משכילים און משכילישע ביכלעך

[ידען]

כאב שוין אמאל געזעהן די אלטע אידישע ביכער און כאב געוויסט אז דאס איז די ביכער וואס מע זאגט אז כל באי' לא ישובים, אבער איך פארשטיי נישט פארוואס.

למשל באשעוויס ביכער האט מען שוין געשריבען דא אמאל אז ער האט געווען פיל מיט ניביל פה, קענעך פארשטיין אז סע א פראבלעם, אבער אנדערע זענען סתם מעשיות וואס זעהט נישט אויס שלעכט.

פאשטייצעך אז ווער בין איך? אז איך פארשטיי נישט מיינט דאך גארנישט,אבער ווער יא? ווער האט אפגעמאכט אז וואס איז משכילישע ביכלעך?

קען זיין אז איך פארשטיי בכלל נישט די ענין, און אפשר איז די אידישע ביכלעך טאקע נישט די משכילישע ביכלעך.

[עוד מישהו]

ס'איז אן אינטערסאנטע טעמע, ווער האט אפגעמאכט וואס איז א משכיליש בוך און ווער איז א משכיל און וואס איז נישט.

וועגן באשעוויס זינגער מוז איך באצייכענען, איך האב געליינט עטליכע ביכער זיינע, איך האב מיך נישט אנגעטראפן מיט שווערע ניבול פה, ער רעדט אבער פון זאכן, וואס איז נישט כדאי פאר קינדער צו לייענען, און בכלל זיינע מושגים זענען נישט אין איינקלאנג מיט די פרומע וועלט, א טייל פון זיינע ביכער הגם ס'איז נאוועל ביכער, איז עס באזירט אויף אמת'ע זאכן וואס זענען געשען דורכאויס די אידישע היסטאריע אין אייראפע.

http://www.youtube.com/watch?v=4d8yeL0oEwU

דאס איז אן אינטערסאנטע דרשה פון זינגער אויף אידיש.

לגבי אנדערע שרייבער, ווייס איך נישט וואס און פארוואס, אויב אבער האסטו געליינט "שלום עליכם'ס" טבי' דער מילכיגער, קענסטו עס אביסל פארשטיין, וואו אויך אנדערע ביכער פון אים. ער איז געווען א גוטער לץ.

[לאדיך אפ]

קאם אן! שלוםעליכם איז אנגעפיקעוועט צום ברעכן מיט העצע און שנאה צו כל דבר שבקדושה.

[עוד מישהו]

קאם אן! שלוםעליכם איז אנגעפיקעוועט צום ברעכן מיט העצע און שנאה צו כל דבר שבקדושה.

ווער האט געשריבן אז נישט? אויסער דעם איך האב נישט געליינט צופיל פון זיינע זאכן נאר דריי פון זיינע ביכער, מנחם מענדל דארט מאכט ער זיכער נישט חוזק פון רעליגיע נאר באשרייבט א שלימזל, מאטל פייסע דעם חזנ'ס די מעשה אין די בוך איז אויך נישט מיטן ציל צו העצן אויף אידישע זאכן, נאר באשרייבט די לעבן פון א קינד א יתום און זיין ברודערס האלבע דמיונות. און טביה דער מילכיקער וואס איז איין שטיק ליצנות און באשרייבט א איד פון די אלטע שטעטל.

פון דא ביז שנאה און העצע איז זייער ווייט, אין זיינע מעשות סימפאטיזירט ער זייער מיט די אלטע שטעטל, און די תמימות'דיגע אידן פון איין זייט, ווען פון די אנדערע זייט שרייבט ער א סאטירישע מעשה.

[berlbalaguleh]

ס'איז אן אינטערסאנטע טעמע, ווער האט אפגעמאכט וואס איז א משכיליש בוך און ווער איז א משכיל און וואס איז נישט.

וועגן באשעוויס זינגער מוז איך באצייכענען, איך האב געליינט עטליכע ביכער זיינע, איך האב מיך נישט אנגעטראפן מיט שווערע ניבול פה, ער רעדט אבער פון זאכן, וואס איז נישט כדאי פאר קינדער צו לייענען, און בכלל זיינע מושגים זענען נישט אין איינקלאנג מיט די פרומע וועלט, א טייל פון זיינע ביכער הגם ס'איז נאוועל ביכער, איז עס באזירט אויף אמת'ע זאכן וואס זענען געשען דורכאויס די אידישע היסטאריע אין אייראפע.

http://www.youtube.com/watch?v=4d8yeL0oEwU

דאס איז אן אינטערסאנטע דרשה פון זינגער אויף אידיש.

