דער מעמד הר סיני אויפרייס

[נשמה יתירה]

פארוואס אבער איז אלעס נאר גוט אויב מען האט אפאר גריכישע נעמען? נאר ווען מען צייכענט צו וויקיפעדיע איז מען א חכם דא? איך בין מודה אז אט די טענה מיינער האט מיך אביסל אנטוישט און דערפאר מסופק געווען צו איך זאל ווייטער שרייבען דא. אבער איך זעה נאכאמאל און נאכאמאל אז עס איז דא אסאך שרייבערס דא וואס זוכען דעם אמת, וויל איך דעריבער מקיים זיין דעם חבר אני לכל אשר יראוך, און זיך משתתף זיין לפי מיטב הבנתי.
וכאן מצא הבעל חוב מקום לגבות את חובו. איך האב געזעהן אן אשכול ווי שיטה מקובצת זאגט אז ער גלייבט נישט אין בעשה"ק. זיין גאנצע נקודה איז בענין די מוגזמדיגע מעשיות. פרעג איך יעצט פון שיטה, הזאת נעמי? מיינסטו אז דאס איז וואס די בעשה"ק האט מחדש געווען? מילא ווען דו זאגסט אז דו האסט דורכגעטון ספרי בעשה"ק וספרי המגיד און דו פארשטייסט אנדערש, החרשתי. כאטש איך וואלט אוודאי דעמאלט אויך געוואלט וויסען מהיכן דנתני. אבער די נארישע מעשיות? דאס איז מכריע יא בעשה"ק נישט בעשה"ק? ביטע שיין.

ברוכים החוזרים. דו שרייבטס גאר הערליכע זאכען. צו רוב פון זיי בין איך איינשטימיג. איך וועל אי"ה אנצייכענען מיינע פוינטס אף קאנטענשאן.
בענין די "גריכישע ווערטער". עס איז אפשר אמת אז ווען מען טרעפט א פילוסוף זאגען עפעס ענליכס צו דאס וואס מען זאגט דא באן אונז איז עס כמוצא שלל רב. די סיבה איז ווייל די געווענליכע וועג וויאזוי מען זאגט אונז זאכען איז דוקא אהן קיין הבנה ושכל, און אפי' קעגען די שכל. איז דאך נישט מער ווי נארמאל אז ווען מען זעהט ווי פילוזופען, וואס זייער גאנצע מהלך איז לכאורה געווען צו זעהן וואס די שכל זאגט, זאגען אויך דאס זעלבע, איז דאס זייער מאמת די זאך. יא, מען לערנט אונז אויס אז מיר זאלען נישט טראסטען דאס וואס מען פארקויפט אונז. האלטסטו דען אנדערש.
גראדע געדענק איך ווי די האסט מרמז געווען אז דו אויך איז יש לך יד ושם בה'גריכישע ווערטער'. נו וואס פשט?
והיינו טעמא דשופר היינו טעמא דמגילה. וואס זאל שיטה טוהן אויב די איינציגסטע זאך וואס מען לערנט אונז בנוגע דרך הבעל שם איז "נארישע מוגזמדיגע מעשיות". כאטש דער זעלבער וואס האט געזאגט נשתכחה אויף תורתו של הבעש"ט האט אויך כופר געווען און אלע מעשיות. אעפ"כ איז דאך כך דרכם כסל למו פינעם עולם גולם. מען גרייכט אייביג דוקא צום lowest common denominator. די רמב"ם האט זיך שוין גערעגט אויף די מענטשען וואס ביי זיי איז וואס מער קעגען שכל בעסער.
דארפטו אויב אזוי פארשטיין די נטייה מאמת צו זיין ביי די גריכישע, דייטשע, פראנצוזישע פילוזופען.

עולם גולם פארשטיי איך. אבער דא זענען מיר דאך חכמים. מיר אנאלאזירען אלעס דא נישט לויט די נעמען פון די מענטשען וואס זאגען דאס נאר לויט די ריכטיגקייט פון די ווערטער. דערפאר האב איך א שטיקעל טענה.
איך האב בדוקא נישט געוואלט צושטעלן שאפאנהועיר צו דאס וואס איך האב געשריבען יעצט און פריער, חאטשיק איך האב לאנג געוואוסט די ענדליכקייט פון זיינע נקודות צו די נקודה פון תורת הבעשה"ק וואס מיר רעדען דא. אמת עס איז מסתבר אז אויב איך וועל ווארפען נעמען פון פילוזפען וועלען מער מענטשען משים לב זיין. מען פארלירט אבער דעם אייגענארטיקע כח המחשבה.
אז מען רעדט שוין יא פון דעם פילוזוף של מרה שחורה, איז אינטערסאנט אז די איינציגסטע וועג לויט אים ארויסצוגיין פון דעם עולם של בהלה ורעות רוח, איז זיך מעמיק זיין אין די פשוטע טעגליכע מציאות אויף אן אופן וואס מען גייט ארויס פון די הגדרות והגבלות. דאס איז אויך זיין הבנה אויף 'ארט', און טאקע דוקא האללענדישע בילדער פון טאג טעגליך לעבן.
The individual is then able to lose himself in the object of contemplation and, for a brief moment, escape the cycle of unfulfilled desire by becoming "the pure subject of will-less knowing
דאס איז דאך די ענין פון בעשה"ק לקשר מחשבה אל המעשה און מחשבה איז 'אין', דהיינו ארויסגיין פון אלע הגדרות. ויש להאריך בזה.
האב איך שוין יוצא געווען מיט נעמען ווארפעריי על אפי ועל חמתי.

[פשוט-קאמפליצירט]

ער האט א צווייטע שטיקעל אויף מחשבה ווי ער טענהט אז דער בעשה"ק איז מסביר די ענין פין קוואנטוו פיזיקס

עשה נא עמדי חסד און ברענג אהער יענעם שטיקל. דארף זיין אינטערעסאנט ביז גאר!

[נשמה יתירה]

ער האט א צווייטע שטיקעל אויף מחשבה ווי ער טענהט אז דער בעשה"ק איז מסביר די ענין פין קוואנטוו פיזיקס

עשה נא עמדי חסד און ברענג אהער יענעם שטיקל. דארף זיין אינטערעסאנט ביז גאר!

ביז אהער ביסטו שוין צו אלעם מסכים?
אויב יא בעט איך דיך זייער אז דו זאלסט מסביר זיין דאס לעצטע שטיקל אין די מאמר וואס איך האב געברענגט פריער. איך מיין עס מיט אן אמת, פשוט ווייל מיט דיין געוואלדיגען פעדער ביסטו דאך בכח צו מאכען קאמפליצירטע זאכען פשוט.
כוונתי אויף דעם שטיקל

