיין פיין. נו וואס זאל מען טוהן. מ'האט אן אלטער זקן וכסיל אין בויך, וואס מיטשעט און דערקוטשעט, אבער א חסידיש בחור פארלירט נישט דעם פלאמעדיגן פונק, און תוך תוכי האט מיר עס געגעסן, דעריבער האב איך אויפגעשיינט אז ענדליך איז שוין דא א זאך אין אידיש וואס פאראינטרעסירט מיך. און וועט מיך האלטן אביסל פארנומען. האב איך טאקע פון דענסמאל אהן יעדן חודש געקויפט דעם שטערן. עס טאקע אויסגעלייענט גאנץ שנעל. אבער דאס האט מיך געהאלטן א שיין שטיק צייט פארנומען, און מיך אפגעהאלטן פון צו זיך נעמען לייענען גויאישע צייטונגען וואס איז אין א געוויסן זין סאך ארגער ווי מאוויס . אנטהאלטנדיג אין אירע ארטיקלען טריפה'נע השקפות און א גויאישע געדאנקנגאנג וואס רעדט צו דיר אין ריאליטעט. נישט ווי רוב מאוויס וואס זענען סתם א הוילע פוסטע נישט געשטויגענע מעשה. א דראמא. אדג. וואס איז געציהלט אדורכצושטיפן די צייט מיט אביסל אינטערטעימענט. און וועגן דעם טוט גויאישע ליטעראטור פיהל מער האבן א השפעה און ווירקונג צום שלעכטן. ווי סתם אבי א מאווי.

ריכטיג. כ'האב טאקע געברויכט פירן א מלחמת חרמה צו קענען אנהאלטן דאס לייענען די שטערן. אין ישיבה האט מען א שטיק צייט איינגעפירט גאר שטרענגע תקנות דערקעגן. "ווער עס וועט געכאפט ווערן מיט א שטערן דראהעט אויף דעם דאזיגן 'זריקה'! (צו פליעהן פון ישיבה) האט דער מנהל מיט'ן לאנגן צושטרויבלטן בארד געליארעמעט. אינדערהיים בין איך געצווינגען געווען זיי צובאהאלטן, כדי נישט וויי צוטוהן די עלטערן מיינע. כ'פלעג עס אריינשמוגלען אונטערן כאלאטל צוהאלטנדיג מיט די הענט אינעם ברייטן טאש מיינעם, ס'זאל זיך נישט אריינגליטשן אינעם גאטשע אריין. געווען זאגאר צייטן וואס כ'האב מיך איינגעשפארט אין טוילעט אין נענטסט'ן קלויז, עס אויסגעלייענט מדאשקע לדאשקע. און געווארפן אין מיסט אריין. און טראץ וואס כ'האב שוין פיהל זאכן צומאל געוואוסט נאך איידערן לייענן דעם שטערן. האב איך הנאה געהאט פונדעם אליין עס צו זעהן געשריבן אין אידיש מיט ראלניצקיס געשמאקן פעדער. און אייגנארטיגן וועג ווי ער צולייגט א זאך.

ב"ה אין די ענדע האבן זיך מיינע עלטערן צוגעוואוינט דערצו. און שלום געמאכט מיט'ן פאקט, אז זייער קינד לייענט די טריפה'נע שטערן. אבער זיי האבן קלאר געזעהן א שינו לטובה אין מיר. א דאנק שמעון'ען האב איך אליין אנגעהויבן זיך אינטערסירן און אנטוויקלען מיינע שרייב-טאלאנטן. נישט אז כ'בין עפעס מורא'דיג דערין. אבער כ'בין כאטש געווען פארנומען מיט עפעס. און נישט געלייענט גויאישע צייטונגען. און יא! כ'קען זאגן מיט אן אפן מויל אהן דאס מינדסטע בושה. 'איך לייען אים נאך היינט' און טאקע בלויז אים! ווייל עפעס אנדערש איז מיר נישט אינטערסאנט. אבער!! אבער!! און א גרויסע אבער! 'גויאישע צייטונגען לייען איך נישט' און דאס איז קלאר וויבאלד כ'האב מיך נישט דערצו איינגעוואוינט אלס בחור, איז היינט פארמאגנדיג א שטוב. ארבעט. וכו' איז ווי צו זאגן. 'גיי לערן אן אלטן בער טאנצן! כ'גיי מיך נישט יעצט גיין צוברעכן די ציינער מיט די הויעך שריפטשטעלערישע ווערטער. כאטש איך לייען ענגליש, גאנץ כמעשה. און 'שרייבן' אין די היינטיגע פארגעשריטענע וועלט מיט די ב"ב א.א.וו איז דאס ווי ברויט מיט פוטער. און ווידעראמאהל. דאס אלעס איז צוליב דעם וואס כ'האב מיך אינגערהייט עס נישט געלערנט. זייענדיג צופרידן מיט וואס די א.ג. 'פארדארבענע' אידישע שרייבער שטעלן צו.

