פארוואס זענען אידן אזוי קלוג?

[יואב]

@יאיר, מעגליך דאס אסימילאציע ביי ספרדים איז די סיבה פארוואס זיי זענען אסאך ווייניגער אין צאל אויך,

[טאמבל סאס]

מיט דעם גרעסטן רעספעקט צו אלע הויכגעשעצטע וויסנשאפטלער לייגט זיך מיר נישט אויפ'ן שכל קיין איין טעאריע וואס ווערט דא דערמאנט.
1) די בבלי'שע יוזשעניקס איז אביסל א מוגזם'דיגע זאך [פעלט א מקור] צו זאגן אז צוליב די סעלעקציע זענען זיי געבליבן לדורי דורות אזויפיל קלוגער, ווי מען האט שוין אנגעמערקט. ווי אויך איז שווער צו וויסן וויפיל פון דאס פאלק ביים בית שני זענען טאקע געווען אזעלכע גרויסע חכמים, פון עזרא זעט אויס אז זיי זענען נישט געווען צו שטארק באקאנט אין די תורה און מען האט געקענט טון מיט זיי וואס מען האט געוואלט.
2) די טעאריע פון עם הספר, אז תלמוד בבלי מאכט קלוג, מאכט דאך פשוט שטערקער די קשיא, פארוואס האבן דוקא די אידן אויסגעטראפן די שארפע פלפולים פון תלמוד בבלי (ערגעצוואו האט זיך דאך עס געמוזט אנהייבן) בשעת די קריסטליכע גייסטליכע זענען געווען פארנומען דעבאטירן אויב דער שילוש איז איינס אדער דריי.
3) די געזונטהייט טעאריע איז, במחילת כבוד הפרופסור, נישט אזוי מסתבר, עס איז גאנץ שווער צו זאגן אז אין דעם שטעקט די גאנצע חכמה פון די אידן. איך בין זיכער אז עס זענען דא נאך פילע פעלקער אין די וועלט וואס היטן אויף א געזונטע לעבנסשטייגער און קומען נישט צו צו די חכמה פון די אידן. ווי אויך איז נישט מסתבר אז וויבאלד זיי זענען געווען געזונט האבן זיי געהאט מער צייט זיך אפצוגעבן מיט'ן לערנען, ווייל פון די אנדערע זייט זענען זיי געוען פאריאגט און פארפלאגט צוליב די שווערע גזירות און קיינמאל נישט גענאסן פון די מנוחה וואס זייערע ספרדי'שע ברידער און להבדיל די גויים האבן געהאט. איך וואלט געזאגט פארקערט, צוליב זייער מאראל און העכערקייט און קלוגשאפט האבן זיי געמאכט זיכער זיך צו האלטן ריין און געזונט, ווי אויך צוליב דעם חיוב פון ושמרתם מאוד לנפשותיכם.
4) סורווייוועל אוו די פיטעסט שטימט מיר אויך נישט, צוליב דעם זעלבן טעם ווי נומער 2, פארוואס טאקע איז ביי די אידן אלס געווען די וואס האבן זיך אן עצה געגעבן און דורכגעלעבט אלע שווערע אומשטענדן, בעת אנדערע פעלקער אין ענליכע אומשטענדן זענען געווארן צענישט נאך געציילטע דורות. ווי אויך ווערט נאר שווערער פארוואס אשכנזים זענען קלוגער ווי ספרדים, ווייל לויט דעם וואלטן די אשכנזים געדארפט זיין פיל ווייניגער אין צאל, ווייל נאר די קלוגע זענען געבליבן, בעת אין רעאליטעט זענען אשכנזים אסאך מער ווי די ספרדים. (ספרדים האבן זיך מער אויסגעמישט מיט די גוים)
ועל כולם איז מיר שווער עפעס וואס די אלע טעאריע נעמען נישט אין באטראכט. די אידן זענען שוין לכאורה געווען א קלוג פאלק נאך פאר גלות בבל, ווען זיי האבן געשריבן דעם תנ"ך און עס גע'חזר'ט מיט די קינדער וואס איז ענדגילטיג געווארן פארשפרייט אין די גאנצע וועלט. מיר אידן גלייבן אז די תורה איז געגעבן געווארן דורך דעם מקור החכמה און דאס האט אונז געמאכט קלוג, אבער א גוי וועלכער איז נישט מודה דערין, וועט דאך מוזן זאגן אז די אידן זענען געווען זייער קלוג צו שרייבן אזעלכע ספרים וואס זענען געווארן אזוי אנגענומען און צו דעוועלאפן א רעליגיע וואס האט געפארעמט די יסודות פון גלויבונג פאר דריי ביליאן מענטשן. עס איז דאך ממש אומבאגרייפליך. מיר זענען געווען די ערשטע צו גלייבן אין אן איינציגן, מאכטפולן גאט, מיר זענען געווען די ערשטע צו פארשפרייטן די יסודות פון מאראל און געטליכקייט, און מיר זענען געווען די ערשטע צו ערקלערן אז היסטאריע האט א באדייט, עס פאסירט נישט סתם איין מעשה נאכ'ן צווייטן אן קיין שום באזונדערע קשר. דאס אלעס האט זיך אנגעהויבן אסאך פאר גלות בבל! דאס מיינט אז מיר מוזן צוריקקוקן צו די יסודות פון דאס אידישע פאלק און זען פארוואס מיר האבן זוכה געווען צו זיין אזוי אויסדערוועלט. איבער די קשיא פארוואס מיר טרעפן די קלוגשאפט נאר ביי אשכנזים און נישט ביי ספרדים, איז מיר מער מסתבר צו זאגן אז די ספרדים האבן מאיזה סיבה (צוליב אסימילאציע וכדו') אה, יעצט איז עס יא פאשטענדליך!!! פארלוירן זייער אויסערגעווענליכער קלוגשאפט פון די ימי הביניים ווען זיי זענען געווען די העכסטע און קלוגסטע לייט אין שפאניע, פארטוגאל, מצרים, טערקיי, ועוד, ווי צו זאגן אז זיי האבן עס קיינמאל נישט געהאט.

