ידיעות חז"ל און די מציאות

[יידל]

וואס איז די חילוק צווישן די צוויי?

[יאיר]

אזויפיל שטותים אזויפיל הבלים,איך קום דא און קאווע שטיבעל פאר א התעוררות צו זעען וואו טיפשותדיג די מענטש איז ווען ער איז מחליט אז זיין מוגבלדיגע שכל אנושי,איז קובע א מציאות.
יודען הערטס צו צו די קול פון ענקער נשמה,מכסא כבוד חוצבה,הביטו אל צור חוצבתם, קאננעקטס צו אונזער אבות צו די גדולי ומאורי התורה
listen to your inner voice and to your inner self ס׳איז דא מציאותען וואס איז אסאך העכער ווי דער שכל האנושי,די שכל אנושי ווערט געפירט עפ״י רוב פון אגענדאס און געפילען וואס דער מענטשעס נפש הבהמית איז אנגעדרייט,ואין לנו שיור רק התורה הזאת זיך מדבק צוזיין און עצמיות וקדושת התורה,און מיט דעם קען מען ניצול ווערען פון אלע מיני פארשאנקעס

איך מיין אז דער ענטפער - אז וויבאלד מען רעדט פון א הייליגע זאך קען מען נישט נוצן דעם שכל - איז לכאורה דער בעסטער פאר רעליגיעזע אפאלאגעטיקס, עס האט נישט די אלע פראבלעמען וואס איך האב פריער דערמאנט מיט די אנדערע מהלכים. איינגעמיירעט זאגט עס צום פוינט, על פי שכל איז טאקע נישטא קיין וועג צו פארענטפערן פארוואס חז"ל האבן געמיינט אז די וועלט איז פלאך, אבער איינמאל מען איז קובע א מציאות אן דעם וואס מען נוצט דעם שכל, שטימט אלעס גאר געשמאק. די וועלט קען זיין סיי פלאך און סיי רינדעכיג אויף איינמאל, די חכמים קענען סיי וויסן אלעס וואס טוט זיך אפ מסוף העולם ועד סופו, און סיי נישט וויסן אז די וועלט איז רינדעכיג. לייז קענען ארויסשפרינגען פון דער ערד, און סלמנדרה'ס קענען באשאפן ווערן פון פייער. דאס איז די געוואלדיגע עדווענטעזש וואס מען האט איינמאל מען ווערט פטור פונ'ם מחלה וואס רופט זיך שכל, און מען פארשטייט אז שכל איז נישט קובע א מציאות. פאקטיש איז דער מהלך זייער גאנגבאר, און רוב מענטשן נוצן עס צו א געוויסע דעגרי. צוליב דעם מהלך איז נישט שווער פאר צוויי ביליאן קריסטן ווי אזוי זיי קענען גלייבן אז ישו איז אן אייניקל פון דוד המלך בעת מרים איז אנגעבליך געווארן פארשוואנגערט דורך גאט אליין. נו, אויב דער מהלך ארבעט פאר צוויי ביליאן קריסטן, פארוואס זאל עס נישט ארבעטן פאר עטליכע הונדערט טויזנט חרדים?

[יתרו]

אזויפיל שטותים אזויפיל הבלים,איך קום דא און קאווע שטיבעל פאר א התעוררות צו זעען וואו טיפשותדיג די מענטש איז ווען ער איז מחליט אז זיין מוגבלדיגע שכל אנושי,איז קובע א מציאות.
יודען הערטס צו צו די קול פון ענקער נשמה,מכסא כבוד חוצבה,הביטו אל צור חוצבתם, קאננעקטס צו אונזער אבות צו די גדולי ומאורי התורה
listen to your inner voice and to your inner self ס׳איז דא מציאותען וואס איז אסאך העכער ווי דער שכל האנושי,די שכל אנושי ווערט געפירט עפ״י רוב פון אגענדאס און געפילען וואס דער מענטשעס נפש הבהמית איז אנגעדרייט,ואין לנו שיור רק התורה הזאת זיך מדבק צוזיין און עצמיות וקדושת התורה,און מיט דעם קען מען ניצול ווערען פון אלע מיני פארשאנקעס,

מיינסט צו זאגן אז ווען איך זעה חז"ל זאגן אז כינים ווערן געבוירן פון די לופט, און ווידער די מציאות אונטערן מייקראסקאפ ווייזט קליינע ביצים און א געהריגע פראדוקשען סיסטעם, גייט דאס אריין אין כלל "וואו טיפשותדיג מענטשן זענען מחליט לויט זייער מוגבלדיגע שכל אנושי, איז דאס איז קובע א מציאות" ? !
זיי מחול זיי מפרש וואס דו זאגסט, וואס גענוי ווילט איר אז א איד זאל טוהן אין אזא צייט זיך ארויסצודרייען פינעם פלאנטער ?

[יידל]

למען האמת יתרו, די ביצים זענען נישט מיקראסקאפיש, זיי זענען נראה לעינים. אבער דיין קושיא צו איינגעמיירעט איז נאך אלץ קאי וקיים.

