איינשטיינ'ס רעלאטיוויטעט תורה

[קול דודי]

יא. בעסער געזאגט: איך פארשטיי נישט וואס שראדער זאגט ווייל וואס ער זאגט מאכט נישט קיין סענס. שראדער פארשטייט נישט וואס ער זאגט, ווי אויבן דערמאנט בשם דר. שמעון ב. ס'איז איין גרויסן לאך.

די לעקציע צו וועלכער איך האב געלינקט איז באזירט אויף רעלאטיוויטעט?

יא.

[פשוט-קאמפליצירט]

יא. בעסער געזאגט: איך פארשטיי נישט וואס שראדער זאגט ווייל וואס ער זאגט מאכט נישט קיין סענס. שראדער פארשטייט נישט וואס ער זאגט, ווי אויבן דערמאנט בשם דר. שמעון ב. ס'איז איין גרויסן לאך.

די לעקציע צו וועלכער איך האב געלינקט איז באזירט אויף רעלאטיוויטעט?

יא.

אויב איך געדענק גוט, איז די לעקציע באזירט אויף דער הנחה אז דער אוניווערס עקספאנסירט, וואס מיינט אז דער פאבריק פון מקום-זמן האלט אין איין צעבלאזן ווערן. דאס זאגט אז זמן ווערט אויסגעצויגן. זמן-מקום פון א קאסמישן פערספעקטיוו ציט זיך אויס. איז זיין מסקנא, אז דער זעלבער סכום פון מקום-זמן איז סך גרעסער ווען געזען פונעם דא-יעצט אויף צוריק, ווי ווען געזען פון דארט-דעמאלט אויף פאראויס.

דאס אז דער אוניווערס עקספאנסירט איז איינע פון די תוצאות פון רעלאטיוויטעט (אויך, אגב, לאו דווקא -- איינשטיין האט דאך אריינגעשטעלט דעם קאסמאלאגישן קאנסטענט). מען דארף נישט זיין קיין פיזיציסט דאס צו פארשטיין. איך דארף נישט קיין פיזיציסט זאל מיר עס מסביר זיין. אגב, האט שראודער א דעגרי אין נוקלעאר פיזיקס אויך.

[קול דודי]

מען דארף נישט זיין קיין פיזיציסט דאס צו פארשטיין.

אמת.

איך דארף נישט קיין פיזיציסט זאל מיר עס מסביר זיין.

קלאר אז די דארפסט דאס יא.

אגב, האט שראודער א דעגרי אין נוקלעאר פיזיקס אויך.

PhD Earth Sciences and Physics, M.I.T
דאס איז פיזיקס צו פארשטיין ערד סייענסעס, נישט דזענעראל פיזיקס.
http://geraldschroeder.com/About.aspx

[קול דודי]

אויב איך געדענק גוט, איז די לעקציע באזירט אויף דער הנחה אז דער אוניווערס עקספאנסירט, וואס מיינט אז דער פאבריק פון מקום-זמן האלט אין איין צעבלאזן ווערן. דאס זאגט אז זמן ווערט אויסגעצויגן

ניין, עס זאגט נישט דאס בכלל! אבער ווי כ'האב שוין געשריבן, האב איך נישט קיין כוח צו פארעכטן יעדע איינציגע פון דיינע טעותים. איך זאג עס דא כדי מ'זאל נישט זאגן מדשתקי רבנן. ועל הכלל כולו יצא.

[שרגא]

אויב איך געדענק גוט, איז די לעקציע באזירט אויף דער הנחה אז דער אוניווערס עקספאנסירט, וואס מיינט אז דער פאבריק פון מקום-זמן האלט אין איין צעבלאזן ווערן. דאס זאגט אז זמן ווערט אויסגעצויגן

ניין, עס זאגט נישט דאס בכלל! אבער ווי כ'האב שוין געשריבן, האב איך נישט קיין כוח צו פארעכטן יעדע איינציגע פון דיינע טעותים. איך זאג עס דא כדי מ'זאל נישט זאגן מדשתקי רבנן. ועל הכלל כולו יצא.

