ידיעות חז"ל און די מציאות

[עסקן בדברים]

יידל, איך ווייס נישט וועליכע חת"ס דו מיינסט (אין שו"ת דאכט זיך ער זאגט פארקערט און קריגט זיך אויפ'ן רמב"ם לגבי צו משיח איז אן עיקר) אבער בכל אופן איך האב נישט קיין ספק אז ס' טאקע דא אן א שיעור אחרונים וואס וועלן אזוי זאגן. איך זאג נאר אז שכל'דיג מאכט עס נישט קיין סענס צו זאגן פון איין זייט אז אן זאך איז א יסוד וואס מ'מוז גלייבן און פון צווייטן זייט אז דעס איז נישט אייביג אזוי געווען. וויזאזוי קען עס שפעטער ווערן?
לגבי למשל ר' הלל אז אין משיח לישראל מוז מען זאגן אז לויט אונזער אמונה האט ער (א יחיד) געהאט בטעות א כפירה'דיגע שיטה אזויווי די גמ' זאגט טאקע שרי ליה מריה לר' הלל. אבער אזא זאך ווי זאגן אז קיין איין אמורא האט נישט געקענט האבן קיין טעות האט קיינער נישט געהאלטן בכלל אין יענעם דור!!!! פונקט פארקערט! הא גופא איז די גרעסטע אפיקרסות צו זאגן אז זיי אלע האבן געהאט אפיקרסישע שיטות ווייל זיי האבן דעס נישט איינגעזען!
גראדע ר' שלמה זלמן אויערבאך (אין ספר שמירת הגוף והנפש) זאגט אז קיינער קען זיך נישט קרוגן מיט ר' שרירא גאון אז חז"ל האבן געקענט מאכן א טעות אין מציאות!!

תחכמוני,
איך פארשטיי נישט וואס דו טענ'סט. אוודאי קען יעדער האלטן וויאזוי ס' איז איהם מסתבר וואס זענען יסודות אין אמונה. אבער וואס ער האלט האלט ער אז די יסודות זענען אייביג געווען (זייט דער עצם מעשה. למשל מעמד הר סיני). וויאזוי דען האבן זיי געקענט ווערן?

יאיר,
לאמיר זאגן אז הלכה דעפינירט וואס איז אפיקורסות איז מיין פוינט נאך אלס מוכרח

[יאיר]

עסקן, אויב דו ביסט מודה אז די הלכה זאגט די דעפינישן פון אפיקורסות, און דו ביסט אויך מודה אז הלכה אין דזשענעראל קען זיך טוישן, דעמאלט מיינט דאס אז די דעפינישן פון אפיקורסות קען זיך טוישן.

[תחכמוני]

תחכמוני,
איך פארשטיי נישט וואס דו טענ'סט. אוודאי קען יעדער האלטן וויאזוי ס' איז איהם מסתבר וואס זענען יסודות אין אמונה. אבער וואס ער האלט האלט ער אז די יסודות זענען אייביג געווען (זייט דער עצם מעשה. למשל מעמד הר סיני). וויאזוי דען האבן זיי געקענט ווערן?

ביזט גערעכט אז לויטן רמב"ם איז דאס אייביג געווען אזוי אבער פאר אונז קען זיך דאס טוישן. למשל עס קען זיין אז די גמרא האט געגלייבט אין הגשמה (אזוי ווי עס איז משמע אין פילע פלעצער) נאר די רמב"ם איז אהערגעקומען מיט זיין פילאזאפיע און אראפגעשטעלט אז דאס איז אפיקורסות. אויב דאס זאל זיין אזוי קומט אויס אז אין די צייטן פון גמרא וואלסטו געמעגט גלייבן אין הגשמה יעצט אבער אז מיר האבן אנגענומען ווי די רמב"ם איז אסור צו גלייבן אין הגשמה. פארשטייט זיך אז נאכן רמב"ם פרובירן מיר צו פארענטפערן די גמרות אבער דאס איז נאר נאך מיר האבן אוועקגעשטעלט אז די יסודי האמונה מוזן זיין אנדערש. ממילא קען זיין אז אין מציאות האט יעדע תקופה געהאט אן אנדערע מושג פון אפיקורסות (און דאס איז זיכער געווען אמת אין א געוויסן זין). אויב אזוי קענען מיר זאגן אז די יסודות האמונה האבן זיך געטוישט במשך הזמן פאר די אידן בכלליות.