[יאיר]

יתרו, דו קענסט פרעגן דיין קשיא אן נוצן לאגיק? איינגעמיירעט זאגט דאך קלאר אז ער סוספענדירט די לאגיק און שכל ווען עס קומט צו קשיות אויפ'ן תלמוד וויבאלד ער האט אומלאגישע ראיות אז ס'קומט פון גאט, און אויף געטליכע זאכן נוצט נישט קיין לאגיק.

[לעיקוואד]

צוליב דעם מהלך איז נישט שווער פאר צוויי ביליאן קריסטן ווי אזוי זיי קענען גלייבן אז ישו איז אן אייניקל פון דוד המלך בעת מרים איז אנגעבליך געווארן פארשוואנגערט דורך גאט אליין. נו, אויב דער מהלך ארבעט פאר צוויי ביליאן קריסטן, פארוואס זאל עס נישט ארבעטן פאר עטליכע הונדערט טויזנט חרדים?

ביטע זיי נישט מוציא לעז אויף צויי ביליאן יומאן ביינגס. דער קשיא וואס דו פרעגסט איז גארנישט אזוי שווער אז דו מאכסט עס כאילו מדארף אוועדווארפען דער שכל צו פארשטיין. אז מען פארשטייט וויאזוי מקען פארשוואנגען דורך גאט אליינס איז דער פשט צו ער הייסט א זון פון דיין טאטע אדער נישט פון די קליינע פרטים אויסצוגראדען. האסט נאך קיינמאלנישט געהערט אז סדא צויי בחינות אין א זאך?

[יאיר]

לעיקוואוד, ביסטו אפשר דער רעטייערטער פויפסט?

ערנסט גערעדט, איך בין נישט אינגאנצן זיכער אויב דער "צוויי בחינות" איז א שכל'דיגער ענטפער, אבער אפילו אויב יא קען מען טרעפן נאך דוגמאות. למשל דער משולש, וואס אפילו לו יצוייר מען קען דאס פארענטפערן בדוחק ס'זאל נישט זיין קיין אפענע סתירה מיט אחדות הבורא, נאכאלס, רוב קריסטן טראכטן מסתמא נישט אריין אין דעם, און זיי גלייבן פשוט אז דער זעלבער גאט איז סיי איינס און סיי דריי. איי, ס'מאכט נישט קיין סענס? אבער ווען עס קומט צו רעליגיעזע גלויבונגען מאכן נישט צופיל זאכן קיין סענס. פארשטייט זיך אז צו זאגן אז גאט איז סיי צוויי און סיי דריי איז אינו דומה מיט זאגן אז די וועלט איז סיי פלאך און סיי רינדעכיג, אדער אפשר אפילו אינו דומה מיט זאגן אז חז"ל האבן געוואוסט אז די וועלט איז רינדעכיג, אבער איך מיין אז דער חילוק איז אין כמות, נישט אין איכות.

[מוח שליט]

א. קאנט האט דאס געטעהנט אז מקען נישט מוכיח זיין א מציאות העכער פון אונזערע דורך נוצען אונזער קאטאגאריעס פון שכל וייל דער שכל איז נישט גענוג שטארק מוכיח צו זיין עפעס וואס גייט ארויס פון זיינע גבולים, דער גאנצער שכל איז געבויט אויף זיין וועלט און לויט אונזער השגה, ער איז נישט באמת מוכיח גארנישט אויך דער וועלט, ממילא קען מען אוודאי נישט מוכיח זיין א גאט דורך דער שכל ווייל ערבך ערבא צריך.
דער סארט טענה פירט צו אטעזים אדער אגנאסטיזם, אויב איז דער שכל נישט גענוג שטארק צו מוכיח זיין גאט איז בלייבט דאס אונז א ספק, נישט אמונה וודאית. עס איז א פלא וויפיל מאל מענשען מאכען אזא גראבע טעות כאילו אז אויב איז מען מוכיח אז שכל איז נישט גענוג שטארק איז דאס עפעס א הוכחה צו אמונה בשעת וואס פונקט פארקערט.

