ונבנתה העיר האט געשריבן:לאמיך קלאר מסביר זיין פון וואס איך רעד.
בזכותו של פ"ק האביך געקויפט און אנגעהויבן ליינען דעם בוך The elegant universe פון ברייען גרין, און כ'בין ארויס פון התפעלות ווי ער איז מסביר די א"ב פון רעלאטיוויטי אזוי פשוט און געשמאק, געמישט מיט פשוטע משלים און הוכחות, אז אפי' אן עם הארץ ווי מיר קען עס פארשטיין.
האט מיר געכאפט א שטיקל חשק [כהמשך, אדער בעסער געזאגט: כהקדמה, צו פ"ק אשכול], אפצושרייבן זיין ווערק פרק ביי פרק - וויפיהל די צייט וועט ערלויבן - דא אין שטיבל, סיי עס זאל ביי מיר קלאר ווערן, און סיי אז קיין תינוק ותינוקת מדן ועד באר שבע זאלן נישט האבן קיין תירוץ אויף נישט וויסן די פשוטע א"ב פון ספעשל רעלאטיוויטי.
ביניך נישט פונקט אין די גוסטע זיך צו פארבינדן מיט ברייען גרין, ממילא פרעג איך דא ביי די מומחים אין פלאגיאריזם זיי זאלן מיר פסק'נן די שאלה.
און עס איז געבליבן להתירא, וועל איך פראבירן אנצוהייבן דעם שיעור, יעזרני ה' ע"ד כבוד שמו.
[center]--------------------------------[/center]
[center]דער שיעור איז געבויעט אויפן בוך The elegant universe פון ברייען גרין.[/center]
במאמר המוסגר: איך האלט נאך אינמיטן ליינען דעם בוך, און כ'האלט נאך ווייט פון ארויסהאבן די תורה על בוריה, דאס וואס איך שרייב האף איך ארויסצוהאבן, אבער ווייטער טיעפער און זייטיגער וועליך מן הסתם נישט קענען ענטפערן, אויב האלט איהר שוין ביי יענע מדרגה קוקט אריין אין פ"ק אשכול, אפשר וועט אייך דארט פארענטפערט ווערן.
דר"א, וויפיהל כ'האב שוין געליינט פונעם בוך איז מיר אויסגעקומען אז וועלנדיג עס האלטן אויף א באקוועמע מדרגה און אויפן שפראך פונעם עמך, איז ער אמאל מוותר פון אריינקריכן גאר גאר טיף, אבער מצד שני האביך שוין געהאט אז קודם לייגט ער עפעס אראפ כלליות'דיג און אויבערפלעכליך, און דערנאך קומט ער צוריק צו די פרטי פרטים, אלזא: סיט בעק ענד אינדשוי די רייד.
[center]------------------------[/center]
[center]פרק א'[/center]
צעהן יאהר האט אלבערט איינשטיין זיך געמוטשעט מיט א פאראדאקס בנוגע די ספיד אוו לייט און די כללים פון תנועה, לויט ווי אייזיק ניוטאן האט עס געהאט אוועקגעשטעלט, ביז ער האט מחדש געווען די טעאריע פון ספעשל רעלאטיוויטי, און אין יוני 1905 האט ער עס אריינגעשיקט אינעם דייטשן Annals of Physics, איבערדרייענדיג דערמיט אויף אייביג די סאמע יסודות פון די וועלט און איהרע אייגענשאפטן, מיט מסקנות וואס זענען סותר די פשוט'סטע הנחות וואס מיר בויען אויף וואס מיר עקספיריענסן אינעם טאג-טעגליכן לעבן.
