ביקורת המקרא - 101

[מי אני]

דאס פירט אריין אין צו די געדאנק ארויסגעברענגט אין @יעקב מעקסוועל'ס אשכול איבער מענות פון מפרשי המקרא לקושיות הביקורת, און די קעגנזייטיגע הנחות קדומות וואס מ'האט ווען מ'גייט צו צום טעקסט. למשל לגבי נבואת חולדה הנביאה אודות יאשיהו המלך פרעגן שוין די מפרשים דארט במלכים ב (כב כ) על אתר אז ער איז דאך גע'הרג'עט געווארן ע"י המורים המצריים און עס איז דאך נישט "ונאספת אל קברותיך בשלום"? און זיי ענטפערן אז דאס איז לגבי דעם אז ער וועט נישט צוזעהן החורבן און וועט למעשה ווערן נקבר בקברו בשלום, כי הובילוהו ממקום המלחמה לקברות באין מוחה (מלבי"ם) ע"ש. דאס איז מכח זייערע הנחות קדומות דערין אז עס איז היסטאריש/דברים כהווייתן און אז עס איז אָלטימעטלי נישטא קיינע סתירות דערין אא"וו. דר. יגאל בן-נון נעמט דאס נישט אָן און זאגט טאקע להשוות הסתירה בהפסוק אז עס זענען באזונדערע שרייבערס, און ער טוהט אויף/נעמט אָן אז שפעטערע שרייבערס גייען בשו"א נישט מעקן פריערדיגע שרייבערס אפילו ווען וואס זיי לייגן צו, עפ"י וואס זיי ווייסן שפעטער, שאפט א סתירה מיניה וביה אינעם זעלבן פסוק ממש. די פרומע וועלן לכאורה שרייען אז די אויפטוה איז א דוחק, פונקט אזוי ווי די מבקרים וועלן שרייען אז תירוץ המפרשים איז א דוחק (כדי לקיים נבואה זו, ובפרט לפי מש"כ הרמב"ם בהקדמתו לפירוש המשנה אודות נבואה/יעוד טובה שאינה חוזרת ריקם). דר. בן-נון קען אבער מאכן א שילוב פון די צוויי און זאגן אז מעיקרא וואלט מען נישט געשריבן אזא נבואה וואס קיומה קען נאר פארטייטשט ווערן בדוחק, אבער דערנאך, ווען מ׳לייגט צו און מ׳וויל נישט מעקן, פארלאזן זיך די שפעטערע שרייבערס במכוון אויף די סארט דוחקים ותירוצים כדי נישט צו דארפן מעקן.

[רביה''ק זי''ע]

למעשה דארפן חרדים צו זיין די ערשטע צו פארשטיין אזא מהלך אז מ׳טוישט נישט די גירסא אפילו ס׳שטימט נישט הונדערט פראצענט, אפילו עוז והדר לייגט געווענליך נישט אריין זייערע בויך סברות אינעם טעקסט אליינס נאר זיי שרייבן עס צו אינעם גליון.

נ.ב. ווען מ׳לערנט נ״ך מיט׳ן פירוש המלבי״ם דארף מען וואוסן אז דער מלבי״ם איז נישט קיין ראשון, קוים אן אחרון, סך הכל א דייטשע רב פון 200 יאר צוריק, א תלמיד פונעם עטרת צבי פון זידיטשויב וועם ס׳נישט געפאלן אז מענטשן נוצן די מהלך פון לערנען תנ״ך וואס מיר האבן מקובל פון די ראשונים צו טרעטן אויף די ארטאדאקסישע הלכה, און די אלטע טאטיק פון חז״ל פון מנעו בניכם מן ההגיון האט שוין נישט געארבעט האט ער ממציא געוועהן א נייע דרך הלימוד פון אפאלאגעטיקע וואס איז טיילווייז געבויט אויף חז״ל הגם חז״ל האבן עס קיינמאל נישט גענומען אזוי ווייט ווי איהם.

