נייעס איבער ארכעאלאגישע אנטדעקונגען

[יאיר]

אין די יעצטיגע טעג קומט די פריידיגע נייעס אז מען קען שוין זען די וועלט בארימטע מגילות ים המלח אויפ'ן אינטערנעט. וואס איז ביז יעצט געווען בלויז אפן פאר די געציילטע מומחים אין אור אלטע כתבי ידות, וועט יעצט זיין גלוי וידוע לעיני כל פאר יעדן וואס איז נייגעריג צו כאפן א בליק דערויף.

[טעפל]

אין די יעצטיגע טעג קומט די פריידיגע נייעס אז מען קען שוין זען די וועלט בארימטע מגילות ים המלח אויפ'ן אינטערנעט. וואס איז ביז יעצט געווען בלויז אפן פאר די געציילטע מומחים אין אור אלטע כתבי ידות, וועט יעצט זיין גלוי וידוע לעיני כל פאר יעדן וואס איז נייגעריג צו כאפן א בליק דערויף.

פון ווען איז דאס די מגילות?

[לעיקוואד]

http://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7% ... 7%9C%D7%97

[יאיר]

אין די יעצטיגע טעג קומט די פריידיגע נייעס אז מען קען שוין זען די וועלט בארימטע מגילות ים המלח אויפ'ן אינטערנעט. וואס איז ביז יעצט געווען בלויז אפן פאר די געציילטע מומחים אין אור אלטע כתבי ידות, וועט יעצט זיין גלוי וידוע לעיני כל פאר יעדן וואס איז נייגעריג צו כאפן א בליק דערויף.

פון ווען איז דאס די מגילות?

די מגילות ים המלח איז די וויכטיגסטע געפינס בהא הידוע אין די וועלט פון אידישע ארכעאלאגיע. דאס זענען הויפנס פון פאפוריסן פון די איסיים, א געוויסע סעקטע וואס האבן געלעבט אפגעזונדערט נעבן ים המלח, און זיי האבן באהאלטן אין א מערה אלע זייערע כתבים, צווישן זיי גאנצע שטיקער פונ'ם תנ"ך. די זענען די עלטסטע געפינענע כתבים פון תנ"ך, זייענדיג איבער צוויי טויזנט יאר אלט. זייענדיג אין ארץ ישראל האב איך געהאט די געלעגנהייט צו כאפן א בליק אויף טייל פון די אריגינעלע כתבים אין דעם מוזיאון ישראלי, וואו זיי שטעלן אויך פאר ווי אזוי די כת האט געלעבט דארט, דעריבער איז מיר דאס אן עקסטערע שמחה צו קענען באטראכטן פון דער נאנט די וויכטיגסטע געפינסן. אויב דער עולם איז אינטערעסירט און איך וועל האבן צייט און געדולד וועל איך שרייבן אביסל מער דערוועגן.

[הציץ ונפגע]

נישט ממש די איסיים נאר א כת פאר זיך. די חוקרים רופן זיי "כת הקומראן" על שם קומראן, די פלאץ וואו די מגילות זענען אפגעפונען געווארן. די אנשי כת הקומראן האבן בהשפקה נאכגעפאלגט די איסיים, אבער אין הלכה זענען זיי אינגאנצן גלייך צו די צדוקים עד כדי כך אז די חוקרים נעמען היינט אן אז אלע הלכות וואס מען געפונט אין די מגילות ים המלח זענען צדוק'ישע הלכות.

[יאיר]

אן אינטערעסאנטער ארטיקל אין די ניו יארק טיימס באריכטעט איבער פארשידענע איבערבלייבענישן פון מענטשליכע קערפער וואס זענען אויפגעוויזן געווארן אז זיי האבן געליטן פון ערנסטע קרענק, און עס מוז זיין אז זיי האבן באקומען קעיר דורך זייערע ארומיגע. איין אזא אנטדעקונג ווייזט אז מען האט געפינען צווישן מערערע קערפערס וואס ליגן גראד איין קערפער וואס ליגט איינגעקורטשעט און איינגעדרייט, און עס האט אויך שוואכע ביינער, וואס פון דעם דרינגט מען ארויס אז דער באטרעפנדער איז געווען פאראליזירט פון זיינע לענדן און אראפ, און עס מוז זיין אז זיינע נאנטע האבן זיך איבערגעגעבן פאר אים כדי ער זאל בלייבן לעבן. אזוי אויך זעט מען אז אפילו אין פרי-היסטאריק צייטן האבן שוין די מענטשן געוואוסט אז מען מוז קעיר נעמען פון קראנקע און שוואכע.