יאיר באמערק ווי דיינע אלע קשיות אויף יידל און די אנדערע, נעמט זיך ע"פ רוב פון סברא און "דיין" פארשטאנד. אנדערע ווערטער האב איך אבער געזען למשל ביי יידל. אט קוק.

אלע פארשער וועלכע האבן שטודירט אשכנזים האבן אנגעמערקט אז זיי געפונען זיך ביים שפיץ פונעם איי-קיו טשארט. דער פסיכאלאג און קאגניטיוו סייענטיסט סטיווען פינקער האט געשריבן אז "[אידן'ס] עווערעדזש איי-קיו מעסט זיך ביי 108 - 115". דער קאנטראווערסיאלער אינטעליגענץ פארשער און פסיכאלאג ריטשארד לין, זאגט אז עס איז די עווערעדזש שטייט ביי 107.5. הענרי הארפענדינג, דזשעסאן הארדי און גרעגארי קאטשרען, דריי פארשער פון די יוטא אוניווערזיטעט וועלכע האבן צוזאמען געשריבן א פארש פאפיר מיטן קעפל "נאטורליכער היסטאריע פון אשכנזישע אינטעליגענץ", שרייבן אז אשכנזים האבן אן עווערדעזש איי קיו פון 112-115. דער פאליטישער סייענטיסט טשארלס מורעי לייגט דעם עווערעדזש ביי 110.

אין אמעריקע היינט צו טאגס זענען אידן 2.2% פון די פאפולאציע אבער זיי רעפרעזענטירן 30% פון פראפעסארן אין עליטע קאלעדזשעס, 21% אייווי ליג סטודענטן און 25% פון די טורינג אווארד געווינער. אידן זענען אויך 50% פון די טאפ צוויי הונדערט אינטעלעקטואלן אין אמעריקע, 40% פון די שותפים אין פירענדע געזעץ פירמעס אין ניו יארק און אין וואשינגטאן, 59% פון די דירעקטארס, שרייבער און פראדוסערס פון די 50 בעסטע מאוויס (בעסטע געמאסטן לויט וויפיל געלד זיי האבן געמאכט).

די טעאריע קומט פונעם ענגלישען ביאלאג, גענעטיקער און יודזשעניקער סירעל דארלינגטאן, אין זיין בוך "די עוואלוציע פון מענטש און געמיינדע". לויט אים האבן מיר צו פארדאנקן נבוכדנאצר און גלות בבל פאר אונזער איבערגעטריבענע מאס פון חכמים.

איך גיי נישט יעצט ציטירן יידל'ס אלע תגובות. אבער כאפסט מיין פוינט. אינדערצייט וואס ער איז ביזי ברענגען מקורות און לינקס אונטערצושטיצן יעדעס הנחה וואס ער לייגט אראפ, ביסטו בלויז איין שטיק סברא. כ'וועל מודה זיין. האסט א גראדע ברייטע טראכט, אבער סברא קען מען אייביג דרייען אזוי לאנג ווי מ'האט עס נישט עקספערימענטירט.

[טעפל]

מיר האט דוקא יא אויסגעזעהן אז די ריינקייט געט אסאך צו, אבער וואס איז די תירוץ דערויף וועגען ספרדישע אידען??
דרך אגב ישר כוח ר' יידל פאר אהערשטעלען אזא געוואלדיגע ארטיקל, האסט אויפגעהויבען מיין IQ אביסל..

[יידל]

קודם כל, ייש"כ יאיר פאר דיין לענגערן תגובה! ס'איז שטארק עפרישיעטעט אז איינער נעמט די מי דורכצוטראכטן די נושא און שרייבן דערויף א לענגערן תגובה. יעצט צו דיין תגובה זעלבסט. עס זענען דא צוויי זאכן וועלכע פארלאנגן א תגובה. די ערשטע איז דיין קריטיק פון די ערווענטע טעאריעס און די צווייטע איז דיין אייגענע טעאריע. אלזא, לאמיך ענטפערן על ראשון ראשון. איך וועל צעטיילן מיין תגובה אין צוויי. אין די ערשטע וועל איך אדרעסירן דיין קריטיק. און אין די צווייטע וועל איך אדרעסירן דיין אייגענעם טעאריע.

בעפאר איך גיי צו דיר, לאמיך נאר שרייבן א ווארט צו טאמבל סאס:

יאיר באמערק ווי דיינע אלע קשיות אויף יידל און די אנדערע, נעמט זיך ע"פ רוב פון סברא און "דיין" פארשטאנד. אנדערע ווערטער האב איך אבער געזען למשל ביי יידל. ...
איך גיי נישט יעצט ציטירן יידל'ס אלע תגובות. אבער כאפסט מיין פוינט. אינדערצייט וואס ער איז ביזי ברענגען מקורות און לינקס אונטערצושטיצן יעדעס הנחה וואס ער לייגט אראפ, ביסטו בלויז איין שטיק סברא. כ'וועל מודה זיין. האסט א גראדע ברייטע טראכט, אבער סברא קען מען אייביג דרייען אזוי לאנג ווי מ'האט עס נישט עקספערימענטירט.

א גרויסן ייש"כ פארן זיך אננעמען פאר מיר, אבער כ'מיין אז דו האסט נישט רעכט. סך הכל טוען מיינע מקורות אויך זיך פארלאזן אויף זייער סברות צו זאגן טעאריעס (כאטשיג זייערע סברות זענען למעשה שטערקער וויבאלד זיי זענען טעסטבארע טעאריעס מיט פרעדיקציעס וועלכע קענען זיך ארויסשטעלן צו זיין פאלש).

מיט דעם גרעסטן רעספעקט צו אלע הויכגעשעצטע וויסנשאפטלער לייגט זיך מיר נישט אויפ'ן שכל קיין איין טעאריע וואס ווערט דא דערמאנט.
1) די בבלי'שע יוזשעניקס איז אביסל א מוגזם'דיגע זאך צו זאגן אז צוליב די סעלעקציע זענען זיי געבליבן לדורי דורות אזויפיל קלוגער, ווי מען האט שוין אנגעמערקט. ווי אויך איז שווער צו וויסן וויפיל פון דאס פאלק ביים בית שני זענען טאקע געווען אזעלכע גרויסע חכמים, פון עזרא זעט אויס אז זיי זענען נישט געווען צו שטארק באקאנט אין די תורה און מען האט געקענט טון מיט זיי וואס מען האט געוואלט.