כ'פארשטיי אז עס איז נישט אנגענומען אזוי (אפילו עס זענען קלאר דא וואס האלטן יא אזוי), אבער אפשר ביסטו טאקע מסביר וויאזוי ארבעט דאס אז בשעת צייט ווערט באטראכט ווי א פערטע דימענסיע פון א פאראייניגטע ספעיס-טיים און מ'באהאנדלט עס ווי איינס, דאך ווען עס קומט צום גרעסערן בילד פון אן אוניווערס וואס עקספאנסירט ווערן צייט און ספעיס באטראכט באזונדער. אויב מען רעדט פון אן אלץ-פארשנעלערטן אויסברייטערנדן דריי-ספעיס'יגן אוניווערס, אבער נישט צייט זעלבסט, איז פשט אז מען טוט דאס מעסטן קעגן א מעסטונג פון קאנסטענט טיים, אבער פארוואס?

[פשוט-קאמפליצירט]

איז איינשטיין אויפגעקומען מיט א געדאנק. אויב זע איך ליכט פליען מיט אן אבסעלוטער שנעלקייט און עס רעכנט זיך נישט מיט'ן כלל אז תנועה איז רעלאטיוו, מוז זיין אז די אנדערע פאקטארן פון ספיד ווערן אפעקטירט. ליכט פליט טאקע 186,000 מייל פער סעקונדע. אבער דער שטח וואס עס דעקט און די צייט ווי לאנג די נסיעה דויערט -- דאס טוישט זיך יא. שטח שרינקט און צייט ציט זיך אויס.
זיין מסקנא אין תמצית איז געווען אז תנועה אפעקטירט מקום און זמן. ווי שנעלער די תנועה, אלץ איינגעשרינקענער דער מקום און אלץ אויסגעצויגענער די צייט.

פאראן א פאפולערער געדאנק וואס ווערט געניצט צו אילוסטרירן די צייט-רעלאטיוויטעט, וואס קומט ארויס פון איינשטיינ'ס טעאריע. לאמיר זיך פארשטעלן אז אין פארנדער באן איז אויסגעשטאט געווארן מיט א מאשין וואס באשטייט פון א פלעשלייט, שפיגל, און סענסאר. דער אויסשטעל וועט זיין ווי אין בייגעלייגטן בילד. דער פלעשלייט שיסט ארויס איין "שטיקל" ליכט. דאס שטיקל ליכט (Photon) פליט ארויף, קלאפט זיך אן אינעם שפיגל אויבן, וואס קלאפט עס אפ אויף צוריק, און עס פליט אראפ און ווערט אויפגעכאפט דורכ'ן סענסאר.

די לינקע זייט פונעם בילד ווייזט וויאזוי די שפיל זעט אויס פאר עמיצן וואס זיצט אין דער באן. די רעכטע זייט ווייזט וויאזוי עמיצער וואס שטייט אויף איין פלאץ אינדרויסן פון באן וועט עס זען.

די סיבה פארוואס די צוויי זעען עס אנדערש איז פשוט און מ'קען זיך דאס גרינג פארשטעלן אין מוח. עס געדויערט צייט פון ווען דאס ליכט פליט ארויף, ביז עס קומט אן צום שפיגל און צוריק אראפ. דורכאויס דער צייט, פארט די באן דאך ווייטער. קומט אויס, אז ווען דאס ליכט שטויסט זיך אן אינעם שפיגל, איז דער שפיגל שוין נישט פונקט קעגנאיבער דעם פלאץ וואו דער פלעשלייט איז געווען ביים ארויסשיסן דאס ליכט. אין אנדערע ווערטער: דאס ליכט פליט נישט אין קיין גלייכער ליניע, נאר עטוואס שיף. דער באן-רייזנדער זעט עס נישט אזוי, ווייל ער פארט מיט מיט דעם ליכט און מיט דער גאנצער "שפיל"; ער אליין איז עפעס ווי מיטגעפארן מיט דער שיפער ליניע.

אינעם פאל מיט דער רעכטער זייט פון בילד, דעקט דאס ליכט א גרעסערע שטרעקע ווי אין דער לינקער. דאס איז דאך פשוט און מען זעט עס גראד פון צושטעלן די צוויי בילדער. יעצט, אויב די תנועה פון ליכט איז רעלאטיוו, ווי יעדער אנדערער פארעם פון תנועה, איז גארנישט שווער, ווייל דאס געלויף פונעם ליכט איז אנדערש פאר'ן דרויסנדן ווי פאר'ן רייזנדן. אויב די תנועה פון ליכט איז אבסעלוט, איז דא א פראבלעם. פונעם דרויסנדיגנס פערספעקטיוו, דעקט די ליכט א גרעסערן שטח ווי פונעם רייזנדן. מער שטח מוז דאך געדויערן מער צייט! וויאזוי, אויב אזוי, איז מעגליך צו זאגן אז ליכט-תנועה איז פאר יעדן גלייך?