[מי אני]

יא יא. אבער חרדים וואלטן פונקט אזוי גארנישט צוגעלייגט אויך נישט, און טאקע מהאי טעמא גופא אלס׳ן ווענערעישאן פונעם טעקסט. זאגן און מחלק זיין אז מ׳קען (באהאלטענערהייט) רעדאגירן און פאטשקענען מיט׳ן טעקסט דורכ׳ן צולייגן אייגענס אבער נישט אראפ נעמען, איז שוין נישט דומה לכהיום (ובפרט אז וואו חרדים פאטשקענען יא דורכ׳ן צולייגן אדער אראפנעמען איז מען מגיה אין די זייט כדי עס זאל זיך דייקא דערקענען א פאטשקעריי). כמובן, פרעגט דאס נישט אפ דר. בן-נון און דאס לייגט דאך ארויף אונזער פּרעזענטיסט מהלך בנוגע ווענערעישאן פון טעקסטס און זיי מגיה זיין אויף די פריערדיגע כותבי התנ״ך; אבער קיין ראיה פון חרדים כהיום האט מען נישט קעגן דעם וואס זיי וועלן לכאורה שרייען דערויף ״דוחק״ (ווי אויך איז דר. בן-נון, לגבי דעם חלק פון נישט מעקן, אויך אביסל פּרעזענטיסט).

ועיין ערך תיקון סופרים בכל זה וואו עס איז לכאורה משמע אז שפעטערע האבן (באהאלטענערהייט?) יא ממש אראפגענומען און געטוישט אינעם טעקסט אליין; עכ״פ אינעם ווארט/ווערטער אליין. דאס איז שוין טאקע אינעם פעלד פון ״lower״ בּיבּלישע קריטיסיזם.

לגבי מפרש זיין דעם טעקסט זעה איך נישט ס׳זאל זיין א נפק״מ אין וועלכע תקופה ער לעבט; ער קען זיין א היינטיגער אויך. די איינציגסטע זאך וואס ווענדט זיך איז לגבי די (shared) הנחות/assumptions קדומות מ׳האט בנוגע די טעקסט. ענליך צו דעם אז דר. בן-נון, אדער עני אקאדעמישער מבקר, קען בעצם זאגן אַן אייגענעם פירוש מה שלא עלה על דעת, צב״ש, וועלהאַוּזען, הגם זיי שׁערן די זעלבע עסאָמפּשענס/הנחות לגבי דעם טעקסט.

[רביה''ק זי''ע]

לגבי מפרש זיין דעם טעקסט זעה איך נישט ס׳זאל זיין א נפק״מ אין וועלכע תקופה ער לעבט; ער קען זיין א היינטיגער אויך. די איינציגסטע זאך וואס ווענדט זיך איז לגבי די (shared) הנחות/assumptions קדומות מ׳האט בנוגע די טעקסט. ענליך צו דעם אז דר. בן-נון, אדער עני אקאדעמישער מבקר, קען בעצם זאגן אַן אייגענעם פירוש מה שלא עלה על דעת, צב״ש, וועלהאַוּזען, הגם זיי שׁערן די זעלבע עסאָמפּשענס/הנחות לגבי דעם טעקסט.

