דער אותו האיש בחז"ל

[צדיקל]

ווען מ'וויל שרייבן וועגן דעם אותו האיש איז שווער ווייל אין חז"ל איז זייער ווייניג דערמאנט פון אים, און דאס ביסל וואס איז יא דא איז צעזורירט געווארן און די זעלבע אין די ראשונים, און אויכעט שטימט עס נישט לויט די יארן, אז כמה ראשונים האלטן אז ס'איז געווען שני ישו הנוצרי. קודם וועל איך פראבירן צו שרייבן די מעשה וויפיל מ'נעמט ארויס פון פשטות חז"ל, נאכדעם ברענגן די סתירות אא"וו.

דער רמב"ם (אגרת תימן) זאגט אז די נביאה פון דניאל, (יא יד) בני פריצי עמך יינשאו להעמיד חזון ונכשלו, גייט ארויף אויפן אותו האיש. ר' חיים וויטאל (עץ הדעת טוב פ' ראה) זאגט, אז דאס וואס משה רבינו האט געזאגט, כי יסיתך אחיך בן אמך, גייט ארויף אויף אים וואס ער איז א בן ישראלית נישט א בן ישראל, היינט ביום אידם לאמיר אביסל זעהן די היסטארי פון אים וואס איז דא אין חז"ל.

דער אותו האיש ישוע ימ"ש, ווי חז"ל רופן אים יש"ו (ר"ת ימח שמו וזכרו) הנוצרי (שנוצר מן האשה, אדער פאר גוים האט מען געזאגט, אז מ'רופט אים אזוי ווייל ער קומט פון נצר, מהרי"ל), איז געבוירן געווארן ג"א תרע"א (יוחסין, סדר הדורות), 157 יאר פארן חורבן בית שני, צו זיין מאמע מרים מגדלא שער נשיא (שבת קד:, סנהדרין סז.) זי איז געווען די ווייב פון פפוס בן יהודה (חבר פון התנא ר' עקיבא שנולד ג"א תש"ס), די גמ' אין גיטין (צ.) פארציילט אז פפוס פלעגט איינשפארן זיין ווייב אינדערהיים, ווען ער פלעגט אוועק גיין אז זי זאל נישט קענען רעדן מיט קיינעם, (ומדה שאינה הוגנת היא זו שמתוך כך איבה נכנסת ביניהם ומזנה תחתיו, רש"י). זי איז אנטלאפן פון אים, און זי האט מזנה געווען מיט א גוי וואס האט געהייסן (טייל זאגן ער האט געהייסן יוסף) פנדירא און מיט אים האט זי געבוירן דער אותו האיש.

ער איז געווען א תלמיד פונעם תנא ר' יהושע בן פרחיה (וואס ער איז געווען די צווייטע דור פון די זוגות, בשנת ג"א תק"ס, (268 יאר פארן חורבן) האט מקבל געווען פונעם ערשטען דור זוגות יוסי בן יועזר איש צרדה ויוסי בן יוחנן איש ירושלים, ער האט מאריך ימים געווען ביז ג"א תש"ד, (סדר הדורות). לויט די חשבון האט ער געלעבט איבער 150 יאר). און יענע תקופה איז ר' יהושע בן פרחיה אנטלאפן קיין אלכסנדריה של מצרים ווען ינאי המלך האט געהרגעט די חכמי ישראל, און שנת תש"ד (סדר הדורות) איז ר' יהושע בן פרחיה צוריק ארויף פון מצרים קיין א"י.

דער אותו האיש איז אויך מיטגעגאנגען מיט ר' יהושע בן פרחיה קיין מצרים, דארט האט ער זיך אויסגעלערענט כישוף, פון מצרים האט מען אבער נישט געקענט ארויס טראגן כישוף, זיי האבן אדורך געזוכט יעדן וואס איז ארויס צו ער טראגט נישט ארויס כישוף, ווען דער אותו האיש איז ארויף פון מצרים האט ער אריינגעקריצט אין זיין פלייש און אזוי ארויס געטראגן די כישוף פון מצרים (שבת קד: ירושלמי שבת פרק יב הלכה ד) די גמ' רופט אים אן שוטה דערפאר.

אויפן וועג אהיים פון מצרים, איז ר' יהושע בן פרחיה מיט די תלמידים איינגעשטאנען אין א גאסט הויז, ווי מ'האט זיי זייער שיין מכבד געווען און אלעס צוגעשטעלט, האט ר' יהושע בן פרחיה זיך אנגערופן פאר די תלמידים כמה נאה אכסניא זו, רופט זיך אן דער אותו האיש, רבי, אבער אירע אויגן זענען רינדעכיג, ר' יהושע בן פרחיה האט אים אנגעשריגן, רשע! אין דעם ביסטו עוסק?! האט ער ארויס גענומען 400 שופרות און אים מחרים געווען.

דער אותו האיש איז געקומען אסאך צו ר' יהושע בן פרחיה בעטן ער זאל אים מקבל בתשובה זיין און ער האט אים נישט מקבל געווען, איין טאג איז ער געקומען נאכאמאל בעטן, ר' יהושע בן פרחיה האט געהאלטן אינמיטן ליינען קריאת שמע, אבער ער האט באשלאסן אז ער גייט אים שוין מקבל זיין, האט ער אים געווינקען מיט די הענט ער זאל ווארטן, דער אותו האיש האט געמיינט ער ווארפט אים ווייטער אפ, איז ער געגאנגען און גענומען א ציגל זיך געבוקט דערצו און געדינט עבודה זרה און איז געגאנגן מסית ומדיח זיין אנדערע אידן זיי זאלן דינען עבודה זרה.

ר' יהושע בן פרחיה האט אים געבעטן ער זאל תשובה טוהן, ער האט שוין נישט געוואלט און געזאגט, כ'האב מקובל פון דיר החוטא ומחטיא את הרבים אין מספיקין בידו לעשות תשובה. (סוטה ט"ז. סנהדרין ק"ז.)