איז איינשטיינ'ס תירוץ אז פאר'ן פארנדן לויפט די צייט פאמעליכער ווי פאר'ן שטייענדיגן. א סעקונדע אין תנועה געדויערט לענגער ווי א סעקונדע שטייענדיג אויף איין פלאץ.

[קול דודי]

אבער אפשר ביסטו טאקע מסביר וויאזוי ארבעט דאס אז בשעת צייט ווערט באטראכט ווי א פערטע דימענסיע פון א פאראייניגטע ספעיס-טיים און מ'באהאנדלט עס ווי איינס, דאך ווען עס קומט צום גרעסערן בילד פון אן אוניווערס וואס עקספאנסירט ווערן צייט און ספעיס באטראכט באזונדער

ס'איז שווער מסביר זיין, ווייל עס קומט פאר ווי די קשיא "אז מקום און זמן זענען איינס, פארוואס איז נישט זמן רינדעכיג?" און דער תירוץ איז אז דאס אז זמן איז א פערדע דימענסיע מיינט בכלל נישט אז זמן ווערט "גרעסער" אויב מקום ווערט גרעסער אין ס'מיינט נישט אז זמן ווערט רינדעכיג אויב מקום ווערט רונדעכיג. וואס מיינט עס יא? דאס איז א קשיא פאר הלל הזקן צו ענטפערן על רגל אחת. ליידער האב איך נישט די מדות פון הלל הזקן.

וואס איך קען פארשלאגן איז אז מ'זאל קוקן דא, ווי עס ווערט היבש גוט אראפגעברענגט. איך בין גרייט מסביר צו זיין אלעס וואס די פארשטייסט נישט דארט, אבער אויף ענגליש. פארבינד זיך מיט מיר.

[שרגא]

ס'איז שווער מסביר זיין, ווייל עס קומט פאר ווי די קשיא "אז מקום און זמן זענען איינס, פארוואס איז נישט זמן רינדעכיג?" און דער תירוץ איז אז דאס אז זמן איז א פערדע דימענסיע מיינט בכלל נישט אז זמן ווערט "גרעסער" אויב מקום ווערט גרעסער אין ס'מיינט נישט אז זמן ווערט רינדעכיג אויב מקום ווערט רונדעכיג. וואס מיינט עס יא? דאס איז א קשיא פאר הלל הזקן צו ענטפערן על רגל אחת. ליידער האב איך נישט די מדות פון הלל הזקן.

וואס איך קען פארשלאגן איז אז מ'זאל קוקן דא, ווי עס ווערט היבש גוט אראפגעברענגט. איך בין גרייט מסביר צו זיין אלעס וואס די פארשטייסט נישט דארט, אבער אויף ענגליש. פארבינד זיך מיט מיר.

נאכאמאל, איך פארשטיי אז עס איז א פערטע דיימענשאן, סאו עס איז נישט קיין קשיא פארוואס זמן איז נישט רונדיג. אבער מיין פראגע איז אויב די עקספענשאן לויפט אזוי שנעל (מעגליך אפילו ווי די ספיד אף לייט; דאכט זיך מען ווייסט דאס נאכנישט קלאר, ריכטיג?) און עס "עקסעלערעיט", יעצט וויאזוי מעסט מען אזא עקסעלערעישאן קעגן א קאנסטענט צייט? ווען מקום ווערט גרעסער און עקסעלערעיט אויף אזא משונה'דיגע ספיד, ווערט די רעלאטיווע זמן גארנישט אנדערש? דאס הייסט מען זאגט די דריי ספעיס דימענשאנס לויפן אזוי שנעל, אבער מ'רעכנט דאס קעגן די פערטע זמן דימענסיע?
איך פארשטיי ס'אזוי, נאר כ'פרעג פארוואס. אויב ביסט אין דער גוסטע פון שמאי, אדער מ'קען עס נישט ענטפערן אין א נאטשעל, אדער עס איז טאקע צו קאמפליצירט מסביר צו זיין דעם תירוץ, לאז געמאך, און א דאנק אייך פאר'ן פרובירן.