אט דאס זאג איך טאקע, דעם פירוש המלבי"ם טיילט נישט די זעלבע הנחות קדומות ווי די אלגעמיינע הנחות ביז זיינע צייטן, די אלגעמיינט הנחה ביז דאן איז אלץ געוועהן מנעו בניכם מן ההגיון און המתרגם פסוק כצורתו הרי זה מחרף ומגדף אזש רב כהנא האט געקענט זיין א גרויסע רב און נאכאלץ נישט האבן געהערט פון אזא מושג פון פשוטו של מקרא. חז"ל האבן זיך קיינמאל נישט גענומען איבער'ן תנ"ך אויף אזא שטייגער ווי תוספות נעמט זיך אויף א שווערע שטיקל גמרא, די פאר מאל וואס זיי זענען זיך יא מתייחס צו כלומפרשטע קשיות אינעם טעקסט התנ"ך איז עס אלץ נאר א מיטל צו קענען דרש'נען. חז"ל ווילן ארויסברענגען די צדקות פון שאול המלך האט מען זיך ארויפגעכאפט אויפ'ן פסוק פון בן שנה שאול במלכו, מ'האט געוואלט מפליג זיין אין שלמה'ס רייכטום האט מען געפרעגט א סתירה אז אין איין פסוק שטייט אז ער האט געהאט 400 שטאלן און אין אן אנדערן פסוק שטייט 4,000 שטאלן זאגן חז"ל אז ער האט געהאט 400 מאל 4,000, שוין, בלייבט מען כאטש מיט א זיסן טעם אין מויל, וואס וויל אבער דער מלבי"ם ארויסברענגען מיט זיינע פילפולים? אז ווען חז"ל האבן געזאגט מנעו בניכם מן ההגיון זענען זיי סתם געוועהן פאראנויד? וואס קרענקט מיר מיט'ן מלבי"ם אז ס'דא א געוויסע אסכולה צווישן חרדים וואס זענען דוגל מיט'ן מלבי"ם כאילו ס'איז נתינתו מסיני און אויפ'ן אבן עזרא מאכט מען א גרויסע תיקו כאילו ס'איז מהיכי תיתי. רבותי, זייטס דוגל מיט'ן רשב"ם און רד"ק און לאזטס דעם מלבי"ם מיט'ן תיקו, די גאנצע פירוש המלבי"ם איז נאר געשריבן געווארן לצורך השעה ווייל די משכילים האבן גענוצט ביקרת המקרא אלץ א תירוץ צו קענען עסן טשיעזבורגערס, איינמאל די משכילים האבן שוין געהאט אייגענע רבנים וואס קענען זיי מתיר זיין די טשיעזבורגערס מיט'ן זיך סומך זיין אויפ'ן ועשית ככל אשר יורוך אפילו אומר לך על ימין שהיא שמאל ועל שמאל שהיא ימין איז די גאנצע צורך פאראיבער, יעצט איז די געפעכט ווער ס'קען מאכן אידישקייט געשמאקער און מער relatable פאר'ן המון עם, און מיט'ן דוגל זיין מיט'ן מלבי"ם מאכט מען אידישקייט נאר זויערער און ווייניגער relatable, אין אזא פאל וואלט אפילו דער מלבי"ם געזאגט אז ס'שוין העכסט צייט צוריקצוגיין צו די אריגינעלע אויסגעטרויטענע וועג פון חז"ל און רבותינו הראשונים אשר מפיהם אנו חיים.

[מי אני]

די אייניגע ״הנחות קדומות״ איבער המקרא וואס מ׳איז דן אויף זענען די פיר וואס דר. דזשעימס קוגל ברענגט ארויס צו וועלכע איך האב צוגעצייכענט. אין די זענען זיי אייניג.

[רביה''ק זי''ע]

צוריקמישענדיג זעה איך אז דעם ערשטן מאל דו האסט דעם קוגעל ציטירט האב איך מיך שוין געדינגען מיט איהם און ארויסגעברענגט אז דאס וואס ער רופט אן "טראדיציאנאל" איז שוין גארנישט אזוי טראדיציאנאל, זעהט אויס ווי ער איז אויך אריינגעפאלן אינעם טרעפ פון מלבי"ם מקלנבורג ענד קא. הגם פאר די סעיק פארוואס כ'האב בכלל אהערגעברענגט דעם בן-נון'ס שיעור מאכט באמת נישט אויס צו דער מלבי"ם איז טראדיציאנאל צו נישט, די פוינט איז אז פון זיין שיעור קען מען פארשטיין פארוואס די חולקים אויפ'ן מלבי"ם זענען נישט צופרידן מיט זיינע הנחות.

און אז דו ווילסט דווקא, דא האסטו א שטיקל ווי בן-נון רעדט ווי א גאנצער מאמין... (טראדיציאנאל?)

ענדיוועיס, אז מ'רעדט פון ביקורת המקרא און יגאל בן-נון, דא רירט ער אביסל צו ביקורת הקוראן... ספוילער אלערט: ס'איז צרות ווי א בארג (פאר איסלאם פארשטייט זיך...)

[מי אני]

דאס וואס די פירוש המיוחס לרש"י ברענגט צו בדברי הימים א (ח כט) אז מצאו מגילות שונות לענין יוחסין וביטלו המרובין את המועט, איז אָנגעבליך קעגן דעם דריטן הנחה וואס דר. קוגל זאגט בנוגע די טראדיציאנאלע מפרשי המקרא אז "אז עס האט נישט קיינע סתירות אדער טעותים/איבעריגקייטן". מ'ברענגט דאך ביידע אראפ?