פון דעמאלס האט ער אנגעהויבן מסית ומדיח זיין, אבער ער האט נאר מסית געווען איינעם אויף אמאל, ווייל ער האט נישט געוואלט אז ס'זאל זיין עדים ווי ער איז מסית ומדיח, האבן די סנהדרין גענומען א הויז פון צוויי שטובער, און איין שטוב געלאזט טונקל און אריינגעזעצט דארט צוויי אידן זיי זאלן זיין עדות, און אין די אנדערע שטוב אנגעצינדן לעכט ס'זאל זיין לעכטיג, אז די עדות זאלן קענען זעהן און הערן וואס טוט זיך און די צווייטע שטוב, אבער זיי זאל מען נישט זעהן, און געשיקט איינעם וועם ער האט געוואלט מסית זיין, זאל אים זאגן ער וויל הערן וואס ער זאגט און ער זאל קומען צו די הויז, און ער האט אים דארט מסית געווען אז ער זאל דינען עבודה זרה, און יענער האט אים געזאגט, היאך נניח את אלהינו שבשמים ונעבוד עבודת כוכבים, און ער האט נישט נאכגעלאזט און ווייטער אים מסית געווען, האבן אים די עדות גענומען צו די סנהדרין. (סנהדרין סז. ירשלמי יבמות פרק טז הלכה ו, סנהדרין פרק ז הלכה יב)

די סנהדרין האבן אים דן געווען לסקילה, מ'האט אויסגערופן 40 טעג פארדעם אז ער איז נידון געווארן לסקילה שכישף והסית והדיח את ישראל, און ווער ס'האט עפעס א זכות אויף אים זאל קומען זאגן, (כאטש אז אויף א מסיח ומדיח זוכט מען נישט קיין זכות נאר ווייל ער איז געווען א קרוב למלכות האט מען יא געזוכט אויף אים) קיינער איז נישט געקומען, האט מען גענומען רשות פונעם שר פילאטום פון רום וואס איז געווען געשטעלט אויף ירושלים (עץ הדעת טוב, מר' חיים וויטאל פ' ראה), ערב פסח ג"א תש"ז האט אים פארשטיינערט און אויפגעהאנגען (סנהדרין מג.) ער איז אלט געווען 36 יאר (סדר הדורות).

אויך זיינע 5 תלמידים מתאי נקאי נצר ובוני ותודה האט מען גע'הרג'עט. אין מס' גיטין (נז.) פארציילט די גמ', אז פאר אונקלוס הגר האט זיך מגייר געווען, האט ער מיט כישוף ארויף געברענגט דעם אותו האיש, און אים געפרעגט ווער איז חשוב אויף יענע וועלט, האט ער גענטפערט די אידן טובתם דרוש אבל רעתם אל תדרוש, ווייל ווער ס'רירט זיי אן איז ווי ער רירט אן די שווארץ אפעל פונעם אויג, האט אונקלוס געפרעגט מה דינך, אמר לו נידון בצואה רותחת, כי כל המלעיג על דברי חכמים נידון בצואה רותחת. עד כאן וואס איז דא פון אים אין חז"ל.

(ס'איז דא א אלטע מגילה תולדות יש"ו, וואס פלעגט זיין ביי אידן. דארט שטייט די מעשה מיט נאך פרטים, אויך אז ער האט ארויס גע'גנב'עט דעם שם המפורש פון בית המקדש, אבער ס'איז לאו מר בר אשי חתים עלי', קען מען עס נישט אנעמען אלס קראנט, און סדר הדורות (מערכת תנאים ערך ר' יהושע בן פרחיה) זאגט ער ובידי העתק ממעשה שהי' בימי הילני המלכה ותלמיד ר' יהושע בן פרחיה, ס'איז דא וואס זאגן אז ער מיינט די מגילה. אויך אין חוט המשולש תולדות פון חתם סופר ברענגן זיי אז ער האט דאס געהאלטן פאר קראנט און ער האט געשריבן אפאר הגהות אויף דעם).



תניא אמר להן רבי אליעזר לחכמים והלא בן סטדא הוציא כשפים ממצרים בסריטה שעל בשרו אמרו לו שוטה היה ואין מביאין ראיה מן השוטים. (שבת קד:)

בן סטדא בן פנדידא הזא אסר רב חסדא בעל סטדא בועל פנדירא בעל פפוס בן יהודה הוא אלא אימא אמו סטדא אמו מרים מגדלא נשיא הואי כדאמרינן בפומדיתא סטת דא מבעלה. (שבת קד:, סנהדרין סז.)

רבי יהושע בן פרחיה מאי הוא כדקטלינהו ינאי מלכא לרבנן אזל רבי יהושע בן פרחיה ויש"ו לאלכסנדריא של מצרים כי הוה שלמא שלח לי' שמעון בן שטח מני ירושלים עיר הקודש ליכי אלכסנדרי' של מצרים אחותי בעלי שרוי בתוכך ואנכי יושבת שוממה קם אתא ואתרמי ליה ההוא אושפיזא עבדו ליה יקרא טובא אמר כמה יפה אכסניא זו אמר ליה רבי עיניה טרוטות אמר ליה רשע בכך אתה עוסק אפיק ארבע מאה שיפורי ושמתיה אתא לקמיה כמה זמנין אמר ליה קבלן לא הוי קא משגח ביה יומא חד הוה קא קרי קריאת שמע אתא לקמיה סבר לקבולי אחוי ליה בידיה הוא סבר מידחא דחי ליה אזל זקף לבינתא והשתחוה לה אמר ליה הדר בך אמר ליה כך מקובלני ממך כל החוטא ומחטיא את הרבים אין מספיקין בידו לעשות תשובה ואמר מר יש"ו כישף והסית והדיח את ישראל: (סוטה ט"ז. סנהדרין ק"ז.)

כיצד עושין לו מדליקין לו את הנר בבית הפנימי ומושיבין לו עדים בבית החיצון כדי שיהו הן רואין אותו ושומעין את קולו והוא אינו רואה אותן והלה אומר לו אמור מה שאמרת לי ביחוד והוא אומר לו והלה אומר לו היאך נניח את אלהינו שבשמים ונעבוד עבודת כוכבים אם חוזר בו מוטב ואם אמר כך היא חובתנו וכך יפה לנו העדים ששומעין מבחוץ מביאין אותו לבית דין וסוקלין אותו וכן עשו לבן סטדא בלוד, ותלאוהו בערב הפסח בן סטדא בן פנדירא הוא אמר רב חסדא בעל סטדא בועל פנדירא בעל פפוס בן יהודה הוא אלא אימא אמו סטדא אמו מרים מגדלא נשיא הואי כדאמרי בפומדיתא סטת דא מבעלה (סנהדרין סז.)

והתניא בערב הפסח תלאוהו לישו והכרוז יוצא לפניו מ' יום קודם שהוא יוצא ליסקל על שכישף והסית והדיח את ישראל כל מי שיודע לו זכות יבא וילמד עליו ולא מצאו לו זכות ותלאוהו בערב הפסח אמר עולא ותסברא בר הפוכי זכות הוא מסית הוא ורחמנא אמר (דברים יג ט) לא תחמול ולא תכסה עליו אלא שאני ישו דקרוב למלכות הוה.

