מלא כל הארץ כבודו -- אבער וואו איז ער?

[לולקע-ציבעך]

פאר יעדן וואס איז אביסל באקאנט אין חסידות זענען באקאנט די צוויי מושגים פון "מלא כל הארץ כבודו" און "לית אתר פנוי מיניה." דער אויבערשטער געפינט זיך איבעראל אין דער בריאה. "לית אתר פנוי מיניה" קומט נאך שטארקער אונטערשטרייכן די נקודה: דער אויבערשטער איז איבעראל -- ממש אזש ס'איז נישט פאראן קיין ארט וואו ער געפינט זיך נישט.

אבער וואס מיינט דאס? וואס הייסט דאס, ער איז "איבעראל"? דער אויבערשטער האט זיך צונויפגעקייקלט ביז דער גרויס פון א פינטעלע, און זיך קונציג באהאלטן אין א טיפן, פארווארפענעם ווינקל פון יעדן ברעקל?

איז אזוי. אין יעדער זאך איז פאראן עפעס א נקודה וואס איז אינגאנצן אבסטראקט, כולו מופשט. דער עיקר תועלת פון א געשמאקן עסנווארג, למשל, איז דער טעם וואס דער מענטש פילט ביים עסן. אבער וואס איז דער טעם: פון וואס באשטייט ער? וויאזוי זעט ער אויס? וועלכער קאליר איז ער? די קשיות זענען נישט בלויז קיילעכיגע יתומים, אן קיין תירוצים, נאר זיי האבן בכלל נישט קיין פשט. א טעם איז עפעס וואס האט נישט קיין שייכות מיט אונזערע השגות פון וויאזוי אפצומאלן און שילדערן עפעס. א טעם -- פונקט ווי אלע זיינע געפיל-"קאזינס", ווי אהבה, בענקשאפט, פרייד, כעס און טרויער -- איז עפעס וואס מיר האבן און שפירן, אבער קענען בשום אופן עס נישט געהעריג מגדיר זיין מיט פיזישע הגדרות. (די גורמים און סיבות וואס ברענגען געפילן זענען טאקע יא פיזישע זאכן; אבער זיי זענען טאקע בלויז גורמים, נישט די זאך אליין. די צונג איז אויסגעשטאט מיט נערוון וואס שפירן דעם טעם. אבער דער עצם טעם, נישט דער וואס ברענגט אים, איז אן אבסטראקטער באגריף.)

דאס, דער טעם, די הנאה, דער הרגש, וואס מיר פילן ביים טאן פארשידענע פשוט-פיזישע אקטיוויטעטן, דאס איז דער "העכערער ניצוץ", דאס פינטעלע אלוקית, וואס געפינט זיך איבעראל, אויף יעדן פלאץ, אין יעדער זאך. דער אויבערשטער איז דער אולטימאטיווער מובדל-מופשט אבסטראקט, און ס'איז אוממעגליך אים משיג צו זיין. "אלוקית", אן אספעקט פון דעם נישט-השגה, דאס איז שוין עפעס וואס לאזט זיך יא משיג זיין, עפעס מיט וואס מיר האבן יא א דירעקטן שייכות. מיר שפירן הרגשים; איז טייטש אז מיר האבן מיט זיי עפעס א קשר. מיר קענען די הרגשים אבער נישט מגדיר זיין מיט אונזערע געווענליכע מעסטערס און מיטלען; דערפאר איז עס אלוקית, אבסטראקט, "העכער". זיי זענען זאכן פון "העכערע עולמות", פון אנדערערליי "וועלטן", פון א אוניווערס וואס איז באשאפן געווארן מיט אנדערע כללים, אזעלכע וואס זענען ביי אונז כמעט נישט פאראן, און מיר קענען זיי במילא נישט משיג זיין מיט די געווענליכע אופנים פון השגה.

[יאיר]

איך האב מורא אז דער רעיון גרעניצט זיך מיט הגשמה, נישט קיין אויסנאם אין דער וועלט פון קבלה.

[נשמה יתירה]

איך האב מורא אז דער רעיון גרעניצט זיך מיט הגשמה, נישט קיין אויסנאם אין דער וועלט פון קבלה.

עס גרעניצט אבער עס איז נישט דאס. יחי ההבדל הקטן.