ואם תקשה, למה רואים אנו שאנו חושבים הרבה דברים ואין הם מתגשמים במציאות. אולי התירוץ הוא שהדבר תלוי באמונה בכל ענין הזה. שכן עיין ערך נס וטבע וערך בטחון, דמבאר הבעשה"ק דבאמונה חזקה היה צריך להיות שהחומץ ידלוק כמו שמן. ועד כדי כך גודל כח האמונה ובטחון, שבכדי להעניש אדם צריכים ליטול ממנו מדריגת הבטחון, ואם ישאר בבטחונו אז, ותגזר אומר ויקם לך ולא יהיה אפשר [כביכול] שיארע לו שום דבר רע.
ואולי ההבנה בזה היא על פי מה שאנו רואים בטבע שעל ידי מחשבת האדם הוא עושה כל פעולתו. דכד נעיין הדבר תמוה, איך באמת הפעולות נעשות בגלל שכך עלה במחשבה, שכאשר האדם חושב שרוצה להזיז את ידו, ומיד ידו הוזזה כמחשבתו. ורגילים להסבר הסבר הדבר, שכאילו המוח של האדם ציוה להיד שתזוז. אבל בוודאי שזה אינו ההסבר, דבלתי אפשרי לצוות ליד כלום. ויש אלו שמבארים שהכל הוא מצד גדרים פשוטים ביסודות הבריאה הגשמי, והכל הוא כמו כלי המחשבים של זמנינו, שנקודות קטנות עם גדרים מסיומים גורמים לתוצאות ותוצאי תוצאות . ואז הוא כאילו כל המחשבה היא ענין של גדרים גשמיים. אבל הרי הם עושים ממחשבה רוחנית פעולה גשמית. דהיינו שהם מדמים לומר שכל מחשבותינו הוא בעצם כמו המחשבים הללו. ורואים הדברים שם בהיבט של גשמיות הדברים. ואינם יודעים שהדבר הוא בהיפך ממש. דכל הנקודות הקטנות של המחשבים וכן כל דבר גשמי הוא בעצם מחשבה ורוחני, כמבואר כאן מדברי הבעשה"ק .
אולם על פי שהתבאר לעיל בדברי הבעשה"ק נראה להיפך ממש. דהיינו כפי שאנו מבינים כאן שכל גדר גשמי הוא באמת המחשבה הרוחנית [רוחני הוא ענין של בלי צימצום, שהוא יסוד ועומק המחשבה כמבואר לעיל במבוא], א"כ מובן שגם בענין הזזת יד ההבנה בזה היא שכיון שחושב האדם בידיעה ברורה שכך יהיה הדבר, היינו שידו תזוז, אז כך הוא האמת. היינו מכיון שכמבואר שבאמת הכל הוא מחשבותינו, א"כ ברור שכל מה שאנו חושבים כך הוא הדבר, שהרי היינו הך. [ואנו התרגלנו לחשוב שיש לנו כוחות מסוימות הללו וכדו'. ולכן יש לנו הכוחות באמת. וכמבואר מהבעשה"ק שאם היינו משוכנעים בבירור גמור שחומץ הזה דולק, אז כך הוא האמת. אבל אם אין אנו משוכנעים בזה, ואנו חושבים שבוודאי אינו דולק, אז בדיוק כך יהיה, ולא ידלוק. וכידוע שכך הוא שיטת הבעשה"ק בענין בטחון. [ויש מגדולי אחרונים ז"ל שחלקו ע"ז. וח"ו אין מכריעים כאן אלא הולכים בדרך של בעשה"ק אור שבעת הימים]. ולכן הכל תלוי כפי מה שאנו יודעים ודביקים בהענין הנ"ל, ומקשרים המעשה במחשבה לידע שהכל שורשה במחשבה של אי"ן.

איך מיין נישט דא קיין טשעפע חלילה, איך מיין באמת.

[פשוט-קאמפליצירט]

עשה נא עמדי חסד און ברענג אהער יענעם שטיקל. דארף זיין אינטערעסאנט ביז גאר!
ביז אהער ביסטו שוין צו אלעם מסכים?

כ'שטעל אויף דער חזקה אז ס'איז גוט (חזקה על חבר אז ער טראסקעט נישט ארויס פון זיינע הענט עפעס וואס נישט משהו-משהו)

אדער וועל איך צואווארטן אויף לולקע ציבעכ'ן זיך צו נעמען דערצו און דאס מסביר זיין.

[פשוט-קאמפליצירט]

כוונתי אויף דעם שטיקל

ואם תקשה, למה רואים אנו שאנו חושבים הרבה דברים ואין הם מתגשמים במציאות. אולי התירוץ הוא שהדבר תלוי באמונה בכל ענין הזה. שכן עיין ערך נס וטבע וערך בטחון, דמבאר הבעשה"ק דבאמונה חזקה היה צריך להיות שהחומץ ידלוק כמו שמן. ועד כדי כך גודל כח האמונה ובטחון, שבכדי להעניש אדם צריכים ליטול ממנו מדריגת הבטחון, ואם ישאר בבטחונו אז, ותגזר אומר ויקם לך ולא יהיה אפשר [כביכול] שיארע לו שום דבר רע.
ואולי ההבנה בזה היא על פי מה שאנו רואים בטבע שעל ידי מחשבת האדם הוא עושה כל פעולתו. דכד נעיין הדבר תמוה, איך באמת הפעולות נעשות בגלל שכך עלה במחשבה, שכאשר האדם חושב שרוצה להזיז את ידו, ומיד ידו הוזזה כמחשבתו. ורגילים להסבר הסבר הדבר, שכאילו המוח של האדם ציוה להיד שתזוז. אבל בוודאי שזה אינו ההסבר, דבלתי אפשרי לצוות ליד כלום. ויש אלו שמבארים שהכל הוא מצד גדרים פשוטים ביסודות הבריאה הגשמי, והכל הוא כמו כלי המחשבים של זמנינו, שנקודות קטנות עם גדרים מסיומים גורמים לתוצאות ותוצאי תוצאות . ואז הוא כאילו כל המחשבה היא ענין של גדרים גשמיים. אבל הרי הם עושים ממחשבה רוחנית פעולה גשמית. דהיינו שהם מדמים לומר שכל מחשבותינו הוא בעצם כמו המחשבים הללו. ורואים הדברים שם בהיבט של גשמיות הדברים. ואינם יודעים שהדבר הוא בהיפך ממש. דכל הנקודות הקטנות של המחשבים וכן כל דבר גשמי הוא בעצם מחשבה ורוחני, כמבואר כאן מדברי הבעשה"ק .
אולם על פי שהתבאר לעיל בדברי הבעשה"ק נראה להיפך ממש. דהיינו כפי שאנו מבינים כאן שכל גדר גשמי הוא באמת המחשבה הרוחנית [רוחני הוא ענין של בלי צימצום, שהוא יסוד ועומק המחשבה כמבואר לעיל במבוא], א"כ מובן שגם בענין הזזת יד ההבנה בזה היא שכיון שחושב האדם בידיעה ברורה שכך יהיה הדבר, היינו שידו תזוז, אז כך הוא האמת. היינו מכיון שכמבואר שבאמת הכל הוא מחשבותינו, א"כ ברור שכל מה שאנו חושבים כך הוא הדבר, שהרי היינו הך. [ואנו התרגלנו לחשוב שיש לנו כוחות מסוימות הללו וכדו'. ולכן יש לנו הכוחות באמת. וכמבואר מהבעשה"ק שאם היינו משוכנעים בבירור גמור שחומץ הזה דולק, אז כך הוא האמת. אבל אם אין אנו משוכנעים בזה, ואנו חושבים שבוודאי אינו דולק, אז בדיוק כך יהיה, ולא ידלוק. וכידוע שכך הוא שיטת הבעשה"ק בענין בטחון. [ויש מגדולי אחרונים ז"ל שחלקו ע"ז. וח"ו אין מכריעים כאן אלא הולכים בדרך של בעשה"ק אור שבעת הימים]. ולכן הכל תלוי כפי מה שאנו יודעים ודביקים בהענין הנ"ל, ומקשרים המעשה במחשבה לידע שהכל שורשה במחשבה של אי"ן.