ת"ר חמשה תלמידים היו לו לישו מתאי נקאי נצר ובוני ותודה אתיוהו למתי אמר להו מתי יהרג הכתיב (תהלים מב) מתי אבוא ואראה פני אלהים אמרו לו אין מתי יהרג דכתיב (שם מא,) מתי ימות ואבד שמו אתיוהו לנקאי אמר להו נקאי יהרג הכתיב (שמות כג ז) ונקי וצדיק אל תהרוג אמרו לו אין נקאי יהרג דכתיב (תהלים י) במסתרים יהרג נקי אתיוהו לנצר אמר להו נצר יהרג הכתיב (ישעיה יא) ונצר משרשיו יפרה אמרו ליה אין נצר יהרג דכתיב (שם יט) ואתה השלכת מקברך כנצר נתעב אתיוהו לבוני אמר להו בוני יהרג הכתיב (שמות ד) בני בכורי ישראל אמרו לי' אין בוני יהרג דכתיב (שם) הנה אנכי הורג את בנך בכורך אתיוהו לתודה אמר להו תודה יהרג הכתיב (תהלים ק א) מזמור לתודה אמרו ליה אין תודה יהרג דכתיב (שם נ) זובח תודה יכבדנני. (סנהדרין מג.)

רש"י. יהרג נקי - רוצח הוא נקי זה וראוי ליהרג שהרג במסתרים. ותשובה בעלמא הוא מפני האומות שקרוב למלכות היה והיו צריכים להשיב על כל ראיות של הבל שלהם: זובח תודה יכבדנני - מי שיהרוג תודה יכבדנני.

[צדיקל]

באלד אי"ה וועל איך ברענגן די ראשונים און זייערע הכחות אז דער איז נישט אותו האיש פון וועם די גוים רעדן, נאר שני יש"ו היה

[אריק]

הערליך באשריבן, מיר ווארטן אויפן המשך.

דער אותו האיש ישוע ימ"ש, ווי חז"ל רופן אים יש"ו (ר"ת ימח שמו וזכרו) הנוצרי (שנוצר מן האשה, אדער פאר גוים האט מען געזאגט, אז מ'רופט אים אזוי ווייל ער קומט פון נצר, מהרי"ל), איז געבוירן געווארן ג"א תרע"א (יוחסין, סדר הדורות), 157 יאר פארן חורבן בית שני, צו זיין מאמע מרים מגדלא שער נשיא (שבת קד:, סנהדרין סז.) זי איז געווען די ווייב פון פפוס בן יהודה (חבר פון התנא ר' עקיבא שנולד ג"א תש"ס), די גמ' אין גיטין (צ.) פארציילט אז פפוס פלעגט איינשפארן זיין ווייב אינדערהיים, ווען ער פלעגט אוועק גיין אז זי זאל נישט קענען רעדן מיט קיינעם, (ומדה שאינה הוגנת היא זו שמתוך כך איבה נכנסת ביניהם ומזנה תחתיו, רש"י). זי איז אנטלאפן פון אים, און זי האט מזנה געווען מיט א גוי וואס האט געהייסן (טייל זאגן ער האט געהייסן יוסף) פנדירא און מיט אים האט זי געבוירן דער אותו האיש.

עפעס שטימט נישט מיט די יארן, ער איז געבוירן תרע"א און זיין מוטער'ס מאן איז געווען א חבר פון רבי עקיבא וואס איז געבוירן שפעטער אין יאר תש"ס?

[צדיקל]

האסט צוגעטראפן תוס' אין מס' שבת קד: קשיא. כ'האף אי"ה באלד מער מאריך זיין

דערפאר האב איך דייקא ארויס געשריבן די יארן

[צדיקל]

איז דאס טאקע דער אותו האיש?, זייער אסאך סתירות איז דא, און די חשבון פון די יארן שטימען נישט, וועגן דעם איז דא אסאך ראשונים וואס זאגן אז דאס איז נישט דער וואס די נוצרים האלטן. נאר שני ישו הוי.



שיטת רבינו תם (שבת קד.)

אויף די גמ' פון בן סטדא, פרעגט דער רבינו תם, פפוס בן יהודה וואס איז געווען די מאן פון מרים מגדלא נשיא, איז געווען אין די צייטן פון רבי עקיבא ווי די גמ' (ברכות סא:) פארציילט אז ס'איז געווען א גזירה אז מ'טאר נישט לערנען און ר' עקיבא האט יא געלערנט ברבים, און פפוס בן יהודה האט געפרעגט ר' עקיבא צו ער האט נישט מורא פונעם מלכות, נאכדעם האט די מלכות ביידע איינגעזעצט עיי"ש, זעהט מען דאך אז פפוס איז געווען בזמן פון ר' עקיבא (שנולד ג"א תש"ס, ונהרג עקידה"ש תת"פ), און דער אותו האיש איז דאך געווען פריער בזמן ר' יהושע בן פרחיה. זאגט דער רבינו תם, אז דער בן סטדא איז נישט דער אותו האיש.
תוספות (שבת קד:) בן סטדא. אור"ת דאין זה יש"ו הנוצרי דהא בן סטדא אמרינן הכא דהוה בימי פפוס בן יהודה דהוה בימי רבי עקיבא כדמוכח בפרק בתרא דברכות (דף סא:) ויש"ו היה בימי יהושע בן פרחיה כדמוכח פרק בתרא דסוטה (דף מז.) ולא כרבי יהושע בן פרחיה שדחה ליש"ו הנוצרי בשתי ידים ור' יהושע הוה קדים טובא לרבי עקיבא:

די זעלבע זאגט דער תוספות הרא"ש, (מס' שבת ומס' סוטה). אומר ר"ת כל האומר בן סטדא יש"ו הנוצרי אינו אלא טועה דהא פפוס בן יהודה בימי ר' עקיבא היה וכו' ויש"ו בימי ר' יהושע בן פרחיה וכו' ור' יהושע בן פרחיה קדים לי' טובא לר' עקיבא)

אין ספר יוחסין (מאמר ראשון) ער וויל נישט אנעמען ווי תוספות, טענהט ער אז ס'איז געווען צוויי פפוס בן יהודה (ער זאגט ובסוף פ' ד' מיתות מצאתי לרש"י מסכים מסכים לדברי שאומר בן סטדא הוא האיש היודע הנוצרי וכו' ותלאוהו בלוד בערב פסח)



תוספות (חגיגה ד:)

די גמ' רעדט פארציילט דארט, אז מלאך המות האט פארציילט, רב ביבי בר אביי הוה שכיח גביה מלאך המות, אמר ליה לשלוחיה זיל אייתי לי מרים מגדלא שיער נשייא, אזל אייתי ליה מרים מגדלא דרדקי, אמר ליה אנא מרים מגדלא שיער נשייא.
זאגט תוספות. (ד"ה הוה שכיח גביה מלאך המות) דמספר מה שאירע לו כבר דהאי עובדא דמרים מגדלא נשייא בבית שני היה דהיתה אמו של פלוני כדאיתא בשבת (דף קד: ושם(.(דאכציך אז די היינטיגע צייכנען צו אין תוס' אותו האיש יש"ו הנוצרי)
זעהט מען אז תוספות האלט יא אז זי איז געווען די מאמע פונעם אותו האיש, און זי איז דאך געווען די ווייב פון פפוס וואס איז געווען שפעטער.