[שמעקעדיג]

אקעי, איך האב קאלטע וואסער און הייסע וואסער. וואו פונקטליך שטעקט דער חילוק? וואס גענוי איז היץ און וואס איז קעלט?
ווילסט מיר זאגן אז דאס איז רוחניות?

[נשמה יתירה]

אקעי, איך האב קאלטע וואסער און הייסע וואסער. וואו פונקטליך שטעקט דער חילוק? וואס גענוי איז היץ און וואס איז קעלט?
ווילסט מיר זאגן אז דאס איז רוחניות?

וואס מיינט ביי דיר רוחניות?

[איחוד פעלד]

פאר יעדן וואס איז אביסל באקאנט אין חסידות זענען באקאנט........
דאס, דער טעם, די הנאה, דער הרגש, וואס מיר פילן ביים טאן פארשידענע פשוט-פיזישע אקטיוויטעטן, דאס איז דער "העכערער ניצוץ", דאס פינטעלע אלוקית, וואס געפינט זיך איבעראל, אויף יעדן פלאץ, אין יעדער זאך. דער אויבערשטער איז דער אולטימאטיווער מובדל-מופשט אבסטראקט, און ס'איז אוממעגליך אים משיג צו זיין. "אלוקית", אן אספעקט פון דעם נישט-השגה, דאס איז שוין עפעס וואס לאזט זיך יא משיג זיין, עפעס מיט וואס מיר האבן יא א דירעקטן שייכות. מיר שפירן הרגשים; איז טייטש אז מיר האבן מיט זיי עפעס א קשר. מיר קענען די הרגשים אבער נישט מגדיר זיין מיט אונזערע געווענליכע מעסטערס און מיטלען; דערפאר איז עס אלוקית, אבסטראקט, "העכער". זיי זענען זאכן פון "העכערע עולמות", פון אנדערערליי "וועלטן", פון א אוניווערס וואס איז באשאפן געווארן מיט אנדערע כללים, אזעלכע וואס זענען ביי אונז כמעט נישט פאראן, און מיר קענען זיי במילא נישט משיג זיין מיט די געווענליכע אופנים פון השגה.

יישר כח. די שרייבסט כאילו די זאגסט עס, אבער עס איז איינער פין גרעסטע יסודות אין חסידות און שטייט פין די תלמידים פין מגיד, אויב נישט פין מגיד אליין.

האסט עס געהערט אויף א טעיפ?

[לולקע-ציבעך]

אפשר איז כדאי צו פאר'סך-הכל'ען דעם געדאנק אין איין שורה?

א פרואוו.

יעדע זאך אויף דער וועלט פארמאגט אין זיך עפעס וואס לאזט זיך נישט מגדיר זיין. אן עפל, וואס מען קען גרינג דעפינירן לויט זיין גרויס, קאליר, צוזאמשטעל, האט אין זיך "טעם" וואס מען קען נישט מגדיר זיין לויט די זעלבע כללים פונעם עפל אין וועלכן ער געפינט זיך. דאס איז דער ניצוץ אלוקי וואס געפינט זיך איבעראל.

[לולקע-ציבעך]

יישר כח. די שרייבסט כאילו די זאגסט עס, אבער עס איז איינער פין גרעסטע יסודות אין חסידות און שטייט פין די תלמידים פין מגיד, אויב נישט פין מגיד אליין.

האסט עס געהערט אויף א טעיפ?

כשר-גערעכט. ס'איז מיר נישט איינגעפאלן אז כ'זאל דארפן ארויסזאגן אז דאס זענען נישט מיינע זאכן... דער פּאסט דא איז טאקע באזירט אויפ'ן ערשטן שטיקל פונעם הקדמה צום ספר "מגיד דבריו ליעקב", אין וועלכן רבי שלמה לוצקער מאכט אזא הקדמה כללי צו די תורות פונעם מגיד.

[לולקע-ציבעך]

איך האב מורא אז דער רעיון גרעניצט זיך מיט הגשמה, נישט קיין אויסנאם אין דער וועלט פון קבלה.

עס גרעניצט אבער עס איז נישט דאס. יחי ההבדל הקטן.

און לאז מיך טאקע באלעבן דעם הבדל הקטן: עס וואלט געווען הגשמה ווען איך וואלט דערקלערט אז זהו זה! מיר האבן געפאקט ג-ט באהאלטן אינעם עפל, און אט איז ער: יעדער קען אים יעצט זען! דא אבער, האב איך נאר מגדיר געווען *אונזער השגה* (עכ"פ, מיין השגה) אין דעם חלק אלוקי. דאס איז טאקע הגשמה, אבער פארט א באין-ברירה'דיגע זאך, אויב וויל מיר רעדן פון די זאכן *דא*.

