די א' ב' פון סייענס

[עסקן בדברים]

I do mean consciousness

[יידל]

גוט, איך קען קוים ווארטן זאלסט אנקומען דערצו דאס אויסצושמועסן.

[עסקן בדברים]

yes, I would ask anyone who wants to argue to wait until I actually write about it

[פשוט-קאמפליצירט]

יישר כוח, עסקן, פאר א סופער דזשאב. איך ווארט אויפ'ן המשך, בפרט אויפ'ן שמועס איבער קאנשאסנעס. איך בין פאסצינירט מיט דער טעמע.

[יידל]

אגב, פשוט קאמפליצירט, איך ווייס אז דא איז נישט די פלאץ דערפאר אבער כ'וועל דאך פרעגן: האסטו שוין אמאל געליינט דעם בוך "The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness" (http://www.amazon.com/The-Feeling-What- ... 0156010755)?

[פשוט-קאמפליצירט]

נישט געלייענט. זעט אויס אינטערעסאנט. שייך צו פאר'סך הכל'ן דעם חידוש אין א פאראגראף?

[יידל]

אין א פאראגראף? כ'גלייב נישט. עכ"פ איך זיכער נישט.
פרוביר: http://www.hedweb.com/bgcharlton/damasioreview.html
http://www.nytimes.com/books/99/10/24/r ... lvint.html
און
http://blogcritics.org/books/article/bo ... g-of-what/

[פשוט-קאמפליצירט]

That takes care of it.

יישר כוח!

[מוח שליט]

באקומען אין אישי: "צו וואלסטו מיר געקענט רעקאמענדירן א בוך אויף ענגליש וואס ערקלערט די אלע זאכן אויף א גרינגע שפראך באריכות?"

די בוך Science Matters, איז זייער שיין מסביר אלע חלקים אין Science. ער איז מסביר אלעס מיט גאר א גרינגע שפראך, און ער ניצט גארנישט קיין מאטעמאטיקס.

[עסקן בדברים]

I'm not an expert on which books are the best out there, but I loved this book years ago when I first started getting interested in science. It covers physics, chemstry, earth science, and astronomy on a conceptual level, no math.Also check out newer editions
http://www.amazon.com/Conceptual-Physic ... m_sbs_b_59

[מאיר]

אדרבה, גיב מיר א דוגמה פון צוויי חפצים. איינס וועגט 5 פונט, איינס וועגט 10 פונט. ביידע זאלן לאנדן אקוראט די זעלבע צייט פון 6 שטאק הויעך.

נעם א בוק אין די רעכטע האנט אין א פאפיר אין די לינקע האנט אין לאז זיי אראפ, וועט פארשטייט זיך די בוק אנגעקימען שנעלער צי דער ערד. ווייל די ליפט איז כמעט אזוי שטארק ווי די פאפיר אין עס האלט אן די פאפיר פין פאלען. והא ראיה:

נעם א בוק אין די רעכטע האנט אין א בוק אין די לינקע האנט אין לייג ארויף א פאפיר אויף די בוק פין די לינקע האנט, וועט די פאפיר אראפפאלען אזוי שנעל ווי די בוק (אפילו די פאפיר איז נישט מחובר צי די בוק) ווייל עס איז נישט די קיין ליפט וואס האלט צוריק די פאפיר פין פאלען.

[[NAMELESS]]

זייער אינטערעסאנטע געדאנק.
ברוכים הבאים בין עמודי דגירסא, כותלי קוותינו.
מיר האפן אז איר וועט הנאה האבן דא.

[מאיר]

זייער אינטערעסאנטע געדאנק.
ברוכים הבאים בין עמודי דגירסא, כותלי קוותינו.
מיר האפן אז איר וועט הנאה האבן דא.

עליכם שלום - איך האב שוין הנאה...

איך וויל צילייגען איין נקודה צי די וווערטער פין 'העסקן בדברים' בנוגע די חילוק פין אמאליגע סייענס (פילאספיע) אין מאדערן-סייענס.

אמאל פלעגט מען אויך טרייען צי מאכען עקספערימענטען, די מורה נבוכים רעדט שוין פין חכמה מצד נסיון (עקספערימענטען) אין חכמה מצד השכל והסברה (חשבונות, מדמה מילתה למילתה). היינט טיט מען אויך ביידע, מ'טרייט צי מאכען נסיונות אין אויף זאכען וואס מ'קען, אין אויף וואס מ'קען נישט נעמט מען אסאך מאל אן געוויסע הנחות מצד השכל וחשבונות.

עס איז נאר דא 2 חילוקים פין אמאל אין היינט, 1) די "סטענדרעט" פין נסיון איז העכער ווי אמאל, מ'פארלאנגט מער נסיונות (פין אסאך אנדערע וועגען) אנצינעמן אזאך. אין 2), אזאך וואס איז מצד השכל ריפט מען אן "theory" כדי מ'זאל וויסען ווי מ'האלט.