איך בין א שוואכער בקי אין תורת הבעש"ט. קוואנטום פיזיקס קען איך אביסל. אט דאס שטיקל שמעקט פון קוואנטום פיזיקס, דאכט זיך.

"דהיינו כפי שאנו מבינים כאן שכל גדר גשמי הוא באמת המחשבה הרוחנית [רוחני הוא ענין של בלי צימצום], שהוא יסוד ועומק המחשבה כמבואר לעיל במבוא], א"כ מובן שגם בענין הזזת יד ההבנה בזה היא שכיון שחושב האדם בידיעה ברורה שכך יהיה הדבר, היינו שידו תזוז, אז כך הוא האמת. היינו מכיון שכמבואר שבאמת הכל הוא מחשבותינו, א"כ ברור שכל מה שאנו חושבים כך הוא הדבר, שהרי היינו הך. [ואנו התרגלנו לחשוב שיש לנו כוחות מסוימות הללו וכדו'. ולכן יש לנו הכוחות באמת. וכמבואר מהבעשה"ק שאם היינו משוכנעים בבירור גמור שחומץ הזה דולק, אז כך הוא האמת. אבל אם אין אנו משוכנעים בזה, ואנו חושבים שבוודאי אינו דולק, אז בדיוק כך יהיה, ולא ידלוק."

דו האסט אין דעם ענין מאריך געווען דא. אין א ווארט: רוחניות, זאגסטו, איז הרחבה און אפנקייט, בעת גשמיות איז צמצום.

אין קוואנטום פיזיקס, כמבואר אין דעם אשכול, איז אן נישט געהעריגע ממשות'דיגע עקזיסטענץ ביז מען קוקט אויף אים. אן אטאם איז עפעס א מין עקזיסטירט-יא-און-נישט אנדרוגינוס, וואס איז דא נאר ווי א כוואליע וואס פארמאגט בכוח א מעגליכקייט פון עקזיסטענץ. איינמאל מען קוקט אים אן, ווערט די דאזיגע ספק-עקזיסטענץ כוואליע א פאקטישע ממשות.

איז דאס נישט דער פשוט'ער אפטייטש פון רוחניות-הרחבה און גשמיות-צמצום?

[פוןדעסטוועגןדאך]

אולם על פי שהתבאר לעיל בדברי הבעשה"ק נראה להיפך ממש. דהיינו כפי שאנו מבינים כאן שכל גדר גשמי הוא באמת המחשבה הרוחנית [רוחני הוא ענין של בלי צימצום, שהוא יסוד ועומק המחשבה כמבואר לעיל במבוא], א"כ מובן שגם בענין הזזת יד ההבנה בזה היא שכיון שחושב האדם בידיעה ברורה שכך יהיה הדבר, היינו שידו תזוז, אז כך הוא האמת. היינו מכיון שכמבואר שבאמת הכל הוא מחשבותינו, א"כ ברור שכל מה שאנו חושבים כך הוא הדבר, שהרי היינו הך.

נשמה'לע טייערע, דו ווילסט נישט קיין פילוזופען, אבער איך האב זייער מורא אז דער שרייבער פון דעם מאמר האט געליינט פילוספיא הארורה. קוק דא די ענדליכקייט צו העגעל.

Central to Hegel's conception of knowledge and mind (and therefore also of reality) was the notion of identity in difference, that is that mind externalizes itself in various forms and objects that stand outside of it or opposed to it, and that, through recognizing itself in them, is "with itself" in these external manifestations, so that they are at one and the same time mind and other-than-mind. This notion of identity in difference, which is intimately bound up with his conception of contradiction and negativity, is a principal feature differentiating Hegel's thought from that of other philosophers.

ער זאגט דא אז די וועלט 'אינדרויסען' איז באמת די מחשבה עצמה וואס האט זיך אליינס externalized כאילו עס איז א זאך אינדרויסען פין איר. זי האט געשאפען אזא מושג כאילו עס איז דא זאכן אינדערויסען פון איר.
די פראגרעסס איז ווען מיט אונזער הבנה פארשטייען די אחדות אין אט דעם פירוד.

According to Hegel, the main characteristic of this unity was that it evolved through and manifested itself in contradiction and negation. Contradiction and negation have a dynamic quality that at every point in each domain of reality—consciousness, history, philosophy, art, nature, society—leads to further development until a rational unity is reached that preserves the contradictions as phases and sub-parts by lifting them up (Aufhebung) to a higher unity.

די לעצטע ווערטער רעד ער דאך ממש די ענין פין העלאות המדות ומחשבות. צו זעהן אז די אלע פירודים זענען איינס.
איז דען נישט כדאי צו וויסען אביסל חכמת הפילוספיא, אזוי קען מען דאך פארשטיין אפי' די שטיקלעך וואס דו מיטשעסט דיך דערויף.

[נשמה יתירה]

אולם על פי שהתבאר לעיל בדברי הבעשה"ק נראה להיפך ממש. דהיינו כפי שאנו מבינים כאן שכל גדר גשמי הוא באמת המחשבה הרוחנית [רוחני הוא ענין של בלי צימצום, שהוא יסוד ועומק המחשבה כמבואר לעיל במבוא], א"כ מובן שגם בענין הזזת יד ההבנה בזה היא שכיון שחושב האדם בידיעה ברורה שכך יהיה הדבר, היינו שידו תזוז, אז כך הוא האמת. היינו מכיון שכמבואר שבאמת הכל הוא מחשבותינו, א"כ ברור שכל מה שאנו חושבים כך הוא הדבר, שהרי היינו הך.

נשמה'לע טייערע, דו ווילסט נישט קיין פילוזופען, אבער איך האב זייער מורא אז דער שרייבער פון דעם מאמר האט געליינט פילוספיא הארורה. קוק דא די ענדליכקייט צו העגעל.

Central to Hegel's conception of knowledge and mind (and therefore also of reality) was the notion of identity in difference, that is that mind externalizes itself in various forms and objects that stand outside of it or opposed to it, and that, through recognizing itself in them, is "with itself" in these external manifestations, so that they are at one and the same time mind and other-than-mind. This notion of identity in difference, which is intimately bound up with his conception of contradiction and negativity, is a principal feature differentiating Hegel's thought from that of other philosophers.

ער זאגט דא אז די וועלט 'אינדרויסען' איז באמת די מחשבה עצמה וואס האט זיך אליינס externalized כאילו עס איז א זאך אינדרויסען פין איר. זי האט געשאפען אזא מושג כאילו עס איז דא זאכן אינדערויסען פון איר.
די פראגרעסס איז ווען מיט אונזער הבנה פארשטייען די אחדות אין אט דעם פירוד.

According to Hegel, the main characteristic of this unity was that it evolved through and manifested itself in contradiction and negation. Contradiction and negation have a dynamic quality that at every point in each domain of reality—consciousness, history, philosophy, art, nature, society—leads to further development until a rational unity is reached that preserves the contradictions as phases and sub-parts by lifting them up (Aufhebung) to a higher unity.