לגבי אנדערע שרייבער, ווייס איך נישט וואס און פארוואס, אויב אבער האסטו געליינט "שלום עליכם'ס" טבי' דער מילכיגער, קענסטו עס אביסל פארשטיין, וואו אויך אנדערע ביכער פון אים. ער איז געווען א גוטער לץ.

איך האב אביסל אן אנדערע אפשאצונג איבער אייזיק באשעוויס (בת שבע'ס) זינגער. איך האב ב"ה נישט געליינט זיינע ביכער. נאר עטליכע פארזעצונגען אין פארווערטס. פון דעם ביסל וואס כ'האב יא געליינט האב איך מיך אזוי פארעקלט פון דעם מיאוס'ן פארשוין און אפיקורס אז כ'האב שוין נישט געוואלט הערן מער פון איהם. א יעדע שורה אנטהאלט אין זיך ניבול פה און תינופת. כאטש ר'איז געווען א זון פון א רב. אן אנדערער שרייבער וואס שילדערט אויף זייער א הערליכן און מייסטערהאפטן אופן דאס אידישע לעבן אין ווילנא פאר די צווייטע וועלט מלחמה איז חיים גראדע. א געוועזענער ישיבה בחור וואס איז ליידער אפגעפארן. אבער דער אידישער טעם איז געבליבן ביי איהם. אין זיינע ביכער (כ'האב געליינט כמעט אלע) איז נישט פארהאן קיין שום אפיקורסות אדער ליצנות פון ערליכע יודן. נאר ס'איז דאך נישט פאר יונגע קינדער, ווייל ער שרייבט ארויס צו שטארק בפירוש פארשידענע עניינים אויף וואס אונז זעמיר מקפיד נישט ארויסצושרייבן. אבער ס'איז א פארגעניגן אדורכצוליינען און מ'באקומט א בילד וויאזוי די יודן האבן דאן געלעבט. למשל די מעשה "לייבע לייזער'ס הויף" איז מתוק מדבש. מ'באקומט א בילד פון אלע כאראקטערן וואס האבן זיך דארט געדרייט.

[ונבנתה העיר]

דר"א, די מעשה פון טעביע דער מילכיגער האט מען שפעטער אויסגעשפילט אינעם וועלט-בארימטן פילם 'פידלער אן די ראוף'.

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=Hdm2CKLiJ6Q[/youtube]

[berlbalaguleh]

איך ווייס נישט וועגן דעם בוך פון שלום עליכם'ס שילדערונג פון טובי' דער מילכיגער, אבער דער פילם וואס כ'האב געזען איז נישט דא קיין שום אפיקורסות אדער ליצנות פון ערליכע יודן. פארקערט ס'ברענגט ארויס די אמונה פשוטה פון א תמימות'דיגן יוד וואס שמועסט זיך אדורך מיט'ן באשעפער. ס'שילדערט אויך אז זיין עלטסטע טאכטער האט זיך נישט געלאזט פארקויפן פאר געלט און האט ענדערש חתונה געהאט מיט אן ארעמען שניידער פון איר יארגאנג ווי איידער מיט אן עלטער'ן רייכן יוד. אויך איז ער שיעור געשטארבן פאר הארצווייטאג ווען זיין יונגסטע טאכטער האט חתונה געהאט מיט א גוי און ר'האט נישט געוואלט מער וויסן פן איהר.

[עוד מישהו]

אין תרצ"ט איז ארויס א מאווי אויף אידיש, וואס הייסט טבי', די מעשה איז אויף אידיש, און די גויים אין די מאווי רעדן אלע אידיש אריינגערעכנט די גלח.

ר' בערל כ'בין זיכער דו ווייסט, יעדע פילם וואס מ'מאכט וואס איז באזירט אויף א בוך פון איינעם, איז די מעשה אין די פילם היבש אנדערש פון די מעשה אין די בוך.

סתם א פרט וואס איז גאר א וויכטיגע טייל אין די בוך, טביה האט מיין איך 7 טעכטער אויב געדענק איך גוט, יעדער איינער טרעפט אן אנדערע סארט בחור, איין מיידל האט ליב די שניידער, איינע האט ליב א אידישע רעוואלוציאנער, איינע א גוי, און נאך איין מיידל עפעס אן עושר, איין מיידל נעמט זיך דאס לעבן. וואו אין די פילם ווערן דערמאנט די לעצטע צוויי. נאך א פרט וואס שלום עליכם האט געשריבן אין בוך, אסאך פסוקים פון תורה, וואו אויך פון דאווענען און לערנען. אין פילם רעדט מען נישט פון אזעלכע זאכן.