איך בין מסכים צו דיר אז צו זאגן אז דאס אליינס איז די גורם פון אידישע חכמה לייגט זיך נישט אויפן שכל. כ'מיין אבער אז עס איז שטארק מסתבר אז דאס האט שטארק צוגעהאלפן אז די אידן זאלן זיך דעוועלאפן צו א קלוג פאלק. לגבי דיינע טענות גופא, שטעלסטו ארויס צוויי טענות. די ערשטע אז עס איז מוגזם צו זאגן אז א סעלעקציע פועל'ט אויף לדורי דורות. דאס איז נישט ריכטיג. סעלעקציע פועל'ט אודאי יא אויף לדורי דורות, אויב ווערט עס נישט פארוואסערט. אין אונזער פאל, וויבאלד פון עזרא און ווייטער האבן זיך די אידן געהאלטן שטארק אפגעזונדערט, איז נישטא קיין שום סברא צו זאגן אז די גענעס זענען פארוואסערט געווארן. פארגעס נישט אויך דאס וואס כ'האב שוין געשריבן פאר יאנקל, אז אלע אשכנז'ישע אידן שטאמען פון 4 פרויען. דאס מיינט אז אויב די פרויען האבן פארמאגט גענעס וועלכע פאראורזאכן קלוגשאפט, דאן האבן אלע זייער אייניקלעך (דאס הייסט אין אנדערע ווערטער, אלע אשכנז'ישע אידן) א פארמערטן שאנס צו זיין קלוג.
דיין צווייטע טענה איז אז די פאלק איז נישט געווען צו קלוג ביים בית שני, און דו מעסט דאס אויף באקאנטשאפט מיט די תורה און זייער נאאיוויטעט. לענ"ד איז נישט ריכטיג צו מעסטן קלוגשאפט לויט באקאנטשאפט מיט די תורה (איינשטיין איז אויך נישט געווען באקאנט מיט די תורה) אדער נאאיוויטעט (וועלכע איז בכלל נישט קיין אנדייטונג אויף א שטומפיג קעפל, עס האט מער מיט וואס מ'רופט "סטריט סמארטנעס", כאטשיג פאר אידן פעלט ב"ה דאס אויך נישט). צווייטענס, קיינער זאגט נישט אז די עליטע איז געווען לויטער קלוג. עס האט פשוט געהאט א גרעסערע מאס קלוגע ווי די נידעריגע קלאס. שטעל דיך פאר ווען אמעריקע ווערט חרוב און נאר די הויעכע קלאס (קאלעדזש גראדואירטע, ביזנעסלייט, פאליטיקאנטן, עסקנים וכו') בלייבט איבער, וועט דען נישט אין די צוקונפטיגע אמעריקע זיין א העכערע מאס קלוגע?

2) די טעאריע פון עם הספר, אז תלמוד בבלי מאכט קלוג, מאכט דאך פשוט שטערקער די קשיא, פארוואס האבן דוקא די אידן אויסגעטראפן די שארפע פלפולים פון תלמוד בבלי בשעת די קריסטליכע גייסטליכע זענען געווען פארנומען דעבאטירן אויב דער שילוש איז איינס אדער דריי.

מאך נישט אזוי אוועק די קריסטליכע גייסטליכע, די טענה איז נישט אז תלמוד בבלי איז א קלוגערע לימוד ווי די טעאלאגישע ביכער פון אנדערע רעליגיעס נאר אז ביי אידן איז דא א חיוב אז יעדער זאל לערנען, און ביי די קריסטן (און אנדערע) האבן נאר די עליטע געלערנט. די תלמוד בבלי זעלבסט איז צוזאמגעשטעלט געווארן דורך די מיעוט קלוגע וואס יעדע פאלק פארמאגט, אבער דאס פארלאנגן פון יעגעם דאס צו לערנען האט אריבערגעפירט די קלוגשאפט צום פאלק. משל למה הדבר דומה, צו פרויען. במשך די היסטאריע זענען פרויען פאררעכנט געווארן פאר נידעריגערער ראנג מענטשן, און פאר נישט קלוגע. אבער ווי נאר די פרויען רעכטן באוועגונג בנוסף צו קאנטראצעפטיוון האבן צוגעברענגט צו דעם אז פרויען קענען זיך אפגעבן מיט לערנען און ווערן שטודירט פונקט ווי מענער, איז זייער עווערעדזש IQ געשטיגן, און היינט צו טאגס איז עס אייניג מיט די מענער'ס IQ. (אגב, כ'האב נאך נישט געענדיגט ברענגן אלע טעאריעס וואס פעליסער ברענגט. גראדע ברענגט ער נאך א טעאריע וואס זאגט יא אז תלמוד בבלי איז בעסער ווי די לימודים פון אלע אנדערע פעלקער, אבער נישט אז די מחברים פון תלמוד בבלי זענען געווען קלוגער נאר אז די מעטאדע פון לערנען וואס די תלמוד בבלי נוצט האט זיך ארויסגעשטעלט צו זיין א בעסערע מעטאדע ווי די מהלכים וואס די אנדערע לימודים נוצן, ממילא איז שוין ווייטער נישט שווער "פארוואס דוקא די אידן האבן אויסגעטראפן די שארפסטע פלפולים".)