תוספות סנהדרין (לז:)

די גמ' זאגט דארט אז, תני דבי חזקיה מיום שחרב בית המקדש אף על פי שבטלה סנהדרי ארבע מיתות לא בטלו לא בטלו והא בטלו אלא דין ארבע מיתות לא בטלו.
זאגט תוספות, ד"ה מיום שחרב בית המקדש, ...וא"ת והא אכתי הוו מצי למינקט מ' שנה קודם חורבן הבית כדאמר בפרק היו בודקין (לקמן דף מא.) שגלתה סנהדרי וישבה לה בחנות ואמר שלא דנו דיני נפשות וי"ל מ"מ כשהיו רואים צורך שעה היו חוזרין ללשכת הגזית כי ההיא עובדא דישו וכיוצא בו.
קומט אויס אז די תוספות האלט, אז מ'האט אים געהרגעט בערך 40 יאר פארן חורבן, דעמאלס קען ער נישט זיין די תלמיד פון ר' יהושע בן פרחיה.



ספר הקבלה להראב"ד (הראשון)

ברענגט א דעה אז דער אותו האיש איז געווען בימי הלל ושמאי, און דעמאלס איז געווען איינער א חכם מיטן נאמען יהושע בן פרחיה, און ער איז אויך געגאנגן קיין מצרים, אבער ער וויל נישט עס נישט אן נעמען.
כותבי זכרונות בישראל אומרים שיהושע בן פרחיה רבו של ישו הנצרי, ואם כן בימי ינאי המלך היה, וכותבי זכרונות באומות העולם אומרים כי בימי הורדוס נולד, ובימי ארקילוס בנו נתלה, ומחלוקת גדולה היא זו שהפרש יש ביניהם יתר מקי' שנים, ונראה הדברים שהיה בימי הלל ושמאי יהושע בן פרחיה חכם אחד שהלך גם לאלכסנדריא של מצרים וישו עמו, משם נחלקו, שהרי מזכירי אומות העולם מסיימין את דבריהם בכמה סייומים ואומרים, שבשנת ג' אמות וי"ב למנין השטרות נולד ולאחד לג' שנים נתלה, ושהיה מולדו בשנת לח' למלך אנוסטוס מלך רומי בימי הורדוס ונתלה בימי ארקילוס בנו, ואפשר שהם טוענים כל כך לאמר שלא עמד הבית ומלכות ישראל אחר תלוהו אלא מעט, ומסורת אמת הוא בידנו מהמשנה והתלמוד שלא החליפו שום דברכי ר' יהושע בן פרחיה ברח למצרים בימי אלכסנדר והוא ינאי ועמו ברח ישו הנצרי וקבלת אמת בידינו שבשנת נא' למלכות בית חשמונאי ובשנת רצ"ט (ג"א תש"ז) לבנין הבית נתפש והוא לו' שנה בשנת שלש למלכות אריסטובלוס בן ינאי.



הרמב"ן בהווכיח

אמרתי - באמת שאיני מאמין שנולד המשיח ביום החרבן, וההגדה הזאת או שאינה אמת או שיש לה פירוש אחר מסתרי החכמים. אבל אקבל אותה כפשטה כאשר אמרת, כי ראיה היא לי. הנה היא אומרת כי ביום החרבן אחרי שנחרב (הבית) בו ביום נולד המשיח. אם כן אין ישו משיח כאשר אמרתם, שהוא קודם החרבן נולד ונהרג, ולידתו קרוב למאתים שנה קודם החרבן לפי האמת, ולפי חשבוניכם ע"ג שנה. אז נשתתק האיש:



מאירי (סוף סוטה, ופתיחה למסכת אבות).

זאגט קלאר אז דער ישו די תלמיד פון יהושע בן פרחיה, איז נישט דער ווען די אומות דינען.
(ס'קוקט אויס ווי ס'פלעט ווערטער דארט), ... בשתי ידיו על שנדהו ולא רצה לקבלו בתשובה וגרם לו שכעס בעצמו ועבד את האלילים וכמו שאמר זקף לבינתא... את הרבים לעבדת האלילים... זה אין בו שם לווי כלל, וכן היא הגירסא בכל ספר מדיוק שדחפו בשתי ידיו, וסופרים המוטעים הכניסו בו בקצת גמרות שם לווי עד שנמצא בקצת גמרות חדשות... וטעות גמורה הוא שהרי... הנזכר היה בימיו מן הראשונים שבבית שני, שהרי שמעון הצדיק היה משירי כנסת הגדולה ר"ל מאותם מאה ועשרים זקנים שבימי עזרא והוא כהן גדול אחר עזרא, ואנטיגנוס ויהושע בן פרחיה קיבל מהם, אלא שטעות מפורסמת היא וזה שהוזכר כאן, היה אחר שכעס בעצמו ועבד את האלילים ומרד על החכמים וחלק עליהם וכישף והסית והדיח, ועל זה בעצמט נאמר במסכת גיטין אסקיה בנגידא, ואף שם כל שגורס שם לווי שבוש סופרים הוא בלא פקפוק.
אין פתיחה למסכת אבות זאגט ער, וכן התבאר בתלמוד סוטה שבימי ינאי המלך, היה יהושע בן פרחיה והוא היה רבו של ישו הנז' במקומות בתלמודינו, ואם כן אינו אותו שטוענין קצת האומות עלינו מעניינו לפי מנינם, שהרי הוזכר בתלמודינו בזה קודם למנינם בששים או בשבעים שנה כמו ביארנו בחיבור זה באחרון של סוטה ובקצת תשובתינו.



אברבנאל (מעיני הישועה, המעין העשירי תמר ח).