איי! איר האט א פראבלעם?! אייער קינד איז פארשלאסן. צוזעצט. איינגעבונדן. באגרעניצט.? און איר לאזט אים גארנישט זעהן אדער הערן? און אים איז נישט גענוג די גליונות שבת אויף די טישן? און ער ווייסט גאנץ וואזשנע וויאזוי דיך איבערצוקלוגן? נו. האסט א ברירה. גיי לערן דיך חינוך! אדער נעם ארויס דיין פאסיק און פראק אים נאך מער אריין! פארשליס אים בחדרי חדרים. אפשר דאך וועט זיך דיין - פארשטונקענע איינגערעדטע עקסטרימע חינוך - איינגעבן עווענטועל.! ווער ווייסט?! די רבנים אנשטאט ארויסגעבן אן איסור אויפ'ן שטערן, וואלטן זיי ליבערשט געברויכט, ארויסגעבן א ברייט פארשפרייטע קול קורא, מ'זאל מער לערנען מיט די עלטערן חינוך. צו איז עס - וואו צוקענען צושטעלן פאר זיי גענוג באפרידוגונג זיי זאלן נישט ברויכן וועלן האבן תאוות צום 'שטערן' אדער אויף זייער אופן, וויזוי די קינדער נאכמער צו פארקוועטשן, ס'זאל זיי אוממגעליך זיין די טאטעס צו קענען איבערקלוגן. וויזוי ס'שמעקט זיי! דר'עיקר איז. קוקטס און זעהטס. וויפיהל ס'טוט אויף אויף הונדערטער און פארשטייט אז די וועג איז נישט צו פארבאטן און אסר'ען. דער שטערן וועט במילא נישט אונטערגיין. איר טוהט נאר אויף אזויפיהל אז אונזער אינגווארג זאל זעהן אז די רבנים האבן נישט קיין שום ווארט אפ' איבער זייערע אייגן ציבור.

[קאווע טרינקער]

כולל ענינים
יווווווווווווווווווווו, דערמאנסט מיך חדר זכרונות.................

[לעמאן דזשוס]

וואס מיינען די אידן ווען זיי רעדן וועגן כולל ענינים

[DotCom]

כולל ענינים איז פון בנימין הערש בערקאוויטש, דאכט זיך עס איז געווען מוסר?...


ב"ה איך בין אויפגעצויגן אין א היימיש חסידיש שטוב אבער נישט על אדמת ניו יארק, מיינע עלטערן האבן מיר אייביג געשטופט מיט אינפארמאציע, ביינונז אינדערהיים איז געווען איעדעס אידיש ביכל וואס איז נאר ארויס אויפן מארק, און אזוי אויך א גאנצע אפטיילונג פון גוי'שע ביכלעך ספעציעל פאר קינדער, אלעס איבער מאטעמאטיקס, געאגראפיע, פיזיקס און אסטראנאמיע, וכדו', אפענע אפיקורסות און געוויסע ביאלאזשי סייענס (ריפראדאקשן) איז געווען פארקלעבט... אבער מיר האבן זיך דארט אויך אן עצה געגעבן, אלס קינד האב איך נישט אזוי שטארק מחשיב געווען מיינע עלטערן דערפאר און איך האב אלעס גענומען פאר גרענטעד אבער היינט בין איך זיי מכיר טובה, איך קען מיר נישט זעהן זיין אנדעם.

[יידל]

דאט קאם, וועלקאם בעק! יהא שובך לברכה. האסט נישט קיין השגה ווי שטארק דארפסט מכיר טובה זיין דיינע עלטערן. איך האב גראדע יא געהאט א ברייטערע ליטעראטור אינדערהיים, בעיקר אנגלא-אידישע נאוועלן פון ארטסקראל, שער פרעס, פעלדהיים וכו' און אביסל לשה"ק/העברעאיש. קופערניקוס האט דערמאנט הרב זוין'ס ספרים, מיין טאטע האט מיר שוין געגעבן צו ליינען אישים ושיטות ביי די 13 יאר. פארשטייט זיך אז כ'האב נישט פארשטאנען קיין תיבה, אבער עס האט בלי ספק געהאלפן פארברייטערן מיינע השגות. ר' אביגדור מיללער'ס ספרים אין ענגליש זענען אויך געווען לחם חוקי אין די בחור'ישע יארן, און איך האב אסאך קונה געווען פון אים, סיי אין היסטאריע און סיי אין וויסנשאפט. אה, און ביי ענגליש האב איך נישט געווארפן קיין פיטשעס נאר שיין אויסגעהערט און דורכגעליינט אלע מיינע ריעדערס און היסטאריע ביכער וואס די חדר האט פארטיילט.