אסאך זאכן וואס מ'האלט היינט זעט מען אריסטו (אדער אנדערע פאר עם) זענען געעוען גערעכט, למשל אז זמן מיינט change; אז די גאנצע וועלט קימט ארויס פין איין קליינע זאך (יולי) וואס ווערט אויך דערמאנט אין גמרא (מאבן שתיה נברא העולם) אין ארימגערעדט ברייט אין די ראשונים ומקובלים. אין דאס ווערט היינט אנגעריפען evaluation אדער inflation. אויך האט Galileo (די פאטער פין מאדערן-סייענס) געזאגט אז ער קימט נאך אריסטו. ד.ה. ער געבויט זאכען אויף געויסע הנחות פין אריסטו.

איך בין זיכער אז אין 100 יאר ארום וועט מען האלטען אנדערש פין געוויסע theory's וואס מ'האלט היינט. למשל, די יארען וואס זיי זאגען ווי לאנג די וועלט איז אלט איז א thorey עס איז אימעגליך צי מאכען א נסיון אויף דעם כמובן. אויך אויף איינצעלנע זאכען פין איינשטיין וואס זעט אויס נישט ריכטיג ווען מען מאכט עקספערימענטען (איינשטיין'ס עיקר חידושים איז געווען עפ"י שכל וחשבונות וואס מ'האט שפעטער געזען אויף אסאך זאכען אז ער איז געווען גערעכט, אין געוויסע זאכען אז נישט).

אויך ווי באקאנט האט איינשטיין אפגעפרעגט געוויסע חשבונות פין אייזיק נאטען, וואס איינשטיין איז גערעכט. (למשל, די GPS סיסטעם האט מען נישט געקענט מאכען לויט נאטענ'ס חשבונות.)

[עסקן בדברים]

זייער שיין מאיר, ביטע זיי אונז חונן דעת מיט מער דברי חכמה

[מאיר]

ישר כח 'עסקן', הכל נגרר בתר הראשון

[עסקן בדברים]

איך האף איר האט שוין געליינט די פריערדיגע שטיקלעך. אויב יא האט איר געזען אז די גאנצע מעשה פון אלעס וואס איז דא און געשענט אין די וועלט איז נישט מער ווי אטאמס וואס ווערן צוגעקלעבט אלע סארט וועגן (דורך ע"מ אדער גראוויטי), און טוישן נישט זייער שנעלקייט אדער דירעקציא ביז א כח (ע"מ אדער גראוויטי) צוט זיי (אויך איז דא באזונדערע ע"מ ענערג'י). אויב אזוי, וואס מאכט א זאך לעבעדיג? איז נישט לעבעדיגקייט נאך א חלק פון דער מציאות וואס איך האב אויסגעלאזט? ניין. א לעבעדיגע זאך איז א מאשין, א מאשין וואס דורך קאמפלעצירטע וועגן וויאזוי זיינע מאלעקולס זענען אויסגעשטעלט טוט עס זיך האלטן, וואקסן דורך ארייננעמען ארומיגע מאלעקולס (חומר מיט ענערג'י), רעפראדאצירן (פרה ורבה זיין), און נאך. (ס' איז נישט קיין מאשין אין דעם זין אז א מאשין איז א כלי מיט א ספיציעלע תפקיד, אבער איך האב נישט קיין בעסערע ווארט). פונקטליך מגדיר זיין וואס הייסט טיארעטיש יא א לעבעדיגע זאך און וואס נישט איז נישט קיין סייענטיפישער שאלה. יעדער קען עס מגדיר זיין וויאזוי איהם געפעלט, אבער למעשה עפ"י רוב זענען די קוואליטעטן תלוי איינס אין אנדערן. א זאך קען זיך נישט האלטן אין איין רעפראדאצירן אויב ס' קען נישט וואקסן דורך ארייננעמען ארומיגע מולעקולס, ווייל די אריגענעלע מולעקולס וועלן זיך אויסנוצן. ווייטער פאר א זאך זיך צו קענען האלטן און וואקסן אויף גענוג א קאמפלעצירטן אופן אז איינער זאל עס וועלן רופן לעבעדיג קען עס נאר נאטירלעך קומען דורך רעפראדאצירן, ווייל אז ס' זאל אליינס ווערן דורך מאלעקולס פונקט צאמקלעבן איז אזוי נישט שכיח אז ס' געשענט כמעט קיינמאל נישט. אזוי אויך דארף א לעבעדגיע זאך (בדרך כלל) זיין אזוי אויסגעשטעלט אז אייביג מוז כאטשיג איינס פון זיינע חלקים זיך רוקן (כאטש ביז ס' רעפראדאצירט זיך, דערנאך מעג עס שטארבן), ווייל אויב ס' דא איין מאמענט וואס קיין איינער פון זיינע חלקים רוקן זיך נישט, וויאזוי וועט דער זאך פלוצלונג אנהייבן זיך רוקן און פונקצונירן? (דער אויסנאם צו דעם כלל איז אויב די מאלעקולס זענען אזוי אויסגעשטעלט אז א כח וואס קומט גענוגג אפט וועט עס קענען צוריק אנדרייען. פארפרוירענע איין- אדער אפאר-צעליגע בע"ח, אריינגערעכנט human embreyos ווערן צוריק לעבעדיג נאך זיי ווערן צולאזט).