לו יציור אז שכל איז מוכיח אז זי שטימט נישט מיט זיך אליין? לו יציור זי איז מוכיח אז די גאנצע מושג פון קאנצעפטען, זענען זיך סותר מיניה וביה ווען מען גייט מיט זיי ביזען סוף? וועסטו דאך מיזען מסכים זיין פשוט צו אט דעם סימפעל רעאליטי אז שכל ענד קאמפאני איז נישט די be all and end all.
ואפתח במשל פי. איך וועל ברענגען א דוגמא ווי שכל שליסט זיך אליינס אויס. אבער נאר לשם דוגמא מען מיז נישט מסכים זיין צו דעם ספעציפישען משל. [חאטש איך האלט גראדע אז ס'איז יא א ריכטיגע טענה].
אויב די גאנצע מושג פון 'קאנצעפט' [וואס דאס איז שכל - מושגים -דעפיניציעס- הגדרות.], פארלאנגט צו האבען דעם יא און ניין, דעם דבר והיפוכו. עס איז נישט מעגליך צו קאנסעפטשולייזען 'יא', אהן האבען א קאנצעפט פון 'ניין'. דאן רוימט דאך די שכל זעלבסט אריין אין אונזער אויער און זאגט אונז - מיין נישט אז מיינע קאטעגאריעס און קאנצעפטען זענען באמת א פארטייטש אויף די מציאות, פארשטיי אז עס איז נישט מער ווי א נוצבארע tool, מיט וואס ארומצוארבעטען up to a point. (מעין דמעין ווי מען זעהט אז Newtonian physics מיט איר פונקטליכע הגדרות, איז א גיטע tool, אבער נאר up to a point, דערנאך נעמט quantom mechanics, מיט איר אומבאשטימטקייט, איבער.].
איך באמערק יעצט אז איך האב נישט אויסגעפירט דא די נקודה. וועל איך צולייגען דאס פאלגענדע. -אויב מיר זעעהן אז יא איז נישט שייך אהן ניין, און ניין איז נישט שייך אהן יא, ווייזט דאס אויף א סתירה מניה וביה. וויאזוי פאנגט זיך דאס אהן? עס איז קעגן די כללים פון שכל זעלבסט אז איין זאך [א'] זאל האבען א זכות קיום נאר מכח די אנדערע זאך [ב'], בו בשעה וואס די זכות קיום פון די אנדערע זאך [ב'] איז נאר מכח די ערשטע זאך [א']. עס איז נישט קיין אויסגעהאלטענע שכל. קומט דאך אויס אז שכל זאגט אז איך בין נישט אויסגעהאלטען לויט מיינע כללים. - עד כאן ההוספה
קען דאך שכל אויב אזוי יא מחייב זיין אז זי איז inherently נישט אויסגעהאלטען.
אויב מיר וועלן איר פאלגען און זיך ארויסלאזען פון די דיקטאטורשאפט און שליטה פונעם שכל, מיט וואס בלייבט מען? איך קען דיר נישט ענטפערן. ווייל דו בעטסט איך זאל דיר געבען א דעפעניציע, און פון דעם גופא (דהיינו דעפעניציעס) איז וואס איך קריך דאך ארויס פון. דאס נענסטע ווארט וואס איך קען דערויף ניצען איז בלי גבול, אבער זיין מיך נישט ביטע מגביל צו דעי הגדרה זעלבסט.[ווייל אפי' צו זאגען אז אלעס וועט זיין אהן הגדרה איז שוין אויך צופיל געזאגט, אויב מיינט מען עס מיט א פונקטליכקייט].
עס איז אזוי ווי א מענטש וואס האט מאיזשהוא סיבה א מהלך פון פארטייטשען און שפירען די גאנצע בריאה וכל אשר בה באופן שמעק, דהיינו מיט'ן חוש הריח. ענדליך נאך לאנגע שעה'ן הסבר,פארשטייט ער שוין אז ס'איז דא א וועלט אינדרויסען פון שמעק. געט ער זיך א רוף אהן, אהא איך פארשטיי שוין אז רעאליטי איז אויך אינדרויסען פון שמעק, טא זאג מיר זיי מוחל, וויאזוי שמעקט טאקע יענס? (נו האלט איך מיט אים ווי דער מאדער איד).
דאס זעלבע דא, אינדרויסען פון שכל/קאנצעפט איז אינדרויסען. מען קען איר נישט אריינשמוגלען פון אן אונטערטירל.
איך בין פריער געגאנגען איינקויפען עפעלעך פאר די אשת חיל. עס איז געלעגען אין א באקס אין אזעלכע cardboard קעסטעלעך. איך האב געגעבען א שלעפ ארויס די גאנצע cardboard קעסטעלעך כדי צו קענען נעמען אפאר עפעל אויף אמאל. מיר שלעפען דא ארויס די גאנצע מושג פון מושג.
מיר בלייבען מיט אין סוף, דהיינו מיר בלייבען אהן קיין מושגים הגדרות והגבלות. מיר בלייבען מיט בלי גבול.
נמצא אז איינמאל מיר אקצעפטירען שכל'ס זעלבסט מארד, זאגען מיר גארנישט מער. עס איז נישט אז מיר גייען פון דארט ווייטער, אויף צו מאמת זיין גאט. מיר זענען שוין דארט.
גאט איז סך הכל נאך א ווארט פאר 'אין סוף', 'בלי גבול', וכדו'.

[יאיר]

אגב, צו מוכיח זיין אז לאגיק אליין איז נישט גענוג קען מען נוצן דעם פשוט'ן Gödel's incompleteness theorom וואס ווייזט אויף אז מאטעמאטיק קומט אן בהכרח אן צו א פוינט ווי סיי וועלכע ענטפער וועט זיך סותר זיין מיט זיך אליין. די שאלה איז צו דאס איז מוכיח אז מיר מוזן אנצייגן אויף עפעס טיפער'ס ווי לאגיק, אדער מיר קענען בלייבן דערביי און זאגן אז אין הכי נמי, די וועלט איז טאקע אינקאמפליט. איך וועל אויס די ערשטע אפציע.

[מוח שליט]

לעיקוואוד, ביסטו אפשר דער רעטייערטער פויפסט?

