די א' ב' פון סייענס

[עסקן בדברים]

אין די לעצטע צוויי הינדערט יאר האבען מענטשן באוויזן ארויסצוגעבן אן א שיעור פליאה'דיגע טעכנאלאגישע ערפונידוגען אנהייבנדיג (אביסל פריער) פון א וועלט פון בלויז די שטיינער, צמחים, פייער א.א.וו. וואס איז געווען מיט מענטשהייט מימות עולם. קיין מלאך אדער בעל רוה"ק איז נישט פלוצלונג איין טאג אנגעקומען מגלה זיין די זאכען. וויאזוי איז דאס געשען? טעכנאלאגיע איז נאר איינער פון די פירות פון די סייענטיפישע רעוואלוציע ווען מענטשהייט האט אונגעהויבן אויפדעקן די סודות פון די טבע. די פראצעס גייט נאך אן בתקפו, און וואס מער מ' געפונט אויס (אין רוב מקצועות) אלץ מער איז דא צו וויסן, אבער מיר האבן שוין אין א וועג גאר א קלארע בילד וויאזוי די וועלט ארבעט.

איך וויל דא פראבירן--ברשות די חשובע חברי השטיבל הגדולים ממני בחכמה--אראפצולייגן (בקיצור מאוד) די יסודות פון וויאזוי די וועלט ארבעט אין די אויגן פון סייענס פאר די ליינער וועליכע זענען בכלל נישט באקאנט דערמיט. ערשט וויל איך מאכען א מודעה רבה אז מיר אלע גלייבן אוודאי אז הקב"ה האט באשאפן און פירט די וועלט, אז מיר האבן א נשמה א.א.וו.. סייענס באציט זיך בכלל נישט מיט, און איז בכלל נישט סותר, די ענינים, אבער זי ווייזט א בילד אז די אלע ענינים זענען זייטיג צו די פארשטאנד פון די טבעיות'דיקע חלק פון וויאזוי די וועלט פירט זיך. מיין זיך נישט באציען צו אידישקייט און רוחניות אין די ארטיקל זאל נישט ח"ו גענומען ווערען אלץ א באציאונג.

די סייענטיפישע רעוואלוציע האט זיך אנגעהויבן אין די סוף 1500'ס. ביז דענמאלט האבן מענטשן אנגענומען אומגע'ספק'ט דעס וואס פריערדיקע האבען געשריבן, וועליכע מ' האט געהאלטען זענען געווען קלוגער פון יעדען לעבידיגע מענטש, וו.צ.ב.ש. (און בעיקר) אריסטו. די פריערדיקע חכמים זענען טאקע געווען זייער קלוג, אבער זיי האבען געהאט איין פעלער. זיי האבען זיך געלאזט איינרעדען פון זייער מח. זיי האבען נישט איינגעזען ווי שטארק איז די כח פון דער מח איינצורעדען א מענטש באמונה שלימה אז אלעס איז אזוי ווי ער זעט עס (סיי בנוגע גלויבונגען וואס מ'האט באקרוגען פון אזוי אויסוואקסען און סיי וואס מ'האט זיך אליין איינגערעדט), ממילא האבען זיי נישט געהאלטען פאר וויכטיג צו מאכען עקספערימענטס. לדוגמא אריסטו האט געשריבן אז א זאך וואס וועגט דאפעלט פון א צווייטען פאלט דאפעלט אזוי שנעל. נישט ער, נישט קיינער פאר די נעקסטע קרוב צו 2000 יאר האבען געהאלטען פאר וויכטיג דאס פשוט אויסצופרובירן. עד דאתי גאלילעא, עס אויספרובירט, און געוויזען אז ס' הייבט זיך נישט אן. נישט נאר מערט זיך נישט די שנעלקייט כפי ערך פון דער וואג, נאר דער וואג האט נישט קיין שום השפעה אויף דער שנעלקייט! א שווערע און א לייכטע זאך וואס ווערען אראפגעלאזט צוזאמען פון די זעלבע הויכקייט פאלען אין איינעם און דערגרייכן דער ערד די זעלבע צייט. (לופט טוט יא אפשוואכן די שנעלקייט פון א לייכטע זאך מער ווי א שווערע זאך, אבער דאס ארבעט אינגאנצן אנדערש ווי אריסטו האט פארשטאנען און האט נישט קיין אונמערקליכע השפעה אין רוב פעלער. און וואו ס' נישט דא קיין לופט, למשל אויף די לבנה, האבען סייענטיסטן באוויזן אז אפי' א פעדער (פון א פייגל) פאלט אין איינעם מיט א שווערע זאך. אריסטו איז געווען גערעכט אז דער כח המושך מערט זיך כפי ערך פון דער וואג. די סיבה פארוואס זיי פאלען אין איינעם איז ווייל, מאידך גיסא, ווי שווערער די זאך אלץ שווערער פאר דער כח המושך עס אראפצוציען).