צעלן קומען פון צעלן. DNA
וויפיל סארט לעבעדיגע זאכן ווייסן מיר פון? פארשטייט זיך אז וואס הייסט א סארט איז תלוי בשיקול הדעת, אבער אין א וועג איז די בעסטע ענטפר: איינס! אזויווי איר וועט באלד זעהן.
יעדער לעבעדיגע זאך (וואס מיר ווייסן פון, פון באקטעריא צו הייוון צו אלע סארט צמחים צו חיות און מענטשן) איז א צעל אדער צאמגעקלעבטע צעלן. צעלן זענען מורא'דיגע קאמפלעצירטע מאשינען וואס האבן פיל מיט קלענערע מאשינען (organelles) אין זיך. די צעלן פון א מענטשנ'ס לעבער, צ.ב.ש., זענען אנדערש ווי פון זיין אויג (וועגן דעם איז דעס לעבער און דעס אויג), און אודאי זענען צעלן פון א חיה אנדערש ווי פון גראז. די גרעסטע חילוק איז ציווישן א' פרימיטיווע prokaryote צעלן פון באקטעריא אין ארכעיא (archae ,bacteria) און ב' eukaryote צעלן וואס האבן אסאך הוספות. די זענען די צעלן פון אלע אנדערע מיני לעבעדיגע זאכן אויסער באקטעריא אין ארכעיא. אבער אלע צעלן פון סיי וועליכע מין (אפי' פון באקטעריא אין ארכעיא) זענען עד אין שיעור מער ענדליך ווי נישט. זיי אלע האבן פול מיט אייניגע חלקים אין זייער סטרוקטור (למשל membrane, ribosomes). זיי פראדאצירן מולעקולס וואס הייסן ATP פאר אוועקלייגן ("איינגעפאקטע") ענערג'י. און זיי אלע האבן דעם סיסטעים: זייער סטרוקטור, און די כלים מיט וואס זיי בויען עס, ווערן געבויעט מיט און דורך גרויסע מאלעקולס וואס הייסן "פראוטין" (protein). יעדער פראוטין מאלעקול ווערט צאמגעשטעלט אין די צעל פון טויזענטע קלענערע amino acid (אא) מאלעקולס. ס' דא 20 מיני אא'ס אין פראוטין. דער מורא'דיגע זאך פון פראוטין איז אז ס' דא עד אין שיעור מיני סטרוקטורס פון פראוטין וואס פארמען זיך פון לאנגע קייטן פון אא'ס (די קייטן פאר זיי פארמען א פראוטין (אזויווי yarn איידער זיי פארמען א סוועטער) הייסן polypeptides) און דער פונקטליכער סטרוקטור פון די פראוטין וואס וועט זיך פארמען ווענדט זיך נאר אין איין זאך: די פונקטליכער סדר פון די אא'ס אין דעם קייט, אין אנדערע ווערטער, וועליכע פון די 20 מיני אא'ס גייט אין יעדן פון די טויזענטע "רינגלעך" אינ'ם קייט. וויאזוי שטעלן זיך צאם די אא'ס פון יעדן צעל פונקט אין די ריכטיגע סדר צו מאכן פונקט די ריכטיגע פראוטינס? די מאשינקע (ribosome) וואס שטעלט צאם די אא'ס ארבעט פון א צעטל. די צעטל איז RNA (אדער messenger-RNA) וואס ווערט "נאכגעשריבן" פון די ענדליכע DNA. DNA (און אזוי אויך RNA) איז אויך א לאנגע קייט פון קלענערע מאלעקולס, אבער נישט 20 מיני, נאר פיר מיני, לאמיר זיי רופן פיר מיני "אותיות". יעדער דריי אותיות פון RNA איז נאך א ווארט. מיט 4 מיני אותיות און 3 אותיות פער ווארט קען אויסקומען 64 ווערטער. מיר דארפן נאר 21 ווערטער, 20 צו זאגן וועליכע אא, און איינס פאר "סטאפ" (די polypeptide איז שוין פארטיג), אבער כמעט יעדער אא (און אויך סטאפ) ווערן רעפריזענטירט דורך עטליכע ווערטער (ווערטער וואס האבן די זעלבע באדייט), ממילא האט יעדעס פון די 64 ווערטער וואס קענען אויסקומען א באדייט. פאר א dictionary פון די 64 ווערטער פון "גאט'ס בוך" (פרעזידענט קלינטון) קליקט אויף דעם לינק. ספיציעלע מאלעקולס (transfer-RNA) קלעבן זיך צו פון איין זייט צו א ווארט (דריי אותיות) פון messenger-RNA און פון א צווייטן זייט צו די ריכטיגע אא און פירן אריין די אא צו דער מאשינקע (ribosome) עס צוטשעפענען צום polypeptide קייט. די זעלבע צייט געבן זיי א רוק דעם messenger-RNA דריי אותיות און ברענגן דעם נעקסטן ווארט צום מאשינקע וואו א צווייטער transfer-RNA וואס קלעבט זיך צו צו יענעם ווארט וועט ברענגן די נעקסטע אא, און אזוי ווייטער. (דער גאנצער פראצעס איז נאר דער רעזאלטאט פון די כח פון ע"מ). אבער וויאזוי באקומט דער צעל דער DNA צעטל מיט פונקט די ריכטיגע ווערטער? פון וואו דער צעל אליין קומט. יעדער צעל קומט פון א פריעריגן צעל וואס האט זיך צוטיילט און איז געווארן צוויי, און איידער א צעל צוטיילט זיך קאפיט זיך (איז זיך מעתיק) די גאנצע DNA. (פארוואס קען נישט דער צעל קאפיען די פראוטין דירעקעט אן צוקומען צו DNA? פאר עטליכע סיבות, איינס ווייל פראוטין קען זיך נישט קאפיען). פאר מער וועגן DNA זעה דעם אשכל
RNA ווערט נישט נאר גענוצט פאר דעם די זאכן. עס ווערט אויך גענוצט פאר אסאך אנדערע פונקציעס וואס צו זיי איז אויך נוגע די סדר פון די פיר מיני מאלעקולס (אבער פאר די אנדערע פונקציעס דינען זיי נישט אלץ א שפראך ווי יעדער דריי מולעקולס איז א ווארט). דעם RNA ווערט אויך געמאכט דורך זיך נאכשרייבן פון DNA.