3) די געזונטהייט טעאריע איז, במחילת כבוד הפרופסור, נישט אזוי מסתבר, עס איז גאנץ שווער צו זאגן אז אין דעם שטעקט די גאנצע חכמה פון די אידן. איך בין זיכער אז עס זענען דא נאך פילע פעלקער אין די וועלט וואס היטן אויף א געזונטע לעבנסשטייגער און קומען נישט צו צו די חכמה פון די אידן. ווי אויך איז נישט מסתבר אז וויבאלד זיי זענען געווען געזונט האבן זיי געהאט מער צייט זיך אפצוגעבן מיט'ן לערנען, ווייל פון די אנדערע זייט זענען זיי געוען פאריאגט און פארפלאגט צוליב די שווערע גזירות און קיינמאל נישט גענאסן פון די מנוחה וואס זייערע ספרדי'שע ברידער און להבדיל די גויים האבן געהאט. איך וואלט געזאגט פארקערט, צוליב זייער מאראל און העכערקייט און קלוגשאפט האבן זיי געמאכט זיכער זיך צו האלטן ריין און געזונט, ווי אויך צוליב דעם חיוב פון ושמרתם מאוד לנפשותיכם.

ווידער בין איך מסכים אז צו זאגן אז *בלויז אין דעם* שטעקט די חכמה איז נישט רעאליסטיש. אבער צו זאגן אז עס האט צוגעהאלפן איז גאנץ מסתבר. דו שרייבסט אז דו ביסט זיכער אז אנדערע פעלקער וואס היטן אויף א געזונטע לעבנסשטייגער און זענען נישט אזוי קלוג. איך ווייס נישט פון וואו דו נעסט דיין זיכערקייט, אבער די צווייטע קלוגסטע פאלק נאך די אידן זענען די אזיאנער און זיי האבן במשך אלע דורות געהיטן אויף גאר א ריינעם לייף סטייל כידוע. (ואגב, קוק שפעטער וואס איך שרייב לגבי נאטורליכע סעלעקציע, אז מ'קען נישט פארגלייכן פון איין פאלק צום צווייטן). אבער בכלל מיין איך אז דו האסט געמיסט די פוינט. די נקודה איז נישט אז געזונטהייט און ריינקייט מאכט קלוג, נאר אז א געזונטע לעבן גיבט פאר א מענטש די יכולת זיך צו פארנעמען מיט חכמה און שטודירן. דאס איז די סיבה פארוואס ערשטע-וועלט לענדער זענען פיל קלוגער ווי צווייטע וועלט און דריטע וועלט לענדער, וויבאלד אין די לענדער דארפן מען זיך נישט אזויפיל אפגעבן מיט געזונט, קען מען אוועקגעבן מער צייט דורש צו זיין חכמה.
דיין צוווייטע נקודה איז דאך א גלגל החוזר: דער חיוב פון ונשמרתם (און די אנדערע חיובים פון מקוה און כשרות) איז דאך גורם ריינקייט און געזונטהייט. די ריינקייט און געזונטהייט איז גורם מאראל און העכערע חכמה, וועלכע איז חוזר וגורם ריינקייט און געזונטהייט. וכן הגלגל חוזר און מ'ווערט מער און מער קלוג.

4) סורווייוועל אוו די פיטעסט שטימט מיר אויך נישט, צוליב דעם זעלבן טעם ווי נומער 2, פארוואס טאקע איז ביי די אידן אלס געווען די וואס האבן זיך אן עצה געגעבן און דורכגעלעבט אלע שווערע אומשטענדן, בעת אנדערע פעלקער אין ענליכע אומשטענדן זענען געווארן צענישט נאך געציילטע דורות. ווי אויך ווערט נאר שווערער פארוואס אשכנזים זענען קלוגער ווי ספרדים, ווייל לויט דעם וואלטן די אשכנזים געדארפט זיין פיל ווייניגער אין צאל, ווייל נאר די קלוגע זענען געבליבן, בעת אין רעאליטעט זענען אשכנזים אסאך מער ווי די ספרדים.

וועלכע אנדערע פעלקער אין ענליכע אומשטענדן? אבער נניח עס איז דא אן אנדערע פאלק מיט ענליכע אומשטענדן און אנדערע רעזולטאטן, קען מען קיינמאל נישט פארגלייכן וויבאלד נאטורליכע סעלעקציע ארבעט נישט אז מ'קען פאראויס זאגן וואס וועט ווערן סעלעקטירט, מ'קען בלויז צוריקקוקען און פרובירן אויסצופיגערן וועלכע סעלעקציע האט סעלעקטירט די תכונות מיט וועלכע מיר זענען געבליבן. לדוגמא, די הייפאטעטישע 'אנדערע פאלק' האט אולי נישט געהאט די עקשנות ("עם קשה עורף") וואס די אידן האבן געהאט און דערפאר האבן זיי זיך אונטערגעבראכן. משא"כ די אידן'ס עקשנות האט גורם געווען אז די קלוגע זאלן אויפקומען מיט וועגן וויאזוי זיך ארויסצודרייען פון די אונטערדורקענדע גויים. נאטורליכע סעלעקציע איז א פראצעדור וועלכע פארמאגט אין זיך צענדליגע פאקטארן וואס אלע צוזאמען ברענגן צו צו א רעזולטאט פון קלוגשאפט
דיין צווייטע שאלה פארשטיי איך נישט: איז דיין שאלה פארוואס די אשכנזים זענען קלוגער ווי ספרדים, אדער פארוואס די אשכנזים זענען מער ווי ספרדים? זיי זענען קלוגער וויבאלד די ספרדים זענען פיל ווייניגער גע'רודפ'ט געווארן און האבן געהאט א פיל רואיגערן לעבן. זיי זענען מער וויבאלד די ספרדים האבן געליטן פון אסימילאציע (ווי יואב און טאמבל סאס האבן ביידע דערמאנט, און ווי דו אליין שרייבסט).

אין מיין קומענדיגע תגובה וועל איך אדרעסירן די צווייטע העלפט פון דיין תגובה.

[יידל]

יעצט אז איך האב אביסעלע זיך אנגענומען פאר די טעאריעס וועלכע כ'האב אראפגעברענגט, לאמיך זיך נעמען צו דיין טעאריע.