דאס מיינט נישט אז קיינער האט נישט געהאט אזא מושג פון עקספערימענטן. געוויסע חוקרים אפי' פון גאר פריערדיגע דורות האבען יא צומאל געמאכט עקספערימענטס, אבער דער מהלך פון בוחן זיין זאכן עקספערימענטיש איז נישט געווען אויסגעארבעט אדער אנגענומען. אינטערסאנט אז דער תנא ר' שמעון בן חלפתא האט געהאט די השקפה בוחן צו זיין זאכן עקספערימענטיש. די בריתא (חולין נז:) האט אים גערופן אן "עסקן בדברים." די בריתא דערציילט דארט צוויי עקספערימענטן וואס ער האט געמאכט אויף הינער בנוגע הלכות טריפות, און די גמ' דערציילט דארט אן עקספערימענט וואס ער האט געמאכט אויף מוריטשקעס צו מברר זיין פאר זיך צו שלמה המלך (משלי ו') איז געווען גערעכט (!) אז זיי האבען נישט קיין קעניג.

אנהויבנדיג מיט די ארבעט פון געציילטע חוקרים אין די מיטן 1500'ס, האבן די נייע ערפונדונגען גע'ספיירעלט (spiraled) צו תוצאות וואס קיינער וואלט נישט געקענט פאהרזען. מער און מער נייע פרישע מוחות האבן זיך אנגעהויבן אריינטון אין סייענס. נייע סייענטיפישע ערפונדונגען האבן,און טוען ווייטער עד היום, מוליד זיין נייע טעכנאלאגישע ערפונידוגען, וואס (אחוץ זייערע אנדערע מערערע השפעות אויף ציוויליזאציע) זענען ווייטער מוליד נייע סייענטיפישע ערפונדונגען וחוזר חלילה... די ערפונדונגען האבן געצווינגען א גאנץ נייע וועג פון זען די וועלט.

וואס ווייסן מיר היינט?

יעדער זאך אין דער וועלט וואס מ' קען דירעקט אבזערווירן (שפירן מיט איינער פון די "5 חושים"), שטערנס, לופט, צמחים, מענטשן... יעדער זאך אן קיין אויסנאם, איז צאמגעקלייגט פון אטאמס (ליכטיגקייט איז אן אנדערע גדר און נישט געמאכט פון אטאמס. איך וועל רעדען פון דעם שפעטער). אטאמס זענען צאמגעקלייגט פון נאר 3 זאכן: פרוטון'ס, נוטרון'ס, און עלעקטרון'ס (protons, neutrons, electrons). די 3 זאכן זענען אליין נאר דריי התלבשות'ן (manifestations) פון חומר (matter) און נאר 16% פון די חומר אין די וועלט (universe). די איבעריגע 84% איז "טונקעלע חומר" וועליכע מ' קען נישט דירעקט אבזערווירן. מיר ווייסן נאר אז זיי עגזיסטירן (און פרטים וועגן אסאך סורטען פון זיי) דורך הוכחות. עס זענען דא 92 "עלעמענטן" (ד.ה. מינע אטאמס), און סייענטיסטס האבען באוויזן צו באשאפן נאך 16 עלעמענטן וואס זענען נישט סטעבל (זיי קענען זיך נאר האלטן פאר א צייט און דערנאך צופאלן זיי און ווערען אנדערע עלעמענטן און אנדערע מינע חומר). וואס מאכט איין עלעמענט אנדערש פון א צווייטן? די צאל פון די פרוטון'ס. אטאמס (און ממילא די זאכן וואס זענען געמאכט פון זיי) פירן זיך אויף אנדערש אויב זיי האבן אן אנדערע צאל פרוטון'ס. אפאר דגמאות: אן אטאם מיט איין פרוטון איז היידרוג'ען (hydrogen). מיט צוויי איז היליום (helium), מיט 8 איז אוקסיג'ען (oxygen),מיט 26 איז אייזן, 79 איז גאלד, און 92 איז די גרעסטע סטעבל אטאם (אטאם וואס האלט זיך) יורעניום (uranium). אזוי ווי פריער דערמאנט, איז נאר דא בערך 100 עלעמענטן. פארוואס? ווייל אן אטאם קען פארמאגען סיי וועליכע צאל פרוטון'ס ביז 92 און בלייבן סטעבל. מער פון דעם פאלט עס צאם. און מער פון 118 (92 + 16) קען זיך נישט האלטן אפי' פאר א מיליונסטל פון א סעקונדא. דער כח פון עלעקטריק (ווי איך וועל שפעטער מסביר זיין) איז גורם אז אטאמס (פון רוב עלעמענטן, מיט די אויסנאם פון 6 עלעמענטן וואס הייסן "נובעלע גאזן" (noble gasses)) זאלען זיך צאמקלעבען צו פארמירען (to form) מולעקולס (molecules). מולעקולס קנענן זיין פון איין עלעמענט (צ.ב.ש. צוויי היידרוג'ען אטאמס ווערט איין מולעקול פון היידרוג'ען גאז) אדער פון פארשידענע עלעמענטן (צ.ב.ש. צוויי היידרוג'ען אטאמס מיט איין אוקסיג'ען אטאם ווערט א מולעקול פון וואסער (אדער אייז אדער סטים, ווענדענדיג אין די ווארעמקייט)).