די לעצטע ווערטער רעד ער דאך ממש די ענין פין העלאות המדות ומחשבות. צו זעהן אז די אלע פירודים זענען איינס.
איז דען נישט כדאי צו וויסען אביסל חכמת הפילוספיא, אזוי קען מען דאך פארשטיין אפי' די שטיקלעך וואס דו מיטשעסט דיך דערויף.

חוץ פון דאס אז עס איז געשריבען אויף ענגליש ביי א דייטשער פילוסוף זעה איך נישט פארוואס דו טראכסט אז זיינע ווערטער זענען בעסער מסביר די ענין ווי דער בעל המאמר.

[יידל]

אויב אן אטאם האט א בחירה, איז נישט א קל וחומר בן בנו של קל וחומר אז דער מורכב'דיגע מענטש און אלע בעלי חיים און געוואוקסן האבן אויך א בחירה

נישט נאר איז עס א קל וחומר, נאר ס'איז אפשר אותו דבר. סוף-סוף זענען מיר דאך אליין צוזאמגעשטעלט פון אטאמס. אויב איז אן אטאם נישט דעטערמיניסטיק, איז מסתבר אז דאס גייט אריבער צו א מאסע פון א סך אטאמס. (סייענס, אגב, האלט נישט אזוי -- כ'האב אמאל געלייענט און נישט פארשטאנען דעם חשבון פארוואס ס'איז נישט אינגאנצן אזוי. אבער עס לייגט זיך נישט אויפ'ן שכל אז אטאמס קענען בייטן זייער נאטור מיט'ן זיך צוזאמנעמען אין א גרויסער מאס אויף איין פלאץ.)

ילמדנו רבותנו, וועלכער בחירה פארמאגט א שטיינדל? עס לייגט זיך טאקע נישט אויפן שכל אבער איז דען נישט דער חוש מעיד אז די קוואנטום אפעקט איז נאר דא אויפן קוואנטום לעוועל? פארוואס פון א שטאפן העכערל אטאם ארויף ביז א בעל חי (אדער גאר דער מענטש) איז נישטא קיין בחירה? און אויב וועלן ענק טענה'ן אז דער שטיינדל וועלכע איך ווארף אריין אין טייך האט באמת צוויי ברירות ווי צו פאלן, הזאת בחירה? איז נישט בחירה פשט א קאגנאטיווע בחירה, נישט בלויז דאס אי ידיעת התוצאה?

[מוח שליט]

מען איז געווענליך נישט עומד אויף די טיפע הבנה פון די קורצע ווערטער פון בעשה"ק. עס איז דא כמה סיבות דערויף. קודם ווייל דאס זענען זייער טיפע און ראדיקאלע רעיונות. די סדר פון מענטשען איז צו פלאצירען זאכען און זייער מוח לויט די מושגים וואס זיי האבען געהאט ביז יעצט. זיי וועלען [ביודעים או בלא יודעים] ענדערש אריינלערנען דוחקים אדער אפי' בלייבען אומפארשטאנען ווי איידער זיך צו עפענען צו נייע ראדיקאלע מושגים. אויך דארף מען געדענקען די צייטן וואס די ספרי התולדות זענען געשריבען געווארען. עס איז געווען די ערשטע ספרן של חסידים וואס מען האט געדרוקט. די מחאות וחרמות זענען געקומען ווי ערווארטעד. עס איז פשוט אז די ראדיקאלע געדאנקען האט ער נישט געקענט שרייבען ממש ברחל בתך הקטנה. דאס מאכט עס נאך פילפאכיג מער באהאלטען. דעריבער דארף מען גוט קוקען און נישט ענטפערען דוחקים אויף יעדע מקור.

לפי דבריך אז מען האט געמיזט זיין מגלה טפח ומכסה אלפיים, איז דאך מוכרח צו זאגען אז די דייטשע פילוספען געשריבען אין ענגליש איז זיכער בעסער מסביר די געדאנקען, ניין?
ועוד אפי' מצד דיין ערשטע נקודה דא, אז מען איז נישט צוגעוואוינט צו ראדיקאלע מושגים, איז אויך דא א סברא צו זאגען אז דעם ענגלישען פראנצויז פארשטייט מען בעסער. א חלק פון די סיבה פארוואס מען "פלאצירט זאכען און דעם מוח לויט די מושגים וואס מען האט ביז יעצט" איז ווייל די דורכשניטלעכע הבנה בתורת הבעל שם איז בכלל נישט בדרך העמקה של פילוספיה. מען לערנט דאך באר מים חיים און אור החיים הקדוש [פרעג מיך נישט וואס ר' חיים אבן עטר האט מיט תורת הבעל שם, אבער מען האט אים גענוג לאנג געלערנט הארט נאך א מקוה אז ער איז שוין קאווערטעד געווארען צו חסידות, ודו"ק וד"ל ואכ"מ ] בימי ילדות ובחרות, וגם כי יזקין לא יסורו פון די קינדישע הבנות אינעם בעל שם ותורתו. ממילא פארט עס ווייטער אזוי און מען לערענט די טיפע ספרי חסידות אויך מיט דעם זעלבען ניגון. עס ווערט שוין אנגענומען אז עס איז נישט דא קיין עכטע רעוואלוצינערע מושגים אינעם בעל שם טוב. דעריבער ווען מען וועט זיך יא אנקלאפען אין ווערטער וואס שרייען ארויס חידוש ומהפכה, וועט מען דאס פארדרייען. מיט די טענה אז עס קען דאך אוודאי נישט זיין אז דער בעש"ט האט דאס געמיינט.
משא"כ היגעל פיכטע, שאפאנהויער ודומיהם, ביי זיי ווייסט מען לכתחלה אז זיי זענען געווען מהפכנים, דארט זוכט מען נישט זיך מדחק זיין בדבריהם כדי שילכו בדרך המקובל מאבותינו ורבותינו.
נאכדעם וואס מען זעהט און מען הערט וואס זיי זאגען, איז שוין אן אנדערע מעשה אינגאנצען ווען מען שטויסט זיך אהן בדברי הבעש"ט. וויבאלד מען קען שוין די פארשידענע שיטות למיניהם, זעהט מען דאך קלאר אז דא זאגט דער בעל שם טוב דעי נקודה, דא זאגט ער יענע נקודה, וכן הלאה. דעמאלט איז צו שטארק בולט די עומק בדבריו און מען ווערט נישט צומישט מכח די אלטע געוואוינהייטן.
דאס איז געווען מיין סיבה פון דערמאנען דאס וואס דו אליינס האסט מרמז געווען מידיעתך בספריהם למיניהם. ווי מען זאגט אויפען ענגלישען שפראך What's good for the goose, is good for the gander. יא איך ווייס מען דארף נישט קיין ענגליש, די פסוק זאגט שוין לא יהיה לך בביתך איפה ואיפה. (אהה, די הערליכע פאעזיע פון די ווערטער. ווער געדענקט בני אלבז זינגען "ווייצמן קח טרמפ את אריה לקסריה.. שלא תהיה איפה ואיפה, שלא תהיה בושה וחרפה...."]
למעשה האב איך זייער הנאה פון וואס דו שרייבסט. איך גיי מער נישט ווכח'נען אין די זייטיגע נקודת, איך וועל פרובירען צו רעדען צום עצם שמועס.