ועל כולם איז מיר שווער עפעס וואס די אלע טעאריע נעמען נישט אין באטראכט. די אידן זענען שוין לכאורה געווען א קלוג פאלק נאך פאר גלות בבל, ווען זיי האבן געשריבן דעם תנ"ך און עס גע'חזר'ט מיט די קינדער וואס איז ענדגילטיג געווארן פארשפרייט אין די גאנצע וועלט. מיר אידן גלייבן אז די תורה איז געגעבן געווארן דורך דעם מקור החכמה און דאס האט אונז געמאכט קלוג, אבער א גוי וועלכער איז נישט מודה דערין, וועט דאך מוזן זאגן אז די אידן זענען געווען זייער קלוג צו שרייבן אזעלכע ספרים וואס זענען געווארן אזוי אנגענומען און צו דעוועלאפן א רעליגיע וואס האט געפארעמט די יסודות פון גלויבונג פאר דריי ביליאן מענטשן. עס איז דאך ממש אומבאגרייפליך. מיר זענען געווען די ערשטע צו גלייבן אין אן איינציגן, מאכטפולן גאט, מיר זענען געווען די ערשטע צו פארשפרייטן די יסודות פון מאראל און געטליכקייט, און מיר זענען געווען די ערשטע צו ערקלערן אז היסטאריע האט א באדייט, עס פאסירט נישט סתם איין מעשה נאכ'ן צווייטן אן קיין שום באזונדערע קשר. דאס אלעס האט זיך אנגעהויבן אסאך פאר גלות בבל! דאס מיינט אז מיר מוזן צוריקקוקן צו די יסודות פון דאס אידישע פאלק און זען פארוואס מיר האבן זוכה געווען צו זיין אזוי אויסדערוועלט. איבער די קשיא פארוואס מיר טרעפן די קלוגשאפט נאר ביי אשכנזים און נישט ביי ספרדים, איז מיר מער מסתבר צו זאגן אז די ספרדים האבן מאיזה סיבה (צוליב אסימילאציע וכדו') פארלוירן זייער אויסערגעווענליכער קלוגשאפט פון די ימי הביניים ווען זיי זענען געווען די העכסטע און קלוגסטע לייט אין שפאניע, פארטוגאל, מצרים, טערקיי, ועוד, ווי צו זאגן אז זיי האבן עס קיינמאל נישט געהאט.

דיין הנחה אז כלל ישראל איז שוין געווען קלוגער ווי סתם א פאלק בעפאר גלות בבל איז נישט ריכטיג. לאמיר אפיר נעמען דיינע ראיות און זען צו ווי שטארק זיי זענען.

וען זיי האבן געשריבן דעם תנ"ך און עס גע'חזר'ט מיט די קינדער

ערשטנס, ווען איינער לערנט תנ"ך אן די מסורה און תורה שבעל פה וועט ער נישט קונה זיין קיין שום חכמה, די חכמה ליגט אין תורה שבעל פה (וועלכע איז שפעטער צוזאמגענומען געווארן אין גמרא). די מציאות איז אז תורה שבעל פה (וי"א אפילו תורה שבכתב) איז נישט געווארן נחלת הכלל ביז אין די צייטן פון עזרא בבית שני. (די איינציגסטע אויסנאם איז יאשיהו'ס רעוואלוציע, וועלכע האט געדויערט קוים 15 יאר פון די צוועלסטע אדער אכצנסטע יאר פון זיין מלוכה, ביז ווען ער איז גע'הרג'ט געווארן). עס איז אפן אין תנ"ך אז נאר די כוהנים און די עליטע און ירושלים האבן געקענט הלכות און געוואוסט וויאזוי צו לערנען. רוב פאלק זענען געווען פשוט'ע פארמערס און האבן נישט געקענט לערנען. דו אליינס שרייבסט דאך אז די אידן בימי עזרא זענען בכלל נישט געווען אויסטערליש קלוג, און וויאזוי ביסטו דאס מסביר לשיטתך?

מיר אידן גלייבן אז די תורה איז געגעבן געווארן דורך דעם מקור החכמה און דאס האט אונז געמאכט קלוג

דאס אז די תורה איז געגעבן געווארן דורך דעם מקור החכמה מאכט דען קלוג אלע אידן? עס מאכט קלוג די וואס לערנען איר. בזמן בית ראשון האבן נאר די עליטע געלערנט תורה, ווי געשריבן.

מיר זענען געווען די ערשטע צו גלייבן אין אן איינציגן, מאכטפולן גאט, מיר זענען געווען די ערשטע צו פארשפרייטן די יסודות פון מאראל און געטליכקייט, און מיר זענען געווען די ערשטע צו ערקלערן אז היסטאריע האט א באדייט

דו איגנארירסט דעם פאקט אז די אלע היסטארישע אומבאגרייפליכע זאכן זענען פרי יצירתם ועבודתם פון געציילטע מענטשן, די עליטע קלוגע. די חכמה ליגט אין די פארשפרייטנוג פון די קלוגשאפט צו די המון עם. און ווי טעאריע צוויי זאגט, האט די סיסטעם פון עם הספר געארבעט זייער גוט, און די חכמה איז פארשפרייט געווארן צו אלע אידן.

נאך איין הערה, איך פארשטיי נישט וויאזוי אסימילאציע זאל גורם זיין אז מ'זאל פארלירן חכמה (חוץ אויב דו וועסט זאגן אז נאר די קלוגע האבן זיך אסימילירט).

[איחוד פעלד]

נאך איין הערה, איך פארשטיי נישט וויאזוי אסימילאציע זאל גורם זיין אז מ'זאל פארלירן חכמה (חוץ אויב דו וועסט זאגן אז נאר די קלוגע האבן זיך אסימילירט).

ווייל אז מען אסימילירט האט מען חתונה מיט גוי/גויטע און די חכמה'דיגע גינס ווערען געמישט מיט טפשות'דיגע און נאך צוויי דורות בלייבט א חברה שוטים.

[איחוד פעלד]

לגבי די מספר פארוואס די אשכנזים זענען מער פין ספרדים, איז אינטרעסאנט אנצומערקען אז די ספרדים בשעת גירוש שפאניע וואס מען האט פארטריבען בערך צוויי הונדרעט טויזענט אידען, איז ביי די אשכנזים נישט געוועהן די העלפט, אדער אפילו ווייניגער.