דער איינגעדרייטער קערפער פון דעם פאראליזירטן

[יאיר]

ארכעאלאגן האבן אנטדעקט א פרישע געפינס ממש נעבן ירושלים, אין א געגנט וואס ווערט גערופן תל מוצא. דארט האט מען שוין געטראפן א צייט צוריק אן אור אלטער מקדש וואו מען האט מקריב געווען קרבנות אין די צייטן פון אנהויב פון די ערשטע בית המקדש, ארום 2,750 יאר צוריק. יעצט האט מען אנטדעקט קליינע מענטשעלעך און פערדן אויסגעשניצט פון ליים, ווי אויך פארשידענע כלים וואס זענען גענוצט געווארן ביים מקריב זיין קרבנות. דאס איז זייער א מערקווירדיגער געפינס, און די ארכעאלאגן זענען נאך נישט קלאר וואס די פיגורן באדייטן.

מענטשעלעך


א פערדל


דער טעמפל אין תל מוצא

[יאיר]

מען האט אנטדעקט די עלטסטע איינקריצונג אין עגיפטן פון דעם ערשטן פרעה, מיט איבער פינף טויזנט יאר צוריק. דאס געפינט זיך אויף א פלאץ מיט גרויסע שטיינער וואס איז פארוואנדלט געווארן אין א קונסט סצענע. מען האט שוין געפינען עלטערע בילדער פון לאקאלע הערשער, אבער דאס איז דער ערשטער בילד וואס מאלט אויס א פרעה אליין, מיט א קרוין אויפ'ן קאפ און שטעקן אין די האנט, בשעת ער איז עוסק אין עפעס א רעליגיעזע צערעמאניע. ווי עס זעט אויס איז ער געווען דער ערשטער פרעה וואס האט געקעניגט אויף גאנץ מצרים.

דער פלאץ פון די שטיין קונסט

דער פרעה געפינט זיך אינמיטן, מיט א שפיציגער קרוין אויפ'ן קאפ און א שטעקן אין די האנט, אונטער אים געפינט זיך א בהמה

[ונבנתה העיר]

די ספרייה הלאומית אין אר"י האט אפגעקויפט א חלק פון די טויזענט-יעריגע פאפירן פון גניזת אפגאניסטאן.

[יאיר]

ריכטיג. עס איז א גרויסער חידוש אז נאכדעם וואס דער פראכטפולער בית המקדש פון שלמה איז געווארן אויפגעבויעט, און ווי עס שטייט אין נ"ך האבן אלע אידן אנטיילגענומען אין דער גרויסער חנוכת הבית און זיך מיטגעפרייט, און אנגעהויבן מקריב זיין קרבנות אויסשליסליך אין בית המקדש, האט זיך געפינען הארט דערנעבן א גרויסער מקדש וואו מען האט מקריב געווען שחוטי חוץ, צוזאמען מיט פסלים.

[לעיקוואד]

פארוואס איז דאס א חידוש? אפילו לויטן פשוטן תנ"ך האבען יודען מקריב געווען אויף במות (לויט רז"ל שלא כהלכה) און צו עבודה זרה לפחות ביז די זמנים פון חזקיה אדער יאשיהו, און האבען נישט געזעהן דער ביהמ"ק אלץ א סתירה צו דעם. (ווי אליהו הנביא האט אויף זיי געשריגען עד מתי אתם פוסחים על שני הסעיפים). עס איז אפשר א חידוש פאר ווער עס גלייבט אז אלע חטאים וואס שטייען אין תנ"ך איז להד"ם און דאס וואס שטייט מהאט געדינט עבודה זרה מיינט צו זאגען אז מהאט געהאט עפעס פניות ביים דאווענען (כמ"ש בס' ויוא"מ), אבער די מענטשען גלייבען דאך סייווי נישט די ארכיאלאגען הכופרים שר"י.