זאגט אז די נוצרים ווילן זאגן ער איז געהרגעט געווארן מ"ב שנה פארן חורבן (ג"א תשפ"ו), ער וויל נישט אזוי אן נעמען קעגן חז"ל, אבער ער פירט אויס אז וויבאלד מ'קען זאגן אז ס'איז געווען א אנדערע יש"ו קבלנו דעתם בזה, און ער איז זיך נישט מתווכח אויף דעם. (ער איז זיך מתווכח און ווי אזוי זיי לערנען די נבואה פון דניאל אוון ווייזט אויף זייער פאלטשקייט).
וספק אחר יש לבני עמינו בדבר הזה, במה שאמרו שישוע הנצרי מת מ"ב שנה קודם חרבן הבית, כי מצינו בתלמוד שהיה תלמידו של יהושע בן פרחיה שהיה מהדור הג' מאנשי כנסת הגדולה, אנטיגנוס איש סוכו הדור הראשון, ואחריו יוסף בן יועזר ויוסי בן יוחנן, ואחריו נתאי הארבלי ויהושע בן פרחיה, והוא היה בימי אלכסנר בן הורקנוס בן שמעון בן מתתיה הנקרא ינאי המלך, ומפני שהתגרה עם הפרושים והמית רבים מהם ברח יהושע הן פרחיה לאלכסנדריאה של מצרים ועמו ישוע תלמידו, ואחר שבו משם לירושלים ובשנת רס"ט (ג"א תרע"א) לבנין הבית נתלה שהיה קודם החרבן קנ"א שנה.
וחכמי אותו הדור העידו עליו אוהביו ורעיו, ואיך נאמין אנחנו חלופו מפי אנשים אשר לא ידעוהו ולא היו שמה, ושאפשר לומר שהאמונה ההיא נעשתה לדעת כדי להוכיח שבעון הריגת ישוע הנצרי נחרב הבית אמרו שתלייתו סמוך לחרבן הבית, ואנחנו לא נזוז מן האמת ומקבלת אבותינו, שלא היו נוגעים בדבר וספרו הדברים כמו שארעו בלי תוספות וחסרון, וזה כולו יורה שהדעת הזה בלתי אמתי, אבל בעבור שיש לומר שהיה אותו תלמיד ישוע אחר, לכן לא עשינו עיקר גדול בזה הספק וקבלנו דעתם בזה.



סדר הדורות

איז דער זיך סותר ער ברענגט אים ביי פאר אנדערע יארן. אויך ברענגט ער די שיטת ס'איז געווען צוויי.
בשנת ג"א תק"ס ר' יהושע בן פרחיה. ברענגט ער, ושלשלת הקבלה כ"ה כתב אינו ישוע הנוצרי כי היה בימי תלמידי בית שמאי ובית הלל כמו שבעים שנה קודם החורבן. ועיין בספר נצחון סי שמ"ח כי שנים היו ואתו שמאמינים בו עמי איירופא היה בימי הילני המלכה שהיתה בימי הלל.
ג"א תרע"א, ישוע הנוצרי נודל ג' אלפים תרע"א, שנת ד' לינאי השני הוא אלכסנדר. וצ"ע דהא אלכסנדר מךך תר"ע ןזה נולד תרע"א, ואלי צ"ל א' לינאי, (ועיין יוחסין מאמר ה' זמן ו' שנולד ג' אלפים תש"ך, וע"ל ג' אלפים תק"ס).
ביי ג"א תשס"א זאגט ער, ישוע הנוצרי נולד בבית לחם יהודה, פרסה ומחצה מן ירושלים, ג' אלפים תשס"א, שנת מ"ב לקיסר אגוסטי, ולפי זה היה לידתו בימי ר' שמעון בן הלל וריב"ז והוא תחלת מנין הנוצרים, (מספר שנות אמונתם מן ג' אלפים תשס"א, ס"ח קודם החורבן שלשלת הקבלה בהקדמה) ובחלק (סנהדרין פרק י"א) אמר ששני ישוע היו (צמח דוד ח"ב)



הגהות היעב"ץ (סנהדרין קז.)

זאגט ער קלאר אז ס'איז געווען צוויי. נ"ב צ"ל תרי הוו כי באדר"ן משמע שהיה בימי ר"מ ור"י: זאגט אויך שני יש"ו הוית און אין אבות דר' נתן זעהט מען אז ער איז געווען אין צייטן פון הלל (איך האב נישט געטראפן אין אבות דר"נ ווי זיין ראי' איז, אויב איינער קען עס טרעפן וועל איך אים מכיר טובה זיין)

[יאיר]

און לאמיר שוין אויך צולייגן אז ישו איז פשוט א פארקירצונג פון ישוע, אזוי ווי יוסי פון יוסף. נאך א סברא איז אז דער נאמען ישו קומט פון גריכיש ווייל ווען מען טייטשט איבער ישוע אויף גריכיש פארלירט עס דעם עין, און דערפאר איז אויך נישטא דער עין אין זיין נאמען אויף ענגליש (jesus) און אזוי איז דער נאמען ישו אריין ביי כלל ישראל, און דער רמז פון ימח שמו וזכרו איז שפעטער צוגעלייגט געווארן. אגב, דער רמב"ם רופט אים אן מיט זיין אריגינעלן נאמען, ישוע.

[צדיקל]

ווי איז דער אותו האיש נקבר געווארן?

אין שער הגלגולים (הקדמה לו) זאגט ער אז דער אותו האיש איז נקבר געווארן לעבן צפת.
לצפון צפת תוב"ב, בלכתך מצפת לצד צפון ללכת אל כפר עין זייתון, דרך אילן אחד של חרוב, שם קבור יש"ו הנוצרי.



אבער אין אברבנאל (מיכה ג), זאגט ער מ'האט אים מקבר געווען אינדרויסן פון ירושלים, דארט ווי מ'האט מקבר געווען אלע הרוגי בית דין.

ואמנם בחורבן בית שני אין ספק שטיטוס השחית גם כן את חומותיה וכל הבתים אשר בה, האמנם אחרי כן אדריינוס קיסר רומי צוה לבנות ירושלים אחרת ועשה העיר קטנה ולא במקום אשר היתה בראשונה כי אם במקום אחר סמןך אליו ובנה החומות אשר היום.וזה לך האות והראיה שלא נתישבה במקומה הראשון, כי הנה קבר ישו"ע הנצרי שבו נקבר כשנתלה חוץ מן העיר כמנהגם בקברי ישראל הוה הוא עתה בתוך העיר הזאת ירושלים באמצעיתה והיה זה מפני ירושלים אשר בנה אדריינוס לא בנאה במקומה הראשון כי אם הרחק משם במקום שהיה בית הקברות שלהם.