עס קען אפילו זיין אז אסאך ספרדים פין גירוש שפאניע זענען געווארען אשכנזים, און ממילא פארדעם זענען היינט דא מער אשכנזים ווי ספרדים.

[איחוד פעלד]

[left]In an essay on Sephardi Jewry, Daniel Elazar at the Jerusalem Center for Public Affairs[12] summarized the demographic history of Ashkenazi Jews in the last thousand years, noting that at the end of the 11th century, 97% of world Jewry was Sephardic and 3% Ashkenazi; in the mid-17th century, "Sephardim still outnumbered Ashkenazim three to two", but by the end of the 18th century, "Ashkenazim outnumbered Sephardim three to two, the result of improved living conditions in Christian Europe versus the Ottoman Muslim world."[12] By 1931, Ashkenazi Jews accounted for nearly 92% of world Jewry.[12][/left]

http://en.wikipedia.org/wiki/Ashkenazi_Jews

אויב איז אמת אז אין די מיטעלע 1700 זענען די ספרדים געוועהן אזוי פיל מער, פאלט אוועק די פשט'לך וואס מען רעדט דא, עס איז נישט נוגע צו חכמה אדער נישט.

בדרך הלצה קען מען זאגען אז די קלוגע ספרדים זענען געווארען אשכנזים, ווייל מען דארף זיין א שוטה צו בלייבען א ספרדי................

[[NAMELESS]]

פארן בן איש חי האט געפעלט עפעס חכמה? און נאך פיל פיל.
חוץ פון דעם, וואס א רב ביי די ספרדים האט געהייסן חכם, נישט מכוח לשון סגי נהור

[ונבנתה העיר]

טעות.

[מאיר]

א שטיקעל ראי' אז די קליגשאפט פין די יודען איז נישט וועגען natural selection במשך הגלות אדער וועגען תלמוד בבלי, ווייל די תורה דערמאנט שוין אז יודען זענען עם חכם ונבון (דברים ו ד). די תורה ווארפט נישט סתם קאמפלמענט'ס, ער קען זיין שארף אויכעט ווי למשל עם קשה עורף.

אויך אברהם אבינו איז ציקעקימען צי ה' אחד דורך חכמה כמבואר בחז"ל, אין היינט ווערט זיין אמונה אנגענימען ביי 60% פין די וועלט.

[יידל]

נאך איין הערה, איך פארשטיי נישט וויאזוי אסימילאציע זאל גורם זיין אז מ'זאל פארלירן חכמה (חוץ אויב דו וועסט זאגן אז נאר די קלוגע האבן זיך אסימילירט).

ווייל אז מען אסימילירט האט מען חתונה מיט גוי/גויטע און די חכמה'דיגע גינס ווערען געמישט מיט טפשות'דיגע און נאך צוויי דורות בלייבט א חברה שוטים.

אז מען אסימילירט בלייבט מען דאך נישט אידיש! די גענעס ווערן טאק פארוואסערט, אבער אין דעם פארקערטן ריכטונג (רוב קינדער פון אסימילירטע עלטערן פארלירן זייער אידישער אידענטיטעט נאך צוויי, דריי דורות).

פארן בן איש חי געפעלט עפעס חכמה? און נאך פיל פיל.
חוץ פון דעם, וואס א רב ביי די ספרדים האט געהייסן חכם, נישט מכוח לשון סגינהור

קיינער זאגט נישט אז די ספרדים פארמאגן נישט קיין חכמים בכלל. אודאי האבן זיי פארמאגט חכמים לרחצה. די מדובר איז פון די אויסערארדנטליכע עווערדעדזש וואס איז דא ביי אשכנזים און האט נישט קיין פארגלייך צו קיין שום אנדערע עטנישע גרופע (חוץ אפשר די אזיאנע).

א שטיקעל ראי' אז די קליגשאפט פין די יודען איז נישט וועגען natural selection במשך הגלות אדער וועגען תלמוד בבלי, ווייל די תורה דערמאנט שוין אז יודען זענען עם חכם ונבון (דברים ו ד). די תורה ווארפט נישט סתם קאמפלמענט'ס, ער קען זיין שארף אויכעט ווי למשל עם קשה עורף.

אויך אברהם אבינו איז ציקעקימען צי ה' אחד דורך חכמה כמבואר בחז"ל, אין היינט ווערט זיין אמונה אנגענימען ביי 60% פין די וועלט.

עם חכם ונבון איז לכאורה יא א ראיה, אבער אברהם אבינו'ס חכמה איז נישט קיין ראיה פונקט ווי דער בן איש חי'ס חכמה איז נישט קיין ראיה. (אויב וואלט ווען אברהם אבינו'ס חכמה געווען א פאקטאר וואלטן דאך אלע אייניקלעך פון ישמעאל און עשיו געדארפט זיין פונקט אזוי קלוג).

[ברסלבער]

פונקט ווי די אשכנזים מאכן חוזק פון די ספרדים, מאכן די ספרדים חוזק פון די אשכנזים, איינער האט מיר דערציילט אז ער האט מיטגעהאלטן א שמחה אין ארגענטינא ווי א ספרד'ישער בדחן האט זיך אויפגעשטעלט נאכמאכן און חוזק מאכן פון די אשכנזים, און דער עולם האט זיך געהאלטן ביי די זייטן.
אויך האבן זיי אן אויסדרוק אויף ספאניש "נארישער אשכנזי".
איך מיין אז די אשכנזים האבן מער אויבער-חכמה, און די ספרדים האבן מער תמימות אבער נישט טיפשות.

[מאיר]

פון צווישן די אשכנזים וועלעכע טריאמפירן מיט די אידישע חכמה צום מערסטנס און פארנעמן דעם אויבנאן אינערהאלב דעם עם נבון וחכם זענען ווי באוויסט די יעניגע וועלעכע האלטן זיך אויף און די 11211 אומגעגענט און זענען סוקסעספולע געניסערס פון יעדע סארט סאציאלע פראגראם. ריזן אין וויסנשאפט און סימבאלן פאר אינטלעקט, א יעדן געלונגענע פערזוין אדער נייע ערפינדונג איז אדער א יוד, אדער שטאמט ער פון יודן, אז נישט דארף מען גלייבן אז ס'קען זיין א יוד, טראץ זייער געווענדליכע אפאזיציע צו מדינת ישראל זענען זיי די ערשטע צו נעמען קרעדיט פאר א יודישע קאפ ווען איינער ברענגט ארויף די פארגעשריטנקייט פון זייער מיליטער, איך יאג מיר יעצט סאו לאמיר ענדיגן מיטן באוויסטן פראז, "א איד גוט זיך אן עצה (ווען אינעם זעלבן צייט) דער גוי קלאפט זיך דעם פלייצע"

אפאר הערות.