[יאיר]

ווען מען לערנט אפ פשוט תנ"ך זעט אויס אז ממש ווען מ'האט געבויט דעם בית המקדש איז כלל ישראל געווען פאראייניגט אונטער דעם בית המקדש, עכ"פ אין יענעם געגנט, און פארדעם און נאכדעם איז געווען במות און עבודה זרות, אפילו שלמה המלך אליין האט סוף ימיו געבויט במות פאר די עבודה זרות פון אלע פעלקער. אויך באציט זיך בעיקר די אלע במות מער אויף די עשרת השבטים, און מיט זיי איז געווען די מעשה פון אליהו און די עובדי הבעל. דא זעט מען אז אין הארץ פון יהודה איז נישט געווען קיין סאך בעסער. פון א היסטארישער שטאנדפונקט איז דאס אויך מערקווירדיג, ווייל עס קומט אויס אז דער אנגעבליכער צענטראלער מקום המקדש איז פאקטיש קיינמאל נישט געווען צענטראל ביז יאשיהו, ווייל הארט דערנעבן איז שטענדיג געווען די און מסתמא נאך גרויסע שיינע מקדשים וואס האבן געווירבלט מיט מקריבים און קרבנות.
אגב, וואו זאגט דאס דער ויואל משה, איך בין נייגעריג עס צו זען אינעווייניג.

[לעיקוואד]

הויואל משה הוא במאמר שלש שבועות אות קל"א, עיי"ש שהוא מביא זאת בשם הרה"ק מראזדאל אמנם מוסיף שוודאי היה גם ע"ז כפשוטו כדמוכח מהפסוקים אמנם מאריך שם להוכיח גדלות וצדקות אחאב ושאר עובדי ע"ז שהיו אז עיי"ש.

[ברזלי הגלעדי]

[quote="לעיקוואד"]פארוואס איז דאס א חידוש? אפילו לויטן פשוטן תנ"ך האבען יודען מקריב געווען אויף במות (לויט רז"ל שלא כהלכה) און צו עבודה זרה לפחות ביז די זמנים פון חזקיה אדער יאשיהו, און האבען נישט געזעהן דער ביהמ"ק אלץ א סתירה צו דעם. (ווי אליהו הנביא האט אויף זיי געשריגען עד מתי אתם פוסחים על שני הסעיפים). עס איז אפשר א חידוש פאר ווער עס גלייבט אז אלע חטאים וואס שטייען אין תנ"ך איז להד"ם און דאס וואס שטייט מהאט געדינט עבודה זרה מיינט צו זאגען אז מהאט געהאט עפעס פניות ביים דאווענען (כמ"ש בס' ויוא"מ), אבער די מענטשען גלייבן דאך סייווי נישט די ארכיאלאגען הכופרים שר"י.[/quote]

אויב איך האב ניט קיין טעות האט מען צוריק אנעהויבן מקריב צי זיין אויף במות בימי רחבעם אין נישט בימי שלמה. in any case, קרבנות חובה של ציבור איז אייביג געווען אסור בממלא איז עס א גרויסע חידוש.

[ברזלי הגלעדי]

ארכעאלאגן האבן אנטדעקט א פרישע געפינס ממש נעבן ירושלים, אין א געגנט וואס ווערט גערופן תל מוצא. דארט האט מען שוין געטראפן א צייט צוריק אן אור אלטער מקדש וואו מען האט מקריב געווען קרבנות אין די צייטן פון אנהויב פון די ערשטע בית המקדש, ארום 2,750 יאר צוריק. יעצט האט מען אנטדעקט קליינע מענטשעלעך און פערדן אויסגעשניצט פון ליים, ווי אויך פארשידענע כלים וואס זענען גענוצט געווארן ביים מקריב זיין קרבנות. דאס איז זייער א מערקווירדיגער געפינס, און די ארכעאלאגן זענען נאך נישט קלאר וואס די פיגורן באדייטן.