דר. בּלעיר פרענטש פרעגט טאקע אויף אַן ענליכע שיטה פון דר. קוגל (און אנדערע) אז פאר חז"ל און די טראדיציאנאלע מפרשים איז יעדעס ווארט פון תנ"ך געווען (מער-ווייניגער) אויפ'ן זעלבן לעוועל וואס דאס מאכט דאס אזוי אז מ'קען טאקע דרש'ענען פון איינע צום צווייטן. זי זאגט אבער אז דאס איז נישט אזוי ווייט נוגע לספר דברי הימים וואס איז געווען שפעט. אין דעם האבן חז"ל דאס נישט גענוצט אויף צו מפרש זיין אנדערע מקראות וספרים, נאר איידער דאס מפרש געווען וואו זיי האבן געקענט עפ"י פריערדיגע ספרים; די "לא ניתן דברי הימים אלא להידרש".

זי שרייבט (לגבי הגמרא בב״ב יד:):

The Talmud’s depiction of Chronicles may also have allowed the Rabbis to forge a link between themselves and biblical transmitters of God’s word. Going back to the baraita, it states that ‘Ezra wrote his book and the genealogies to his own’—meaning, that in addition to his own book, Ezra wrote the first part of Chronicles. The baraita, however, leaves open the authorship of the remainder of the book, making Chronicles the only text with an anonymous author. Given this description, it is reasonable to assume that nameless scribes picked up where Ezra left off. The effect is twofold. Ezra’s authorship of the first part of Chronicles elevates the role of the scribe, whereas the anonymous authorship of the second part of Chronicles indicates that it is not necessary to be as renowned as Ezra to be a tradent of revelation. The baraita potentially laid the groundwork for the Rabbis to assume this role for themselves

דר. ארן וויזעל שרייבט אויך:

Whether Saadya Gaon in the 10th century or Rashi and Abraham Ibn Ezra in the 11th and 12th century or Isaac Abarbanel at the end of the Middle Ages – all supposed that Scripture is internally consistent and harmonious. (In this context it is important to emphasize that Ibn Ezra's (and others) famous identification of post-Mosaic insertions into the biblical text are not a matter of flaw in Scripture. Cf. among others Joseph Ben Eliezer (Tzophnath Paaneach) on Ibn Ezra's commentary to Gen 12:6: “Since we are obliged to believe in the words of tradition and the words of prophecy, what difference can there be if Moses wrote it or another prophet, since the words of every prophet are true and divinely inspired”; David Herzog ed. (Cracow: Joseph Fisher, 1913) 92.) They all viewed themselves as committed to sensitivity to context, and when problems arose they were all naturally inclined to resolve them by means of harmonization, usually by one of the two above-mentioned methods: X=Y or X+Y. Only in light of this nearly universal methodological unity can we properly appreciate the distinctiveness of some of the commentaries on the book of Chronicles which, on the one hand, exhibit supreme adherence to the harmonistic method but, on the other hand, depart from it to a greater or lesser extent

Chronicles contains many passages that are paralleled in other books of the Bible, especially Torah (1 Chronicles 1–9), and the books of Samuel and Kings (1 Chronicles 10 ff.). Comparison with these parallels shows many differences, both in minor details and on major and significant points. These instances of discrepancy and contradiction appear in other books as well and, as noted above, the exegetes dealt with them effectively by means of harmonization. Theoretically, then, there was nothing preventing the commentators to Chronicles from applying this approach as well; in every place that they encountered a problem of inconsistency, they could have suggested a harmonistic resolution of one of the two common types (X=Y or X+Y). And in fact, there are dozens of solutions of these types. Nevertheless, the sheer volume of inconsistencies and contradiction was so great that the commentators could not contain the problem by means of individual harmonizing solutions

ער זאגט אז די פירוש המיוחס לרש"י על דברי הימים האט אָנגענומען די געדאנק אז עזרא האט דאס צאמגעשטעלט פון מערערע מקורות (גאנצע און קארופטירטע), אבער נאר לגבי די מגילות יוחסין. (און אפילו אין דעם איז די פירוש מחדרו של הרס"ג געווען דערקעגן.) דר. וויזעל שרייבט אויך לגבי די פירוש וואס ברענגט ארויס און איז באוואוסטזימיג צו די בּייעס לדוד פון דברי הימים:

Historians of medieval thought have remarked upon the naïve understanding of history on the part of intellectuals in that era. Medieval thinkers viewed history as nothing more than a sequence of ontological facts. The eyewitness report was viewed as the most reliable type of evidence, and a historian was one who assembled reported facts alongside one another, picking out significant events that he considered to merit preservation from unimportant events that were not worthy of being remembered. Emergence from this naivete, i.e., the recognition that a personal report is subject to the biased perspectives of an individual and is thus fundamentally skewed, began only in the modern era. Against the background of this naïve worldview, the stance of the author of the commentary attributed to Rashi is all the more remarkable. He identified complex authorial and editorial considerations which he understood to be the product of the author's biases. In doing so, this anonymous author acknowledged that there is a gap between the actual occurrence of an event in historical reality and the documentation of that event in Scripture, and he recognized the subjectivity of ostensibly factual historical reporting

All this undermines the universally accepted axiom that all books of Scripture are complete and perfect in every way and internally consistent in absolute harmony. Chronicles does not always provide all the information that is relevant to the reader and does not always present historical reality as it was, as it is reported in the other biblical books. In contrast to the accepted view, the difficulties in the book are genuine problems, and accordingly, the general solutions found in the commentary attributed to Rashi do not come to minimize them or to rationalize them away via harmonization in order to demonstrate that the problems are only apparent. Instead, the commentator's broad hypotheses acknowledge the difficulties and aim to shed light on the presence of the difficulties in the text

‏פון הרב דר. יעקב קורצווייל:

[רביה''ק זי''ע]

בקיצור, קורצווייל בלייבט מיט א פליאה, לויט ווי איך האב געזאגט שטימט עס זייער גוט, די שאלה איז נאר פארוואס בלייבן שטעקן מיט א קשיא ווען די תירוץ איז אזוי פשוט?

[רביה''ק זי''ע]

וואס אנבאלאנגט מיין שיטה איבער די חילוק צווישן די טראדיציאנאלע מפרשים (ביז מלבי"ם/מקלנבורג) און די מבקרי המקרא, האב איך יעצט אנגעטראפן א שמועס/וויכוח צווישן יגאל בן-נון און קריסטליכע טעאלאגן וואו צוויי מינוט אריין רייסט מען זיך שוין ארום ביי די קעפ איבער ביקורת המקרא. הכלל, איך האלט אז דיזע קריסטליכע טעלאגן'ס צוגאנג צום תנ"ך/בייבל איז די אויטענטישע טראדיציאנאלע צוגאנג פון חז"ל און ראשונים וואס דער מלבי"ם און מקלנבורג האבן משנה געווען אין זייער מלחמה מיט די משכילים. https://youtu.be/OYmNSJkXEJA

[רביה''ק זי''ע]

א מאמר פון ישראל קנאהל איבער ביקורת המקרא על פי חז"ל. https://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/deot/kanohel.htm

[מי אני]

עס איז מערקווידיג צוצוברענגען פונעם דרשה וואס דר. פליקס פּרלס האט געהאלטן אין 1927 אינעם אוניברסיטה העיברית בירושלים, איבער דאס נחיצות פאר אידן עוסק צו זיין אינעם אקאדעמישן פעלד פון ביקורת המקרא. ער האט דאס פארגליכן צו די פראיעקט פונעם רמב״ם בשעתו:

מי יתן שלא תכזיבני תקותי שאוכל לרומם קרן מדע זה, ולהראות חשיבותו לכל מי שרוצה לראות. כי כמו שהמקרא הוא היסוד החזק לדתנו ולספרותנו, כן מדע המקרא הוא היסוד לכל מדעי היהדות. ומלבד זאת אני מקוה שאצליח להסיר לכל הפחות קצת מן המכשולים העומדים נגד מדע זה. לא נעלם ממני שעדיין רבים וביניהם אנשי שם חוששים להתעסק במדע המקרא, ולא זאת בלבד אלא שנלחמים נגדו מלחמה גמורה בחשבם שמדע זה עלול להרוס את בנין דתינו. על כן חובה עלי להוכיח כי מדע זה אינו בא לסתור אלא לבנות ובעשותי כן להחזיר לנו עטרה שניטלה ממנו.