[לולקע-ציבעך]

אקעי, איך האב קאלטע וואסער און הייסע וואסער. וואו פונקטליך שטעקט דער חילוק? וואס גענוי איז היץ און וואס איז קעלט?

דו פרעגסט פראקטיש-סייענטיפיש?

[boxcover]

ווען מיינע קינדער פרעגען "ווי איז ער?", "איך וויל אים זעהן". דריי איך נישט די שווארץ אפעל צום אויגען-ווינקעל און זאג "מען קען נישט". איך קוק ארויס פון פענסטער און זאג "קוק דיך ארום, דו זעהסט די וואונדערליכע ביימער, גראז, פייגעלעך די הויגע בנינים אין מאנהעטען* וכדומ'? דאס איז ער!" נישט ח"ו אז איז א פשוט'ער יש, נאר פונקט ווי - להבדיל - דו קענסט און ווערסט נתפעל פון פיקאסא אדער שעיקספיער אפילו דו זעהסט נישט זיים פנים און אפילו זיין קבר. דו זעהט זיינע ווערק און דאס גיבט דיר אן איידיע און רעספעקט צו די ארטיסט, להבדיל אאה"ב קען מען אים כביוכול קענען ווען מען באטראכט מעשי ידיו.

קרעדיט: מורי ו (הלואי שיהי'] רבי, הרמב"ם זצוק"ל

* מיין מיידעלע פרעגט אמאל "אבער די בנין איז געבויט דורך א מענטש?" די ענטפער איז בקוצר אז די מענטש איז אויך מעשי ידיו.

[נשמה יתירה]

ווען מיינע קינדער פרעגען "ווי איז ער?", "איך וויל אים זעהן". דריי איך נישט די שווארץ אפעל צום אויגען-ווינקעל און זאג "מען קען נישט". איך קוק ארויס פון פענסטער און זאג "קוק דיך ארום, דו זעהסט די וואונדערליכע ביימער, גראז, פייגעלעך די הויגע בנינים אין מאנהעטען* וכדומ'? דאס איז ער!" נישט ח"ו אז איז א פשוט'ער יש, נאר פונקט ווי - להבדיל - דו קענסט און ווערסט נתפעל פון פיקאסא אדער שעיקספיער אפילו דו זעהסט נישט זיים פנים און אפילו זיין קבר. דו זעהט זיינע ווערק און דאס גיבט דיר אן איידיע און רעספעקט צו די ארטיסט, להבדיל אאה"ב קען מען אים כביוכול קענען ווען מען באטראכט מעשי ידיו.

קרעדיט: מורי ו (הלואי שיהי'] רבי, הרמב"ם זצוק"ל

* מיין מיידעלע פרעגט אמאל "אבער די בנין איז געבויט דורך א מענטש?" די ענטפער איז בקוצר אז די מענטש איז אויך מעשי ידיו.

זייט נישט ברוגז, אבער דאס איז טאקע גיט פאר אייער מיידעלע. פאר אייך און אונז איז די ענטפער אסאך טיפער, און מער למעשה'דיג.
אז מען איז זיך מעמיק אין הבנה פין עקזיסטענץ. וואס דאס איז. זעהט מען אז מען רעדט פין בלי גבול, נישט אזוי? איז דאך פשט אז דער עומק פין עקזיסטענץ איז דאס. ווען מען זאגט עומק מיינט עס צו זאגען אז דאס איז עס באמת, נאר מען כאפט זיך נישט במושכל ראשון.
באטראכט א חלום פין א מענטש. עס איז דא דארט כאראקטערס לאין שיעור. אבער באמת איז אלעס דער בעל החלום. אינגאנצען ער. נאר ער. דאס איז דער עומק פינעם חלום. דאס איז וואס חסידות זאגט אויף גאט. אלעס ער נאר ער. ער איז איך. איך בין ער.
עפעס א תלמיד חבר פין בעשה"ק שרייבט, איך וועל איבערפרעגן דעם נאמען. אז פאר תקיעות שופר האט זיך דער בעשה"ק אויפגעשטעלט אין געזאגט נאר געציילטע ווערטער. דער ספר זאגט עס נאך אין אידישער שפראך. ער האט געזאגט בערך אזוי, "אידן אייבערשטער, אייבערשטער אידן, ס'איז איינס".
איך וועל עס בעסער איבערזאגען בעזהשי"ת נאכען איבערקוקען אין מקור.