[berlbalaguleh]

יישרכוח פאר אויפקלערן. איך האב לכתחילה געזאגט אז כ'האב נישט געליינט שלום עליכם'ס ביכל. ס'איז זעלבסטפארשענדליך אז אין די מאווי האבן זיי זייער א סאך ארויסגעשניטן. און אז ער איז געווען מוחזק פאר אן אפיקורס. דרך אגב. ווער ס'שפילט דער "רב" וואס געט א ברכה אויף די ניי מאשין "יה"ר שתשרה שכינה במעשי ידך" איז דער זון פון א רב. מ'זאגט אז ר'איז געווען א ת"ח. ער האט געשפילט אין מערערע מואוויס אין די ראלע פון א רב. ער הייסט צבי סקולער.

[ידען]

כאב פארגעסען צו שרייבען.

די אשכול האבעך געמאכט ווייל כאב געזעהן אין די צייטונג פאריגע וואך ביי די ארטיקעל פון אידישע לעבען אין אמעריקע א בילד פון עפעס א ספרים סטאר וואס הייסט מענדעל מוכר ספרים, האבעך מיך דערמאנט אז כאב ערגעץ געלייענט אז סע געווען א משכיל שרייבער מענדעלע מוכר ספרים. איך ווייס נישט אויב סע מיינט די זעלבע מענטש.

[יאיר]

יישרכוח פאר אויפקלערן. איך האב לכתחילה געזאגט אז כ'האב נישט געליינט שלום עליכם'ס ביכל. ס'איז זעלבסטפארשענדליך אז אין די מאווי האבן זיי זייער א סאך ארויסגעשניטן. און אז ער איז געווען מוחזק פאר אן אפיקורס. דרך אגב. ווער ס'שפילט דער "רב" וואס געט א ברכה אויף די ניי מאשין "יה"ר שתשרה שכינה במעשי ידך" איז דער זון פון א רב. מ'זאגט אז ר'איז געווען א ת"ח. ער האט געשפילט אין מערערע מואוויס אין די ראלע פון א רב. ער הייסט צבי סקולער.

איך בין שוין לאנג געווען נייגעריג וואס איז די בעקגראונד פון דעם זיסן רב. ער איז אזוי אריגינעל אז איך האב ממש געוויינט פון געלעכטער.

[יאיר]

כאב פארגעסען צו שרייבען.

די אשכול האבעך געמאכט ווייל כאב געזעהן אין די צייטונג פאריגע וואך ביי די ארטיקעל פון אידישע לעבען אין אמעריקע א בילד פון עפעס א ספרים סטאר וואס הייסט מענדעל מוכר ספרים, האבעך מיך דערמאנט אז כאב ערגעץ געלייענט אז סע געווען א משכיל שרייבער מענדעלע מוכר ספרים. איך ווייס נישט אויב סע מיינט די זעלבע מענטש.

מסתם איז דאס געווען א געוויסער מענדל (אדער איינער מיט אן אנדער נאמען) וואס האט פארקויפט ספרים און האט זיך געגעבן דעם נאמען כדי צוצוען קונים. מענדעלע מוכר ספרים איז געווען זייער א בארימטער שרייבער.

[ידען]

יישרכוח פאר אויפקלערן. איך האב לכתחילה געזאגט אז כ'האב נישט געליינט שלום עליכם'ס ביכל. ס'איז זעלבסטפארשענדליך אז אין די מאווי האבן זיי זייער א סאך ארויסגעשניטן. און אז ער איז געווען מוחזק פאר אן אפיקורס. דרך אגב. ווער ס'שפילט דער "רב" וואס געט א ברכה אויף די ניי מאשין "יה"ר שתשרה שכינה במעשי ידך" איז דער זון פון א רב. מ'זאגט אז ר'איז געווען א ת"ח. ער האט געשפילט אין מערערע מואוויס אין די ראלע פון א רב. ער הייסט צבי סקולער.

איך בין שוין לאנג געווען נייגעריג וואס איז די בעקגראונד פון דעם זיסן רב. ער איז אזוי אריגינעל אז איך האב ממש געוויינט פון געלעכטער.

ער עקט בעסער ווי די עכטע רבנים...

[ידען]

ווער איז חיים גראדע?
מע קען לייענען ערגעץ פון איהם?

מע קען לייענען עפעס פון שלום עליכם אדער פון באשעוויס אויף די אינטערנעט?