עוואלוציע פון צעלן
דעס אלעס האב איך גערעדט וועגן יעדער צעל אין די וועלט פון באקטעריא ביז מענשט! וויבאלד מיר ווייסן אז צעלן קומען פון אנדערע, און פאר א צעל אליין צו ווערן איז כמעט נישט מעגליך, איז גענוג א חידוש אז די ערשטע צעל איז געווארן (זעה מער וועגן דעם באלד), אבער ס' פשוט אז די מערסטע מסתבר'דיגע וועג וויאזאוי אלע צעלן אין די וועלט זענען געקומען איז פון איין ערשטע. צו זאגען אז ס' געשען צוויי אדער מערערע מאל איז לכאורה סתם אנצונעמען אז א כמעט אוממעגליכע זאך איז געשען אן קיין שום באווייז אדער סיבה דעס צו זאגען.
פארשטייט זיך אז איינער האט יא א סיבה צו זאגן אז נישט אלע צעלן קומען פון איינס (למשל ער איז א קריסט וואס נעמט אן די מעשה בראשית כפשוטו ווייל ביי איהם שפילן נישט קיין ראלער דער רמב"ם, רש"ר הירש, רב קוק, ר' גדליה נאדל (ביטע שמייכלט)) וועט לפי דעתו טאקע זיין מער מסתבר צו זאגן פארקערט. אבער איך רעד וויאזוי מ' זאל אנקוקען די זאך אן קיין זייטיגע חשבונות. אזויווי, לאמיר זאגען, איין טאג קומסטו אהיים און דו טרעפסט פלוצלונג א פלאד (flood) אין דיין הויז. אויב דו האסט א סיבה צו טראכטן אז ס' געשען דורך א נס אדער עפעס א משונה'דיגע וועג וועט יענס טאקע זיין די ערשטע הסבר, אבער אז נישט וועסטו פשוט ארומקוקן אויף די פייפס וכו' אין טראכטן פון די בעסטע נאטירליכע הסבר.
וועט איינער פרעגן: התינח אז דו ביסט שוין אזוי איינגעזינקען אין סייענס אז דו גלייבסט שוין נאר זאכן וואס האבן א גשמיות'דיגע באווייז, און דו ביסט שוין ח"ו א כופר בעיקר, דענמאלט איז ריכטיג צו טראכטן פון די "נאטירליכע הסבר" פון מעשה בראשית (למשל וויאזוי צעלן זענען געווארן) אבער אויב דו גלייבסט נאך אז ס' דא א גאט, פארוואס זאלסטו צוגלייכן וויאזוי די וועלט (למשל בע"ח) איז געווארן צו אנדערע נאטירליכע פראצעסן? אבער מ' קען פונקט אזוי ניצן די באשעפער צוצומאכן די אויגן פון נאטירליכע הסברים פון יעדן חלק פון סייענס. מיר גלייבן און זענען מחויב צו גלייבן פונקט אזוי אז השי"ת פירט די וועלט ווי אז ער האט עס באשאפן. טא ווי איז בכלל די א מקום פאר סייענס? פארוואס זאלן זאכן דארפן א נאטירליכער הסבר? השי"ת טוט דאך אלעס! און אזוי וואלטן טאקע רוב מענטשן געענטפרט אויף א טבע שאלה מיט אפאר הינדערט יאר צוריק.
אזוי אויך איז דא מערערע פסוקים וואס כופרים אין סייענס וואלטן געקענט נוצן (ונתתי מטר ארצכם בעתו וגו', הנותן שלג כצמר וגו'), אבער היינט איז קלאר אז סוכ"ס פירט זיך אלעס מיט נאטירליכע כללים. און דער זעלבע איז לגבי וויאזוי די וועלט איז געווארען די וועג וויאזוי ס' איז היינט. ס' איז היינט ברור כשמש אז די פראצעס האט פונקט אזוי א נאטירליכן הסבר אזוי מיר וועלען אביסל באלד זעהן.