1) איך ווייסט נישט ווי ס'קימט דא אריין אז 11211 נעמט פראגראמען. (אגב א גרויס חלק האבען גרויסע משפחות ממילא זענען זיי לאגעל בארעכטיגט)

2) דאס איז די אפענע קאפ פין 11211 אז אפילו זיי (איך) זענען קעגן מדינת ישראל אבער מ'קען גיין צווישען די טראפען אין זעען זייערע מעלות.

3) עס זעט עפעס אויס אז די האלטס נישט אז יודען זענען disproportional מער אינטעליגענט ווי גוים. לאמיך איך דיר זאגען אז 30% פין נאבעל פרייז ווינער'ס זענען יודען (וואס זענען .02 פין וועלט באפעלקערונג).

אגב די disproportional יודישע ערפינדונגען האט נישט דוקא צי טיען מיט IQ, עס האט אויך צי טיען מיט א שטארקע רצון צי שטייגען (ambition/energy), אין תיקון העולם וואס איז איינגפלאנצט ביי יודען מאיזה סבה שיהיה.

[[NAMELESS]]

ברסלב, אויפגעכאפט מיינע ווערטער. די ספרדים האבן אין זיך א שטארקע תמימות וועלכע האט זיי געהאלטן אלע יארן (גירוש ספרד ועוד), אבער אין חכמה שטייגן זיי צו מאהל איבער די אשכנזים. צו דער ארי הקדוש איז געווען א ספרדי צו נישט, איז א גרויסע מחלוקת,
אבער די בית יוסף איז זיכער געווען,
רמב״ם,
רמב״ן,
חיד״א,
דון יצחק אברבנאל,
רש״ש,
רבי אברהם אבן עזרא,
רבי שלמה אבן גבירול,
רבי יהודה הלוי (בעל מחבר הכוזרי)
רבי סעדיה גאון,
רבי שלמה בן אדרת,
און די גרעסטע חכמי אסטראנאמיע זענען געווען אמאל ספרדים,
די ליסט קען נאך גיין אסאך אסאך לענגער.

[יאיר]

ממי און ברסלב'ער, מען רעדט פון היינטיגע ספרדים. זיי האבן נישט קיין העכערע איי קיו ווי די אלגעמיינע וועלט.

[[NAMELESS]]

און נישט קיין קלענערע

[יאיר]

און נישט קיין קלענערע

אין הכי נמי. אבער די אשכנזים האבן יא א פיל העכערע, קומט אויס אז די אשכנזים אן עוורעדזש זענען קלוגער ווי די ספרדים אן עוורעדזש.

[יואב]

פון צווישן די אשכנזים וועלעכע טריאמפירן מיט די אידישע חכמה צום מערסטנס און פארנעמן דעם אויבנאן אינערהאלב דעם עם נבון וחכם זענען ווי באוויסט די יעניגע וועלעכע האלטן זיך אויף און די 11211 אומגעגענט און זענען סוקסעספולע געניסערס פון יעדע סארט סאציאלע פראגראם. ריזן אין וויסנשאפט און סימבאלן פאר אינטלעקט, א יעדן געלונגענע פערזוין אדער נייע ערפינדונג איז אדער א יוד, אדער שטאמט ער פון יודן, אז נישט דארף מען גלייבן אז ס'קען זיין א יוד, טראץ זייער געווענדליכע אפאזיציע צו מדינת ישראל זענען זיי די ערשטע צו נעמען קרעדיט פאר א יודישע קאפ ווען איינער ברענגט ארויף די פארגעשריטנקייט פון זייער מיליטער, איך יאג מיר יעצט סאו לאמיר ענדיגן מיטן באוויסטן פראז, "א איד גוט זיך אן עצה (ווען אינעם זעלבן צייט) דער גוי קלאפט זיך דעם פלייצע"

אפאר הערות.

1) איך ווייסט נישט ווי ס'קימט דא אריין אז 11211 נעמט פראגראמען. (אגב א גרויס חלק האבען גרויסע משפחות ממילא זענען זיי לאגעל בארעכטיגט)

2) דאס איז די אפענע קאפ פין 11211 אז אפילו זיי (איך) זענען קעגן מדינת ישראל אבער מ'קען גיין צווישען די טראפען אין זעען זייערע מעלות.

3) עס זעט עפעס אויס אז די האלטס נישט אז יודען זענען disproportional מער אינטעליגענט ווי גוים. לאמיך איך דיר זאגען אז 30% פין נאבעל פרייז ווינער'ס זענען יודען (וואס זענען .02 פין וועלט באפעלקערונג).

אגב די disproportional יודישע ערפינדונגען האט נישט דוקא צי טיען מיט IQ, עס האט אויך צי טיען מיט א שטארקע רצון צי שטייגען (ambition/energy), אין תיקון העולם וואס איז איינגפלאנצט ביי יודען מאיזה סבה שיהיה.