[פשוט-קאמפליצירט]

נאכאמאל, איך פארשטיי אז עס איז א פערטע דיימענשאן, סאו עס איז נישט קיין קשיא פארוואס זמן איז נישט רונדיג. אבער מיין פראגע איז אויב די עקספענשאן לויפט אזוי שנעל (מעגליך אפילו ווי די ספיד אף לייט; דאכט זיך מען ווייסט דאס נאכנישט קלאר, ריכטיג?) און עס "עקסעלערעיט", יעצט וויאזוי מעסט מען אזא עקסעלערעישאן קעגן א קאנסטענט צייט? ווען מקום ווערט גרעסער און עקסעלערעיט אויף אזא משונה'דיגע ספיד, ווערט די רעלאטיווע זמן גארנישט אנדערש? דאס הייסט מען זאגט די דריי ספעיס דימענשאנס לויפן אזוי שנעל, אבער מ'רעכנט דאס קעגן די פערטע זמן דימענסיע?
איך פארשטיי ס'אזוי, נאר כ'פרעג פארוואס. אויב ביסט אין דער גוסטע פון שמאי, אדער מ'קען עס נישט ענטפערן אין א נאטשעל, אדער עס איז טאקע צו קאמפליצירט מסביר צו זיין דעם תירוץ, לאז געמאך, און א דאנק אייך פאר'ן פרובירן.

ס'איז פאראן א טעאריע אז צייט אליין לויפט היינט פאמעליכער ווי אינעם עבר. דאס איז אבער נישט קיין מעינסטרים טעאריע -- די סייענטיפישע עסטאבלישמענט האט עס דערווייל נישט אקצעפטירט. די קשיא פארוואס צייט בעצם טוישט זיך נישט הגם זי איז א דימענסיע נעמט זיך דערפון וואס מיר משל'ן זיך אויס צייט ווי א דימענסיע וואס זעט אויס פונקט ווי מקום; ס'איז אבער נישט אינגאנצן אזוי. די צייט-דימענסיע האט פארט אנדערע פראפערטיס.

וואס איז אבער יא אמת: די עקספאנסיע פונעם אוניווערס באדייט אז עס קומט צו ספעיס צווישן די גאלאקסיעס. דאס מיינט אז די ליכט פון געשעענישן אינעם עבר דארף דעקן א גרעסערן שטח אנצוקומען ביז אונז.

[קול דודי]

איז איינשטיינ'ס תירוץ אז פאר'ן פארנדן לויפט די צייט פאמעליכער ווי פאר'ן שטייענדיגן. א סעקונדע אין תנועה געדויערט לענגער ווי א סעקונדע שטייענדיג אויף איין פלאץ.

גוט. א קליינע פונקט, אבער ס'איז קריטיש וויכטיג פאר'ן הבנה פונ'ם ענין: פאר'ן שטייענדיגן דאכט זיך אז פאר'ן פארענדיגן גייט די זייגער פאמעליכער. פארשטייט זיך אז פאר'ן פארנדיגן דאכט זיך גאר אז פאר'ן שטייענדיגן גייט די זייגער פאמעליכער! איז ווער איז גערעכט? דער תירוץ: ביידע זענען גערעכט. ס'איז רעלאטיוו. עס ווענדט זיך פון וועמענס קוק-ווינקל די ווילסט עס באטראכטן. פאר ביידע גייט דעם אנדערנס זייגער באמת פאמעליכער.

[איך אויך]

ישר כח קול דודי פארען דאס אויסקלארן, מען דארף נישט זיין קיין סייענטיסט צו פארשטיין אז די עצם צייט קען זיך נישט טוישן, א סעקונדע איז א סעקונדע נישט קיין חילוק צו מען שטייט אדער פליט, יעצט מיט דיין הסבר אז עס דאכט זיך נאר איז הכול מובן.

[ונבנתה העיר]

איין אויסנאם איז א ליכט שטראל. א שטראל וועט צו יעדן פליען מיט דער זעלבער שנעלקייט. אז עמיצער אויף דער באן וועט אנצינדן א פלעשלייט, וועט דער שטראל פליען 186,000 מייל פער סעקונדע פון יעדנס פערספעקטיוו. אפילו די באן זאל פליען ביי א שנעלקייט פון 100,000 מייל פער סעקונדע, וועט עמיצער פון דרויסן זען דעם שטראל פליען מיט דער זעלבער שנעלקייט ווי עמיצן אויף דער באן.