(ער זאגט אז נאכן חרבן ווען אדריינוס קיסר האט צריק אויפגעבויט ירושלים, האט ער עס נישט געבויט דארט ווי ס'איז געווען מתחלה, דאס דארף מען ווען אן עקסטרע שמועס, ווייל לויט אים איז ירושלים היינט נישט דארט ווי ס'איז אמאל געווען)

די זעלבע זאגט ער אויך אין זכריה (יד) יראה אמתת מה שאמרו המספרים הרומיים שטיטוס החריב ירושלים ונתץ חומותיה ושרף את בתיה ושאחרי כן אדריאנוס קיסר צוה לבנותה ושלא נבנית באותו מקום שהיתה בראשונה בדיוק אלא קרוב אליו, והאות על זה הוא, שהנה ידוע שבארץ ישראל וכש"כ בירושלים הקדושה לא היו מקברים המתים כי אם מחוץ לעיר מפני הטומאה, ולכן היה בהכרח קבר יש"ו מחוץ לעיר במקום שהיו קוברים הרוגי בית דין. והנה עתה קבלה ביניהם שקברו אשר נקבר בו הוא בתוך ירושלים באמצע העיר ושם עושים היום הנוצרים בית קדושתם, והוא המוכיח שישוב ירושלים היום אינו באותו מקום עצמו שהיה קודם הקברות.

[יואליש]

דער רמב"ם (אגרת תימן) זאגט אז די נביאה פון דניאל, (יא יד) בני פריצי עמך יינשאו להעמיד חזון ונכשלו, גייט ארויף אויפן אותו האיש.

אייגענטליך, דער רמב"ם אין משנה תורה הלכות מלכים ומלחמות פרק יא, שרייבט דאס אויך, מיט נאך אן אינטערעסאנטע געדאנק איבער די טובה וואס איז ארויסגעקומען פון די מיסיאן פון נוצרות און איסלאם לכבוד ה' לתקן עולם במלכות שדי. (דאס איז געווען צענזורירט אבער איז געווארן צוריקגעשטעלט אינעם פראנקל רמב"ם.)וז"ל:

י אף ישוע הנוצרי שדימה שיהיה משיח, ונהרג בבית דין--כבר נתנבא בו דנייאל, שנאמר "ובני פריצי עמך, יינשאו להעמיד חזון--ונכשלו" (דנייאל יא,יד). וכי יש מכשול גדול מזה: שכל הנביאים דיברו שהמשיח גואל ישראל ומושיעם, ומקבץ נדחיהם ומחזק מצוותן; וזה גרם לאבד ישראל בחרב, ולפזר שאריתם ולהשפילם, ולהחליף התורה, ולהטעות רוב העולם לעבוד אלוה מבלעדי ה'.

יא אבל מחשבות בורא עולם--אין כוח באדם להשיגם, כי לא דרכינו דרכיו ולא מחשבותינו מחשבותיו. וכל הדברים האלו של ישוע הנוצרי, ושל זה הישמעאלי שעמד אחריו--אינן אלא ליישר דרך למלך המשיח, ולתקן את העולם כולו לעבוד את ה' ביחד: שנאמר "כי אז אהפוך אל עמים, שפה ברורה, לקרוא כולם בשם ה', ולעובדו שכם אחד" (ראה צפניה ג,ט).

יב כיצד: כבר נתמלא העולם כולו מדברי המשיח, ומדברי התורה ומדברי המצוות, ופשטו דברים אלו באיים רחוקים, ובעמים רבים ערלי לב; והם נושאים ונותנים בדברים אלו, ובמצוות התורה--אלו אומרים מצוות אלו אמת היו, וכבר בטלו בזמן הזה, ולא היו נוהגות לדורות. ואלו אומרים דברים נסתרות יש בהם, ואינן כפשוטן, וכבר בא משיח, וגילה נסתריהם.

יג וכשיעמוד המלך המשיח באמת, ויצליח וירום ויינשא--מיד הם כולן חוזרין ויודעים ששקר נחלו אבותיהם, ושנביאיהם ואבותיהם הטעום.

[מורינו הרב]

צדיק'ל, אפשר טוסטו א טובה און ברענגסט אראפ בקצרה, אלע שיטות ווען דער אותו איש האט געלעבט...

[צדיקל]

דער רמב"ם (אגרת תימן) זאגט אז די נביאה פון דניאל, (יא יד) בני פריצי עמך יינשאו להעמיד חזון ונכשלו, גייט ארויף אויפן אותו האיש.

אייגענטליך, דער רמב"ם אין משנה תורה הלכות מלכים ומלחמות פרק יא, שרייבט דאס אויך, מיט נאך אן אינטערעסאנטע געדאנק איבער די טובה וואס איז ארויסגעקומען פון די מיסיאן פון נוצרות און איסלאם לכבוד ה' לתקן עולם במלכות שדי. (דאס איז געווען צענזורירט אבער איז געווארן צוריקגעשטעלט אינעם פראנקל רמב"ם.)וז"ל:

שכוח יואליש, נאך נישט אנגעקומען עס צוברענגן, דאס איז דער בךך חותמין פון אזא שמועס און דאס ווייזט אז אלעס האט א חשבון מאתו יתברך שמו

[צדיקל]

כ'האב געטארפן א ספר קשת ומגן פונעם רשב"ץ (א ראשון נולד ה"א קכ"א - נפטר ר"ד), ווי ער איז רעדט באריכות וועגן דעם אותו האיש, און טאקע אין וועלכע תקפוה ער איז געווען, ער זאגט בימי ר' יהושע בן פרחיה, אויך זאגט ער, אז דער אותו האיש האט געוואלט מ'זאל האלטן די תורה ומצות.

מיט הכחות פון 'און גליון' (ברית חדשה) [אזוי ווי חז"ל (שבת קטז.) רופן עס אן, רבי מאיר הוה קרי ליה און גליון, רבי יוחנן הוה קרי ליה עון גליון. פי' רש"י. רבי מאיר קרי ליה, לספרי המינין און גליון לפי שהם קורין אותם אונליג"א]

http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... 38&pgnum=1

[איחוד פעלד]

דער גאנצער ענין פין אותו האיש איז א פלא, ווי א מענטש וואס אפילו לויט זייערע כתבים האט בכלל נישט געוואלט וואס זיי האבען געמאכט פין אים, איז פין אים היינט דא העכער צוויי ביליאן גלויביגער.

[יאיר]

אזוי ווי מ'האט געבעטן צו מאכן א קיצור וועל איך פרובירן זאגן דעם נידון אין קורצע ווערטער. דער ישו וואס די קריסטן דינען איז אנגעבליך געבוירן געווארן בערך זיבעציג יאר פאר'ן חורבן בית שני, און די רוימער האבן אים הינגעריכטעט בערך דרייסיג יאר שפעטער פסח צייט. אויסער דעם ווייסט מען זייער ווייניג פרטים איבער זיין לעבן, ווייל די קריסטליכע רעליגיע האבן זיינע תלמידים פארשפרייט און נישט ער. אין גמרא טרעפט מען אבער יא דערמאנען געוויסע פרטים וועגן ישו. דארט שטייט אויף איין פלאץ אז ער איז געווען א תלמיד פון רבי יהושע בן פרחיה און ער איז געווארן א מכשף, אן עובד עבודה זרה, אויף אן אנדער פלאץ (סנהדרין נד) שטייט אז ער איז געווען א מסית ומדיח, און בית דין האט אים אומגעברענגט ערב פסח. אויף א דריטער פלאץ (שבת קד) שטייט אז א געוויסער בן סטדא דער זון פון מרים איז געווען א מסית ומדיח און מען האט אים געהאנגען ערב פסח, און עס זענען דא וואס לערנען אז דער בן סטדא איז ישו (כ"מ מרש"י).