ערנסט גערעדט, איך בין נישט אינגאנצן זיכער אויב דער "צוויי בחינות" איז א שכל'דיגער ענטפער, אבער אפילו אויב יא קען מען טרעפן נאך דוגמאות. למשל דער משולש, וואס אפילו לו יצוייר מען קען דאס פארענטפערן בדוחק ס'זאל נישט זיין קיין אפענע סתירה מיט אחדות הבורא, נאכאלס, רוב קריסטן טראכטן מסתמא נישט אריין אין דעם, און זיי גלייבן פשוט אז דער זעלבער גאט איז סיי איינס און סיי דריי. איי, ס'מאכט נישט קיין סענס? אבער ווען עס קומט צו רעליגיעזע גלויבונגען מאכן נישט צופיל זאכן קיין סענס.

די מושג אז יעדע זאך איז בעצם דריי, איז אין מיין קאפ כמעט ווי מוכרח. כדי מיר זאלען קענען האבען א קאנצעפט פון מציאות. מוזען מיר האבען א קאנצעפט פון יש, העדר יש, און א וועג וויאזוי ביידע זאלען קענען זיין בחדא מחתא. דאס דרוקט זיך אויס אין יעדע חפץ ווי ס'איז דא ביידע צוזאמען, איר ישות (נישט פארמישען מיט ישו ] און איר גבול.
ומטינך קענען מיר טאקע זעהן אז די פשוטע מענטשען דארפען זיך טאקע פארלאזען אויף די חכמים. וואס קען איינער וואס איז נישט קיין פילוסוף פארשטיין אין דעי זאכען? אוודאי איז ער גערעכט זיך צו פארלאזען אויף זיינע חכמים, ניין?

[יאיר]

נוח שליט'ס משולש שטימט אפשר מיט שכל, אבער דער משולש פון קריסטן באשטייט דאך פון דריי אנדערע זאכן.
דיין ענטפער אויף מיין טענה וואלט געווען גערעכט ווען יעדער קריסט וואלט געזאגט, "דער משולש לויט ווי אזוי איך פארשטיי עס שטימט טאקע נישט, נאר מיין שכינות'דיגע קריסטליכער פילאזאף האט עפעס א מהלך אין משולש וואס לויט דעם קען עס אפשר יא שטימען". (דאס איז אויסער דעם וואס איך האלט אז ס'איז נישט דא קיין עכטער שכל'דיגער וועג צו ערקלערן דעם משולש).

[יידל]

יאיר כ'מיין האסט גענומען צו ערנסט לעיקוואד'ס ווערטער איבער די הסתברות פון די קריסטליכע אמונה. לכאורה האט ער געמיינט סארקאסטיש, און זיין תירוץ פון צוויי בחינות איז אן עקיצה צו די וואס ניצן אזעלכע תירוצים ווען ס'קומט צו זייער אייגענער אגענדע.

[יאיר]

יידל, איך בין נישט אינגאנצן זיכער, לעיקוואוד אליין בכבודו ובעצמו וועט מוזן קומען מפרש זיין זיינע ווערטער. אבער בעצם ביסטו גערעכט אז איך האב בכלל נישט אויפגעפאסט די כונה פון לעיקוואוד'ס ווערטער:
אז מען פארשטייט וויאזוי מקען פארשוואנגען דורך גאט אליינס איז דער פשט צו ער הייסט א זון פון דיין טאטע אדער נישט פון די קליינע פרטים אויסצוגראדען.

[מוח שליט]

מוח, איך האב נאכנישט דרוכגעליינט דיין גאנצע דוגמא, אבער פאר דעם געלט קענסטו דאך שוין נוצן דעם פשוט'ן Gödel's incompleteness theorom וואס ווייזט אויף אז מאטעמאטיק קומט אן בהכרח אן צו א פוינט ווי סיי וועלכע ענטפער וועט זיך סותר זיין מיט זיך אליין. די שאלה איז צו דאס איז מוכיח אז מיר מוזן אנצייגן אויף עפעס טיפער'ס ווי לאגיק, אדער מיר קענען בלייבן דערביי און זאגן אז אין הכי נמי, די וועלט איז טאקע אינקאמפליט. איך וועל אויס די ערשטע אפציע.

איך האב נישט געזאגט אינקאמפליט. איך האב געזאגט זעלבסט מארד. שכל זאגט קלאר אז איך בין נאר א שפיל. i'm not for real. איך בין נישט די עכטע מציאות. איך בין א פארטייטשעכטס וואס איז גוט אויף ווילאנג מען פרעגט נישט צו טיף. וואס איז אזוי שווער דערמיט?
איידער דו זאגסט מיר אנדערע משלים מיט נמשלים, ביטע אדרעסיר דאס וואס איך האב יא געשריבען.
א - קען זיין יציור אז שכל זאל מאכען זעלבסט מארד? דורך ווייזען אז זי שטימט נישט מיט זיך אליין?
ב- אויב זאל דאס שכל טון, מיט וואס בלייבט מען? קען מען דאן זאגען אז די נאהנסטע ווערטער מסביר צו זיין דאס, איז 'אין סוף' און 'בלי גבול'?
ג - די ווארט 'גאט' איז נישט מער ווי א נאמען פאר אט די מושגים פון 'אין סוף' און 'בלי גבול'?