וויאזוי איז עס אבער מעגליך? איז דא איין איינציגער הסבר. והוא, אז דער ממוצע וואס טראגט א ליכט-שטראל איז עפעס וואס שטייט שטיל און רירט זיך קיינמאל נישט. דער דאזיגער ממוצע איז דין-דקות'דיג גענוג אז עס געפינט זיך איבעראל, אין אלעם, ארום אלעם - אזא סארט (בדרך משל ומליצה) ממלא כל עלמין וסובב כל עלמין. דער ether שטייט שטיל און פארגליווערט אויף איין פלאץ, און וועגן דעם זעען מיר ליכט זיך אלעמאל טראגן מיט'ן זעלבן ספיד. דער "איטהער" איז די איינציגע זאך אין דער בריאה וואס רירט זיך נישט - ער איז אבסעלוט אומבאוועגליך - מצד יעדן: דער פארנדער באן, די מענטשן אינדרויסן, דער זיך-דרייענדער ערד, דעם פליענדן סאלאר סיסטעם אא"וו. דער איטהער איז, כלומר, די שינעס אויף וועלכע א ליכט שטראל פליט. היות דער איטהער שטייט שטיל פון יעדנס פערספעקטיוו, זעען מיר יעדע זאך וואס טראגט זיך אין אים אייביג פליען מיט'ן זעלבן ספיד.

פארשטיי איך נישט געהעריג, עניות דעתי איז מחייב אז אזוי ווי תנועה קען זיך נאר רעכענען רעלאטיוו צו וואס עס נעמט איהם ארום, מוז מען קענען זעהן בעיני בשר די מציאות לגבי וואס מען איז מייחס די תנועה, און אויב נישט וועט מען אטאמאטיש רעכענען די תנועה לגבי די ערשטע זעהבארע מציאות וואס נעמט ארום די תנועה, והגע בעצמך, א באן פארט דורך א פעלד וועט דען זיין א חילוק צו בשעת מעשה בלאזט ארום דעם באן א מורא'דיגע שטארקע ווינט? אודאי נישט, אלעמאל וועט מען רעכענען די תנועה פונעם באן לגבי דעם פעלד.

ואולי אולי קען מען מחדש זיין אז באמת זעהט מען יא דעם 'איטער', נאר אזוי ווי ער געפינט זיך איבעראל כאפט מען נישט אז מען זעהט עס [עס וועט אבער לכאורה נישט פארענטפערן די ציור מיט'ן באן און דער ווינט].

[געפילטע פיש]

איך פארשטיי נישט פונקטליך וואס דיר באדערט, אבער דאס איז זיכער, אז א פארענדע באן ווערט יא נשפע פון די ווינט אינדרויסען, טאקע א מינימאלע השפעה, אבער דאך א השפעה.

[פארוואס נישט]

א דאנק ונבנתה פארן אהערצייגן דעם אינטערעסאנטן און העכסט איפארמירענדער געהענגל פון ימים מקדם, כ'האב עס נישט באמערקט ביז היינט, האביך עס יעצט דורכגעליינט בנשימה אחת.
און אן עקסטערן דאנק פאר פשוט-קאמפליצירט, קול דודי און שרגא (כ'האב איינעם אויסגעלאזט?) פארן עס אזוי שיין אויסשמועסן.

[ונבנתה העיר]

איך פארשטיי נישט פונקטליך וואס דיר באדערט, אבער דאס איז זיכער, אז א פארענדע באן ווערט יא נשפע פון די ווינט אינדרויסען, טאקע א מינימאלע השפעה, אבער דאך א השפעה.

וואס מיר באדערט איז אזוי: איך נעם אן פאר א דבר פשוט אז דער אויג קען נאר רעכענען תנועה רעלאטיוו צו א אנדערע זעהבארע זאך, א קאר רעלאטיוו צו די גאס וואו ער פארט, וכדומה.

אויב אזוי ווי אזוי קען מען זאגן אז פארדעם זעהט יעדער ווי ליכטיגקייט רירט זיך אין די זעלבע שנעלקייט ווייל די אויג רעכענט עס רעלאטיוו צום איטער [און דער איטער שטייט אויף איין פלאץ פון יעדן'ס פראספעקטיוו], אין דער צייט וואס דער איטער איז - לכאורה - אומזעהבאר?