קודם כל לגבי פראגראמען האב איך נישט געצילט דעם טעכנישן חלק, נאר דער באגריף פון לכתחילה זיך אויסשטעלן צו זיין אנגעוויזן אויף דער רעגירונג (אגב אז די רירסט אן דעם לעגאלן פונקט ווי קען איך איגנארירן דעם כוואליע פון"אומ"לעגאלע אקטיוויטעטן וואס שפילט זיך אפ ואין כאן המקום להאריך) לכתחילה זיין אומפעהיגבאר צו יעדן סארט ארבעט, לכתחילה ארוסווייזן שטאלצע בלינדע איגנארענץ, וכן להלאה דער גאנצע זינלאזע נאטור וועלעכע שלענגלט זיך אינטער די שטאנגן פונעם וויליאמסבורגער געטא אין דרינגט אריין מיט אירע אויסגעשפרייטע ווארצלען אונערהאלב די ראמען פון יהדות החרדית און פארפיגט אויף אונזער געזעלשאפט ביתר שאת וביתר עז, כלפי מדינת ישראל האב איך גענצליך נישט געמיינט דעם אידעלאגישען חלק, נאר דעם גרימאס פון הנאה און סאטיספאקשאנעל שלינג וואס דער איגערמאן וואס קען מיט רחמים סיינען זיין נאמען נעמט איין בשעת'ן זיך קראצן די פיס און מקוה ווען איינער שילדערט די מאדערנע פארשריט אדער אנטוויקלונגען פון(למשל) מדינת ישראל מיליטער (לאו דוקא מדינת ישראל'ס מיליטער, נאר סיי וואספארא אידישע ערפונדונג) און ברעכט אויס מיט דעם פארענדיגונג זאץ "יאפ, א אידישע קאפ -בקיצור", דריטנס כאפ איך נישט פונקטליך וויאזוי עס איז משמע פון מיינע ווערטער אז איך האלט נישט אז אידן ווען עס קומט צו קלוגשאפט זענען זיי disproportionate, אפשר דאס אז איך שרייב וועגן יהדות 11211 און דעריבער ברענגסטו א רייע פון נאבעל פרייז געווינער ווי מען זעהט טאקע דעם קליינעם ברוקלין ווי עס שטארט ארויס מיט אירע נאבעל פרייז געווינער טאקע נישט און קיין אנדערן פלאץ נאר "אין הארץ פון וויליאמסבורג"?

[מאיר]

לאמיר זאגן אז עס איז דא אביסל מער פראגראמען ביים פרומען ציבור ווי ערגעץ אנדערש, אבער ביים נישט-פרומען ציבור איז דא אנדערע אומלעגאלע ענינים מער ווי ביים פרומען ציבור, ווי למשל דראגס. אןן לאמיר נישט פארגעסן פונעם מאדערן-ארטאדאקס קינדער מערדער צוויי יאר צוריק וואס האט אויפגעשוידערט די גאנצע שטאט, אין פון גרעסטן שווינדלער אין היסטאריע - מעידאף, וואס קומט נישט פון די געטא

ווען נאבעל פרייז זאל געבן פרייזעס פאר low violent crime וואלט די פרומע ציבור געווען די ערשטע אויף די ליין אין געוואונען דאס יעדעס יאר.

[מאיר]

פונקט ווי די אשכנזים מאכן חוזק פון די ספרדים, מאכן די ספרדים חוזק פון די אשכנזים, איינער האט מיר דערציילט אז ער האט מיטגעהאלטן א שמחה אין ארגענטינא ווי א ספרד'ישער בדחן האט זיך אויפגעשטעלט נאכמאכן און חוזק מאכן פון די אשכנזים, און דער עולם האט זיך געהאלטן ביי די זייטן.
אויך האבן זיי אן אויסדרוק אויף ספאניש "נארישער אשכנזי".
איך מיין אז די אשכנזים האבן מער אויבער-חכמה, און די ספרדים האבן מער תמימות אבער נישט טיפשות.

איך ווייס נישט ווער עס איז קליגער פין וועמען, אבער די אשכנזים אין בכלל די "וועסט" ווערט געפירט מער דורך לאגיק אין די ספרדים מער דורך געפיל. (איך מיין, וועגען דעם הייסען די אשכנזים גראד אין סטאביל משא"כ די ספרדים כיטערע ("שראד") אין מער אימסטאביל).

כדי ציציקימען צום אמת (אין יעדע זאך אויף די וועלט) מיז מען ניצען לאגיק אין אויך אינסקינקט ("אינטאאישען") וואס דאס איז מער א געפילישע זאך ("גאט פילינג").

די מענטשען וואס ניצען נאר לאגיק (90 80% סטאטיסטיק) וועלען זיך כמעט קיינמאל נישט טועה זיין אבער זיי וועלען זייער ווייניג אנקימען (מ'וועט נישט קענען אינוועסטען אדער טיען א שידוך, אדער פארשיקען איינעם אין תפיסה...) ווייל לאגיק אליין קאווערט זייער ווייניג.

[יאיר]

ווען נאבעל פרייז זאל געבן פרייזעס פאר low violent crime וואלט די פרימע ציבור געווען די ערשטע אויף די ליין אין געוואנען דאס יעדעס יאר.

ס'איז דא א נאבעל פרייז פאר דעם. ס'הייסט די nobel peace prize. אבער דאס באקומט מען נישט בלויז פאר'ן נישט זיין קרימינאלן, דאס באקומט מען נאר פאר'ן ארבעטן שווער צו צוגעבן שלום פאר די וועלט, און אודאי קען מען נישט זיין קיין קאנדידאט אויב מ'קריגט זיך אליין צווישן זיך און מ'בארעדט כסדר יעדן איינעם וואס איז אנדערש ווי דיר.

[מאיר]

קריגט זיך? אז די ערגסטע וואס מ'טוט איז אראווארפן יענעמס שטריימל הייסט ביי מיר נישט געקריגט. ס'איז 2 פארטייען אזוי ווי די יענקיס און די מעט'ס. אויב נאר אזעלכע מיני קריגערייען וואלטן פארגעקומען אויף די וועלט, וואלט די וועלט געווען אסאך אסאך אסאך א בעסערע פלאץ.

כאילו אנדערע קרייזן און אויך ביי גוים בארעדט מען נישט מענטשן וואס זענען אנדערש פון זיי. למשל דעמאקראטן און רעפאבליקאנער. קאטוליקען פראטיסטאנטען, מוסלמענער קריסטן, ליכוד עבודה. גיי אויף די אינטערנעט בלאג'ס וועסטו זעהן אביסל ווי איינער שעלט (מיט אסאך מיאוסערע לשונות) איינער דעם צווייטן.