אויבן אויף זעט אויס אז מען רעדט אלעס פון דעם זעלבן מענטש. אבער עס איז דא א פראבלעם, ווייל אין גמרא איז משמע אז בן סטדא האט געלעבט בערך אין די צייטן פון רבי עקיבא, און רבי עקיבא האט געלעבט אסאך נאך רבי יהושע בן פרחיה, קען דאך נישט זיין דער זעלבער ישו סיי א תלמיד פון רבי יהושע און סיי לעבן בימיו של ר' עקיבא. איז מען אויפגעקומען מיט א טעאריע פון שני ישו היו, מען רעדט אין גמרא פון צוויי באזונדערע מענטשן, איין ישו איז געווען דער באקאנטער ישו הנוצרי, א תלמיד פון ר' יהושע בן פרחיה וואס איז ארויס לתרבות הרעה און מען האט אים גע'הרג'עט ערב פסח, און דער צווייטער איז געווען אן אנדער ישו לגמרי, אויך א מסית ומדיח און ער איז בן סטדא (רבינו תם). הצד השוה שבהן אז ישו הנוצרי דער גרינדער פון קריסטנטום האט געלעבט באלד צוויי הונדערט יאר פאר'ן חורבן. רוב ראשונים (רמב"ן, אברבנאל, ועוד) האבן טאקע אזוי אנגענומען און זיי האבן גע'טענה'ט אז די קריסטן האבן א טעות, באמת האט ער געלעבט איבער הונדערט יאר פריער ווי זייער חשבון. טייל זאגן אפילו אז זיי האבן ספעציעל גערוקט פאראויס זיין געבורט כדי צו קענען זאגן אז דער חורבן איז געשען ווייל מען האט אים נישט מקבל געווען.
אן אנדער שיטה לויטעט אויך אז שני ישו היו, נאר מען דרייט עס אויס, ישו הנוצרי האט געלעבט סמוך לחורבן, און ער איז דער בן סטדא, וועמען מען האט געהאנגען ערב פסח, און דער אנדערער ישו איז געווען א תלמיד פון ר' יהושע בן פרחיה, און האט געלעבט אסאך פריער (תוס' הרא"ש).
דאס איז מער ווייניגער א תמצית פון די שיטות.

לגופא דעובדא קען איך זיך נישט צוריקהאלטן פון מעיר זיין אז לכאורה איז שוין היינטיגע צייטן קלאר אז ישו הנוצרי האט יא געלעבט פאר'ן חורבן, ווייל אלע היסטאריקער זענען פאראייניגט אז מען ציילט מער ווייניגער צום ריכטיגן יאר, די חילוקי דעות זענען איבער געציילטע יארן. דער מיינונג אז ישו האט געלעבט צוויי הונדערט יאר פאר'ן חורבן איז לדעתי אינגאנצן אפגעפרעגט.

[איחוד פעלד]

דער ישו פין די נייע טעסטעמענט, דארט ווערט אויסגערעדט זיין לעבען בערך.

וואס שטייט דארט וואס מאכט אים א מסית ומדיח?

[מורינו הרב]

דער גאנצער ענין פין אותו האיש איז א פלא, ווי א מענטש וואס אפילו לויט זייערע כתבים האט בכלל נישט געוואלט וואס זיי האבען געמאכט פין אים, איז פין אים היינט דא העכער צוויי ביליאן גלויביגער.

כאפסט מיר אויס די ווערטער פון מויל. איך האב לעצטנס דורכגעטאן דעם אותו איש מיט א קלארקייט. עס איז ממש משוגע צו ווערן. זיי אליין ווייסן נישט אין וועמען זיי גלויבן און ווער ער איז געווען. איך האב א גאנצן אריכות דערויף, אבער עס איז הפלא ופלא וואס דארט טוט זיך אפ.

[מורינו הרב]

יאיר טייערע:

עס איז קיין ספק, אז עס זענען געווען עטליכע, און לויט טייל חשבונות אזויפיל ווי זיבן שטיק, און לאמיר זיך מסביר זיין אביסל.

א. די תקופה פון עטליכע הונדערט יאר איידערן חרבן, זענען געווען זייער שווערע פאר אידן. די רוימער האבן רעאגירט מיט א פעסטע האנט און האבן טעגליך ארויסגעגעבן שווערע גזירות וואס אידן האבן קוים געקענט דורכטראגן. די גזירות זענען געווען ביטער שווערע און אידן האבן ארויסגעקוקט און געוואלט זען א סוף דערצו, נאר דער סוף האט זיך נישט אזוי שנעל אנגעזען, א זאך וואס האט געמאכט אידן זאלן אנגעוואנדן ווערן אין א נס פון הימל.

ב. בימים ההם, האבן אידן ארויסגעקוקט אויף דער ענדגילטיגע הילף פון הימל, אז משיח בן דוד זאל אונז קומען אויסלייזן און מאכן אן עק פון אלע צרות. די אמונה אין ביאת המשיח איז אין יענע טעג דראסטיש פארשטערקערט געווארן, אין רעזולטאט פון די שווערע צרות און יסורים וואס אידן האבן ליידער מיטגעמאכט.

ג. אין יענע תקופה זענען געווען פיל פאפערס וואס האבן אויסגענוצט די געלעגנהייט, און זענען אנגעקומען צו אידן זיך דערקלערנדיג אלס משיח. אריינקוקנדיג אין יוסיפון און פילון האלכסנדוני, געפינען מיר מער פון איין אזא משוגע'נער, אריינגערעכנט חזקיה הגלילי מיט יהודה בר חזקיה ועוד, וואס זענען געקומען פארקויפן פאר אידן אז זיי זענען משיח און זיי וועלן אויסלייזן אידן פון די שווערע גזירות. די רוימער פלעגן נישט זען די ערשיינונג בעין יפה, ווייל דאס האט פאקטיש געמיינט א מרידה אין די רוימער. זיי פלעגן אפווארטן די אלע משיח'ס בשעת זיי פלעגן האלטן גרויסע דרשות, ארומגערינגלט דאס ארט און אויס'הרג'ענען אלע אידן אינאיינעם מיט די משיח.