[געפילטע פיש]

נישט אינגאנצען, די תנועה פון ליכט שטראלן זען מען רעלאטיוו צום אבזערווער, נישט רעלאטיוו צום אומעקזעסטירענדען איטער.

[ונבנתה העיר]

נו אויב אזוי וואלט דאך די תנועה פון די ליכט זיך געדארפט רעכענען רעלאטיוו צו די תנועה פונעם אבזערווער, ומה הועילו חכמים באיטער?

[קול דודי]

איך נעם אן פאר א דבר פשוט אז דער אויג קען נאר רעכענען תנועה רעלאטיוו צו א אנדערע זעהבארע זאך, א קאר רעלאטיוו צו די גאס וואו ער פארט, וכדומה.

כ'וועל ענטפערן אויף ענגליש. ביטע איבערטייטשן, ווער ס'קען.

[left]"Motion" and "observer" is used in a more precisely defined way then what you are accustomed to. Nobody actually cares much about what you can perceive with your naked eye. The question is, Can you use the physical laws to differentiate motion from non-motion? p

As an example: You drop a ball. Where does it fall? Straight down, right? Now go on a jet travelling really fast (~450 MPH!) and close all shades and muffle all sounds, and then drop a ball. Where does it fall? Still straight down. The same. You cannot tell whether the plane is in motion. Hence the airplane is not "moving" relative to you: all physical laws remain the same.

Now get in the same airplane with the same conditions and make it go in a really tight circle. Now drop a ball. Where does it go? Towards the outside wall! Now you've got some motion even relative to you (which is generally the case with motion not in a straight line). p[/left]

[ונבנתה העיר]

אה, קול דודי הנה זה בא!

דו פירסט אבער נישט אויס לגבי איטער.

מסברא וואלט איך געזאגט אז אפי' תנועה איז נישט געבויעט אויף וואס דער אויג כאפט אויף, קען עס אבער נישט מאכן קיין סתירות אין וואס מען זעהט.

דהיינו, בשלמא ווען איטער איז א זעהבארע מציאות פארשטיי איך גוט אז יעדער - סיי דער וואס שטייט אויף די ערד און סיי דער וואס פארט אויף א באן - וועט זעהן ווי ליכטיגקייט רירט זיך מיט די זעלבע שנעלקייט, ווייל ביידע מענטשען וועלן באטראכטן די ליכטיגקייט ווי שנעל זי ריקט זיך לגבי די איטער.

אבער אז די איטער איז אומזעהבאר וועט דאך דער וואס שטייט אויף די ערד רעכענען די ליכטיגקייט לגבי די ערד, און דער וואס איז אויפן באן וועט עס רעכענען לגבי די באן [וואס פון זיין פראספעקטיוו שטייט די באן אויף איין פלאץ], און די צוויי וואלטן געדארפט אנקומען צו אנדערע שנעלקייטן.

[ונבנתה העיר]

נאך א נקודה וואס איך פארשטיי נישט:

פארוואס וועט זיך נאר ליכטיגקייט רעכענען ביחס צום איטער, פארוואס זאל נישט יעדער - אפגעזעהן פון זיין אייגענע תנועה - זעהן ווי א עראפלאן פליהט מיט די זעלבע שנעלקייט רעלאטיוו צום איטער?

[משה געציל]

נאך א נקודה וואס איך פארשטיי נישט:

פארוואס וועט זיך נאר ליכטיגקייט רעכענען ביחס צום איטער, פארוואס זאל נישט יעדער - אפגעזעהן פון זיין אייגענע תנועה - זעהן ווי א עראפלאן פליהט מיט די זעלבע שנעלקייט רעלאטיוו צום איטער?

דאס קען מען נאך פארשטיין, א באן פארט אויף די ערד דאס איז זיין יסוד און אין דעם איז ער באגרעניצט, ממילא איז פארשטענדליך אז מען מעסט זיין געלויף רעלאטיוו צו דער ערד. א עראפלאן פארט אין די אטמאספערא וואס אין דעם איז ער באגרעניצט, ממילא רעכנט מען זיין געלויף רעלאטיוו צו דער אטמאספער וואס דאס איז זיין יסוד. משא״כ דאס געלויף פון ליכטיגקייט איז נישט שייך צו באגרעניצן צו דער ערד אדער די אטמאספער ווייל ער לויפט דאך איבעראל אפילו אינדרויסן פונעם אטמאספער, דא קומט שוין אריין די איטער וואס דאס איז די יסוד אין וואס דער ליכטיגקייט איז באגרעניצט אין איר, ממילא קומט אויס אז ווען מען מעסט דאס געלויף פונעם ליכטיגקייט וועט מען עס מוזן מעסטן רעלאטיוו צו איר יסוד וואס דאס איז די איטער. אין איין שורה: מען וועט אייביג מעסטן דאס געלויף פון א זאך רעלאטיוו צו איר יסוד אין וואס זי איז באגרעניצט, ביים באן איז דאס די ערד און ביי ליכטיגקייט איז דאס די איטער.