ווען DNA קאפיט זיך איבער מאכט עס אפאר מאל טעותים. די טעותים קענען אדער בכלל נישט אויסמאכן (אדער ווייל די ווארט טוישט זיך צו א צווייטן מיט די זעלבע באדייט, אדער ווייל די אויפטויש פון די איין אלטן אא צום נייעם טוישט נישט די פראוטין אין א וויכטיגע וועג, אדער פאר אנדערע סיבות) אדער קענען שעדיגן אדער אפילו זיין פאטאל צום צעל אזויווי מ' וואלט זיך פארגעשטעלט, אבער איינס פון מיליאנען מאל קומט פונקט אויס אז די טעות מאכט בעסער. למשל ס' מאכט די צעל שטערקער און ממילא האבן א בעסערע טשענס אנקומען צו רעפראדאצירן. וויבאלד די נייע מעלה איז אין זיין DNA וועט עס אריבער גיין צו אלע זיינע אפשטאמיגע. די נייע מין צעל וואס רעפראדאצירט שנעלער וועט ביז אפאר דורות איברנעמען און ווערן דעם רוב. באלד וועלן זיין מיליאנען דערפון, און ביז א קארצע צייט וועט ביי איינס פון די מיליאנען זיך פונקט מאכען נאך עפעס א נייע הוספה. אזוי איבער מיליאנער יארן באשאפט זיך מער און מער קאמפלעצירטע אויסגעארבעטע צעלן ספעציעליזירט צו קענען דורכלעבן אלע סכנות אין זייער סביבה און ארויסנעמען וואס זיי קענען דערפון. דעם פראצעס זעהט מען מעשים בכל יום ווען באקטעריא ווערן ריזיסטענט צו אנטיביאטיק.

די גאנצע קאמפלעצירטע סיסטעים פון DNA, RNA, און פראוטין (און , ribosomes און ATP און אזוי ווייטער) איז זיכער אויך געווארן דורך עוואלוציא אנהויבנדיג פון אסאך א פשוט'ערע סיסטעים וואס האט געקענט רעפראדאצירן אין די סביבה וואס איז געווען אויף אונזער פלאנעט פיר ביליאן יאר צוריק ווען דעם גלגל פון "לעבן" האט זיך אנגעהויבן. א פשוט'ערע סיסטעים וואס האט נאר גענוצט RNA אנשטאט פראוטין איז די בעסטע קאנדידאט פאר די פריערדיגע מיני "צעלן" וואס מיר ווייסן נישט זאלען נאך היינט עגזעסטירן.

סייענטיסטן רעכענען אויס פון די חילוקים פון די DNA פון איין צעל און א צווייטן ווי נאנט זיי זענען אין עוואלוציא איינס צום אנדערן. אויך, וויבאלד טעותים אין DNA געשעען אייביג מער-ווייניגער די זעלבע אפט, קענען סייענטיסטן זעהן פון ווי אנדערש די DNA פון איין צעל און א צווייטן איז, בערך ווי לאנג צוריק די צוויי משפחות האבן זיך אפגעטיילט פון איינער דעם צווייטן.

ארגעניזמס
אבער ס' דא מער צו לעבעדיגקייט ווי צעלן. צעלן איז נאר די ערשטע מדרגה פון לעבעדיגקייט. פונקט אזויווי מאלעקולס קענען צאמקומען אויף א קאמפלעצירטן אופן צו ווערן א לעבעדיגע צעל, קענען צעלן צאמקומען צו ווערן א לעבעדיגע ארגעניזם (organism), א חיות על גבי חיות. (יעדער צומח אדער בעל חי איז אן ארגעניזם). אבער וויאזוי רעפראדאצירט די ארגעניזם? וואס וועט מאכן צעלן וואס טיילן זיך אפ פון איהם זיך צאמקומען די זעלבע קאמפליצירטע וועג? יעדער איינס פון זייערע צעלן האבן אין זייער DNA די אינפארמאציע פון די פראוטינס (צ.ב.ש. transcription factors) וואס זענען געברויכט פאר יעדער תקופה אין דעם אנטוויקעלונג און פאר אלע חלקים (גלידער) פון דעם ארגעניזם, און, בנוסף צו דעם, פון ספיציעלע פראוטינס וואס זייער פליכט איז נאר צו לאזן RNA'ס וואס באדייטן די פראוטינס וואס באלאנגן אין דעם ריכטיגן צייט פון אנטוויקעלונג און פונ'ם ריכטיגן פלאץ (גלידער) זיך איבערשרייבן פון דעם DNA. אזוי ווערט פון איין צעל וואס צוטיילט זיך צו ווערן טריליאנען צעלן (פון איינס אויף צוויי, פון צוויי אויף פיר, אויף 8, 16, 32, 64...) נישט איין גרויסן בארג פון ענדליכע צעלן, נאר אן ארגעניזם.
ארגעניזמס קענען ווייטער צאמקומען אין א סיסטעים צו מאכן א דריטער מדרגה פון לעבן. בינען וואס מאכען האניג זענען אזוי. יעדער משפחה אין א הייוו איז אזויווי א גרויסע ארגעניזם פאר זיך אפילו די "גלידער" זענען נישט באהאפטן. איין בין (די מלכה) איז מיוחד פאר רעפראדאצירן. אנדערע זענען מיוחד פאר איינס אדער מער פון אסאך תפקידים: פיטערן די מלכה, רייניגן די הייוו, מאכן לופט מיט די פליגלען אינ'ם הייוו, מאכן וואקס, און נאך אסאך.