[לעיקוואד]

בקיצור נמרץ.
"אינסוף", איז שוין אליינס א קאנצעפט, וממילא העלפט עס אונז גארנישט זיך ארויסצושמוגלען פון אונזערע קאנסעפטן. [אויזער אויב וועסטו טייטשען אינסוף בלויז ע"ד השלילה כלומר אויף דאס וואס איך וייס נישט אז איך וייס נישט. אבער דאן איז דאס שוין זייער ווייט פון א מציאות וואס מקען רופען גאט, עס איז אפשר עמנואל לוינס'ס גאט. מקען דאס רופען א גאט פון קטנות האדם אן גדלות הבורא (קרדיט: רא"מ)].


אויב איז שכל נישט גילטיג, בלייבן מיר מיט גארנישט. לויט קאנט למשל איז שכל יא גילטיג, נאר עס איז גילטיג נאר אויף די וועלט פון אירע קאטאגאריעס וואס דאס איז א אמתער וועלט לויט עם און איז דער תנאי פון אונזערע ידיעה. סך הכל האלט ער אז מקען נישט פון דעם ארויסדרינגען עפעס מער וואס איז נישט א חלק פון דער וועלט, ממילא מאכט ער בכלל נישט קיין זעלבסטמארד ער מאכט נאר קלאר דער גבול פון שכל. און ממילא קומט נישט ארויס דיין טענה בכלל.

לגבי קריסטנטום, האב איך געמיינט האלב סארקאסטיש האלב ערנסט [בכלל, כפי שגילה ידידנו מוח שליט, איז דער קאנסעפט פון ערנסטקייט תלוי אין דער קאנסעפט פון היפכו וואס איז סארקאסטיש, וממילא איז איינער א חלק פון דער צוייטער, אויזער אויב איז דא עפעס א דריטער רוח הקודש וואס איז זיי מקשר ומאחד]. דאס וואס איך מיין יא אינגאנצן ערנסט איז אז מקען נישט מזלזל זיין אין א דריטל מענטשהייט מיט אזוינע סארט טענות. רוב מענטשען טראכטען טאקע נישט צו גאט איז איינס אדער דריי, [זיי האבען וויכטיגירע זאכען צו טראכטען..] און אז זיי גלייבען גלייבן זיי בעיקר אין דער עצם מציאות פון א גאט און אין דער תוכן וואס זייער אמונה ברענגט אריין אין זייער לעבן. וואס דאס איז אלץ גלייכע זאכען. די פרטים פון תאלוגיה לאז פאר תאלוגים און פילוסופים עוסק צו זיין, נישט דאס איז מעסיק רוב מאמינים וממילא ווערן זיי נישט נאריש אדער אפגעפרעגט פארן גלייבען וואס זיי גלייבען. פארשטייט זיך נאך אלס איז אונזער רעליגיע גארנישט קיין סאך מער מסתבר אדער ראציאנאליש, פאר יעדער מגוחכ'דיגער זאך וואס דו טרעפסט אין נצרות קען מען טרעפן כנגדו אין יידושקייט. סנישט קיין חכמה אלעמאל אנצוכאפן יענעמ'ס שוואכקייטן און דיינע שטארקייטן.
צוויי בחינות איז אפשר א תירץ מדארף נאר זיין גרייט צו גיין מיט דעם ביז'ן סוף, וואס דאס איז בעצם אינסוף, וייל מיט אזוינע תורות קען מען פארענטפערן יעדער שטות אין דער וועלט [וכמאמר החכם: מה בין נגלה ונסתר? שע"פ נגלה אפשר להצדיק כל עבירה, יתר עליו הנסתר שאפשר להצדיק בו גם כל שטות]. אויב ניצט מען דאס נאר ווען סלוינט איז מען סתם נישט קיין גלייכער מענטש.

[מוח שליט]

יידל, איך בין נישט אינגאנצן זיכער, לעיקוואוד אליין בכבודו ובעצמו וועט מוזן קומען מפרש זיין זיינע ווערטער. אבער בעצם ביסטו גערעכט אז איך האב בכלל נישט אויפגעפאסט די כונה פון לעיקוואוד'ס ווערטער:
אז מען פארשטייט וויאזוי מקען פארשוואנגען דורך גאט אליינס איז דער פשט צו ער הייסט א זון פון דיין טאטע אדער נישט פון די קליינע פרטים אויסצוגראדען.

איך בעט דיך זייער. וואס איז אזוי שווער פאר גאט צו פארשוואנגערען. אלעס קען ער טוהן, נאר פונקט פארשוואנגערען, וואס דו קענסט אויך טוהן, דאס קען ער נישט, ביטע?
אוודאי די היסטארישע חלק פון זייער רעליגע איז בכלל נישט מוכרח, אמיתיות אויף היסטאריע האט דעמאלט געהאט אן אנדער דערהער. עפעס ווי מען דערציילט היינט מעשיות אויף חסידישע רבי'ס וואס אפי' ביי די דערציילערס זעלבסט איז מען נאר אן "אפיקורס" ל"ע, אויב מען גלייבט נישט אז עס האט געקענט געשעהן. מען דארף בכלל נישט אהנעמען אז עס איז טאקע געשעהן. אבער די פילוזפיע שבו קען אפשר זיין ריכטיג.
און נאך איידער די אלע איינגעמיירעכטץ למיניהם וועלען מיך באפאלען וועל איך עס צושטעלען צו איסלם. אז דער רמב"ם האט נישט געהאט קיין פראבלעם צו זאגען אז זייער גלויבען כשלעצמו איז אויסגעהאלטען [עכ"פ בנוגע אחדות]. יעצט קען הרב איינגעמיירעט ברענגען א גאנצע ליסטע פוסקים און מהר"ל'ס מיט כ'ווייס וואס נאך, וואס איך דארף אלץ צו לערנען פאר'ן זאגען א ווארט. נו יאלא..