[פשוט-קאמפליצירט]

ילמדנו רבותנו, וועלכער בחירה פארמאגט א שטיינדל? עס לייגט זיך טאקע נישט אויפן שכל אבער איז דען נישט דער חוש מעיד אז די קוואנטום אפעקט איז נאר דא אויפן קוואנטום לעוועל? פארוואס פון א שטאפן העכערל אטאם ארויף ביז א בעל חי (אדער גאר דער מענטש) איז נישטא קיין בחירה? און אויב וועלן ענק טענה'ן אז דער שטיינדל וועלכע איך ווארף אריין אין טייך האט באמת צוויי ברירות ווי צו פאלן, הזאת בחירה? איז נישט בחירה פשט א קאגנאטיווע בחירה, נישט בלויז דאס אי ידיעת התוצאה?

ווער זאגט אז א בעל חי' האט נישט קיין בחירה? ווען א באשעפעניש קומט אן צו א פרשת דרכים און גייט רעכטס אנשטאט לינקס, האט זי נישט אויסגעקליבן איינע פון צוויי ברירות?

איך קלער אז פאראן מער ווי איין קריטעריע פאר בחירה. א מענטש באקומט ברייטערע בחירה-ברירות ווי א בעל חי'. עס קען אפשר זיין אז ביי די ברואים וואס שטייען העכער דעם מין מענטש איז פאראן אן אנדער סארט "בחירה". איך ווייס נאר נישט וואס די ברירות זענען דארט...

[יידל]

ילמדנו רבותנו, וועלכער בחירה פארמאגט א שטיינדל? עס לייגט זיך טאקע נישט אויפן שכל אבער איז דען נישט דער חוש מעיד אז די קוואנטום אפעקט איז נאר דא אויפן קוואנטום לעוועל? פארוואס פון א שטאפן העכערל אטאם ארויף ביז א בעל חי (אדער גאר דער מענטש) איז נישטא קיין בחירה? און אויב וועלן ענק טענה'ן אז דער שטיינדל וועלכע איך ווארף אריין אין טייך האט באמת צוויי ברירות ווי צו פאלן, הזאת בחירה? איז נישט בחירה פשט א קאגנאטיווע בחירה, נישט בלויז דאס אי ידיעת התוצאה?

ווער זאגט אז א בעל חי' האט נישט קיין בחירה? ווען א באשעפעניש קומט אן צו א פרשת דרכים און גייט רעכטס אנשטאט לינקס, האט זי נישט אויסגעקליבן איינע פון צוויי ברירות?

איך קלער אז פאראן מער ווי איין קריטעריע פאר בחירה. א מענטש באקומט ברייטערע בחירה-ברירות ווי א בעל חי'. עס קען אפשר זיין אז ביי די ברואים וואס שטייען העכער דעם מין מענטש איז פאראן אן אנדער סארט "בחירה". איך ווייס נאר נישט וואס די ברירות זענען דארט...

הע, ביסט געלאפן צום בעל חי און מיר געלאזט הענגן ביים שטיינדל. דער דומם איז דאך אויך סך הכל אסאך אטאמען צוזאמען אין איין מאסע און דאך איז פיזיקס מכריח צו זאגן אז א דומם אדער א צומח פארמאגט נישט בחירה (חוץ אויב דו וועסט זאגן אז בעצם האט עס יא בחירה, עס האט פשוט נישט די יכולת דאס מוציא זיין מכח אל הפועל, אבער דאן וועל איך צוריקפרעגן "וקארניווארוס פלענט יוכיח!").

למעשה זע איך אבער אז דיין דעפיניציע פון בחירה איז נישט דאס קאנשעס אויסקלויבן נאר דאס עצם אוממעגליכקייט פאראויסצוזאגן פון פריער וואס גייט פאסירן. ווען א בעל חי' גייט רעכטס אנשטאט לינקס, איז דאס נישט בחירה (דאס הייסט פרי וויל בחירה אז דער בעל חי קען מאכן א קאנשעס דיסיזשען אין וועלכע ריכטונג צו גיין) נאר אזא סארט ווייכע דעטערמיניזם, א רייע פאקטארן וועלכע שטופן איר סובקאנשעסלי (אויב ס'שייך צו זאגן סובקאנשעס לגבי א בעל חי) צו גיין אין די ריכטונג וועלכע עס "קלייבט אויס". אויב דער מענטש האט פשוט ברייטערע בחירה-ברירות (א חילוק אין קוואנטיטעט) אבער נישט ברייטערע בחירה-מעגליכקייטן (א חילוק אין קוואליטעט) דאן איז דאס יענץ בחירה, בכלל נישט דאס וואס ר' עקיבא האט געמיינט מיטן "והרשות נתונה".

[יאיר]

יידל, דו רירסט אן אסאך נקודות, לאמיר גיין צוביסלעך. קודם, א שטיין איז נישט מער ווי א צוזאמענשטעל פון אטאמען, ממילא ווייס איך נישט צו עס דארף האבן א בחירה פאר זיך, משא"כ א צומח איז יא אן ארגאניזם פאר זיך, עס איז א נייע מושג, און לויט מיין טעאריע דארף עס האבן בחירה. אפשר האט עס טאקע א בחירה? ד. ה. א מעגליכקייט זיך ארויסצוכאפן פון אירע געוענליכע מוגבל'דיגע כוחות און זיך ארויפארבעטן צו עפעס א העכערע מדריגה? אדער לאמיר פרעגן אזוי, ווי אזוי איז פון א דומם באשאפן געווארן א נייע מושג פון א צומח? (פארשטייט זיך אז מיר רעדן דא סייענטיפיש און מיר נעמען אן אז בראשית ברא מוז נישט זיין כפשוטו, כדעת רבינו הרמב"ם). עס איז דא א געוויסע unicellular plant וואס וואקסט צוריק אפילו נאכדעם וואס מען שניידט אפ דעם צעל, דהיינו, עס פעלט דער שורש וואס דארף אים מאכן וואקסן. צו מיינט דאס אז דער פלענט שטארקט זיך אויף אירע מעגליכקייטן און דורך דעם וואס זי איז שוין אזוי צוגעוואוינט צו וואקסן קען ער זיך אנשטרענגען צו וואקסן אפילו אן דעם פלענט? (דער משל איז נישט מיין אייגנס).
און וואס איז מיט א בעל חי? די אלע הינטלעך וואס זענען זיך מוסר נפש פאר זייערע בעלי בתים מיט וועמען זיי זענען געווארן צוגעבינדן, צו איז דאס סתם א מעכאנישע פראצעדור, אדער א געוויסע ארבעט וואס דער הינטל שטרענגט זיך אן צו טון, ווייל לויט זיין אומאנטוויקלטע שכל ווייסט ער איז דאס איז "ריכטיג"?
דו פרעגסט אז מיין בחירה איז סך הכל אויך דעטערמיניסטיק, עס איז נאר סאבקאנטשעס. איך ווייס נישט גענוי די מיינונג פון פ"ק, אבער מיין מיינונג איז לגמרי נישט אזוי. ביי סאב קאנטשעס זאכן איז בכלל נישטא קיין בחירה אין מיין אפיניאן, ווייל כמעט וואס מען פארלירט די שליטה אויף זיך, עכ"פ אזוי לאנג ווי מען כאפט זיך נישט אז מען האט סאבקאנטשעס שטערונגען און מען פרובירט זיי צו באזייטיגן. מיין בחירה איז ווי איך האב פריער געשריבן, ווען דער מענטש שטארקט זיך העכער זיינע נאטורליכע כוחות. דער בחירה איז מעגליך דא ביי יעדע זאך אין דער וועלט, דער חילוק איז אז היות דער מענטש האט אזא ריזיגע מאס פון קאנטשעסנעס אין זיך, ממילא אויטאמאטיש ווערט זיין בחירה טיפער און שטערקער. אזוי ווי א בעל חי האט אויך געוויסע מאראלישע פליכטן וואס זי פירט אויס, נאר וויבאלד דער מענטש איז אזוי פיל מער קאמפליצירט, זענען זיינע מאראלישע אויפגאבעס אויך מער קאמפליצירט.
אגב, איך בוי מיינע שיטות אויף דעם בוך science set free פון רופערט שעלדרעיק וואס איך האב דא באשריבן. דער בוך איז ממש געווען אן eye opener פאר מיר, און איך וואלט עס געראטן פאר יעדן וואס זוכט צו reconcile'ן סייענס און מעטאפיזיקס.