דאס איז א פלא'דיגע געפינס, ווייל לויט די ארכעאלאגן איז דער מקדש געווען א אידישער, ווי עס ווייזט דער פאקט אז מ'האט דארטן געפינען ביינער בלויז פון כשר'ע בעלי-חיים, און עס האט עקזיסטירט אין דער זעלבער צייט ווען דער בית המקדש האט פונקציאנירט. לויט זיי איז עס געווען אן אלטערנאטיווע פאר גאטעסדינסט.

ווער זאגט אז די מושג פיו בהמה טמאה איז אויסשליסלעך א אידשע

[יאיר]

לויט ווי איך געדענק האבן די ארכעאלאגן שטענדיג קלאר פינאנדערגעשיידט די אידישע באוואוינונג פון די כנעני'שע באוואוינונג אין אור אלטן ישראל, דורכ'ן זען לויט די איבערבלייבענישן פון די בהמות, ווייל נאר אין די אידישע וואוינערטער טרעפט מען נישט קיין חזיר.

[יאיר]

פארוואס איז דאס א חידוש? אפילו לויטן פשוטן תנ"ך האבען יודען מקריב געווען אויף במות (לויט רז"ל שלא כהלכה) און צו עבודה זרה לפחות ביז די זמנים פון חזקיה אדער יאשיהו, און האבען נישט געזעהן דער ביהמ"ק אלץ א סתירה צו דעם. (ווי אליהו הנביא האט אויף זיי געשריגען עד מתי אתם פוסחים על שני הסעיפים). עס איז אפשר א חידוש פאר ווער עס גלייבט אז אלע חטאים וואס שטייען אין תנ"ך איז להד"ם און דאס וואס שטייט מהאט געדינט עבודה זרה מיינט צו זאגען אז מהאט געהאט עפעס פניות ביים דאווענען (כמ"ש בס' ויוא"מ), אבער די מענטשען גלייבען דאך סייווי נישט די ארכיאלאגען הכופרים שר"י.[/

אויב איך האב ניט קיין טעות האט מען צוריק אנעהויבן מקריב צי זיין אויף במות בימי רחבעם אין נישט בימי שלמה in any case קרבנות חובה של ציבור איז אייביג געווען אסור בממלא איז עס א גרויסע חידוש

אייער ערשטע נקודה איז ריכטיג. אבער אייער צווייטע נקודה פארשטיי איך נישט, ווער זאגט אז דארט האט מען מקריב געווען קרבנות של ציבור?

[ברזלי הגלעדי]

פארוואס איז דאס א חידוש? אפילו לויטן פשוטן תנ"ך האבען יודען מקריב געווען אויף במות (לויט רז"ל שלא כהלכה) און צו עבודה זרה לפחות ביז די זמנים פון חזקיה אדער יאשיהו, און האבען נישט געזעהן דער ביהמ"ק אלץ א סתירה צו דעם. (ווי אליהו הנביא האט אויף זיי געשריגען עד מתי אתם פוסחים על שני הסעיפים). עס איז אפשר א חידוש פאר ווער עס גלייבט אז אלע חטאים וואס שטייען אין תנ"ך איז להד"ם און דאס וואס שטייט מהאט געדינט עבודה זרה מיינט צו זאגען אז מהאט געהאט עפעס פניות ביים דאווענען (כמ"ש בס' ויוא"מ), אבער די מענטשען גלייבען דאך סייווי נישט די ארכיאלאגען הכופרים שר"י.[/

אויב איך האב ניט קיין טעות האט מען צוריק אנעהויבן מקריב צי זיין אויף במות בימי רחבעם אין נישט בימי שלמה in any case קרבנות חובה של ציבור איז אייביג געווען אסור בממלא איז עס א גרויסע חידוש

אייער ערשטע נקודה איז ריכטיג. אבער אייער צווייטע נקודה פארשטיי איך נישט, ווער זאגט אז דארט האט מען מקריב געווען קרבנות של ציבור?