אויך איז מעגליך געווען אז די רמב"ם זאל זיך האבן אויפגעוועקט אין איין שיינע טאג און געזאגט "רבותי איך האב איבערגעקוקט די גמרות און איך בין צוגעקומען צו די מסקנה אז איינע פון מיינע יסודות זענען נישט ריכטיג." נאך אלעמען האט ער דאך זיי נישט מקבל געווען ברוח הקודש. נאר די ראשונים צווישן זיך האבן זיך געקריגט אין דעם. און אויב דאס זאל האבן פאסירט דאן וועט די רמב"ם אליין האבן געטוישט זיין עקרי האמונה במשך זיינע יארן (הא בילדותיה והא בזיקניתיה).

[עסקן בדברים]

עסקן, אויב דו ביסט מודה אז די הלכה זאגט די דעפינישן פון אפיקורסות, און דו ביסט אויך מודה אז הלכה אין דזשענעראל קען זיך טוישן, דעמאלט מיינט דאס אז די דעפינישן פון אפיקורסות קען זיך טוישן.

אויב א נייע בי"ד וואס איז גדול בחכמה וכו' קומט און פסק'נט אז ווער עס גלייבט כך וכך איז אן אפיקורס איז יעצט די הלכה אזוי ווי דער שיטה. אבער דער שיטה האלט אז די אלטע שיטה איז געווען א טעות און ס' אייביג געווען אפיקורסות. וויאזוי קען איינער זאגן דעס ווערט יעצט אפיקורסות??? ס' מאכט פשוט נישט קיין סענס

[יאיר]

עסקן, א גוטע קשיא. אבער דו קענסט פונקט אזוי פרעגן אויב די נייע בית דין פסק'נט אז די מצה פון די פריערדיגע בית דין איז געווען חמץ, קומט אויס אז גאנץ כלל ישראל האט געגעסן חמץ. שפעטער קומט א פרישער בית דין און פסק'נט אז ס'איז נישט חמץ, ווערן זיי אויס אוכלי חמץ למפרע. דערפאר האב איך געשריבן אז דיין קשיא איז נישט נוגע דוקא צו דעם אשכול.

[עסקן בדברים]

תחכמוני
איך בין אלעס מסכים צו וואס דו זאגסט. איך רעד וועגן א זאך וואס די אמונה אליין האט זיך געמוזט אנהייבן שפעטער למשל צו גלייבן אז חז"ל האבן נישט געקענט האבן קיין טעות.

[יאיר]

אויב גאט האט געקענט זאגן ביים מעמד הר סיני אלעס וואס יעדער תלמיד ותיק וועט מחדש זיין עד סוף כל הדורות, פארוואס האט ער נישט געקענט צולייגן אזוי בדרך אגב אז מ'מוז אויך גלייבן אז זיי האבן געקענט אלע סייענס פון איינשטיין און ניוטאן?

[מאראנצןזאפט]

תחכמוני ברודערל טייערער, מיר האבן דיר ליב אהבת נפש, מיר וועלקאמען דיר מיט ברייטע ארעמעס, אבער זייט וויסן, אז צווישן אלע חכמים ונבונים דא, האט זיך נאך קיינער נישט געטרויעט דאס וואס איר ערלויבט זיך.
ווי פאסיג זענען די ווערטער פונעם אבי החכמים דער הייליגער רמב"ם ז"ל אין אזא פאל, אז א חכם מעג אויך וויסן אז נישט אלעס איז פאר אלעמען. וז"ל הבהיר עבו"ז ב' ג': מפני שדעתו של אדם קצרה, ולא כל הדעות יכולות להשיג האמת על בריו, ואם ימשך כל אדם אחר מחשבת לבו נמצא מחריב את העולם לפי קוצר דעתו. ע"כ.
ער זאגט עס לגבי "כל מחשבה שגורמת לו לאדם לעקור עיקר מעיקרי התורה", און מיר קלערן אז ס'איז גליטיג דא אויך, איידל גערעדט.