המשך יבא. יעדער איז געלאדענט צו פרעגן, ענטפרן, צוצולייגן, און מעיר זיין.

[עסקן בדברים]

ערשטער טעות: די צאל נישט סטעבל עלעמענטן איז 26. (total is 26 + 92 = 118)

[[NAMELESS]]

א גרויסן יישר כח, שלום עליכם א חשובער גאסט.
מיר האבן דא אין שטיבל אסאך וויסנשאפטלער און איר וועט זיך פילן זייער באקוועם, די האסט זייער וויכטיג אויסגעפעלט ווייל די וויסנשאפטלער דא רעדן זייער הויך, קאלעדזש סייענס. מיר דארפן עלעמענטערי סקול סייענס. גיי ווייטער, לערן אונז אויס וועלן מיר קענען גיין ליינען יידל-יאנקל-יאיר-פשוט קאמפליצירט-לעיקוואד וחבריהם.
ווען די ענדיגסט די אב פון סייענס גיי צו די אב פון סאשעל סטאדיס, מאטעמטאטיק, לאמיר דא מאכן א שטיקל סקול אין אידיש, כוועל אויך ארויסהעלפן.
חזק ואמץ!

[עסקן בדברים]

עליכם שלום, קופערניקוס!
.Thanks for the welcome. It takes me long to type in Yiddish so I will not be posting as often as would like, but I hope to continue soon after Purim

[יידל]

שלום עליכם עסקן בדברים! איר זענט קע"ה עוסק אין די ריכטיגע דברים, ייש"כ, איך האב הנאה געהאט.

[יאיר]

ווילקאמען צום שטיבל, עסקן!
אזא קלארער און תוכנ'דיגע פאוסט איבער קאמפליצירטע סייענטיפישע מושגים האב איך שוין לאנג נישט געליינט, איך קען קוים ווארטן צו ליינען דעם המשך. כלל ישראל דארף נאך אזעלכע עסקנים ווי אייך!

[עסקן בדברים]

Thank you so much

[נולד מאוחר]

עסקן במעשה, זייער שיין.
'' אטאמס זענען צאמגעקלייגט פון נאר 3 זאכן: פרוטון'ס, נוטרון'ס, און עלעקטרון'ס (protons, neutrons, electrons). די 3 זאכן זענען אליין נאר דריי התלבשות'ן (manifestations) פון חומר (matter) און נאר 16% פון די חומר אין די וועלט (universe). די איבעריגע 84% איז "טונקעלע חומר" וועליכע מ' קען נישט דירעקט אבזערווירן.''
די 84 פארצענט טונקעלע חומר איז און יעדע זאך ?
למשל א שטיינדעל האט 84 פארצענט חומר וואס מיר קענען נישט אבסעווירן?

[עסקן בדברים]

עסקן במעשה, זייער שיין.
'' אטאמס זענען צאמגעקלייגט פון נאר 3 זאכן: פרוטון'ס, נוטרון'ס, און עלעקטרון'ס (protons, neutrons, electrons). די 3 זאכן זענען אליין נאר דריי התלבשות'ן (manifestations) פון חומר (matter) און נאר 16% פון די חומר אין די וועלט (universe). די איבעריגע 84% איז "טונקעלע חומר" וועליכע מ' קען נישט דירעקט אבזערווירן.''
די 84 פארצענט טונקעלע חומר איז און יעדע זאך ?
למשל א שטיינדעל האט 84 פארצענט חומר וואס מיר קענען נישט אבסעווירן?

ניין, איך האב גערעדט פון די טוטאלע חומר אין די וועלט (universe). א זאך וואס מ' אבזערווט האט נישט קיין טונקעלע חומר. ייש"כ, נולד מאוחר, פאר דעס העלפן קלאר מאכן. דרך אגב, כמעט אלע טונקעלע חומר (נאך אלס (בערך) 84%) ווייסט מען נאך נישט וואס דאס איז.