ר יאיר לויט ווי עס קיקט אויס פלעגט יעדער יחיד מקריב זיין אויף זיין במה ווי רשי זאגט אופין פסוק לא תעשון כן וואלט איך זיך פארגעשטעלט אז א גרויסע temple איז פאר קרבנות ציבור

[ברזלי הגלעדי]

לויט ווי איך געדענק האבן די ארכעאלאגן שטענדיג קלאר פינאנדערגעשיידט די אידישע באוואוינונג פון די כנעני'שע באוואוינונג אין אור אלטן ישראל, דורכ'ן זען לויט די איבערבלייבענישן פון די בהמות, ווייל נאר אין די אידישע וואוינערטער טרעפט מען נישט קיין חזיר.

כנענים מלעגן מקריב זיין חזר?(געגעסן יא)

[לעיקוואד]

אויב איז דער גאנצער אויפטו דא דער חילוק פון ימי שלמה ביז ימי רחבעם, אדער ימי צעירות שלמה ביז ימי זקנותו, איז על זה נאמר, נו נו. איך קלער אז די ארכיאלאגישע דעיטינג איז נישט גענוג פונקטליך צו קענען מחלק זיין אזא מספר פון עטליכע צענדליגע יארן בסך הכל. עס קען אויך זיין אז אין יענער תקופה האט דער מקדש טאקע נישט געארבעט און עס איז צוריק אין קראפט נאר בימי רחבעם וכדומה. בקיצור, נישט אזא גרויסע אויפטו. אדער אפשר בכלל נישט.

[ברזלי הגלעדי]

אויב איז דער גאנצער אויפטו דא דער חילוק פון ימי שלמה ביז ימי רחבעם, אדער ימי צעירות שלמה ביז ימי זקנותו, איז על זה נאמר, נו נו. איך קלער אז די ארכיאלאגישע דעיטינג איז נישט גענוג פונקטליך צו קענען מחלק זיין אזא מספר פון עטליכע צענדליגע יארן בסך הכל. עס קען אויך זיין אז אין יענער תקופה האט דער מקדש טאקע נישט געארבעט און עס איז צוריק אין קראפט נאר בימי רחבעם וכדומה. בקיצור, נישט אזא גרויסע אויפטו. אדער אפשר בכלל נישט.

האלוי דע issue איז נישט די יארן די חידוש וואלט געווען אז עם ישראל האט קיינמאל נישט אנגענימען ציון אין די בהמק אויסשליסלעך

[יאיר]

מיר איז דער עיקר חידוש דער גרויסקייט פון דעם טעמפל און דער נאנטקייט צום מקום המקדש. דאס ווייזט אז עס איז נישט סתם געווען צואווארפן במות אין עקן פון ארץ ישראל, א שטייגער ווי די די עגלים וואס ירבעם האט אויפגעשטעלט דירעקט צו אפהאלטן די בני ישראל זיך צו שלעפן קיין ירושלים, נאר ביים מקום המקדש זענען געווען נאך מקדשים, און כלל ישראל האט דאס נישט געזען פאר א סתירה. ווייל וואס פעלט אויס א במה ווען דו קענסט גיין עטליכע מינוט ווייטער און האבן דעם צענטראלן פראכטפול בית המקדש פון שלמה?

[יאיר]

לויט ווי איך געדענק האבן די ארכעאלאגן שטענדיג קלאר פינאנדערגעשיידט די אידישע באוואוינונג פון די כנעני'שע באוואוינונג אין אור אלטן ישראל, דורכ'ן זען לויט די איבערבלייבענישן פון די בהמות, ווייל נאר אין די אידישע וואוינערטער טרעפט מען נישט קיין חזיר.

כנענים מלעגן מקריב זיין חזר?(געגעסן יא)

אמאליגע הקרבות איז געגאנגען צוזאמען מיט'ן עסן, עס איז נישט געווען צוויי באזונדערע זאכן. ארכעאלאגן האלטן אז איז דער עיקר פוינט פון מקריב זיין קרבנות פאר די אפגעטער אין די אור אלטע צייטן איז לכתחילה געווען כדי צו בארעכטיגן דאס הרג'ענען בהמות און זיי אויפעסן, עס איז געווען אזא אופן פון פארגיטיגן די געטער פאר די עולה פון עסן פלייש.