[יאיר]

איך האב מורא אז דער רעיון גרעניצט זיך מיט הגשמה, נישט קיין אויסנאם אין דער וועלט פון קבלה.

עס גרעניצט אבער עס איז נישט דאס. יחי ההבדל הקטן.

און לאז מיך טאקע באלעבן דעם הבדל הקטן: עס וואלט געווען הגשמה ווען איך וואלט דערקלערט אז זהו זה! מיר האבן געפאקט ג-ט באהאלטן אינעם עפל, און אט איז ער: יעדער קען אים יעצט זען! דא אבער, האב איך נאר מגדיר געווען *אונזער השגה* (עכ"פ, מיין השגה) אין דעם חלק אלוקי. דאס איז טאקע הגשמה, אבער פארט א באין-ברירה'דיגע זאך, אויב וויל מיר רעדן פון די זאכן *דא*.

די אמאליגע עובדי עבודה זרה פלעגן האלטן פונקט דאס זעלבע אויף זייערע עבודה זרות (ע"פ רוב), און אויף אזעלכע עבודה זרות האט די תורה געזאגט, "לא תעשון אתי אלהי כסף ואלהי זהב".

[נשמה יתירה]

די אמאליגע עובדי עבודה זרה פלעגן האלטן פונקט דאס זעלבע אויף זייערע עבודה זרות (ע"פ רוב), און אויף אזעלכע עבודה זרות האט די תורה געזאגט, "לא תעשון אתי אלהי כסף ואלהי זהב

גיט געפרעגט

בן פורת יוסף קונטרס אחרון
ושמעתי ממורי, אמר שאלת הפילסוף אם לית אתר פנוי מניה, אם את כופר בעבודה זרה אם כן כופר בחלק שהוא ממנו ית'. וביאר, כי יש באדם חצר הכבד בסוד והבדילה הפרוכת לכם (שמות כו, לג), ודרך שם דוחה המותרת והצואה וכו'. משל למלך שרצה שיהיה לבנו תענוג משא"כ בדבר תמידי, ועשה עשר חומות על פי אחיזת עינים וכו', ובן מלך סבר וכו', ואחר כך נודע לו שאינו דבר רע כלל.

צפנת פענח תרומה
אמנם טעם זה לא ניתן לכתוב ולאמור בפני המוני עם, שיש בזה מקום לאפיקורסים לומר אם כן גם עובדי עבודה זרה נעשו כסא וכו', ובאמת זה אינו, כי יש הבדלה כמו שביאר מורי זללה"ה, ודפח"ח.