[עסקן בדברים]

בכל יום ויום אני אומר למקום פלוני אני הולך ורגלי מוליכות אותי למביהמ"ד. בנוגע די גמ' חולין נז: וואס איך האב דערמאנט אינ'ם ערשטן תגובה אז דער "עסקן בדברים," ר' שמעון בן חלפתא, האט געוואלט מברר זיין פאר זיך צו מוריטשקעס האבען טאקע נישט קיין קעניג אזוי ווי די פסוק זאגט, איז מיר נעכטן (פורים) איינגעפאלן א פשט (אנדערש ווי די מפרשים) וואס לויט דעם איז ער בכלל נישט געקומן מאכן חקירות קלוגער פון תמימות'דיג אננעמען דעם פסוק. איך האב עס געשריבן אינ'ם אשכול פאר חניוקישע יונעלייט (viewtopic.php?f=13&t=2173&p=90145#p90145)

[עסקן בדברים]

המשך פון ערשטע תגובה

אנדערע מולעקולס זענען זייער קאמפלעצירט, צאמגעלייגט פון מליונער אטאמס. דער כח העלעקטריק איז ווייטער גורם אז מולעקולס זאלען זיך צאמקלעבן, אבער שוואכער, צו פארמען (to form) אלעס וואס מיר קענען זעהן אדער טאפן אין די וועלט. נישט אלעס איז צאמגעלייגט פון מולעקולס. עטליכע זאכען זענען צאמגעלייגט נאר פון אטאמס (א.א.וו. זיי האבן נאר איין מדרגה פון סטרוקטור), צ.ב.ש. זאלץ, קוילן, און מעטאלן. דיימאמטן זענען אויך צאמגעלייגט נאר פון אטאמס (קארבון, carbon, דער זעלבע פון וואס קוילן איז געמאכט), אבער זיי קלעבן אזוי שטארק איין צום צווייטן אזוי ווי אין א מולעקול. ממילא איז יעדער דיימאמט איין ריזיגע מולעקול!

ווייסן מיר שוין אלע חומר וואס ס' איז דא אין דער וועלט (פרוטונס, נוטרונס, און עלעקטרונס. (און טונקלע)). אבער דעס איז נאר העלפט פון די מעשה. דער אנדערע העלפט וואס מיר דארפן נאך פארשטיין איז, וואס געשענט מיט זיי? (אדער אפשר ענדערש: ווייסן מיר די עקטערס, אבער וואס איז די מעשה?) קודם לאמיר קלאר מאכן די שאלה: וואס מיינט "געשענט"? אז איר טראכט אביסל אריין וועט איר זיך אויפווייזן אז "געשענט" מיינט זיך רוקן. ס' איז גארנישט דא מער צוצולייגן מסביר צו זיין פונקטליך סיי וועליכע זאך וואס ס' איז געשען ווי זאגען פונקטליך וואו און ווען יעדעס אטאם האט זיך גערוקט. (באלד וועל איך מסביר זיין אז זען, הערן, שמעקן, וויי טון, טראכטן וכו' זענען אויך נישט מער פון אטאמס און עלעקטרונס זיך רוקן). ממילא אויב מ' קען אלע כללים פון וויאזוי אטאמס און זייערע חלקים ריקן זיך (סיי ווען זיי ריקען זיך באזונדער און סיי ווען זיי רוקן זיך אסאך צוזאמען) קען מען גאנץ סייענס, ווייל מ' ווייסט שוין וויאזוי די גאנצע וועלט ארבעט.
נאר וואס דען? ס' קען אלץ זיין מער און מער קאמפלעצירטע וועגן וויאזוי אטאמס און זייערע חלקים (וואס האלטן שוין אין מיטן זיך רוקן אלע מינע וועגן) זענען אויסגעשטעלט, וואס איז גורם נייע כללים ארויסצושפראצן פון די אלטע, וואס וואלט נישט געקענט קיינעם איינפאלן פון די אלטע. (מיט "אויסגעשטעלט" מיין איך דיינאמיש, דהיינו וואו איז יעדעס איינס און אין וועליכע דירעקציא אין ווי שנעל גייט עס אויב עס רוקט זיך).
די זעלבע זאך איז מיט מאטעמאטיק. יעדעס קינד (וואס וואוינט נישט אין וויליאמסבורג) פארשטייט קלאר די פשוטע יסודות פון נומערן. נאך אלץ איז נומערישע מאטעמאטיק א פעלד שאין לה סוף, ווייל ס' שפראצט כסדר ארויס נייע פאטערנס און כללים פון מער קאמפלאצירטע חשבונות פון די זעלבע נומערן וואס מ' קען שוין לאנג די פשוטע יסודות. דאס איז נישט קיין משל; ס' איז היינו הך, ווייל וויאזוי קאמפלאצירטע אויסשטעלעכצן פון אטאמס (אדער סיי וואס, צו מציאות'דיגע, צו פאנטאזירטע) וועלן זיך רוקן, וויסנדיג אירע יסודות'דיגע כללים, איז א ריין מאטעמאטישע שאלה. אבער מיר האלטן נישט ביי דעם צו ניצן מאטעמאטיק אליין צו פארשטיין די וועלט, ווייל ס' איז, פארשטייט זיך, נישט דא קיין שיעור צו וויפיל וועגן חומר קען זיין אויסגעשטעלט, און בעיקר ווילן מיר וויסן וויאזוי זאכן פון די מציאות'דיגע וועלט (פלאנעטס, צעלן, חיות...) ארבעטן, און מיר ווייסן פשוט נישט רוב פון וויאזוי זיי אדער זייערע חלקים זענען אויסגעשטעלט. אויך געווענטליך פארמאגן מיר דערווייל נאך נישט גענוג שטארקע קאמפיוטערס צו קענען מאכן די מאסיווע חשבונות אין גענוג א קורצע צייט. אויב מיר וואלטן יא געהאט די קאמפיוטערס, און מיר וואלטן גענומען למשל א חיה'לע און אריינגעלייגט אין א קעסטל (כדי צו פארמאדן געשעענישן פון דערויסן וואס מיר קענען נישט אויסרעכענען), אויב מיר וואלטן געוואוסט פונקטליך די אויסשטעלעכץ פון די אטאמס פונ'ם קעסטל, די לופט דארט, און די חיה, וואלטן מיר געקענט וואוסן פונקטליך וואס דער חיה וועט טון ביז ס' שטארבט און פונקטליך וואס וועט דערנאך געשען מיט זיין גוף.
(ס' איז אויך פאראן פיל מקצועות וואס ארבעטן אויף יסודות'דיגע זאכן פון חומר וואס מיר פארשטייען נאך נישט. אויך בנוגע זייער קליינע זאכן, אזויווי חלקים פון אן אטאם, איז נישט שייך אויסצורעכענען פון פריער זייער אויפפירונג. אבער דאס אלעס איז נישט נוגע פאר פארשטיין וויאזוי כמעט אלע "נארמאלע" מציאות'דיגע זאכן, אזוי ווי פלאנעטס, וועטער, צמחים, חיות, מענטשן וכו' ארבעטן אויפן פארנעם וואס מיר אבזערווירן מיט די "5 חושים," וואו די אויפפירונג פון די אינערווייניג פון יעדער באזונדערע אטאם האט נישט קיין שום השפעה).