[איחוד פעלד]

דער עולם מישט דא אויס צוויי ווערסיעס פין די מאווי, עס איז דא אן אלטער פין פאר די קריג אויף אידיש, און דער נייער אויף ענגליש, דער רב וואס ווערט דא דערמאנט איז פין דער ענגלישער מאווי. און דער אלטער ווערסיע, איז דער וואס שפילט טעביע, דער זעלבער וואס שפילט ר' סענדער אין דער דיבוק.

עוד מישהו

סתם א פרט וואס איז גאר א וויכטיגע טייל אין די בוך, טביה האט מיין איך 7 טעכטער אויב געדענק איך גוט, יעדער איינער טרעפט אן אנדערע סארט בחור, איין מיידל האט ליב די שניידער, איינע האט ליב א אידישע רעוואלוציאנער, איינע א גוי, און נאך איין מיידל עפעס אן עושר, איין מיידל נעמט זיך דאס לעבן. וואו אין די פילם ווערן דערמאנט די לעצטע צוויי. נאך א פרט וואס שלום עליכם האט געשריבן אין בוך, אסאך פסוקים פון תורה, וואו אויך פון דאווענען און לערנען. אין פילם רעדט מען נישט פון אזעלכע זאכן.

עס איז נישט קיין שום עוולה צו מאכען פין זיבען טעכטער דריי, זיבען טעכטער איז אביסעל צו פיל פאר א מאווי, אפילו ווען מען מאכט א יציאת מצרים שפיל ברענגט מען נישט אלע זיבען טעכטער פין יתרו.

און זיי ברענגען גאר אסאך "פסוקים" פין די תורה און אסאך מדרשים אין די מאווי, וואס קען אויך זיין צו פיל, ווייל אונז ווייסען ווען אונז וואטשען די מאווי אז די פסוקים זענען נישט געשטויגען נישט געפלויגען, און פארשטייען די איראניע וואס ליגט אונטער די פאלשע פסוקים און מדרשים, משא"כ די גוים און פרייע אידען וואס קוקען די מאווי ווייל זיי ווילען פארשטיין אידישקייט, הייבען נישט אהן צו וויסען אז די פסוקים זענען פאלש, און מיינען די אלע זאכען זענען טאקע פסוקים, רח"ל......

בכלל איז דא חילוקים פין דער אידישער און דער ענגלישער, וואס זיי האבען משנה געוועהן לפי רוח הזמן, דער עיקר חילוק צו דער טאכטער וואס האט חתונה געהאט מיט דער גוי קומט צוריק צום טאטען צו נישט.

לגבי דער עצם ענין פין די "משכילישער" ביכער, און פארוואס עס איז געוועהן א סכנה און היינט נישט, ווייל היינט ווען אונז קוקען מיר צוריק צו דער אמאהליגער לעבען אין די ביכער זעהט מען גארנישט שלעכט טאקע, אבער אמאהל ווען מען איז געוועהן אין דער אמאהליגער לעבען, אין דער פארקראכטער שטעטל, מיט דער גאנצע עניות און טפשות, און א בחור האט געליינט די ביכער, האט עס אים געגעבען א גאר שטארקער חשק צו גיין ווערען א פראפעסער אדער קאמאניסט אדער פארען קיין אמעריקא למר כדאית ליה, ודו"ק היטב.

[kliger]

וואו קען מען ליינען שלום עליכם'ס ווערק

[יאיר]

דא האט איר מכל טוב וטוב.

[מאראנצןזאפט]

חיים גראדה האט אין דער יוגנט געלערנט בחבורתא מיט'ן חזון איש. ער רופט אים אן - אין פיקיציע ביכל צמח אטלס דער ישיבה מאן - אלס דער בעל מחזה אברהם, און מאלט אים אראפ מיט הערליכע פארבן שאין כדוגמתו, צווישן די שורות באטיטלט ער אים אפילו אלס בעל רוח הקודש אז דאס וואס ער האט איבערגעלאזט יוראפ איז ווייל ברוחב חכמתו האט ער געזען וואס ס'קומט.
תלמידים פון חזון איש זאגן אז ס'נישט דא קיינער וואס האט אים אזוי טיף און גרונטליך באשריבן ווי חיים
גאר אריגינאל איז ווי ער שילדערט דער דקדוק הלכה פון חזון איש ווי אינמיטן שמועסן מיט אים איז ער בודק די פינגער און נעגל פאר א חציצה ווייל ער גייט זיך באלד וואשן נטילת ידים
עס איז באמת א מייסטערווערק און כדאי אריינצוקוקן, און די ריינע פרקים פארשטייט זיך...
עס איז דא א ווארעמע בריוו מלא געגועי אהבה וואס דער חזון איש האט אים געשריבן א סורטש אויף גאגל וועט אייך פירן דערצו

[נולד מאוחר]

פארוואס איז די ביכל אזוי טייער?
ווי קען איך עס באקומען ביליגער?