[יאיר]

מוח, איך האב נאכנישט דרוכגעליינט דיין גאנצע דוגמא, אבער פאר דעם געלט קענסטו דאך שוין נוצן דעם פשוט'ן Gödel's incompleteness theorom וואס ווייזט אויף אז מאטעמאטיק קומט אן בהכרח אן צו א פוינט ווי סיי וועלכע ענטפער וועט זיך סותר זיין מיט זיך אליין. די שאלה איז צו דאס איז מוכיח אז מיר מוזן אנצייגן אויף עפעס טיפער'ס ווי לאגיק, אדער מיר קענען בלייבן דערביי און זאגן אז אין הכי נמי, די וועלט איז טאקע אינקאמפליט. איך וועל אויס די ערשטע אפציע.

איך האב נישט געזאגט אינקאמפליט. איך האב געזאגט זעלבסט מארד. שכל זאגט קלאר אז איך בין נאר א שפיל. i'm not for real. איך בין נישט די עכטע מציאות. איך בין א פארטייטשעכטס וואס איז גוט אויף ווילאנג מען פרעגט נישט צו טיף. וואס איז אזוי שווער דערמיט?
איידער דו זאגסט מיר אנדערע משלים מיט נמשלים, ביטע אדרעסיר דאס וואס איך האב יא געשריבען.
א - קען זיין יציור אז שכל זאל מאכען זעלבסט מארד? דורך ווייזען אז זי שטימט נישט מיט זיך אליין?
ב- אויב זאל דאס שכל טון, מיט וואס בלייבט מען? קען מען דאן זאגען אז די נאהנסטע ווערטער מסביר צו זיין דאס, איז 'אין סוף' און 'בלי גבול'?
ג - די ווארט 'גאט' איז נישט מער ווי א נאמען פאר אט די מושגים פון 'אין סוף' און 'בלי גבול'?

מוח, דו רירסט אן דקות'דיגע נקודות אין וואס איך האב שוין נישט עוסק געווען א שטיק צייט. לאמיר פרובירן זיך צו אויפפרישן דעם זכרון.
א- איך מיין אז מיר קענען גרינג אויפווייזן אז מאטעמאטיק איז נישט די absolute underlying principle פון די אוניווערס, סיי דורך גאדעל'ס טעאראם וואס ווייזט אז ביי א געוויסע פוינט איז מאטעמאטיק זיך סותר מיט זיך אליין, און סיי דורך אויפווייזן אז ס'איז דא זאכן וואס קענען נישט ווערן מוסבר דורך מאטעמאטיק. דאס מיינט, אין אנדערע ווערטער, אז לאגיק איז נאר א געצייג.
ב - א גוטע קשיא, און איך וועל נישט נעמען די העזה צו זאגן אז איך ווייס דעם ענטפער.
ג - ווענדט זיך ביי וועמען. ס'איז דא מענטשן וואס דינען אן עבודה זרה וואס רופט זיך 'גאט', ס'דא מענטשן ביי וועמען גאט איז טאקע אבסטראקט און מיינט נאר 'אין סוף', ס'איז דא מענטשן וואס ביי זיי איז גאט א מציאות וואס איינע פון אירע תכונות (נישט עכטע תכונות, פארשטייט זיך) איז אז עס איז אין סוף.

לגבי דיין משל, דאס גרעניצט זיך מיט טיפע פילאזאפישע מושגים. כדי עס זאל שטימען דארפן מיר קודם אננעמען די פלאטאניק שיטה אז קאנצעפטן עקזיסטירן, נאכדעם דארפן מיר אננעמען די פארמאנייד שיטה אז ווען מען רעדט פון 'יא' רעדט מען בהחלט אויך פון 'ניין'. ביידע פון זיי זענען מיר נישט אינגאנצן צום הארצן, די צווייטע אסאך ווייניגער ווי די ערשטע. איך מיין אז אויב דו ווילסט נעמען דיין משל ביז צום סוף וועסטו אנקומען צום סוף צו א גענצליכע parmonide view אויף די וועלט, עפעס וואס דו ווילסט זיכער פארמיידן. להוי ידוע אז איך שרייב פון אויבנאויף, און מעגליך אז איך רעד הוילע שטותים.

[יאיר]

איך בעט דיך זייער. וואס איז אזוי שווער פאר גאט צו פארשוואנגערען. אלעס קען ער טוהן, נאר פונקט פארשוואנגערען, וואס דו קענסט אויך טוהן, דאס קען ער נישט, ביטע?

גאט קען נישט פארשוואנגערן. ער קען אויך נישט ווערן אויפגערעגט. ער קען אפילו נישט רעדן.