צוריק צו אונזער שאלה: וואס זענען די כללים פון וויאזוי חומר רוקט זיך? די כללים זענען היבש פשוט. לאמיר אנהייבן מיט א וועלט (אזויווי דער מציאות'דיגער) וואו זאכן רוקן זיך כל מיני דירעקציעס און כל מיני שנעלקייטן (אריינגערעכנט זאכן וואס רוקן זיך די שנעלקייט פון נול (zero) ד.ה. זיי רוקן זיך נישט), און פרעגען, וויאזוי וועלען זיי זיך רוקן פון יעצט און ווייטער? יעדער זאך (א באזונדערע אטאם אדער וויפיל ס' זאל נאר זיין צוזאמענגעקלעבט) וועט אייביג בלייבן מיט זיין שנעלקייט און דירעקציע אויזער אויב א "כח" (force) צוט אים. ווילאנג דער כח צוט טוט זיך די שנעלקייט פון די זאך כסדר פארמערן (ווי שטערקער די כח אלס מער אויף א מאל) אין די דירעקציע פון דעם כח. (אויב די כח צוט צו די פארקערטע דירעקציע פון'ם ארגינעלעם דירעקציע איז דער כח גורם אז די זאך זאל גיין שטייטער און שטייטער בוז די שנעלקייט דערגרייכט נול, און דערנאך הייבט עס אן גיין שנעלער און שנעלער אין'ם דירעקציע פון'ם כח. וואס איז מיט צוויי כחות? לאמיר זאגן כח א' איז 4 מאל אזוי שטארק פון ב'. אויב זיי צוען און'ם זעלבן דירעקציע, זענען זיי צוזאמען די זעלבע ווי איין כח וואס איז 5 מאל אזוי שטארק פון ב' (1 + 4 = 5 ,אדער 1.25 מאל אזוי שטארק פון א'). אויב זיי צוען אין די פארקערטע דירעקציעס זענען זיי צוזאמען די זעלבע ווי איין כח וואס צוט אין'ם דירעקציע פון א' אבער נאר דריי פערטל אזוי שטארק 1 - 4 = 3. די זעלבע פשוטע חשבונות איז מיט מערערע כחות). ווי מער א זאך וועגט (ד.ה. וויפיל חומר (פרוטונס, נוטרונס, און עלעקטרונס) ס' פארמאגט) אלס ווייניגער שנעל מאכט אים א כח גיין, ד.ה. אלס מער כח דארף מען עס צו מאכן גיין די זעלבע שנעל. קומט אויס אז אויב מ' ווייסט דעם ארגינעלעם שנעלקייט און דירעקציע פון א זאך (פון אן אטאם בוז א שטערן אדער גרעסער), וויפיל חומר ס' האט, די שטארקייטן און דירעקציעס פון כחות וואס צוען עס, און ווי לאנג יעדער כח איז ווירקליך, קען מען גרינג אויסרעכענען די נייע שנעלקייט און דירעקציע.