[עסקן בדברים]

עסקן, א גוטע קשיא. אבער דו קענסט פונקט אזוי פרעגן אויב די נייע בית דין פסק'נט אז די מצה פון די פריערדיגע בית דין איז געווען חמץ, קומט אויס אז גאנץ כלל ישראל האט געגעסן חמץ. שפעטער קומט א פרישער בית דין און פסק'נט אז ס'איז נישט חמץ, ווערן זיי אויס אוכלי חמץ למפרע. דערפאר האב איך געשריבן אז דיין קשיא איז נישט נוגע דוקא צו דעם אשכול.

But I wasn’t originally talking about different beis din’s changing the halacha regarding what is apikursus. There you are right that is the same as any halacha. I was talking about a belief that inherently couldn’t have been apikursus to deny at an earlier time. Such a belief cannot possibly ever become apikursus

[תחכמוני]

תחכמוני ברודערל טייערער, מיר האבן דיר ליב אהבת נפש, מיר וועלקאמען דיר מיט ברייטע ארעמעס, אבער זייט וויסן, אז צווישן אלע חכמים ונבונים דא, האט זיך נאך קיינער נישט געטרויעט דאס וואס איר ערלויבט זיך.
ווי פאסיג זענען די ווערטער פונעם אבי החכמים דער הייליגער רמב"ם ז"ל אין אזא פאל, אז א חכם מעג אויך וויסן אז נישט אלעס איז פאר אלעמען. וז"ל הבהיר עבו"ז ב' ג': מפני שדעתו של אדם קצרה, ולא כל הדעות יכולות להשיג האמת על בריו, ואם ימשך כל אדם אחר מחשבת לבו נמצא מחריב את העולם לפי קוצר דעתו. ע"כ.
ער זאגט עס לגבי "כל מחשבה שגורמת לו לאדם לעקור עיקר מעיקרי התורה", און מיר קלערן אז ס'איז גליטיג דא אויך, איידל גערעדט.

אפשר ביזטו זיך מסביר אביסעלע קלארער. איך וויל נישט רעאגירן אויף א תגובה וואס איך בין נישט זיכער אז איך פארשטיי.

[עסקן בדברים]

תחכמוני
איך בין אלעס מסכים צו וואס דו זאגסט. איך רעד וועגן א זאך וואס די אמונה אליין האט זיך געמוזט אנהייבן שפעטער למשל צו גלייבן אז חז"ל האבן נישט געקענט האבן קיין טעות.

אויב גאט האט געקענט זאגן ביים מעמד הר סיני אלעס וואס יעדער תלמיד ותיק וועט מחדש זיין עד סוף כל הדורות, פארוואס האט ער נישט געקענט צולייגן אזוי בדרך אגב אז מ'מוז אויך גלייבן אז זיי האבן געקענט אלע סייענס פון איינשטיין און ניוטאן?

ווייל קיינער אין יענער דור האט נישט אזוי געהאלטן

[יאיר]

עסקן, א גוטע קשיא. אבער דו קענסט פונקט אזוי פרעגן אויב די נייע בית דין פסק'נט אז די מצה פון די פריערדיגע בית דין איז געווען חמץ, קומט אויס אז גאנץ כלל ישראל האט געגעסן חמץ. שפעטער קומט א פרישער בית דין און פסק'נט אז ס'איז נישט חמץ, ווערן זיי אויס אוכלי חמץ למפרע. דערפאר האב איך געשריבן אז דיין קשיא איז נישט נוגע דוקא צו דעם אשכול.

But I wasn’t originally talking about different beis din’s changing the halacha regarding what is apikursus. There you are right that is the same as any halacha. I was talking about a belief that inherently couldn’t have been apikursus to deny at an earlier time. Such a belief cannot possibly ever become apikursus

אלזא, דיין שאלה איז, ווי אזוי מיר קענען באצייכענען אלס אפיקורסות עפעס וואס איז בכלל נישט געווען שייך צו לייקענען אדער צו גלייבן בשעת מתן תורה?