עוואלוציע פון ארגעניזמס איז עוואלוציע פון צעלן
ארגעניזמס ווערן מער און מער פארגעשריטן איבער מיליאנען יארן דורך די זעלבער פראצעס ווי איך האב פריער מסביר געווען לגבי צעלן. וויבאלד דער גאנצער פראגראם פונ'ם ארגעניזם איז ארויסגעשריבן אין דעם DNA פון יעדן צעל, איז א פארגעשריטנעם ארגעניזם נאר די פועל יוצא פון א פארגעשריטנעם צעל. די DNA פון דעם צעל (איינס פון מיליאנען) וואס האט זיך פונקט געמאכט א טעות אין זיין איבערשרייבן וואס וועט מאכן אז די ארגעניזם וואס וועט ארויסקומען פון איהם זאל האבן מער אפשטאמיגע וועט זיך מער פארשפרייטן, און אזוי ווייטער. דער ארגעניזם וואס איז שטערקער (פון די אנדערע אין דער סביבה), וואס קען גרינגער באקומען עסן אדער זיווגים, וואס קען בעסער פארמיידן א מחלה אדער זיך היילן פון איינס, וכהנה וכהנה, וועט בדרך כלל האבן מער קינדער און זיך פארשפרייטן מער ווי די אנדערע. אזוי זענען אלע מורא'דיגע פארגעשריטינע אברים געווארן, דורך טויזנטער הוספות על גבי הוספות וואס יעדער איינער איז געווען א מעלה פאר זיך אין זיין צייט. ליכטיגקייט דיטעקטערס (וואס געפונען זיך אין עטליכע באקטעריא) זענען געווארען מער און מער פארגעשריטן אין רוב חיות ביז זיי זענען געווארן די אלע מיני אויגן וואס מיר זעען היינט אין חיות (און מענטשן), און אזוי ווייטער. דורך אנדערע שינויים אין אנדערע מעמבערס פון אן ארגעניזם איז מיט די צייט געווארן אלע סארט צמחים און חיות (און מענטשן).
איינמאל אן ארגעניזם אדער זיין סביבה זענען שוין אזוי פיל געטוישט פון זיינע אנצעסטערן ("עלטער זיידעס") אז א געוויסע אבר אדער פונקציע קומט שוין נישט צו נוץ, וועט מיט די צייט (טויזנטע/מיליונע יארן) בדרך כלל זיך פארלירן דעם אבר, ווייל יעדער איבעריגער אבר נוצט אויס ענערג'י אומזונסט און קען אויך גורם זיין אנדערע חסרונות (ממילא ווען ס' וועט זיך פונקט מאכען א טעות אין די DNA ביי איינער פון דעם ארגעניזם וואו דער אבר וועט אוועקגיין אדער פארמינערט ווערן וועט אזעליכע DNA מיט די צייט זיך ענדערש פארשפרייטן). אבער נאך אלס איז דא אסאך אברים און פונקציעס וואס זענען נאר דא אין אן ארגעניזם ווייל זיי זענען געווען נוצבאר אין פריערדיגע דורות. איין דוגמא איז דעס וואס אונזער הויט באקומט goose bumps ווען מ' איז קאלט. דעס האט געהאט א תפקיד פאר אונזערע האריגע אנצעסטערן ווייל דאס איז גורם אז די האר זאל זיך אויפשטעלן און דארט האלטן ווארעמע לופט. אין די DNA זעהט מען אסאך מער דגמאות פון DNA וואס האט געהאט א תפקיד אין פריערדיגע דורות אבער היינט ארבעט עס נישט.(יעדער חלק פון DNA וואס באשרייבט איין polypeptide הייסט א ג'ין, gene. א ג'ין הייבט זיך אייביג אהן מיט א לאנגע הקדמה פון א ספיציעלע סדר פון אותיות וואס אהן זיי קען זיך נישט אנהייבן דעם פראצעס פון "איבערטייטשן" דעם ג'ין. אויב ס' ווערט א טעות אין דעם הקדמה איז גארנישט ווערט די ג'ין). א מענטש האט למשל אפאר הינדערט "ציבראכענע" ג'ינס וואס באצייכענען ריצעפטערס (זעה פריעריגן תגובה וועגן חושים) פאר שמעקן מאלעקולס וואס אונזערע אנצעסטערן פלעגן מסתמא קענען שמעקן אבער מיר קענען נישט.