[[NAMELESS]]

דאט קאם, וועלקאם בעק! יהא שובך לברכה. האסט נישט קיין השגה ווי שטארק דארפסט מכיר טובה זיין דיינע עלטערן. איך האב גראדע יא געהאט א ברייטערע ליטעראטור אינדערהיים, בעיקר אנגלא-אידישע נאוועלן פון ארטסקראל, שער פרעס, פעלדהיים וכו' און אביסל לשה"ק/העברעאיש. קופערניקוס האט דערמאנט הרב זוין'ס ספרים, מיין טאטע האט מיר שוין געגעבן צו ליינען אישים ושיטות ביי די 13 יאר. פארשטייט זיך אז כ'האב נישט פארשטאנען קיין תיבה, אבער עס האט בלי ספק געהאלפן פארברייטערן מיינע השגות. ר' אביגדור מיללער'ס ספרים אין ענגליש זענען אויך געווען לחם חוקי אין די בחור'ישע יארן, און איך האב אסאך קונה געווען פון אים, סיי אין היסטאריע און סיי אין וויסנשאפט. אה, און ביי ענגליש האב איך נישט געווארפן קיין פיטשעס נאר שיין אויסגעהערט און דורכגעליינט אלע מיינע ריעדערס און היסטאריע ביכער וואס די חדר האט פארטיילט.

פארדעם ביסטו געוואקסן א יידל, און מיר אלע זענען געוואקסן באקעס

[מ גפני]

און וואס איז מיט שלשה אחים? האסט עס נישט געהאט?

[DotCom]

און וואס איז מיט שלשה אחים? האסט עס נישט געהאט?

הא! איך קען מיר נאך היינט חלומ'ן פון די קאניבאלן אינעם מדבר...

[DotCom]

וואס האלט דער עולם וועגן ארויסגעבן סייענס ביכלעך אין היימיש אידיש?

מיין שאלה איז: כ'ווייס אז ביכלעך בדרך כלל איז היינט נישט פראפיטעבל, אבער צו וועלן בכלל זיין מענטשן וואס וועלן עס קויפן? וועט זיין מעגליך צו באקומען הסכמות פון רבנים?

[קאווע טרינקער]

איך האלט נישט דערפון.
מיין טאטע האב מיר א כלל געלערענט: נייגעריגע מענטשען קענען אלעס.
אויב קען ער נישט ליינען ענגליש, איז דאך פשט אז ער ריז נישט נייגעריג, דאן וועט ער מדע אויך נישט קונה זיין.

[משה געציל]

און וואס איז מיט שלשה אחים? האסט עס נישט געהאט?

פונקט געטראכט וואס קופערניקס האקט אין קאפ אריין, מיט אזעלכע דריי ברודער ווער דארף נאך עפעס? א ביך פיל מיט וויסענשאפט און חכמה, אסטראמניע געפלאכטן מיט סייענטיפישע עקספערמענטן, שיפן פליען ווי עראפלאנן, ביינער רעדן ווי לעבעדיגע.
לולא דמסתפינא וואלט איך געזאגט אז דער ביך האט אסאך צוגעגעבן צום חלק החכמות פונעם עם הנבון.

[יאיר]

ווי אזוי קען מען אויסלאזן די געלע בענדער ליכט שטראלן, אזעלכע זאפטיגע מעשיות ווי דער מהר"ל מיט די שטיינער פון דער חושן, און די "היסטארישע" ביאגראפיע פון הרב קוק, ווי ער פלעגט זאגן ביי שלש סעודות תורה אז ער האט א צושפאלטנטע נשמה. אבער עס פלעגט שטיין א גרויסער דיסקלעימער אין אנהויב: נעמען זענען פיקטיוו...
רבותי, אויב איר וועט ווארטן פאר תוכנ'דיגע ביכער אויף אידיש, אדער אפילו אויף א לייכטער אלטמאדישער לשון קודש וואס קינדער קענען פארשטיין, וועט איר אין ערגעץ נישט אנקומען. די ריכטיגע וועג איז אויסצולערנען די קינדער ענגליש און זיי קויפן גרינגע וויסנשאפט און היסטאריע ביכער אויף ענגליש. דאס איז ווי אזוי איך האב אנגעהויבן. ווען איך בין געווען צען יאר און איך האב זיך דערזען אז איך האב שוין אויסגעליינט און איבערגעקייט דריי מאל יעדע איינציגסטע לעזבארע אידישע ווארט אין די שאפעס, האב איך זיך גענומען צו ענגליש, איך האב אנגעהויבן מיט קינדערישע ביכלעך ווי the ugly duckling (יא, לאכט נישט...) מיט א ווערטער בוך צו דער זייט, און אזוי בין איך געגאנגען שטאפל ווייז ביז איך האב שוין געקענט ליינען פליסיג אן ארטסקרול בוך פון די ביאגראפיע פון ר' משה פיינשטיין, און א נאוועל פון חיים זעלצער וואס מיר האבן צו מזל פארמאגט אינדערהיים. מיין טאטן זז"ג האט זיך נעבעך אויפגעגעסן זעענדיג אז זיין תכשיט האט זיך גענומען ליינען דעם טמא'נעם שפראך. ווען ער וואלט געוואוסט וואספארא ביכער איך ליין היינט וואלט ער שוין מוחל געווען דער שפראך אין וואס עס איז געשריבן.