[עסקן בדברים]

ניין איך וועל איבערשרייבן מיין ערשטער תגובה

איך וויל צולייגן א שטערקער קשיא שאין עליה תשובה: אויב ס' נישט געווען קיין אפיקורסות פאר אביי צו האלטן אז רבא איז זיך טועה, ווען איז עס געווארן אפיקורסות?

[יאיר]

אויף דעם האב איך דאך שוין געשריבן אז די דינים פון אפיקורסות זענען אויך נכלל אין הלכה, און פונקט ווי אלע הלכה'דיגע גדרים ווי חמץ ומצה קענען זיך טוישן, אזוי קען זיך דער גדר פון אפיקורסות אויך טוישן.

[עסקן בדברים]

so you're saying that the generation after the gemara somehow had the power to go against all the amoraim and rule that their view that they didn't know everything was all apikursus because they did know everything even though they didn't realize it. If this makes any sense to you I don’t know what to sayi

[יאיר]

so you're saying that the generation after the gemara somehow had the power to go against all the amoraim and rule that their view that they didn't know everything was all apikursus because they did know everything even though they didn't realize it. If this makes any sense to you I don’t know what to sayi

די עצם הנחה אז חז"ל האבן געקענט אלע סייענס מאכט דאך סייווי נישט קיין סענס. וועלן מיר מוזן צולייגן נאך עפעס וואס מאכט נישט קיין סענס .

[[NAMELESS]]

תחכמוני, בונגע דיין אפיקורס שאלה צו מאראנצן זאפט.
דאס איז די חילוק פון א מין ביז אן אפיקורס. כמדומה לי אז דער רמב״ם איז מבאר אז אן אפיקורס איז איינער וואס גלייבט נישט אינעם בורא. און א מין איז איינער וואס גלייבט נישט אין דברי חז״ל.
איך בין זייער שטארק מיט דברי חברי יאיר וחברי חברינו.
קודם כל דו דארפסט אויך מודה זיין אז די חכמים האבן געקענט אסאך חכמות מער פון אונז אלע. קוק וויפיל זאכן זיי האבן יא געוויסט טראצט דעם וואס זיי האבן נישט שטודירט אין אקספארט, זיי האבן געשריבן זאכן וואס אסאך דורות שפעטער זענען נתברר געווארן אמיתית הדברים.

מ׳קען דן זיין אין פארשידענע פעלער וואס זייער כוונה איז געווען. הלואי זאל איך פארשטיין זייער הוה אמינא.

אבער, אלס א איד א מאמין, גלייב איך באמונה שלימה אז די מעשיות וואס זיי ברענגען אראפ וואס זיי האבן אליינס בייגעוואוינט איז זיכער נישט בדותא ח״ו. און וואס זיי האבן גע׳פסק׳נט איז תורת אמת.

תוספות אליינס פרעגט שוין וועגן הלכה ביי נשתנה העיתים, אבער תוספות לאזט נישט משנה זיין. (ווי למשל נעמען מעדעצין שבת גזירה שמא ער וועט אליינס מאכן די מעדעצין ועוד כמה מקומות).

איך קען באשטיין צו לעבן אין א טעות (ח״ו, נאר כדי לסבר את האוזן), אבער צו זיין אויף די זעלבע טים פון די חכמי ישראל.

[תחכמוני]

תחכמוני, בונגע דיין אפיקורס שאלה צו מאראנצן זאפט.
דאס איז די חילוק פון א מין ביז אן אפיקורס. כמדומה לי אז דער רמב״ם איז מבאר אז אן אפיקורס איז איינער וואס גלייבט נישט אינעם בורא. און א מין איז איינער וואס גלייבט נישט אין דברי חז״ל.
איך בין זייער שטארק מיט דברי חברי יאיר וחברי חברינו.
קודם כל דו דארפסט אויך מודה זיין אז די חכמים האבן געקענט אסאך חכמות מער פון אונז אלע. קוק וויפיל זאכן זיי האבן יא געוויסט טראצט דעם וואס זיי האבן נישט שטודירט אין אקספארט, זיי האבן געשריבן זאכן וואס אסאך דורות שפעטער זענען נתברר געווארן אמיתית הדברים.