[יידל]

כ'וויל נאר זיין קלאר, דו טיילסט צו קאנשעס פארן צומח? אגב, סאב קאנשעס האב איך געמיינט לאפוקי איינער וואס זיין זעלבסט זעלבסט (self itself) מאכט די בחירה און איז נישט א בלויזע צוקוקער צום שפיל.

[יאיר]

דער צומח האט מעגליך א געוויסע low form פון קאנטשוסנעס. איך האב פארשטאנען וואס דו מיינסט מיט סובקאנטשעס.

[יידל]

הממ... כ'הער. אבער פון א סייענטיפיק שטאנדפונקט איז עס גאנץ שוואך. ווי ליגט די קאנשעס פונעם צומח? איך וואלט ענדערש גענוצט די ראיה פון קוואנטום אפפעקט אין אטאמען צו זאגן אז נאך וואס מיר זעהן אז ס'שייך אינדערטערמיניזם אין נאטור, איז שוין גרינגער אנצונעמען אז דער מוח ארבעט אין אן ענליכן אינדעטערמעניסטישער שטייגער. כ'וואלט ווען יא איבערגעהיפט אויף די צמחים און די נידעריגערע פארמען פון בעלי חיים, פשוט ווייל ס'לאזט זיך מיר נישט גלייבן אז דער צעל האט בכלל דאס מינדעסטע קאנשעס.

[נשמה יתירה]

הע, ביסט געלאפן צום בעל חי און מיר געלאזט הענגן ביים שטיינדל. דער דומם איז דאך אויך סך הכל אסאך אטאמען צוזאמען אין איין מאסע און דאך איז פיזיקס מכריח צו זאגן אז א דומם אדער א צומח פארמאגט נישט בחירה

ווי זאגט דאס פיזיקס? זאגט נישט קוואנטום פיזיקס פארקערט? עס איז דייקא יא געווען א בחירה. די בחירה איז געווען איר גאר ערשטע צורה פון עקזיסטענץ. דער סאמע ערשטע א' אירע. אט דער ערשטע בחירה האט צוגעברענגט אז נאכען האבען הרפתקאות שונות פון אנדערע כוחות [וואס אפעקטירן איר מכח דאס וואס זי האט בוחר געווען און דעם צורה] צו זיין א שטיינדעל.
א - עקזיסטענץ פון נישט עקזיסטענץ [ביג בענג, סינגיולערטי, וכל שם וחניכה דיליה] איז נישט מכח איר פריערדיגע כאראקטער. עס האט דאך נישט עקזיסטירט ביז יעצט, עס האט נאך נישט געהאט קיין כאראקטער.
ב - די לאגישע אפטייטש פון עקזיסטענץ איז אייביג א ספעציפישע צורה, המוגדרת בצורתה בדיוק ממש. עס איז דאך קעגן לאגיק צו זאגען אז איינס איז צוויי, אדער אז דאס איז יענץ. עס איז אט דער צורה און נישט קיין צווייטע צורה.
ג- נמצא אז יעדע זאך וואס קומט אריין און עקזיסטענץ איז געווען אהן קיין הכרח. עס האט זיך געשאפען א כאראקטער אהן דעם וואס עפעס פון פריער זאל זיין א סיבה צו אט דעם כאראקטער. כאילו מען זאגט, אזוי וויל איך און פארטיג. רצון-כתר. [איך האב מיך געיישבט צו איך זאל צולייגען די לשון קודש ווערטער. איך האב מורא אז מיט דעם האב איך שוין פארלוירען מיינע רעכטען דא )
דאס אלעס איז קודם שנברא העולם, דהיינו פון נישט וועלט ביז יא וועלט, פון נישט הגדרה ביז יא הגדרה.

עס גייט נאך אבער ווייטער פון דעם. אפי' און די וועלט פון הגדרה, דהיינו אין אונזער וועלט, איז אויך אלעס בעמקותה תלוי ועומד. והנה, מיר פארשטייען דאך אז יעדע מושג באשטייט פון דבר והיפוכו. די מושג יא ענטהאלט און זיך די מושג ניין. עס איז נישט דא קאלט אהן הייס, און אויך נישט יא אהן ניין. איז דאך שווער לכאורה, אויב אין יא ליגט ניין קומט דאך אויס אז אפי' ביי א בחירה פון יא איז נאך ווייטער דא ביידע צדדים אייניק. לדוגמא אויף אן אבסטראקען אופן קען מען מצייר זיין א מענטש וואס איז בוחר אין דעם ריינעם אבסטראקטען מושג פון יא. איז דאך אין דעם יא דא ניין אויך, נמצא אז עס איז נאך באמת נישט געשעהן קיין בחירה, ווייל ביידע מושגים זענען אייניג מונחים לפניו. אויף וויפיל עס איז דא במוחו יא איז דאך בהכרח דא דער ניין, כתרי רעין דלא מתפרשין. דער חילוק פון פריער [קודם שנברא הענין של גבול] איז אז פריער איז בכלל נישט געווען אזא זאך ווי די צוויי צדדים, יא און ניין, עס איז פשוט געווען אינדרויסען פון גדרים בכלל. יעצט אבער נאך דעם מושג פון גבול איז איהנ"מ עס איז נישט באשטעטיגט, ווייל דער יא מיטן ניין זענען עפעס דא באנעזאם, אבער לפחות האבען מיר צדדים.

וואס ווערט טאקע למעשה. דא קומט ווייטער אריין די בחירה. בחירה מיינט נישט אז איך פסקען אויס. עס איז פשוט אן הנהגה. עס איז אמת אז די צוויי צדדים זענען דא, אבער איך בין נוקט איין וועג בבחירתי. [נמצא אז אלע צדדים פון אלע אופנים זענען בעצם חי וקיים, נאר נישט ביי מיר, כידוע השיטה של רבוי אין שיעור עולמות. וכדברי הבעשה"ק אז יעדע מציאות האט אין זיך בעצם אלע צדדים וואס איז נאר שייך. כלשון התולדות בספרו בן פורת יוסף בראשית, "ששמעתי ממורי....אין לך שום נברא בעולם שלא יהא כלול מהכל, והבחירה נתונה לו להטות לאיזה בחינה שירצה"]
איך האב ליב צו ניצען פאר מיר אליינס די משל אז די וועלט איז א חלום. אז נצייר לעצמינו, איך בין בוחר צו חלומען. אלע צדדים האפשריים זענען מונחים לפני. די מינוט אז עס איז מונחים לפני, מיינט דאך דאס אז מצד מה האב איך געטראכט דערפון. איז דאך אויב אזוי אין די וועלט ווי מיין מחשבה איז וועלט, איז אויב בעמקות איז באגראבען אט דער צד אויך, נמצא אז דער צד איז אויך א 'מציאות' [בחלומי]. קומט אויס אז אלע צדדים וצדדי צדדים שיש במחשבתי [געדענק אז יעדע יא איז דא ניין, יעדע זאך איז צואזאמען מיט איר היפך], האט אן עקזיסטענץ [ווייל מחשבה איז עקזיסטענץ]. נאר איך בעל החלום ברענג ארויף דעם געוויסע צד אויף מיין סקרין, איך שטעל דעם צד אלץ דעם העכסטען ווינדאו אויף מיין קאמפיוטער. די איבעריגע צדדים ארבעטען מאחורי הפרגוד
איינמאל מיר וועלן מסכים זיין אז אין די וועלט פין חלומות טוען מיר חלומען פין אלעם, און טאקע ממש אלעם, וועלן מיר פארשטיין די וועלט פין.... חלום/מציאות.