[[NAMELESS]]

איך האלט נישט דערפון.
מיין טאטע האב מיר א כלל געלערענט: נייגעריגע מענטשען קענען אלעס.
אויב קען ער נישט ליינען ענגליש, איז דאך פשט אז ער ריז נישט נייגעריג, דאן וועט ער מדע אויך נישט קונה זיין.

ווי אזוי קען מען אויסלאזןדי ענדער ליכט שטראלן, אזעלכע זאפטיגע מעשיות ווי דער מהר"ל מיט די שטיינער פון דער חושן, און די "היסטארישע" ביאגראפיע פון הרב קוק, ווי ער פלעגט זאגן ביי שלש סעודות תורה אז ער האט א צושפאלטנטע נשמה. אבער עס פלעגט שטיין א גרויסער דיסקלעימער אין אנהויב: נעמען זענען פיקטיוו...
אויב איר וועט ווארטן פאר תוכנ'דיגע ביכער אויף אידיש, אדער אפילו אויף א לייכטער אלטמאדישער לשון קודש וואס קינדער קענען פארשטיין, וועט איר אין ערגעץ נישט אנקומען. די ריכטיגע וועג איז אויסצולערנען די קינדער ענגליש און זיי קויפן גרינגע וויסנשאפט און היסטאריע ביכער אויף ענגליש. דאס איז ווי אזוי איך האב אנגעהויבן. ווען איך בין געווען צען יאר און איך האב זיך דערזען אז איך האב שוין אויסגעליינט און איבערגעקייט דריי מאל יעדע איינציגסטע לעזבארע אידישע ווארט אין די שאפעס, האב איך זיך גענומען צו ענגליש, איך האב אנגעהויבן מיט קינדערישע ביכלעך ווי the ugly duckling (יא, לאכט נישט...) מיט א ווערטער בוך צו דער זייט, און אזוי בין איך געגאנגען שטאפל ווייז ביז איך האב שוין געקענט ליינען פליסיג אן ארטסקרול בוך פון די ביאגראפיע פון ר' משה פיינשטיין, און א נאוועל פון חיים זעלצער וואס מיר האבן צו מזל פארמאגט אינדערהיים. מיין טאטן זז"ג האט זיך נעבעך אויפגעגעסן זעענדיג אז זיין תכשיט האט זיך גענומען ליינען דעם טמא'נעם שפראך. ווען ער וואלט געוואוסט וואספארא ביכער איך ליין היינט וואלט ער שוין מוחל געווען דער שפראך אין וואס עס איז געשריבן.

קאווע די ביסטו נישט גערעכט, איינער וואס האט נישט געלערנט קיין ענגליש איז זייער שווער צו זיך אויסלערנען, נייגעריגקייט איז ווייט נישט גענוג. יאיר האט געהאט מזל אז טראץ וואס זיין טזז"ג האט זיך געגעגסן דאס ג' פונעם זז"ג, האט ער זיך משלים געווען אין ענגליש, אבער נישט יעדער איז אזוי, אז מען לערנט נישט אויס פאר די קינדער קיין ענגליש און מען שענקט נישט עפעס רייכע ליטעראטור איז עס ממש אכזריות.
וואס דרייסטו א קאפ, ס'איז אייביג דא א גמרא...

[זר זהב]

איך האמיר אויסגעלערנט ענגליש אויסהערענדיג די ראדיא און ליינען גוישע צייטונגען פאר א לענגערע צייט. ס'ניטאמאל געווען מיין ציהל, נאר אגב.

[DotCom]

אויפכאפן שפראכן איז א עקסטערע חוש, איך קען איינעם וואס האט קיינמאל נישט געלערנט ענגליש און ער האט זיך אין א קורצע צייט אליינס דערלערנט בעסער ווי אנדערע וואס האבן געלערנט.

[יאיר]

אויפכאפן שפראכן איז א עקסטערע חוש, איך קען איינעם וואס האט קיינמאל נישט געלערנט ענגליש און ער האט זיך אין א קורצע צייט אליינס דערלערנט בעסער ווי אנדערע וואס האבן געלערנט.

איך קען אים אויך.