ווי למשל? ביטע נישט נאכשרייבן זמיר כהן!
בנוגע דיין ערשטע חלק תגובה: איך קום נישט דא אוועקנעמען די מינדעסטע פון די גרויסקייט פון חז"ל. נאר לדאבונינו הרב, היינט צוטאגס רעכנט מען די גרויסקייט פון א גדול לויט זיין spookiness. די רמב"ם איז געווען לפי דעתי פיל גרעסער פון אלע חסידישע רבי'ס און זיין גרויסקייט באשטייט נישט פון קיין מופתים אדער ניסים גלויים. אזוי ווי ר' אברהם בן הרמב"ם ברעגט די גמרא (חולין קכ"ד.) "האלהים אי אמר לי יהושע בן נון משמיה לא צייתנא ליה" אין אנדערע ווערטער ווען עס קומט צו תורה קימערט מען זיך נישט צו א נביא שרייבט דאס אדער א פאלנער איד וואס זיצט און לערנט (גארנישט פאלנע לויט מיר). מען רעכנט זיך נאר מיט די סברא דערפון. זעהן מיר קלאר פון דעם אז די ערך פון א גדול איז נישט תלוי אויב ער קען מאכן ניסים ונפלאות. איך גלייב אז די נוצט די בילד פונעם רמב"ם פאר דיין פרופיל נישט ווייל ער איז געווען א מקובל נאר ווייל ער שרייבט צום זאך און יעדער קלוגער מענטש פארשטייט וואס ער שרייבט. לענינינו, צו זאגן אז חז"ל זענען נישט געווען בעלי מופת איז בכלל נישט קיין חסרון אין זיי און ר' אברהם בן הרמב"ם און אנדערע ראשונים זענען מסביר די אלע גמרות פון ווי עס קוקן אויס אז חז"ל האבן יא געמאכט ניסים נישט לפי פשוטו. די חילוק צווישן מיר און ר' אברהם בן הרמב"ם איז נאר וויאזוי מיר געבן זיך אן עצה מיט די גמרא. איך האלט נישט אז מען קען נוצן ר' אברהם בן הרמב"ם'ס פשט'לעך וואס לערנען נישט די גמרא לפי פשוטו פונקט ווי איך האלט אז מען קען נישט נוצן די מהר"ל'ס פשט'לעך. ממילא מוז איך זיך אן עצה געבן אויף אן אנדער אופן. די קענסט האלטן אז מיין פשט איז אפיקורסות און אזוי ווי איך האב שוין פריער מסביר געווען ווענדט זיך עס אין וואס די עולם נעמט אן, אבער איך ווייז דיר נאר אויף אז מען דארף נישט ווערן אנגענומען ווי א כופר בדברי חז"ל וועגן דעם.

די גמרא זאגט אז מלכות פרס איז נאר געשטאנען פאר 34 יאר און אזוי שטייט אויך אין סדר עולם. היינט ווייסן מיר אבער אז עס איז געווען איבער 200 יאר. שרייבט אויף דעם ר' שמעון שוואב אז חז"ל האבן במכוון באהאלטן די אמת'ע יארן כדי מיר זאלן נישט קענען אויסרעכענען די קץ פון דניאל און אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ואתה דניאל סתום הדברים וחתום הספר עד עת קץ" (דניאל יב, ד)". אתמהה!!! ווער ווייסט וויפיל נאך זאכן זיי האבן פארדרייט? איז ר' שמעון שוואב אן אפיקורס? נאר ווייל דאס איז א פשט וואס ווערט נישט דערמאנט אין די ראשונים מיינט נישט אז א צווייטער קען דאס נישט מחדש זיין.

מ׳קען דן זיין אין פארשידענע פעלער וואס זייער כוונה איז געווען. הלואי זאל איך פארשטיין זייער הוה אמינא.

אבער, אלס א איד א מאמין, גלייב איך באמונה שלימה אז די מעשיות וואס זיי ברענגען אראפ וואס זיי האבן אליינס בייגעוואוינט איז זיכער נישט בדותא ח״ו. און וואס זיי האבן גע׳פסק׳נט איז תורת אמת.