צפנת פענח תרומה
ומן העפר אשר יהיה בקרקע המשכן יקח הכהן ונתן אל המים וגו'. ושמעתי ממורי זללה"ה פי' בזה עפ"י ביאור משנה דאבות (פ"ה מי"ג) ד' מדות בנותני צדקה וכו' והקושיא מפורסמת איך הוא ד' מדות דמדה זו לא יתן ולא יתנו אחרים אינו מנותני הצדקה וכן ד' מדות בהולכי לבה"מ וכו' וביאר לי שאלת חלום וכו' וביאר פסוק (תהלים קי"ט נ"ט) חשבתי דרכי ואשיבה רגלי אל עדותיך על פי מדרש (עי' בר"ר ב ה) ויהי ערב (בראשית א ה) אלו מעשיהם של רשעים ויהי בוקר (שם) אלו מעשיהם של צדיקים ואיני יודע באיזה מהם חפץ כשהוא אומר וירא אלהים את האור כי טוב הוי במעשיהם של צדיקים חפץ כשהוא אומר (שם ג) וירא אלקים את האור כי טוב הוי במעשיהם של צדיקים חפץ יותר והוא תמוה וכי ס"ד שחפץ במעשה רשעים וביאר מה שקיבל מרבו [עי' תולדות בלק א' ע"א: דרבו של מורי זלה"ה היה אחיה השילנו ] כי דוד המלך ע"ה הי' במזל שלא עלו לו מחשבותיו בעבודת השי"ת כהוגן והוא מצד מזל שבתאי המקבל מבינה וכו' לכך הי' חושב בדרכיו הגשמי וממילא היה בהיפוך וכו' וזהו שאמר חשבתי דרכי ואז ואשובה רגלי ר"ל אשובה להרגיל בו אל עדותיך והבן והלבנה שהוא בסוד דוד מלך ישראל חי וקיים [זח"א קצ"ב:] אין לה אור מעצמה רק מה שמקבלת מן השמש כנודע לחכמי התכונה אמנם יש תועלת ויתרון לאור מן החושך דהיינו מעלת יתרון האור ניכר מצד החושך וכן החכם מצד הטפש וניכר מעלת הצדיק מצד הרשע והתענוג מכח הנגע והיסורין ומעלת הדעת נודע מכח השכחה א"כ נעשה זה כסא לזה כמו יד האדם המושיט דבר למעלה אז הוא בעצמו שם וזהו מעלת גזרה שוה כי ברוחני אחר שיש לו שיווי בצד מה נעשה אחד ולכן דנין בגז"ש גם למיתה החמורה וכן כתב הרמב"ם [מורה נבוכים ח"א פנ"ו] שגרגר חרדל מצד שהוא עיגולי כדורי שוה לרקיע וכו' אמנם לפ"ז יש מקום לטעות לעע"ז מאחר שהכל נעשה כסא זה לזה א"כ באמת הכל נכנס באחדות א' וכו' אפס שזה אינו כי יש הבדלה וכו' רק התענוג שנמשך אחר שסר השכחה הוא נכנס באחדות והשאר יורד למטה בסוד הבדלה וכו' וז"ש ואיני יודע באיזה מהם חפץ מאחר שגם מעשה הרשעים הוא כסא למעשה הצדיקים א"כ הכל אחדות א' לכך נאמר וירא אלקים את האור כי טוב אלו מעשיהן של צדיקים כי במעשה הרשעים צריך הבדלה וכו' ובזה יובן כי יש ד' מדות בנותני צדקה כי זה שאינו נותן נעשה כסא להנותן בדרך הנ"ל ודפח"ח עיי"ש ההמשך ונחזור לביאור מורי זללה"ה בפסוק הנ"ל כי יש מעשה הרשעים, אכילה ושתי' ושמחה ושחוק וכיוצא, ויש מעשי תענית וצום ובכי ומספד וכיוצא, אמנם כשנתגברה חולי המרה שחורה ע"י עצבות וסיגופי' וכיוצא אז צריך לאחוז במדות הרשעים לאכול ולשתות ולשמוח להסיר החולי הנ"ל, ולפעמי' כשרואה היצה"ר מתגבר בו ילבש שחורים ועצבות וכל זה צריך לשקול במאזני שכלו, וז"ש ואיני יודע באיזה מהם חפץ וכנ"ל ואם אין לו דעת להכריע איזה דרך הטוב ילך לת"ח שהם רופאי הנפשות וכמ"ש הרמב"ם בפ"ב מהלכ' דיעות (ה"א) יעו"ש. ובזה יובן [במדבר ה י"ב] איש כי תשטא אשתו שהוא החומר והגוף שע"י נטה ושטה מדרך היושר ואינו יודע באיזה דרך יבחר וכנ"ל אז והובא אל הכהן שהם רופאי הנפשות וז"ש ולקח הכהן מים קדושים הם דברי תורה אל כלי חרש ר"ל להלביש במשל ומליצה ויאמר לו תוכחת מוסר שיהי' לו רפואה ע"י מאזני שכלו הקודש אמנם אם יתגאה בזה שוב אין דבריו נשמעין לכך עצה היעוצ' מן העפ' אשר יהי' בקרקע המשכן יקח הכהן וגו' ר"ל שיקח הכהן מדות השפלו' כעפר שבקרקע המשכן ויתן אל המים של תורה ומוסר ודפח"ח.

[נולד מאוחר]

איז מלא כל הארץ כבודו א אידשע מושג?
ווערט עס דערמאנט און מקרא אדער תלמוד?
כהאב מורא סאיז נולד מאוחר.

[נולד מאוחר]

לולקע , איז די טעם פון די קאקאש קעק מער גאט ווי די אקאש קעיק איטסעלף?
ווען איך שפיער די טעם בין איך מער דבוק און השם ווי ווען איך טאטש אן די קעיק?