אבער וואס זענען די כחות? כחות זענען די צו (אדער שטופ) וואס איין שטיק חומר צוט (אדער שטופט אוועק) א צווייטן. די נאטור פון חומר איז אז ס' צוט א צווייטן אין פיר מינע אופנים. דאס הייסט אז ס' זענען דא פיר מינע כחות אין די וועלט. אבער זארג דיך נישט; איך וועל נישט דורך גיין אלע פיר, ווייל צוויי פון זיי (די "שטארקע און שוואכע נוקליערע כחות") האבן נאר א השפעה מורא'דיגע נאנט, און ממילא זענען זיי נאר נוגע פאר אינערווייניג פון אן אטאם (למשל דער שטארקע נוקליערע כח האלט פרוטונס צוזאמען אין אן אטאם קעגען די עלעקטישע כח). נאר צוויי כחות ווירקן אויף חומר אן אטאם און גרעסער: דער עלעקטישע כח, אדער עלעקטרו-מאגנעטיזם (בקיצור: ע"מ) און גרעוויטי. ע"מ מיינט אז א פרוטון און אן עלקטרון צוען זיך אייביג איינס צום צווייטן, אבער א פרוטון שטופט אייביג אוועק א צווייטן פרוטון, און אן עלקטרון שטופט אייביג אוועק א צווייטן עלקטרון. גרעוויטי מיינט אז חומר צוט אייביג צו זיך אנדערע חומר, נישט קיין חילוק וועליכע מין. דאס הייסט אז לדוגמא צוויי פרוטונס ווירקן צוויי פארקערטע כחות אויף זיי. ע"מ שטופט זיי אוועק איינס פון צווייטן, און גרעוויטי צוט זיי צאם. אבער ע"מ איז טריליאנען מאל שטערקער פון גרעוויטי, ממילא איז גרעוויטי נאר גורם אז דער שטופ זאל ווערן א קליין משהוא שוואכער (אדער שטערקער אין דער אופן פון דעם צו ציווישן א פרוטון מיט אן עלקטרון).

אזוי ווי פריער דערמאנט רעכענען זיך כחות (וואס צוען אין די זעלבע דירעקציע) צאם צו ווערן אזויווי איין שטארקע כח. ממילא ווי מער פרוטונס אדער עלקטרונס (בנוגע ע"מ) אדער חומר (בנוגע גרעוויטי) צוזאמען אלס שטערקער (כפי ערך) איז זייער כח . נאך א זאך: ווי ווייטער אוועק אלס מער וועפט זיך אויס די כח, אבער נישט כפי ערך, נאר כפי ערך מאל כפי ערך. צ.ב.ש. דער כח (ע"מ) וואס צוט א פרוטון מיט אן עלקטרון צוזאמען ווערט 100 מאל שטערקער יעדעס מאל זיי קומען 10 מאל אזוי נאנט. די זעלבע איז מיט גרעוויטי.

וויבאלד דער כח פון גרעוויטי איז אזוי שוואך, האט עס נאר אן אנמערקליכע השפעה ווען כאטשיג איינס פון די צוויי שטיקער חומר איז ריזיג, אזויווי שטערנס און פלענעטס. דער כח וואס צוט צוויי שטיקער חומר איינס צום (אדער אוועק פונ'ם) אנדערן איז אייביג אייניג. די סיבה פארוואס גרעוויטי איז גורם אז א חפץ פאלט אראפ צום ערד (צו אינזער פלאנעט), אבער מ' זעט נישט אז די פלאנעט זאל פונקט אזוי קומען צום חפץ איז ווייל, אזוי ווי פריער דערמאנט, וויפיל מער חומר א זאך האט אלס ווייניגער ווירקט אויף דעם די זעלבן כח. די פלאנעט גיבט
זיך אזא קליינעם רוק (אויב ס' נישט דענמאלט דא א פארקערטן כח פון כינא) אז מ' קען עס נישט אבזערוון