תוספות אליינס פרעגט שוין וועגן הלכה ביי נשתנה העיתים, אבער תוספות לאזט נישט משנה זיין. (ווי למשל נעמען מעדעצין שבת גזירה שמא ער וועט אליינס מאכן די מעדעצין ועוד כמה מקומות).

איך קען באשטיין צו לעבן אין א טעות (ח״ו, נאר כדי לסבר את האוזן), אבער צו זיין אויף די זעלבע טים פון די חכמי ישראל.

ביי מים מגולים אבער האט מען יא משנה געווען פון די גמרא און די זעלבע איז מיט א בן שמונה אין שבת. טא, על כרחך מוזטו מודה זיין אז אין געוויסע פעלער איז מען יא משנה די הלכה.

[בענדזשאמין פרענקלין]

כמעט אויף יעדע תגובה אין דעם אשכול קען מען מאריך זיין און דן זיין, נאר וויבאלד ממי שאמרו איז דער לעצטע הודעה, וועלן איך מגיב זיין אויף זיינע ווערטער בבחינת אחרון אחרון חביב.

קודם א קליינע קאמפלימענט פאר יידל, מיט יעדע תגובה וואס ער האט געשריבן, האב איך געשפירט ווי ער שרייבט מיר אראפ און איז מיר מסדר מיינע צו-ווארפענע געדאנקען, פון די אנדער זייט האלט איך אבער אויך אז מאראנצן זאפט האט א פוינט, בנוגע תחכימני, אז מ'ברויך אכטונג געבן ווי אזוי מ'רעדט, בפרט אין א מקום וואס דרייען זיך אנשים של קראו ולא שנו.

דאס איז די חילוק פון א מין ביז אן אפיקורס. כמדומה לי אז דער רמב״ם איז מבאר אז אן אפיקורס איז איינער וואס גלייבט נישט אינעם בורא. און א מין איז איינער וואס גלייבט נישט אין דברי חז״ל.
איך בין זייער שטארק מיט דברי חברי יאיר וחברי חברינו.

יא אבער די רמב"ם אליין האלט דאך אז נישט-גלייבן אין חז"ל'ס קענטעניסן אין מדע אדער רפואה איז 'קיין' אפיקורסת נישט, אלזא פון וואס רעדט איר דא ווען איר זאגט 'א מין איז איינער וואס גלייבט נישט אין חז"ל' ?

קודם כל דו דארפסט אויך מודה זיין אז די חכמים האבן געקענט אסאך חכמות מער פון אונז אלע. קוק וויפיל זאכן זיי האבן יא געוויסט טראצט דעם וואס זיי האבן נישט שטודירט אין אקספארט, זיי האבן געשריבן זאכן וואס אסאך דורות שפעטער זענען נתברר געווארן אמיתית הדברים.

חכמות אין מדע ? חכמות אין טבע ? חכמות אין רפואה ? וואס עפעס ?
אויב באציסט זיך אויף זמיר כהן'ס חידושים, אז חז"ל האבן שוין געוויסט פון אסאך גרויסע חידושים אין סייענס וואס איז ערשט נתחדש געווארן אין די לעצטע פאר הונדרעט יאר, איז זייט נישט ברוגז, טייל זאכן איז דער זמיר כהן סתם מדחיק אין חז"ל'ס וועטער כפיל בנקב המחט, כאילו זיי האבן דאס געמיינט אינדערצייט וואס ס'איז קלאר ווי דער טאג אז לא עלתה על דעתם מאנדל'ס חידושים פין גיענטיק וכדו', טייל זאכן קען מען שוין טרעפן ביי גריכישע אדער ביי אנדערע חכמי אומות העולם, (עכ"פ אלס א דעת היחיד). ממיילא ווייזט עס גארנישט איבער.

מ׳קען דן זיין אין פארשידענע פעלער וואס זייער כוונה איז געווען. הלואי זאל איך פארשטיין זייער הוה אמינא.