[יאיר]

נשמה יתירה,
איך זע אז דער תולדות פרעגט עס, אבער לדאבוני בין איך נישט בקי אין ספרי חסידות און איך פארשטיי נישט זיין תירוץ, אפשר וואלטסטו געוואלט עס מסביר זיין אויף פלעין אידיש?
דער אמת איז, וואס דארפן מיר אויפפרישן די אלטע מחלוקת'ן צווישן מתנגדים און חסידות? איך וואלט אבער דאך געקענט באשטיין צו הערן א קלארער ענטפער פון אונזערע גדולי החסידות דפה קאווע שטיבל.

דור מה רמו עניו, ומילין לצד עלאה מללו: אלה אלקיך ישראל, כל עץ וכל אבן, ומגלים פנים בתורה שלא כהלכה בפסוק: ברוך כבוד ה׳ ממקומו, ובפסוק: ואתה מחיה את כולם. הוי על הרום הרעים שבהם שבדו מלבם משפט חדש ואולפין חדת, ושתו תלמידים הבאים אחריהם, ושם שמים מתחלל על ידיהם…

ולפי הנשמע אין במדינות ליטא מי שירום לבבו שלא לבטל דעתו מפני דעת הגאון החסיד ולאמר בפה מלא אין בפיהו נכונה ח״ו, כ״א במדינות הרחוקות כתוגרמא ואיטלייא ורוב אשכנז ופולין גדול וקטן. ובזאת חפצתי באמת, ובפרט בענין האמונה אשר לפי הנשמע במדינותינו מתלמידיו אשר זאת תפיסת הגאון החסיד על ס׳ ליקוטי אמרים ודומיו, אשר מפורש בהם פי׳ ממלא כל עלמין ולית אתר פנוי מיניה כפשוטו ממש, ובעיני כבודו היא אפיקורסות גמורה לאמר שהוא ית׳ נמצא ממש בדברים שפלים ותחתונים ממש, ולפי מכתב מעלתם ע״ז נשרף הספר הידוע, ובפירוש מאמרים הנזכרים יש להם דרך נסתרה ונפלאה, ומלא כל הארץ כבודו היינו השגחה וכו׳.

ומי יתן ידעתיו ואמצאהו ואערכה לפניו משפטינו להסיר מעלינו כל תלונותיו וטענותיו הפילוסופיות אשר הלך בעקבותיהם לפי דברי תלמידיו הנ״ל לחקור אלקות בשכל אנושי, וכאשר קבלתי מרבותי נ״ע תשובה נצחת על כל דבריו.

גענומען פון דא.

[נשמה יתירה]

לולקע , איז די טעם פון די קאקאש קעק מער גאט ווי די אקאש קעיק איטסעלף?
ווען איך שפיער די טעם בין איך מער דבוק און השם ווי ווען איך טאטש אן די קעיק?

וואס מיינט "גאט" ביי דיר? וואס מיינט "דבוק און השם" ביי דיר?

[איחוד פעלד]

נשמה יתירה,
איך זע אז דער תולדות פרעגט עס, אבער לדאבוני בין איך נישט בקי אין ספרי חסידות און איך פארשטיי נישט זיין תירוץ, אפשר וואלטסטו געוואלט עס מסביר זיין אויף פלעין אידיש?
דער אמת איז, וואס דארפן מיר אויפפרישן די אלטע מחלוקת'ן צווישן מתנגדים און חסידות? איך וואלט אבער דאך געקענט באשטיין צו הערן א קלארער ענטפער פון אונזערע גדולי החסידות דפה קאווע שטיבל.

דור מה רמו עניו, ומילין לצד עלאה מללו: אלה אלקיך ישראל, כל עץ וכל אבן, ומגלים פנים בתורה שלא כהלכה בפסוק: ברוך כבוד ה׳ ממקומו, ובפסוק: ואתה מחיה את כולם. הוי על הרום הרעים שבהם שבדו מלבם משפט חדש ואולפין חדת, ושתו תלמידים הבאים אחריהם, ושם שמים מתחלל על ידיהם…

ולפי הנשמע אין במדינות ליטא מי שירום לבבו שלא לבטל דעתו מפני דעת הגאון החסיד ולאמר בפה מלא אין בפיהו נכונה ח״ו, כ״א במדינות הרחוקות כתוגרמא ואיטלייא ורוב אשכנז ופולין גדול וקטן. ובזאת חפצתי באמת, ובפרט בענין האמונה אשר לפי הנשמע במדינותינו מתלמידיו אשר זאת תפיסת הגאון החסיד על ס׳ ליקוטי אמרים ודומיו, אשר מפורש בהם פי׳ ממלא כל עלמין ולית אתר פנוי מיניה כפשוטו ממש, ובעיני כבודו היא אפיקורסות גמורה לאמר שהוא ית׳ נמצא ממש בדברים שפלים ותחתונים ממש, ולפי מכתב מעלתם ע״ז נשרף הספר הידוע, ובפירוש מאמרים הנזכרים יש להם דרך נסתרה ונפלאה, ומלא כל הארץ כבודו היינו השגחה וכו׳.