דער געדאנק אז מענטשן שטאמען פון חיות איז אזוי שלעכט ביי עטליכע רעליגיעזע קרייזן אז דער קאמף קעגען דעם (בעיקר פון קריסטן) דורך אויפקומען מיט אלע מיני ראיות און קאנספירעסי טיאריעס אז ס' קען נישט זיין איז גאר שטארק. (דער גרויסן בעל מחשבה הגה"צ ר' אביגדר מיללער זצ"ל האט ביי אונז שטארק מפרסם געווען זייערע געדאנקן). אין אמעריקא היינט גלייבן נאר בערך 50% פון דעם המון עם אין עוואלוציא (אבער כמעט 100% סייענטיסטן וואס זענען עוסק אין די זאכען). דער ציל פון דעם תגובה איז נישט צו זיין א מענה צו זייערע טענות אדער אראפצולייגן די ראיות אז עוואלוציא איז אמת. איך בין נישט קיין פראפעציאנאלער מווכח. איך וואלט זיכער פארלוירן א וויכוח מיט אן עקספערט אויף די שיטה אז אמעריקא אדער מדינת ישראל האבן געמאכט 9/11 (א גאר אמגענומענע שיטה אין דער וועלט, ביי מענטשן וואס ווילן אזוי גלייבן). אזויווי אין די פריערדיגע שטיקלעך שרייב איך פאר ווער עס קוקט מיט א שכל הישר און וויל פארשטיין די יסודות פון די וועלט וואס סייענס האט אנפלעקט און האט נישט קיין זייטיגע סיבות נישט צו וועלן פארשטיין געוויסע ענינים מיט א נאטירליכן הסבר. קען זיין מער צו די בילד ווי וואס דער היינטיגער מושג פון עוואלוציא לייגט אראפ? נישט קען זיין, נאר זיכער איז דא, אזויווי אלע מושגים אין סייענס. נייע געדאנקען קומען צו יעדער שטיק צייט וואס מאכן דעם בילד קלארער און קלארער. אבער די טשאנסעס אז דער פשוטער און גאונישער איינפאל פון טשארלס דארווין וואס איז נתברר געווארן מעל כל ספק פון אסאך אנדערע מקצועות איז אינגאנצן פאלטש זענען נול.

****
רוב ארגעניזמס (אויך צמחים) רעפראדאצירן נאר דורך די צאמקום פון א זכר און א נקבה וואס פראדאצירן א נייעם צעל וואס האט האלב DNA פון איינס און האלב פון'ם אנדערע. די ביידע האלבע DNA זענען צאמגענומען פון אסאך פלעצער איבער דעם DNA און אייביג אנדערש. אזוי זענען קיינמאל נישט צוויי אפשטאמיגע די זעלבע. דאס באשוצט דעם מין ארגעניזם פון וויירעסן (viruses) און קליינע פאראסיטישע ארגעניזמס וואס רעפראדאצירן און עוואלוון (טוישן זיך דורך עוואלוציא) אסאך שנעלער, וואס וואלטן מיט די צייט עוואלווט זיך איבערצוקלוגן פון די באשוצונגען פון די גרעסערע ארגעניזם אויב אלע מעמבערס וואלטן געווען אייניג.

דער מח
די קאמפלעצירסטע זאך וואס עוואלוציא האט באוויזן צו באשאפן איז דער מח (וואס די ווארט מיינט פשוט די מארעך פון די גלגולת). דער מח מאכט א חיה אסאך בעסער פונקצענירן דורך אסאך וועגן, ובתוכם: קאמפליצירטע אויסגעחשבונ'טע תנועות פון די מוסקלען, זיך לערנען פון זיינע עקספעריענסן דורך זכרון און קענען מאכן קלוגע חשבונות וויאזוי צו באקומען עסן, זיווגים, פארמיידן סכנות, און אזוי ווייטער. די מח איז א מין קאמפיוטער וואס נעמט אריין אינפארמאציע פון די חושים, פראצעסט עס (מיט א פראגראם וואס ווערט נשפע פון די פריערדיגע אינפארמאציע), און גיבט ארויס סיגנאלן אין די ריכטיגע צייט וואס מאכן די ריכטיגע מוסקלען זיך רוקן. (אויזער דעם איז דא חלקים פון דעם מח, אזויווי די hypothalamus, וואס קאנטראלירן אנדערע פונקציעס פון'ם גוף). ביי פשוט'ע חיות אזויווי ווערם שפילט נישט דער מח נישט אזא עיקר ראלער, אבער ביי העכערע חיות איז כמעט אלעס קאנטראלירט פון'ם מח. מיר פארשטייען דערווייל נאך נישט די קאמפיוטער פראגראם פון'ם מח, אבער מיר פארשטייען זייער גוט די וועג וויאזוי סיגנאלן ווערן געשיקט ארום דעם מח. די צעלן אין דעם מח הייסן נוראנס (neurons). זיי האבען לאנגע ווייערס וואס קומען ארויס פון זיי און קענען שיקן עלעקטרישע סיגנאלן.
יעדעס מאל די DNA פון א חיה טוישט זיך פונקט אין א וועג וואס וועט צולייגן "קלוגשאפט" צום מח איז דעס פארשטייט זיך בדרך כלל זייער א שטארקע גורם פאר די חיה צו האבן מער קינדער, אייניקלעך א.א.וו. און פארשפרייטן די נייעם DNA און דעם נייעם מח. די מענטשליכער מח האט עוואלווט די פראגראם פון קענען רעדן און פארשטיין שפראך און פון מאכן גאר טיפע חשבונות. אזוי האט דער מענטש זיך געקענט פארשפרייטן איבער די גאנצע וועלט. אלע מדות און הרגשים וואס חיות און מענטשן האבן און, אין א גרויסע וועג, די מנהגים וואס קומען ארויס פון זיי זענען די פראדוקט פון עוואלוציא, און דארפן פארשטאנען ווערן אלס וועגן וויאזוי זיי האבן געהאלפען פארשפרייטן די DNA וואס האט זיי גורם געווען. וועגען דעם למשל איז ביי רוב חיות (און אויך מענטשן) דער דרך פון א זכר צו זיין צוגעצויגן צו כמעט יעדער נקבה, ווייל וויפיל מער ער איז זיך מזווג פארשפרייט זיך מער זיין DNA, אבער א נקבה וועט זיך נישט פארשפרייטן איהר DNA מער דורך זיך מזווג זיין צו מער זכרים. פאר איהר וועט זיך ענדערש פארשפרייטן איהר DNA דורך אויסקלויבן א געזונטער זכר (און א געטרייע, ביי די חיות אזויווי מענטשן וואס די טאטע העלפט אויפצוען די קינדער). נאך א דוגמא: פארוואס זענען שלענג און עגדיסן בטבע גורם א פחד, אבער נישט קארס (cars) וואס זענען היינט מער סכנה? ווייל ווען אונזער מח האט עוואלווט איז נישט געווען קיין קארס.
פאר אן אריכות צו פארשטיין פארוואס עוואלוציא האט אזוי גורם געווען די וועגן וויאזוי אונזער מח ארבעט רעקאמענדיר איך זייער שטארק די בוך How the Mind Works פון סטיווען פינקער, איינער פון די קלוגסטע סייענטיסטן און א גוטער שרייבער. ער גייט דורך אלע וויכטיגע הרגשים און מדות וואס מענטשן איבער די גאנצע וועלט האבן און איז מסביר וואס האט גורם געווען די מח זאל אזוי זיין. ער בויט נישט אויף סתם תורה'לעך (וואס אונז חרדישע אידן ווייסן בעסער פון רוב מענטשן אז ס' נישט צו שווער אויפצובויען תורה'לעך וואס אויבערפלעכליך שטימען זיי זייער גוט אבער זענען נישט לאמיתה של תורה), נאר ער רעדט וואונדערבאר מיט שכל הישר. פון די זאכען וואס ער רעדט וועגען זענען שפראך, רחמנות, מלחמות, מוזיק, ארט, חברים, לשון הרע, זיווגים, מאדעס, וויפיל איז די השפעה פון ג'ינס אויף התנהגות, און נאך אסאך. וואס ער זאגט איז נישט די לעצטע ווארט, אבער ער עפנט די אויגן!