[center]דער פאראדאקס[/center]
דער פאראדאקס וואס האט געמוטשעט איינשטיין [און אזוי אויך אלע וועלט'ס פיזיקער, נאר צום מזל האט איינשטיין נישט געוואוסט דערפון, ווייל זיי זענען געגאנגען מיט קרומע מהלכים] איז אזוי:
אין די מיטעלע 1800 יאהרן האט דער סקאטישער סייענטיסט James Clerk Maxwell אויסגעבויעט די טעאריע פון Electromagnetism, איינע פון די תוצאות פון זיין ארבעט איז געווען אז עלעקטרא-מאגנעטיק כוחות פארן מיט א באשטימטע אומטוישבארע שנעלקייט, א שנעלקייט וואס איז אויסגעקומען צו זיין גענוי ווי די שנעלקייט מיט וואס ליכטיגקייט פארט – ספיד אוו לייט, וואס פון דעם האט זיך מאקסוועל געכאפט אז 'לייט' איז טאקע א געוויסער סארט עלעקטרא-מאגנעטישער וועיוו, וואס ווען עס טרעפט זיך צוזאם מיט די קעמיקאלן וואס געפינען זיך אינעם אויג ברענגט דאס די זאך וואס מיר רופן 'זעהן'.
עכ"פ, וואס עס איז אונז נוגע איז אז מאקסוועל והבאים אחריו האבן מוכיח געווען אז אלע עלעקטרא-מאגנעטישע וואלן, ובתוכם זעה'דיגע ליכטיגקייט, פארן אלעמאל מיט זייער באשטימטע שנעלקייט, זיי שטעלן זיך קיינמאל נישט אפ, מען קען זיי קיינמאל נישט פארשטייטערן - לייט פארט אלעמאל מיט די ספיד אוו לייט.
אלעס איז פיין און וואויל ביז מיר וועלן פרעגן: וואס וועט געשעהן אויב מיר וועלן נאכלויפן א שטראם פון ליכטיגקייט - מיט די שנעלקייט פון לייט ספיד?
איז שכל הישר, מושרש אין ניוטאן'ס געזעצן פון תנועה, זאגט, אז מיר וועלן דעריאגן די ליכטיגקייט, אזוי אז ס'וועט אויסזעהן ווי די ליכטיגקייט איז געבליבן שטיין אויף איין פלאץ, פונקט ווי ווען מען פארט אויפן סאבוועי און אויפן דערנעבנדיגן טרעק פארט נאך א באן מיט די זעלבע שנעלקייט, זעהט עס אויס ווי מיר ביידע שטייען אויפן פלאץ [סטעישאנערי],
דא שטעקט אבער דער פראבלעם, לויט די טעאריע פון מאקסוועל, און אזוי האט מען באשטעטיגט דורך פארשידענע אבזערוואציעס, איז נישט דא אזא מציאות פון שטייענדיגע ליכטיגקייט, ס'איז נישט קיין נפק"מ וואס דיין מצב איז, אלעמאל וועסטו זעהן ווי די ליכטיגקייט אנטלויפט פון דיר [אדער לויפט צו דיר] מיט די ספיד אוו לייט.
כדי צו פארענטפערן די פראבלעם האט איינשטיין מחדש געווען די טעאריע פון ספעשל רעלאטיוויטי, און מיט דעם איבערגעדרייעט אויף אייביג אונזער הבנה פון זמן און מקום, און ווי די פשוט'סטע פאקטען אין די וועלט זענען אנדערש פאר צוויי יחידים וואס אבזערווירן איהר [אבזערווערס], עז ווי שאל סי אין די נעקסטע פרקים.
כאטש איך פארמאג א הויפן קושיות וואס כ'וויל פרעגן, וועל איך מיך אבער דערווייל צוריקהאלטן ווייל כ'פארשטיי פון דיינע ווערטער אז במשך וועסטו צוריקקומען אין מער טיפער אריינגיין אין די מושגים וועלכע האסט נאר אנגערירט אויפן שפיץ גאפל, און האפענטליך וועלן די קושיות פון זיך אליין אוועקפאלן ביז דעמאלטס.
] פון ליידיגע ספעיס.