[לעיקוואד]

איז וואס קען ער שוין יא טון אז מדארף אזוי מורא האבען פון עם?


(ערנסט, ממילא אויף דער אריגענעלער יידיש-קריסטליכער גאט, וואס קען רעדן, שרייען, זיך אויפרעגן, ליב האבען, פיינט האבען, זיך מתפייס זיין, וכו', ככתוב בתורת משה, איז אפשר קען ער אויך פארשוואנגען. אבער מוח שליט'ס גאט ואוס איז נישט מער ווי דער סוף פון מענטשליכע מושגים, וואס איז שייך אזעלכע טענות?
און אויב פארשטייסטו שוין אז דעמאלטס האט היסטאריע נישט געמיינט כפשוטו, זאג מיר נאר וויאזוי ביסטו מכוון עבדים היינו לפרעה במצרים ויוציאנו ה"א משם בעשר מכות וקרי"ס וכו', דאס איז דען נישט געשריבען געווארען אין די זעלבע תקופה, אדער נאך פריער?)

[יאיר]

לגבי קריסטנטום, האב איך געמיינט האלב סארקאסטיש האלב ערנסט [בכלל, כפי שגילה ידידנו מוח שליט, איז דער קאנסעפט פון ערנסטקייט תלוי אין דער קאנסעפט פון היפכו וואס איז סארקאסטיש, וממילא איז איינער א חלק פון דער צוייטער, אויזער אויב איז דא עפעס א דריטער רוח הקודש וואס איז זיי מקשר ומאחד]. דאס וואס איך מיין יא אינגאנצן ערנסט איז אז מקען נישט מזלזל זיין אין א דריטל מענטשהייט מיט אזוינע סארט טענות. רוב מענטשען טראכטען טאקע נישט צו גאט איז איינס אדער דריי, [זיי האבען וויכטיגירע זאכען צו טראכטען..] און אז זיי גלייבען גלייבן זיי בעיקר אין דער עצם מציאות פון א גאט און אין דער תוכן וואס זייער אמונה ברענגט אריין אין זייער לעבן. וואס דאס איז אלץ גלייכע זאכען. די פרטים פון תאלוגיה לאז פאר תאלוגים און פילוסופים עוסק צו זיין, נישט דאס איז מעסיק רוב מאמינים וממילא ווערן זיי נישט נאריש אדער אפגעפרעגט פארן גלייבען וואס זיי גלייבען. פארשטייט זיך נאך אלס איז אונזער רעליגיע גארנישט קיין סאך מער מסתבר אדער ראציאנאליש, פאר יעדער מגוחכ'דיגער זאך וואס דו טרעפסט אין נצרות קען מען טרעפן כנגדו אין יידושקייט. סנישט קיין חכמה אלעמאל אנצוכאפן יענעמ'ס שוואכקייטן און דיינע שטארקייטן.

איך מיין אז דו האסט נישט ארויס מיין פוינט. איך בין בכלל נישט מגנה איינעם וואס גלייבט אן אומשכל'דיגע זאך. פונקט פארקערט, אמונה איז איינגעבוירן אין יעדן פון אונז, אריינגערעכנט איך און דו, און רוב פון אונזערע אמונות גרעניצט זיך מיט אומ'שכל'דיגקייט. די שאלה איז נאר צו וויפיל דעגרי מען נעמט עס. איינגעמיירעט האט עס גענומען צו אזא דעגרי אז איך ווייס נישט אויב מען קען נאך גיין ווייטער, ווייל אויף יעדע דריטע זאך קענסטו זאגן אז ס'איז געטליך ממילא איז לאגיק נישט שייך דערביי. אגב, איך האב אנגעכאפט יענעמ'ס שוואכקייטן ווייל איך געפין זיך אויף קאווע שטיבל.

צוויי בחינות איז אפשר א תירץ מדארף נאר זיין גרייט צו גיין מיט דעם ביז'ן סוף, וואס דאס איז בעצם אינסוף, וייל מיט אזוינע תורות קען מען פארענטפערן יעדער שטות אין דער וועלט [וכמאמר החכם: מה בין נגלה ונסתר? שע"פ נגלה אפשר להצדיק כל עבירה, יתר עליו הנסתר שאפשר להצדיק בו גם כל שטות]. אויב ניצט מען דאס נאר ווען סלוינט איז מען סתם נישט קיין גלייכער מענטש.

בקיצור, מען סוספענדירט דעם שכל, גענוי דאס וואס איינגעמיירעט וויל טון מיט אונז, און דאס וואס רוב נארמאלע מענטשן טוען צו א געוויסע דעגרי.

[לעיקוואד]

בחינות איז לאו דווקא סוספענדירט דער שכל, עס הייסט נאר מפרש זיין יעדער זאך מעטאפאריש ווייזענדיג אויף געוויסע רעיונות נישט כפשוטו. דאס איז נישט אנטי שכל דער פראבלעם דערפון איז נאר אז מקען פון דעם גארנישט מוכיח זיין ווייל אלעס מיינט אלעס און גארנישט מיינט גארנישט. אויף דרוש/רמז איז עס גאר גוט.