[קאווע טרינקער]

חיים גראדה האט אין דער יוגנט געלערנט בחבורתא מיט'ן חזון איש. ער רופט אים אן - אין פיקיציע ביכל צמח אטלס דער ישיבה מאן - אלס דער בעל מחזה אברהם, און מאלט אים אראפ מיט הערליכע פארבן שאין כדוגמתו, צווישן די שורות באטיטלט ער אים אפילו אלס בעל רוח הקודש אז דאס וואס ער האט איבערגעלאזט יוראפ איז ווייל ברוחב חכמתו האט ער געזען וואס ס'קומט.
תלמידים פון חזון איש זאגן אז ס'נישט דא קיינער וואס האט אים אזוי טיף און גרונטליך באשריבן ווי חיים
גאר אריגינאל איז ווי ער שילדערט דער דקדוק הלכה פון חזון איש ווי אינמיטן שמועסן מיט אים איז ער בודק די פינגער און נעגל פאר א חציצה ווייל ער גייט זיך באלד וואשן נטילת ידים
עס איז באמת א מייסטערווערק און כדאי אריינצוקוקן, און די ריינע פרקים פארשטייט זיך...
עס איז דא א ווארעמע בריוו מלא געגועי אהבה וואס דער חזון איש האט אים געשריבן א סורטש אויף גאגל וועט אייך פירן דערצו

שלום וברכה, הייבסט אן מיט די רעכטע פוס.
את חוסר-דעתי אני מזכיר, איך האב קיינמאל - ביז צוויי יאהר צוריק - נישט געהערט פון אים.
און די נייע בוך "החזון איש" פון פראפ. ברוין, (הוצאת ישיבה הק' דרבינו אלחנן זי"ע) ברענגט ער אסאך פון חיים גראדע, אויפצו-ווייזען ווי פאלטש די בני-ברק'ע האבן אראפגעלייגט דעם חזון איש בצעירתו.
אויך אין center for jewish history האב איך געזעהן, אויפן דריטען שטאק, אן אויסשטעלונג פון זיינע ווערק.

[מאראנצןזאפט]

בנוגע בעני בראון'ס ביכל איז דא אסאך צו שרייבן, ער איז א רעכטער תלמיד פון דוד אסף וואס טייל פון זיינע ווערק זענען געבויעט אויף השערות וואס ואם קבלה הוא נקבל, ואם לאו...
2 קליינע קרישקעלעך:
ער האט אן אריכות אז דער חזון איש ברענגט קיינמאל דעם גר"ז אויסער איינמאל משנ"ב בשם הגר"ז, ער האט פארזען אז דער חזו"א האט אן אריכות אין קונטרס השיעורין בשי' הגר"ז,ער דינגט זיך דארט מיט'ן שארית יהודה וואס טענה'ט אז דער רב האט צוריקגעצויגן פון שיעור כתם יעוי' שם.
אויך ברענגט דער חזון איש א שטיקל גר"ז אין הל' בכור בהמה טהורה.
ער הויבט אן מיט א גאו'נישע חקירה ווי אזוי דער חזון איש האט געהייסן ישעיה אדער ישעיהו, עס איז אים פשוט נישט איינגעפאלן צו קוקן אויף דער מציבה.
און אין זכור לדוד פון ר' דוד פרענקל ווערט געברענגט אז דעם לעצטן יו"כ האט דער גבאי אויפגערופן דער חזון איש ישעיה און דער חזון איש האט מגיב געווען ביים ברית האט מען מיך א נאמען געגעבן ישעיהו, אויך א קצת ראי'...

[לעמאן דזשוס]

דא האט איר מכל טוב וטוב.

תודה רבה הרב יאיר פארן לינק

מיאפר פלעגן אלס לויפן אין לייברערי און קיין גוגל בוקס. איצט כנראה זענען מיר בארייכערט געווארן

[לעמאן דזשוס]

ודרך אגב ׳חיים גראדע׳ס׳ ביכער קען מען בשום אופן אין ערגעץ נישט געפונען ווירטואל אנליין....

׳דער שטומער מנין׳ האב איך אויפגעפיקט ביים ברוקלין פובליק לייברערי...איי אידאס צוקער זיס..סיסי בערעלע בעל עגלה