ע"מ ברענגט צאם עלקטרונס און פרוטונס אין יעדן אטאם. ווען די צאל עלקטרונס דערגרייכט די צאל פרוטונס הערט אויף קומען נייע עלקטרונס, ווייל דער כח פון די עלקטרונס פונ'ם אטאם וואס שטופט זיי אוועק איז שוין פונקט אזוי שטארק ווי די כח פון די פרוטונס וואס צוט זיי. אבער עלקטרונס טוען זיך (90% פון די צייט) ארומדרייען ארום די "נוקלעוס" (צענטער פונ'ם אטאם וואו ס' דא די פרוטונס (און אויך די נוטרונס)) אין שעלס (shells) אזויווי די שעלס פון א צוויבל. די שעלס זענען נאר סטעבל (האלטן זיך פעסט) אויב זיי האבן די ריכטיגע צאל עלקטרונס. דער ערשטע שעל (נענסטע צום נוקלעוס) דארף האבן צוויי עלקטרונס, די נעקסטע צוויי אכט, די נעקסטע צוויי 18, און די נעקסטע צוויי 32. איז למשל א היליום אטאם וואס האט צוויי פרוטונס באקומט איין שעל פון צוויי עלקטרונס. ער איז אינגאנצן סטעבל, און ממילא וועט ער זיך נישט פארבונדן מיט קיין אנדערע אטאם. די זעלבע זענען די אטאמס וואס פארמאגן 10 (8+2) פרוטונס (און ממילא אויך עלקטרונס), 18 (8+8+2), 32 (2+8+8+18), און אזוי ווייטער. די זענען די "נובעלע גאזן" וועליכע האבן א גאנצע שעל. אבער אנדערע אטאמס זענען די עלקטרונס אין זייער דערויסנסטע שעל נישט סטעבל, ממילא ווערן זיי צוגעצויגן (דורך די כח פון ע"מ) צו אנדערע אטאמס און פארבונדן זיך. די שטארקקייט פון די בונדן ווענט זיך אין די אויסשטעלכץ פון די עלקטרונס פון די פארבונדענע אטאמס. אטאמס וואס זייערע דערויסנדיגע עלקטרונס ווערען זייער סטעבל דורך א פארבונדענע אויסשטעלכץ (פון צוויי אדער מערערע אטאמס) זענען שטארק פארבונדן און זענען א מולעקול. אויב זיי ווערען נאר אביסל מער סטעבל קלעבן זיי ווייניגער שטארק צוזאמען. ע"מ איז אייביג די כח וואס האלט חומר (פון אן אטאם און גרעסער) צוזאמען סיי צו זיין איין שטיק, און סיי א זאך וואס קלעבט קוים, אזויווי א שוואכע סקאטש טעיפ, אויסער דעס וואס ריזיגע זאכן אזויווי שטערנס און פלענעטס האלטן זיך צוזאמען וואס דאס קומט פון גרעוויטי.

אויסער ווען זאכן ווערן צוגעצויגן צו שטערנס אדער פלענעטס וכדומה (למשל ווען א חפץ פאלט אראפ) איז ע"מ אויך אייביג דער כח וואס מאכט זאכן (פון אן אטאם און גרעסער) זיך טוישן זייער שנעלקייט/דירעקציא (אויף אן אנמערקליכע אופן). ווען איך שטופ א חפץ מיט מיין האנד, וואס מאכט דעם חפץ זיך רוקן? ווען די עלקטרונס פון מיין האנט קומען זייער נאנט צו די עלקטרונס פןנ'ם חפץ שטופן זיי אוועק איינס דעם צווייטן. אבער וואס מאכט מיין האנט זיך רוקן? ווייטער ע"מ'ישע כחות פון עלקטרונס פון אטאמס פון די צעלן פון די מוסקלען פון די ארעם און האנט וואס האבן באקומען די לעצטע שטופ פון אטאמס/עלקטרונס פון מח. די כחות קומען ווייטער פון ע"מ'ישע כחות פון די אטאמס פון די עסן...

[[NAMELESS]]

לגבי וואס דו האסט געשריבן וועגן אריסטו.
ווער זאגט אז ער האט גערעדט ווען די לבנה?
אז איך ווארף אראפ א האנטוך, אזוי אויך א שטיין. וועלכע גייט אנקומען קודם?
איך ווארף אראפ. קליינע ביכל און א גרויסע חתן ש״ס פון 6 שטאק הויעך. וועלכע פאלט קודם??

[יאיר]

לגבי וואס דו האסט געשריבן וועגן אריסטו.
ווער זאגט אז ער האט גערעדט ווען די לבנה?
אז איך ווארף אראפ א האנטוך, אזוי אויך א שטיין. וועלכע גייט אנקומען קודם?
איך ווארף אראפ. קליינע ביכל און א גרויסע חתן ש״ס פון 6 שטאק הויעך. וועלכע פאלט קודם??