[געפילטע פיש]

ונבנתה, קלאר דיך אויס אביסל, דו רעדסט פון ניוטאניען פיזיקס אדער ספעשיל רעלאטיוויטי? אויב רעדטסטו פון איינשטיינס טעאריע, ווי קומט דא אריין איטער?

[ונבנתה העיר]

זאלסט מיר מוחל זיין מיין עם הארצות, איך האב די סוגיות קיינמאל נישט געהעריג געלערנט.

אין איינשטיין'ס תורה רעד איך אודאי נישט, אין ניוטאן'ס ווייס איך נישט.

איך רעד פון דעם שטיקל וואס איך האב פריער געקוואט פון פ"ק, וז"ל:

איין אויסנאם איז א ליכט שטראל. א שטראל וועט צו יעדן פליען מיט דער זעלבער שנעלקייט. אז עמיצער אויף דער באן וועט אנצינדן א פלעשלייט, וועט דער שטראל פליען 186,000 מייל פער סעקונדע פון יעדנס פערספעקטיוו. אפילו די באן זאל פליען ביי א שנעלקייט פון 100,000 מייל פער סעקונדע, וועט עמיצער פון דרויסן זען דעם שטראל פליען מיט דער זעלבער שנעלקייט ווי עמיצן אויף דער באן.

וויאזוי איז עס אבער מעגליך? איז דא איין איינציגער הסבר. והוא, אז דער ממוצע וואס טראגט א ליכט-שטראל איז עפעס וואס שטייט שטיל און רירט זיך קיינמאל נישט. דער דאזיגער ממוצע איז דין-דקות'דיג גענוג אז עס געפינט זיך איבעראל, אין אלעם, ארום אלעם - אזא סארט (בדרך משל ומליצה) ממלא כל עלמין וסובב כל עלמין. דער ether שטייט שטיל און פארגליווערט אויף איין פלאץ, און וועגן דעם זעען מיר ליכט זיך אלעמאל טראגן מיט'ן זעלבן ספיד. דער "איטהער" איז די איינציגע זאך אין דער בריאה וואס רירט זיך נישט - ער איז אבסעלוט אומבאוועגליך - מצד יעדן: דער פארנדער באן, די מענטשן אינדרויסן, דער זיך-דרייענדער ערד, דעם פליענדן סאלאר סיסטעם אא"וו. דער איטהער איז, כלומר, די שינעס אויף וועלכע א ליכט שטראל פליט. היות דער איטהער שטייט שטיל פון יעדנס פערספעקטיוו, זעען מיר יעדע זאך וואס טראגט זיך אין אים אייביג פליען מיט'ן זעלבן ספיד.

דהיינו אז כדי צו פארענטפערן ווי אזוי עס קען זיין אז יעדער איינער וועט זעהן ווי ליכטיגקייט פליעט מיט די זעלבע שנעלקייט, האבן די חכמים הראשונים מחדש געווען [און מען האט עס שוין אפגעפרעגט פאר איינשטיין] אז עס איז דא א מציאות פון איטער, און יעדער איינער באטראכט דעם געלויף פון ליכטיגקייט רעלאטיוו צום איטער וואס רירט זיך נישט פון פלאץ, ממילא וועט יעדער איינער זעהן ווי עס פליעט מיט די זעלבע שנעלקייט.

איז מיר שווער, אויב קען מען דעם איטער נישט זעהן איז ווי אזוי קען אונזער מח באטראכטען די ליכטיגקייט רעלאטיוו צום איטער, לכאורה זאגט דער סברא אז יעדער וועט באטראכטן די ליכטיגקייט רעלאטיוו צום נענטסטן זעהבארע אבדזשעקט וואס רירט זיך נישט [פון זיין פראספעקטיוו].