ומי יתן ידעתיו ואמצאהו ואערכה לפניו משפטינו להסיר מעלינו כל תלונותיו וטענותיו הפילוסופיות אשר הלך בעקבותיהם לפי דברי תלמידיו הנ״ל לחקור אלקות בשכל אנושי, וכאשר קבלתי מרבותי נ״ע תשובה נצחת על כל דבריו.

גענומען פון דא.

אין היכל הבעש"ט א גרויס אריכות.

[לעיקוואד]

איך האב מורא אז דער רעיון גרעניצט זיך מיט הגשמה, נישט קיין אויסנאם אין דער וועלט פון קבלה.

עס גרעניצט אבער עס איז נישט דאס. יחי ההבדל הקטן.

און לאז מיך טאקע באלעבן דעם הבדל הקטן: עס וואלט געווען הגשמה ווען איך וואלט דערקלערט אז זהו זה! מיר האבן געפאקט ג-ט באהאלטן אינעם עפל, און אט איז ער: יעדער קען אים יעצט זען! דא אבער, האב איך נאר מגדיר געווען *אונזער השגה* (עכ"פ, מיין השגה) אין דעם חלק אלוקי. דאס איז טאקע הגשמה, אבער פארט א באין-ברירה'דיגע זאך, אויב וויל מיר רעדן פון די זאכן *דא*.

די אמאליגע עובדי עבודה זרה פלעגן האלטן פונקט דאס זעלבע אויף זייערע עבודה זרות (ע"פ רוב), און אויף אזעלכע עבודה זרות האט די תורה געזאגט, "לא תעשון אתי אלהי כסף ואלהי זהב".

קודם כל, דער פראבלעם דא איז נישט הגשמה וויבאלד מזאגט נישט אויף קיין שום פרט גשמי שהוא האלוה.
אויב פראבלעם איז דאס עבודה זרה וריבוי באלוהות.
פון ווי נעמסטו אז דאס האבען די אמאליגע עובדי ע"ז געזאגט אויף זייערע עבודה זרות? אין דער תורה שטייט עס זיכער נישט. לויט דוד המלך און ישעיה הנביא האבן די עובדי עבודה זרה באמת געהאלטן אז דער האלץ (אדער אפשר מלאך/כח/כוכב המרומז בו) איז גאט און האט זיי באשאפען און האבען נישט געזאגט די אלע טיפע תורות.

און אפשר אה"נ, אפשר טאקע אויב איז דא אן עובד ע"ז וואס איז דאס אזוי מסביר איז לא על זה דברה תורה?

לעצטנס האב איך גערעדט מיט עפעס א קאטולישער גלח, איז ער מיר מסביר דער גאנצער שילוש זייערע פונקט אזוי חסידיש-קבליסטיש. איך קלער אז אין זיין קלויסטער מעג מען אריינגיין בלי שום חשש ע"ז והגשמה. דער איסור ע"ז איז לכאורה נאר ווער עס נעמט עס אן כפשוטו אז סדא מער ווי איין גאט אדער כח עליון.

[ברסלבער]

מען דערציילט אויפ'ן הייליגן ראפשיצער רב זי"ע אז ווען ער איז געווען א יונגל האט אים איינער געזאגט "איך געב דיר א גילדן אויב דו זאגסט מיר ווי דער באשעפער וואוינט", האט דער קלוגער יונגל געענטפערט "איך געב דיר צוויי גילדן אויב דו זאגסט מיר ווי דער באשעפער וואוינט נישט.