יידל טייערער, איך געב דיר רשות צו מאכען קולות און אפי' הייבען הענט, אבער איין זאך בעט איך מאך דיך וויסענדיג.

[יאיר]

הממ... כ'הער. אבער פון א סייענטיפיק שטאנדפונקט איז עס גאנץ שוואך. ווי ליגט די קאנשעס פונעם צומח? איך וואלט ענדערש גענוצט די ראיה פון קוואנטום אפפעקט אין אטאמען צו זאגן אז נאך וואס מיר זעהן אז ס'שייך אינדערטערמיניזם אין נאטור, איז שוין גרינגער אנצונעמען אז דער מוח ארבעט אין אן ענליכן אינדעטערמעניסטישער שטייגער. כ'וואלט ווען יא איבערגעהיפט אויף די צמחים און די נידעריגערע פארמען פון בעלי חיים, פשוט ווייל ס'לאזט זיך מיר נישט גלייבן אז דער צעל האט בכלל דאס מינדעסטע קאנשעס.

און דאס אז צייט קען זיך בייגן אדער אז מענטשן שטאמען פון חיות קענסטו יא גלייבן?
קוק אהער, קוקן פון א סייענטיפישע שטאנדפונקט מיינט אז מען באטראכט די וועלט מיט לאגישע און פילאזאפישע ראיות, אן קיין בלינדע "גלייבן" אדער "נישט גלייבן". אויב דו ביסט גרייט צו דיסקוטירן די פראגעס וואס איך האב געשטעלט אין מיין פריערדיגער תגובה, בין איך גרייט דיר צו ענטפערן וואו עס ליגט די קאנשעסנעס פונ'ם צומח. אבער אויב דיר איז מער ניחא צו בלייבן ביי דיינע פריערדיגע הנחות ווייל עס איז פיל באקוועמער צו לייקענען אין ראדיקאלע שיטות ווי צו דערגיין וואו עס ליגט דעם אמת, דעמאלט האט באמת נישט קיין פשט צו פירן דעם שמועס ווייטער.

[יידל]

איך האב נישט ארויסגערוקט מיין טענה פשוט ווייל ס'מיר ניחא צו בלייבן מיט פריקאנסיווד הנחות, חלילה! אדרבא, אז דו ברענגסט ראיות מכריעות וועל איך אודאי און אודאי טוישן מיין מיינונג (איך בין א שטארקער חסיד פון דיין חתימה).
מיין טענה איז נישט אז "כ'גלויב נישט" און פערטיג. כ'האב געשריבן אז כ'גלויב נישט און די סיבה איז איך האלט אז פון א סיינטיפישע שטאנדפונקט דארפן מיר אננעמען די פשוט'סטע הנחה אין א מצב ווי עס איז דא צוויי נישט-אויפגעוויזענע הנחות (דער כלל באקאנט אלס אקאמ'ס ראזאר). ווען מיר קוקן אויף דעם קוואנטום אויפפיראכטס פונעם אטאם און מיר פרובירן צו עקסטרעפאלאטירן צו גרעסערע לעוועלס, מיין איך אז עס איז פיל מער פשוט אננצונעמען אז דער דומם, דער צומח און נידעריגע לייף פארמען פארמאגן נישט קיין קאנשענס, ווי צו זאגן אז אפילו א צומח האט א נידעריגע פארם פון קאנשעס. די סיבה פארוואס כ'האלט אזוי איז וויבאלד סייענס איז באזירט אויפן מעכאניזם פילאזאפיע. אויב נעמען מיר אן מעכאניזם, דאן איז קלאר אז דער קאנשעס איז אינעם מוח. וויבאלד קיין איין צומח פארמאגט נישט קיין מוח, איז מער מסתבר אנצונעמען אז דער געוואוקס פארמאגט בכלל נישט קיין קאנשעס און ניטאמאל א סובקאנשעס, נאר בלויז נאטורליכע פראסעסעס וועלכע פירן אים בלינדערהייט.

דיין פראגע צו איך קען דען יא גלייבן אז צייט קען זיך בייגן אדער אז מענטשן שטאמען פון חיות איז א גוטער. אבער מיין תירוץ איז קארל סעגן'ס מאקסים: אויסערארדנטליכע טענות פארלאנגן אויסערארדנטליכע ראיות. איך העט ווען נישט געגלייבט אז צייט קען זיך בייגן נאר וויבאלד כ'האב אויסגעפונען אז איינשטיין האט דאס אויפגעוויזן מיט זיין טעאריע גלייב איך דאס. וה"ה מיט עוואלוציע, וועלכע איז אגב נאר אויפגעוויזן געווארן מיטן הנחה פון אקאמ'ס ראזאר וויבאלד אן דעם קען איך דאך אויך טענה'ן אז יעדע ספישיס איז ערשינען ספאנטאן פון גארנישט.

לסיכום, מיין טענה איז חלילה נישט אז כ'גלייב נישט וזהו, נאר א הצעה פון א פשוט'ערן עקסטרעפאלאציע פון דעם קוואנטום ביהעוויער צו גרעסערע לעוועלס, באזירט אויף די פילאזאפיע פון סייענס.

[נולד מאוחר]

נשמה וחבירך, איך פלעג אמאל קענען ליינען תורה מחשבה אפטיילונג מיט'ן פיס ארויף, דרך אגב.
היינט מיז איך זיצן מיט אן איינגעקנייטשטע שטערן, אן בעקרואנד גרודער און לערנען בעוין גדול ציפארשטיין.

איך בין אלץ געווען א חסיד פון בעשט, בעיקר פארן מאכן געשמאק אידשקייט' יעצט זע איך אז ער איז געווען א גאון נפלא.
אפי' איך פארשטיי נאך נישט זיין רייד. זע איך אבער ס'איז טיפע ערענסטע מחשבה. (לויט געוויסע דא רעדט מין שאפינהויער לעוועל, אנשטולדיג מח).
נאך מער באווינדער איך דעם הייליגען בעשט. אז ער מלבש געווען זיין תורה אין תורת משה וחז''ל. פסוקים מיט חזלים אויף יעדע ווארט. עד כדי כך אז ער רעדט כמעט נישט אייגענס אלס איז א פסוק אדער א גמ'

[יידל]

הע, ביסט געלאפן צום בעל חי און מיר געלאזט הענגן ביים שטיינדל. דער דומם איז דאך אויך סך הכל אסאך אטאמען צוזאמען אין איין מאסע און דאך איז פיזיקס מכריח צו זאגן אז א דומם אדער א צומח פארמאגט נישט בחירה

ווי זאגט דאס פיזיקס? זאגט נישט קוואנטום פיזיקס פארקערט?