ד. דער נאמען 'ישוע', איז געווען א שטארק אנגענומענע נאמען צוווישן אידן בימים ההם - בערך אזוי ווי היינט דער נאמען 'משה' - עס איז געווען א כהן-גדול מיטן נאמען יושע און נאך פיל יושע'ס האבן זיך ארומגעדרייט צווישן אידן.

ה. מאכנדיג דעם סך-הכל איז קלאר - אזוי ווי היינט, צווישן אלע רבי'ס און רבנים, להבדיל, וועסטו טרעפן מער פון איין משה, אזוי אויך דעמאלס - צווישן אזויפיל משיחי שקר איז פאראן עטליכע ישוע'ס.

[יאיר]

מורינו, איך זע נישט ווי אזוי דאס קומט דא אריין. איך פרעג נישט אפ די טעאריע פון שני ישו היו, איך זאג נאר אז ישו הנוצרי איז קלאר נישט געווען קיין תלמיד פון ר' יהושע בן פרחיה, ממילא די איינציגסטע שיטה פון די ראשונים וואס שטימט לויט די היינטיגע היסטאריקער איז דעת התוס' הרא"ש.

[יאיר]

אגב, די רוימער האבן ערשט אנגעהויבן הערשן אין ארץ ישראל ארום 130 יאר פאר'ן חורבן, און די עכטע אונטערדרוקונג האבן זיך אנגעהויבן היבש שפעטער. אבער רבי יהושע בן פרחיה איז געווען נשיא באלד צוויי הונדערט יאר פאר'ן חורבן. ממילא צו זאגן אז 250-150 יאר פאר'ן חורבן ווען דער גאנצער רעיון המשיח איז נאכנישט געווען איינגעווארצלט ביים פאלק, איז פונקט געווען א משיח שקר, פונקט האט ער געהייסן ישו, און פונקט האט מען אים געהאנגען ערב פסח, און בטעות שטייט אין גמרא דער ווארט 'נוצרי' איז אביסל א ווייטע זאך.

[יאיר]

יאיר, עס איז כמעט אוממעגליך צו וויסן וואס גדולי ישראל האבן באמת געהאלטן איבער ישו, ווען ער האט געלעבט, און פון וועמען די גמרא רעדט. ווען ראשונים און אמאליגע אחרונים האבן אויסגעדרוקט זייער מיינונג איבער דעם ענין האבן זיי עס צומאל געזאגט כדי צו פארענטפערן די אידן קעגן די נוצרישע אינקוויזיטארן, אדער עכ"פ מיט דער ידיעה אז וואס זיי שרייבן גייט דורכגעקוקט ווערן דורך דעם צענזאר.

דאס איז נישט אזוי פשוט, ויש לי להאריך בזה אם מעניין אותך.

[יאיר]

לאמיר דיר זאגן אזוי. דער גאנצער צענזור האט זיך ערשט אנגעהויבן אין די ש' יארן, ממילא ביז דעמאלט האט קיינער נישט אינזין געהאט קיין צענזור. לגבי ויכוחים, קען מען דאך גרינג זען פארוואס מען האט עס געשריבן. ווען רבי יחיאל מפאריז האט געהאט א ויכוח מיט א משומד וואס איז ער געווען ווי געבינדן די הענט און פיס, און ער שטעלט זיך אויף זאגן אז ישו הנוצרי ווערט קיינמאל נישט דערמאנט אין גמרא, דעמאלט ווייסן מיר ווי ערנסט ער האט עס געמיינט. אבער ווען דער רמב"ן וועלכער האט יא געקענט זאגן וואס ער וויל, און ער שרייבט קלאר ארויס אז די גמרא רעדט פון ישו הנוצרי און די קריסטן האבן א טעות ווייל ער האט געלעבט צוויי הונדערט יאר פריער, דאן ווייסן מיר אז ער האט עס געמיינט ערנסט, אדרבה, דער שטעלונג רעגט דאך אסאך מער אויף די קריסטן. אזוי אויך ווען תוספות האט א סתירה צווישן בן סטדא וכו', און פארענטפערט אז שני ישו היו, האט דאס ווייטער נישט קיין שייכות מיט אפאלאגעטיקס.
בקיצור, רוב ראשונים שרייבן אז ישו הנוצרי האט געלעבט בזמן יהושע בן פרחיה און פון אים רעדט די גמרא אז בית דין האט אים געהאנגען, און דער שטעלונג קען נישט קומען מכח די חנופה צו די קריסטן, ממילא מוז זיין אז זיי האבן אזוי געהאלטן.

[יאיר]

איך בין דיר דן לכף זכות אז דו האסט נישט געזען דעם ויכוח הרמב"ן אינעווייניג .

[יאיר]

דארט איז זייער ניכר אז ער זאגט וואס ער האלט פאר ריכטיג. אבער מיין עיקר ראיה איז פון דעם וואס איך קען בשום אופן נישט זען פארוואס דער רמב"ן, אברבנאל, רשב"ץ, הראב"ד בעל ספר הקבלה, ועוד, זאלן אלע זאגן אז די נוצרים זענען ליגנערס אויב זיי מיינען עס נישט ערנסט. בפרט ווען עס איז דא א פשוט'ע סיבה פארוואס זיי זאגן עס, נעמליך ווייל אין גמרא איז משמע אז מען רעדט פונ'ם זעלבן ישו, און די יארן שטימען פשוט נישט. צו זאגן אז מען קען גארנישט גלייבן וואס שטייט אין סיי וועלכער ספר סיי וואספארא ענין וועגן ישו איז אביסל... כ'ווייס, נישט זייער אקעדעמיש.

[יאיר]

נו, וואס האסטו געוואלט, די מפרשים זאלן מודה זיין אז מען מוז נישט גלייבן אין דברי אגדה, כמבואר בעוד ראשונים? ווען עס וואלט נישט געווען אין א ויכוח וואלטן זיי געזאגט תלמיד טועה כתבו. אדרבה, משם ראיה, ווייל עס פעלט בכלל נישט אויס צו זאגן אז ער גלייבט נישט דערין, ווייל ער פארענטפערט עס זייער שיין, נאר ער האט עס געזאגט ווייל ער האט עס געהאלטן.

מ'קען גלייבן געוויסע זאכן אבער נאר נאך א שטארקער חקירה ודרישה, און אויך נאר אויב ס'איז דא כמה ראיות לדבר. איך האב מדייק געווען צו שרייבן אז מ'קען "כמעט" נישט גלייבן.

כבר כתבתי אז לדעתי איז דא גענוג ראיות וחקירה ודרישה שהזכרתי, אבער איך זוך נישט קיינעם איבערצייגן. אויב איינעם שמעקט מער צו זאגן אז די ראשונים האבן דאס נישט געמיינט ערנסט און זיי האבן זיך דערפאר נישט טועה געווען, געזונטערהייט.