פאר א לענגערע הסבר עפ"י תורת החסידות אינעם ענין פון מלא כל הארץ כבודו קוקט דא

[היימישער ליטוואק]

לעיקוואד,
רחמנא ליצלן מהאי דעתא. (איך בעט דיר, מעק אויס דיין הודעה און איך וועל אויסמעגן מיינע!!)
דאס איז די סכנה אויף וועלכע דער גר"א האט אנגעוויזן!
ביסט פארנארט? די "טיפע הסברים" זענען אסאך אסאך עלטער פון דעם גלח מיט וועמען דו האסט גרעדט. עס גייט צוריק הונדערטע יאר, און שוין בימי הראשונים האבן זיי זיך מתפלפל געווען איבער אחד שהוא שלש וכו'. און דאך איז אנגענומען אז זיי זענען עוע"ז עכ"פ בשיתוף.
ועיין תשובות הריב"ש לגבי החילוק בין מאמיני השלישיות (=הנוצרים) להמקובלים, ואכמ"ל בזה.
אבער צו זאגן אז עבודה זרה פון די תורה איז נאר אזא איינער וועלכער גלייבט 'כפשוטו' אז זיין האלצערנע גטשיק האט באשאפן די וועלט, אבער אויב לייגט ער אריין עפעס טיפערע חשבונות דאן איז דאס שוין נישט ע"ז, דאס איז שקר און הס מלהזכיר.
ועיין גם ברמב"ם ריש הלכות עבודה זרה, שעיקר העבודה זרה התחיל ע"י שאמרו ליתן כבוד להמשמשים ולכן "...ראוי לאבד ולשבר כל הצורות כדי שלא יטעו בהן כל העם כמו אלו שהם מדמים שאין שם אלוה אלא אלו". אין אנדערע ווערטער, אפילו דער וואס דינט נאר אלס געבן כבוד פאר די משמשים און עבדים פון הקב"ה, איז דאך נאך אלס א מצוה צו צוברעכן כדי מ'זאל נישט צוקומען דארך דעם צו די גרויסע טעות. און כנראה אז דאס איז דער דין פון עבודה זרה הכתוב בתורה.

[לולקע-ציבעך]

און לאז מיך טאקע באלעבן דעם הבדל הקטן: עס וואלט געווען הגשמה ווען איך וואלט דערקלערט אז זהו זה! מיר האבן געפאקט ג-ט באהאלטן אינעם עפל, און אט איז ער: יעדער קען אים יעצט זען! דא אבער, האב איך נאר מגדיר געווען *אונזער השגה* (עכ"פ, מיין השגה) אין דעם חלק אלוקי. דאס איז טאקע הגשמה, אבער פארט א באין-ברירה'דיגע זאך, אויב וויל מיר רעדן פון די זאכן *דא*.

די אמאליגע עובדי עבודה זרה פלעגן האלטן פונקט דאס זעלבע אויף זייערע עבודה זרות (ע"פ רוב), און אויף אזעלכע עבודה זרות האט די תורה געזאגט, "לא תעשון אתי אלהי כסף ואלהי זהב".

איך, מיט מיין קליינעם שכל, טראכט אז דער חילוק צווישן דעם עובד עבודה זרה און דעם מאמין וואס האלט דעם "אין עוד מלבדו" ליגט אין א קלייניגקייט. ביידע שטעלן זיך אפ אויף די טיף-העכערע כוחות וואס ליגט איבעראל באהאלטן. דער עובד עבו"ז בלייבט דארט שטיין, ביי די כוחות און העכערקייטן אליין, און "דינט" זיי. (וואס "דינען" מיינט איז א סוגיא פאר זיך. אבער לענינינו איז גענוג סתם דאס ווארט, עבודה -- וואס זי זאל נאר נישט מיינען.) דער מאמין זעט אין די כוחות אן אנטפלעקונג פון דעם אין-סוף, מיט וועמען מיר מוגבלים קענען האבן "שייכות" נאר דורך זיין באשאף. מיר קענען דאך קיינמאל נישט אנקומען ביז אין סוף, בלייבט אונז איבער די ברירה צו געפינען דעם חלק אלוקי וואס געפינט אין יעדער זאך. מען דארף אבער געדענקען אז דאס איז נישט "די זאך אליין", נאר מיר קענען פשוט נישט גיין ווייטער מחמת קוצר המשיג ורוחב המושג.

כ'ווייס נישט צי דאס איז אמת. (כ'געדענק פשוט נישט צי איך האב דאס געהערט/געזען, צי אליין אויסגעטראכט.) אבער אויב יא, איז דער חילוק צווישן עבו"ז און עבודת השם ממש א חוט השערה.