[מוח שליט]

בקיצור נמרץ.
"אינסוף", איז שוין אליינס א קאנצעפט, וממילא העלפט עס אונז גארנישט זיך ארויסצושמוגלען פון אונזערע קאנסעפטן. [אויזער אויב וועסטו טייטשען אינסוף בלויז ע"ד השלילה כלומר אויף דאס וואס איך וייס נישט אז איך וייס נישט. אבער דאן איז דאס שוין זייער ווייט פון א מציאות וואס מקען רופען גאט, עס איז אפשר עמנואל לוינס'ס גאט. מקען דאס רופען א גאט פון קטנות האדם אן גדלות הבורא (קרדיט: רא"מ)].

איך בין דוקא יא מסכים אויף א דרך השלילי לגמרי. איך פרעג אויב שכל באגייט יא זעלבסטמארד, וואס איז דעמאלט?.
יעדעס מאל ווען איינער וויל זאגען אן הנחה וואס נאכ'ן אריינטראכטען זעהט מען אז עס איז זיך סותר מיניה ביה. דאן קריכען מיר ארויס פון די הנחה און געענדיגט. איך פרעג לו יציור אז שכל כשלעצמו באווייזט זיך צו זיין א אוממעגליכקייט אנצוהאלטען ביזען סוף, לו יציור אז עס באווייזט זיך סותרדיג מיניה וביה, דארפען מיר ארויסקריכען פון איר. אזוי ווי אויבען ערווענט אפשר קען מען בלייבען מיט איר אלץ א נוצבארע tool, אבער מיר דארפען געדענקען נישט איר געבן דאס לעצטע ווארט. מיר וועלן דעמאלט געדענקען אז די בריאה לויט דעפיניציע/הגדרות/הגבלות, איז נישט די מציאות, עס איז נאר א וועג ווי מיר קענען אפערעיטען גרינג אונזער טעגליכע לעבן.

אויב איז שכל נישט גילטיג, בלייבן מיר מיט גארנישט. לויט קאנט למשל איז שכל יא גילטיג, נאר עס איז גילטיג נאר אויף די וועלט פון אירע קאטאגאריעס וואס דאס איז א אמתער וועלט לויט עם און איז דער תנאי פון אונזערע ידיעה. סך הכל האלט ער אז מקען נישט פון דעם ארויסדרינגען עפעס מער וואס איז נישט א חלק פון דער וועלט, ממילא מאכט ער בכלל נישט קיין זעלבסטמארד ער מאכט נאר קלאר דער גבול פון שכל. און ממילא קומט נישט ארויס דיין טענה בכלל.

קאנט זאגט דאך אז מיר זעעהן די וועלט מיט אונזער built-in קאלירטע אויגען גלעזער. דאס איז דאך מיניה וביה געזאגט אז עס איז נישט די מציאות כשלעצמו. עס איז אונזער סוביעקטיווער פארטייטש פון בריאה. וואס איז פארטייטשט דוקא ווייל מיר האבען אהן קאלירטע זון גלעזער. דאס איז א פאטאלע אטאקע אויף די שליטה פון שכל, ניין? דאס זאגט אז שכל איז נאר אונזער tool. מציאות ווערט נישט צוקראצט ווייל מיר האבען אזא tool. עס איז פונקט אזוי ווי איינער וועט האבען built -in אין זיין סיסטעם צו עקספיריענסען גאנץ רעאליטי מיט חוש הריח. ער איז כשר גערעכט אז דאס איז זיין tool, אבער ער דארף מודה זיין אז דאס איז נישט די פארטייטש פון בריאה כשלעצמו. דהיינו די זאך פאר זיך אליין, די יקום פאר זיך אליין.

די נעקסטע שאלה וועט זיין אויב מיר זענען אריינגעבויעט מיט די אויגען גלעזער איז וואסארא פשט האט צו רעדען מצד די בריאה אהן דעם? אויף דעם פארשטיי איך אז אמת מיר קענען נאר פארטייטשען און דעפינירען וועלט מיט אט די ספעציפישע גלעזער, אבער עקספיריענסען וועלט אפשר קען מען אהן דעם? נאך אלעם זענען מיר אליין אויך א חלק פון די אביעקטיווער וועלט. מיר זענען דאך א חלק פון די וועלט וואס האט עפעס א קיום אפי' אהן אונזערע בריללען. ווערען מיר דען בטל ווען מיר האבען נישט אהן די בריללען? יא אפשר ווערען מיר בטל פון דאס וואס מיר פארטייטשען זיך אפ [דורך די בריללען אונזערע] אבער מיר זענען דאך מודה אז דאס איז נאר בריללען. אט דעם טיפעניש, איז וואס מען וויל ווען מען זאגט אז מיר זאלען זיין דבוק אין בלי גבול.

[מוח שליט]

איך בעט דיך זייער. וואס איז אזוי שווער פאר גאט צו פארשוואנגערען. אלעס קען ער טוהן, נאר פונקט פארשוואנגערען, וואס דו קענסט אויך טוהן, דאס קען ער נישט, ביטע?

גאט קען נישט פארשוואנגערן. ער קען אויך נישט ווערן אויפגערעגט. ער קען אפילו נישט רעדן.

באשאפען א וועלט קען ער. אבער פארשוואנגערען קען ער נישט?