[boxcover]

משוגע צו ווערן, עסקן! מיינע נוראנס האבען גע'שאָרט פון איבערפלוס.

[עסקן בדברים]

באקומען אין אישי "זאג מיר ביטע אז דו קענסט נישט די גאנצע נושא אויסעוויינדיג און דו טייטשט דאס איבער פון ערגעץ..."

איך פלעג'ערייז נישט ח"ו. אז איך וואלט געוואוסט פון א בוך וואס לייגט אלעס אראפ אזויווי איך לייג עס דא וואלט מיין ארבעט געווען אסאך גרינגער עס פשוט איבער צו טייטשן. נאר איך וואלט עס מסתמא נישט געטון. איך בין זיכער אז ס' דא ביכער וואס לייגען עס אפילו אסאך בעסער אראפ, אבער איך ליין זייער ווייניג פאפולערע ביכער. מאידך גיסא, האב איך נישט אלס געשריבן פון זכרון. איך האב עטליכע זאכן געדארפט נאכקוקען אין טעקסט ביכער און וויקיפעדיא. אבער רוב קומט פון אסאך יאר הורעוואניא וואס איך האב נישט די ווערטער ארויסצוברענגען ווי פיל דאס האט אויסגעצאלט.

[יידל]

שוין לאנג געהאט פינקער'ס בוך אויף מיין 'צו-לייענען' ליסטע, אבער יעצט אז אז עסקן האט דאס רעקאמאנדירט וועלן מיר זיך תיכף ומיד נעמען דערצו. יישר כוח פאר דיינע קלארע דיבורים, כאטש צומאל וואלט א קליינע הרחבה נישט געשאדט.

[boxcover]

שוין לאנג געהאט פינקער'ס בוך אויף מיין 'צו-לייענען' ליסטע, אבער יעצט אז אז עסקן האט דאס רעקאמאנדירט וועלן מיר זיך תיכף ומיד נעמען דערצו. יישר כוח פאר דיינע קלארע דיבורים, כאטש צומאל וואלט א קליינע הרחבה נישט געשאדט.

How the Mind Works (א פי.די.עף.)

[עסקן בדברים]

יישר כוח פאר דיינע קלארע דיבורים, כאטש צומאל וואלט א קליינע הרחבה נישט געשאדט.

יישר כח פאר די קאמפלימענט. אפשר טאקע מעג איך פארשטעלן אז קריינא דאיגרתא איהו ליהוי פרונקא און לייג צו הרחבה ווי ס' פעלט אויס. קיינער קען דאס נישט בעסער ווי דיר!

[עסקן בדברים]

Boxcover, thanks for the link, but it is only a small part of the book

[[NAMELESS]]

עסקן, אילו דו וואלסט עס איבערגעטיישט וואלט דיר נאך אלס געקומען א קיש אין שטערן. אבער איך האב נישט קיין ספק אז דאס איז שווערע ארבעט און נישט איבערגעטיישט נאר ביטערע הארעוואניע, עס קומט דיר א קיש אין ביידע באקן און שפתיים יישק אויך! מה רב טובך אשר כתבת לרעיך!!!