יא, פיזיקס זאגט אבער אז די קוואנטום אפעקט ענדיגט זיך ביים קוואנטום לעוועל און פון איין שטאפל העכער און ווייטער גייט אלעס מיט א דעטערמעניסטישער געזעץ. יעצט, איך פארשטיי בהחלט דיין הסבר אז דאס עצם התהוות פון נישט צו יא איז א בחירה. דאס איז דאך קוואנטום פיזיקס. (עכ"פ כ'מיין כ'פארשטיי. וואס רצון-כתר מיינט און פארוואס עס זאל גורם זיין צו פארלירן דיינע רעכטן דא ווייס איך נישט...). ווידער דיין ניא-סאליפיסטישע הסבר אין "די וועלט פון הגדרה" פארשטיי איך אויך. אבער מיין הבנה שטעלט זיך אפ ווען דו גייסט אריין אינעם דריטן חלק וואו דו שרייבסט אז "בחירה מיינט נישט אז איך פסקען אויס. עס איז פשוט אן הנהגה". צו מיינסטו דערמיט די ווייעכע דעטערמיניזם וועלכע כ'האב פריער אריינגעלערנט אין פשוט-קאמפליצירט'ס ווערטער? מיר דוכט זיך אז נישט. כ'קען מיך אבער נישט דערגיין לעומק כוונתך.
אגב, הייבן הענט ניחא, אבער מאכן קולות מאן דכר שמיה?

[נשמה יתירה]

הע, ביסט געלאפן צום בעל חי און מיר געלאזט הענגן ביים שטיינדל. דער דומם איז דאך אויך סך הכל אסאך אטאמען צוזאמען אין איין מאסע און דאך איז פיזיקס מכריח צו זאגן אז א דומם אדער א צומח פארמאגט נישט בחירה

ווי זאגט דאס פיזיקס? זאגט נישט קוואנטום פיזיקס פארקערט?

יא, פיזיקס זאגט אבער אז די קוואנטום אפעקט ענדיגט זיך ביים קוואנטום לעוועל און פון איין שטאפל העכער און ווייטער גייט אלעס מיט א דעטערמעניסטישער געזעץ. יעצט, איך פארשטיי בהחלט דיין הסבר אז דאס עצם התהוות פון נישט צו יא איז א בחירה. דאס איז דאך קוואנטום פיזיקס. (עכ"פ כ'מיין כ'פארשטיי. וואס רצון-כתר מיינט און פארוואס עס זאל גורם זיין צו פארלירן דיינע רעכטן דא ווייס איך נישט...). ווידער דיין ניא-סאליפיסטישע הסבר אין "די וועלט פון הגדרה" פארשטיי איך אויך. אבער מיין הבנה שטעלט זיך אפ ווען דו גייסט אריין אינעם דריטן חלק וואו דו שרייבסט אז "בחירה מיינט נישט אז איך פסקען אויס. עס איז פשוט אן הנהגה". צו מיינסטו דערמיט די ווייעכע דעטערמיניזם וועלכע כ'האב פריער אריינגעלערנט אין פשוט-קאמפליצירט'ס ווערטער? מיר דוכט זיך אז נישט. כ'קען מיך אבער נישט דערגיין לעומק כוונתך.
אגב, הייבן הענט ניחא, אבער מאכן קולות מאן דכר שמיה?

גראדע וואלט איך געזאגט אז די צווייטע נקודה מיינער איז קוואנטום לעוועל. ד.ה. אפי' אין די וועלט פון הגדרה איז דא אייביג די יא און ניין.
בנוגע די דריטע נקודה פרעג איך דיך צו די ביסט מסכים צו מיינע ווערטער בנוגע דעם משל פון א חלום? אז בעומק חלומט מען אלעס, ממש אלעס. ווייל יעדע מחשבה האט דאך ביידע צדדים. קומט אויס אז אלע צדדים זענען אין מיין מחשבה. און אז איך טראכט דאס איז דאך דאס מיין חלום. נישט אויפען אויבערפלאך פין מיין מוח, אבער טיעף באגראבען.
מיין שאלה איז צו דו ביסט מסכים צו דעם?

[יידל]

איך קען מיך נישט דערגיין לעומק כוונתך, קען איך אלזא נישט זאגן צו איך בין מסכים דערצו.

[יאיר]

מיין טענה איז נישט אז "כ'גלויב נישט" און פערטיג. כ'האב געשריבן אז כ'גלויב נישט און די סיבה איז איך האלט אז פון א סיינטיפישע שטאנדפונקט דארפן מיר אננעמען די פשוט'סטע הנחה אין א מצב ווי עס איז דא צוויי נישט-אויפגעוויזענע הנחות (דער כלל באקאנט אלס אקאמ'ס ראזאר). ווען מיר קוקן אויף דעם קוואנטום אויפפיראכטס פונעם אטאם און מיר פרובירן צו עקסטרעפאלאטירן צו גרעסערע לעוועלס, מיין איך אז עס איז פיל מער פשוט אננצונעמען אז דער דומם, דער צומח און נידעריגע לייף פארמען פארמאגן נישט קיין קאנשענס, ווי צו זאגן אז אפילו א צומח האט א נידעריגע פארם פון קאנשעס. די סיבה פארוואס כ'האלט אזוי איז וויבאלד סייענס איז באזירט אויפן מעכאניזם פילאזאפיע. אויב נעמען מיר אן מעכאניזם, דאן איז קלאר אז דער קאנשעס איז אינעם מוח. וויבאלד קיין איין צומח פארמאגט נישט קיין מוח, איז מער מסתבר אנצונעמען אז דער געוואוקס פארמאגט בכלל נישט קיין קאנשעס און ניטאמאל א סובקאנשעס, נאר בלויז נאטורליכע פראסעסעס וועלכע פירן אים בלינדערהייט.

אקעי, יעצט פרעגסטו צו די זאך. דו האסט א הנחה אז א קאנשעסנעס מוז זיך געפינען אין מוח, ממילא קען נישט דער צומח זיין קאנשעס. דיין ראיה דערצו איז פון מעכאניזם פילאזאפיע. אבער דו האסט נישט געברענגט א ראיה אז דער מעכאניזם פילאזאפיע איז דער "איינציגער" סייענטיפישער מהלך. אדרבה, זאג דו מיר, וואס איז מער מסתבר, אז דער מענטש איז צוזאמענגעשטעלט פון ביליאנען צעלן וואס זענען צוזאמגעשטעלט פון ביליאנען אטאמען, וואס מיינט אז איך און דו זענען בעצם גארנישט מער ווי גרויסע קוואנטומס פון אטאמען, און ס'איז בעצם נישטא קיין חילוק אין קוואליטעט צווישן יאיר און א שטיקל זאמד , אדער אז א מענטש איז עפעס מער ווי א צוזאמענשטעל פון אטאמען? איך מיין אז די ערשטע צד איז אסאך מער נגד השכל, און עס פאדערט דעריבער אויסערארדטנליכע ראיות, נישט פארקערט.