א הוא אמינא אין בבא קמא ביסטו הונדרעט פראצענט גערעכט.
אבער א הוא אמינא ווי די זין גייט נאכדעם וואס עס גייט אונטער, האבן חז"ל אליינס מבטל געווען פאר א שיטה פון חכמי אומה"ע.

תוספות אליינס פרעגט שוין וועגן הלכה ביי נשתנה העיתים, אבער תוספות לאזט נישט משנה זיין. (ווי למשל נעמען מעדעצין שבת גזירה שמא ער וועט אליינס מאכן די מעדעצין ועוד כמה מקומות).

דארט איז א נשתנו המנהג, נישט קיין נשתנו הטבעים (אדער נתגלה הטבע האמיתי).

איך קען באשטיין צו לעבן אין א טעות (ח״ו, נאר כדי לסבר את האוזן), אבער צו זיין אויף די זעלבע טים פון די חכמי ישראל.

על זה אנו דנים, מען קען זיין אויף זייער טיעם און מיט דעם אלעם האלטן אז זיי האבן געלעבט אין א טעות בנוגע מדע טבע ורפואה און שדים, אזוי ווי די רמב"ם, וואס איר טראגט זיין בילד, איז געווען אויף חז"ל'ס טיעם הגם ער האט געהאלטן אז זיי האבן נישט געהאט קיין געטליכע ידיעות אין די ענינים [אנדערש ווי זמיר כהן]

[[NAMELESS]]

איך רעדט נישט פון זמיר כהן, איך האב געליינט א ביכל פון א פראפעסער (איך געדענק נישט דע נאמען יעצט. עס איז אין עברית, א גרויסע ביכל קאלירפול), וועלכע ברענגט אסאך זאכן וועלכע חז״ל האבן געוויסט אסאך חכמות.

איך האב נישט געשריבן אז תחכמוני איז אן אפיקורס אדער מין, איך אים פשוט גע׳ענטפערט אויף זיין תגובה צו מאראנצן זאפט.

[יאיר]

די גמרא זאגט אז מלכות פרס איז נאר געשטאנען פאר 34 יאר און אזוי שטייט אויך אין סדר עולם. היינט ווייסן מיר אבער אז עס איז געווען איבער 200 יאר. שרייבט אויף דעם ר' שמעון שוואב אז חז"ל האבן במכוון באהאלטן די אמת'ע יארן כדי מיר זאלן נישט קענען אויסרעכענען די קץ פון דניאל און אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ואתה דניאל סתום הדברים וחתום הספר עד עת קץ" (דניאל יב, ד)".

געוואלד און געשריגן, ווי אזוי געשעט דאס אז קלוגע מענטשן זאגן נארישע אפאלאגעטיק תירוצים איינס מער טפשות'דיג ווי די צווייטע?

[[NAMELESS]]

בנוגע פרס, לכאורה איז די תירוץ פשוט. א מלוכה הייסט ווען עס איז א מלוכה, נישט ווען עס אונטער א סכנת קיום. פאר די 34 האבן זיי געהאט א רואיג און א געשמאקע לעבן, די אנדערע תקופות זענען געווען פיל מיט מלחמות אינעם לאנד און אינדרויסן.

[ממרום שלח אש]

ביי מים מגולים אבער האט מען יא משנה געווען פון די גמרא און די זעלבע איז מיט א בן שמונה אין שבת. טא, על כרחך מוזטו מודה זיין אז אין געוויסע פעלער איז מען יא משנה די הלכה.

מים מגולים האט פשוט צוטאן אז די שלענג דרייען זיך נישט היינט (אין אונזערע מקומות אין געהעריגע בנינים) אונטער די פוס.

סאיז דא זאכן וואס יעדער פארשטייט אז עס טוישט זיך ממקום למקום ומזמן לזמן און איז בכלל נישט דחוק, מען דארף נישט זאגן נשתנה הטבע אויף דעם.

והוא הדין מיט א בן שמונה, אמאל האט עס נישט דורכגעלעבט, מיט די היינטיגע טעכניק קען עס יא לעבן.

די קושיא איז ענדערש אויפן בן שבעה, אבער זיי האבן גערעדט פון א מציאות זעט אויס באיזה אופן האט א בן שבעה געהאט א טשאנס.