מכח גראוויטעט וועלן ביידע אנקומען די זעלבע צייט, נאר די ווינט וועט זיך אריינמישן און גורם זיין אז דער חתן ש"ס (רחמנא ליצלן, פון וואו נעמסטו אזעלכע איידיעס?) וועט אנקומען שנעלער. ממילא, אויף די לבנה וואו עס איז נישטא קיין ווינט, אדער אויף סיי וועלכע עקספערימענט וואו מען מאכט זיכער אז די ווינט זאל נישט קענען צומישן די רעזולטאטן, וועלן אלע אביעקטן אראפפאלן לויט די זעלבע ראטע.

[יאיר]

עסקן, מיינע אויגן שווינדלען שוין פון די ברייטע און טיפע ידיעות וואס דו ווארפסט דא צוזאם. איך וועל דאס מוזן אוועקלייגן אויף א רואיגע צייט ווען איך וועל שוין זיין גענצליך אויסגעניכטערט פון די פורים סומאטאכע.

[[NAMELESS]]

איז אריסטו יא געווען גערעכט סוף פסוק.
סוף כל סוף וועט דער שווערערע זאך אנקומען שנעלער.

יאנקל, טאקע צוליב דיין תירוץ האב איך אויך געניצט די ביכל דוגמה.

[[NAMELESS]]

אדרבה, גיב מיר א דוגמה פון צוויי חפצים. איינס וועגט 5 פונט, איינס וועגט 10 פונט. ביידע זאלן לאנדן אקוראט די זעלבע צייט פון 6 שטאק הויעך.

[נייגעריגער]

אדרבה, גיב מיר א דוגמה פון צוויי חפצים. איינס וועגט 5 פונט, איינס וועגט 10 פונט. ביידע זאלן לאנדן אקוראט די זעלבע צייט פון 6 שטאק הויעך.

יאנקל האט דיר דאך געגעבן אזא משל, א שטיין!!!

[[NAMELESS]]

וועלן מיר דאס פראבירן מארגן אי״ה

[ונבנתה העיר]

מען האט עס שוין אויספראבירט פאר דיר...

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=KDp1tiUsZw8[/youtube]

[[NAMELESS]]

איך רעדט נישט אויף די לבנה. אריסטו האט דען גערעדט אויף די לבנה? ער האט גערעדט וועגן דא אויף אונזער היימישן וועלטל ווי עס איז יא דא גרעוויטי.

און בכלל, סתם פאר נייגעריגקייט. אויב עס נישט דא קיין גרעוויטי בכלל אויפן לבנה, פארוואס איז עס בכלל אראפגעפאלן??

[ונבנתה העיר]

חדא מתורצת בחברתה.

(אויף די לבנה איז נישט דא קיין לופט).

[לאדיך אפ]

אוודאי איז דא גרעוועטי אויף די לבנה! נאר זייער ווייניג. יעדע מעס האט גרעוועטי.

[ונבנתה העיר]

ממי, דר"א, זאגט די פשוט'ע סברא אויך אזוי.

שטעל זיך פאר אז דו האסט צוויי 10 פונטיגע שטיינער און דו צושניידסט איינע פון זיי אויף צעהן חלקים פון 1 פונט יעדע, דו כאפסט אהן דעם 10 פונטיגער אין איין האנט און די צעהן 1 פונטיגע אין די אנדערע האנט און דו לאזט זיי ביידע אראפ, ווער וועט קודם אנקומען?

ביידע וועלן אנקומען אין די זעלבע צייט, ווייל וואס איז דען א נפק"מ פאר'ן גראוויטי צו די 10 פונט זענען צוגעקלעבט איינער צום צווייטן, אדער מען האט זיי גראדע צושניטן?

דאס וואס מושכל ראשון זאגט אז א שווערע זאך דארף אנקומען שנעלער, נעמט זיך פון דעם וואס עס איז שווערער צו האלטן אין דער האנט, אבער אז מען טראכט אריין איז די חילוק פשוט, שווערער איז עס טאקע ווייל ביי 10 פונט שלאגסטו זיך קעגן 10 מאהל אזויפיהל גראוויטי ווי ווען דו האלטסט א 1 פונטיגע שטיין, אבער לגבי ווי שנעל עס זאל פאלן האט עס קיין שייכות, פאר די גראוויטי איז נישט קיין חילוק צו ער שלעפט איין 1 פונטיגע שטיין אדער צעהן איין פונטיגע וואס רירן זיך אן איינע די אנדערע [דהיינו א 10 פונטיגע שטיין].