אינני מכחיש שדרך מדע המקרא עוד איננה סלולה ועלי להתפלל שלא תארע תקלה על ידי. אלא הסכנה תלך ותגדל במדה שחכמי ישראל יחשבו למותר להשתתף בחקירת המקרא, ויסתפקו לקרות עליה: "סורו סורו טמא טמא!" אבל אם רצונינו לכתת את חרבות כמה מבקרים קיצונים שבין חכמי הגוים היוצאים לזלזל את תורתנו ולחרף את אלקינו ואת עמינו, יש לנו להזדיין בכל כלי קרב המדעיים. כי אין ספק שהמרבים לצעוק חמס על מדע המקרא אינם יודעים ומבינים בו כלום ומדברים עליו כדבר העוור על הגונים.

לדאבוני הגדול, אני מוכרח להודות שמספר חכמי עמנו העובדים בשדה זה עדיין קטן מאד. אני רואה בזה חרפה גדולה והפסד גדול לישראל. אני רואה בזה חרפה גדולה. בימי הבינים יד ישראל רמה במדע המקרא. בימי הבינים עמדו גם כן על הרמב"ם וחשדו בו שהוא מבטל את התורה, והיום אין איש נבון בקרבינו יכול להכחיש שהרמב"ם עשה טובה לישראל ביסדו את בנין היהדות ברוח החקירה. אבל אויביו עשו רעה לישראל וענו את כח רוחו ומי יודע אם לא לעתיד ידונו כן על דורנו ויאמרו על המתנגדים למדע המקרא: "אוי להם שׁהחשׁיכו את עינינו ועשו לתורה שתשתכח מישראל!"

הלא אנחנו עומדים פה על הר הצופים הגבוה מכל הסביבה ונותן מראה בלתי מגבל לכל הצדדים. כן יש לנו לקוות שתפקחנה עיני העם גם אודות מדע המקרא שישתקו כל הספקות ושידעו כל הנבונים שיש לנו לעבוד בשדה מדע זה ולהחזיר בעבודה זו את המקרא בפי עמנו ובלבב עמנו. והמתנגד לעבודתנו זו למי הוא דומה? לאם שדואגת לבריות ילדה ומרוב חבתה ודאגתה שלא יפגע בו האויר הקר היא כולאה אותו בבית עד שיתנוון כנטיעה הצומחת בבית זכוכית.

[[NAMELESS]]

לדאבוני קראתי הרבה חיבורים של מבקרי המקרא המזרוחניקים.. ויש להם עשרות שיטות בזמן מי נתחבר כל המקרא שלפנינו מזמן משה ועד החשמונאים.

אני מאמין באמונה שלמה שהיה אבות הק' ויציאת מצרים מעמד הר סיני בו ניתנו בעשרת הדברות והלוחות והחוקים כו', והיו כתובים מגילות מגילות כמו "ספר הברית" "ספר הישר" "משנה תורה" וכו', ונראה שחיבור כל המקרא כסגנונו לספר אחד היה בתחילת זמן המלכים, ע"פ המלך כי רצו שכל עם ישראל שנתאחדו בראשונה תחת מלך אחד תהיה להם תורה אחת בלשון אחד, ועל זה נמצא שבזמן העקידה נאמר א"שר יאמר היום בהר ה' יראה", כי רצו להוכיח קדושת הר המוריה מאז ימי אברהם לכל שבטי ק-ה שעד אז היו מקריבים בבית ק-ל ושילה וכו', וכן הכתוב ואלה המלכים אשר מלכו קודם, וכן והכנעני אז בארץ, וכן כי הנה ערשו ברזל שראו אותו בימי כיבוש דוד את רבת עמון, וקבורת רחל עד היום הזה שכתוב במלכים ועוד הרבה הרבה ראיות. והכל נכתב ע"פ נביאים. ואם טעיתי...

[כרם זית]

@מי אני איך האב געטראכט אפילו מער ווי דר. פליקס אז אפילו ביקורת המקרא וועט אפפרעגן אלס וואס אינז האבן געגלייבט פאר די לעצטע צוויי טויזנט יאר, לוינט זיך נאך אלס אז אידן זאלן עוסק זיין דערין. ווייל ווי רבי סעדיה גאון זאגט איז דאך אין אומתינו אומה אלא בתורה, ממילא אויב וועט די תורה אפגעפרעגט ווערן דורך גוים און אנטיסעמיטן וועט אויסקומען אז אינז האבן מער גארנישט וואס האלט אינז אלס א פאלק וויבאלד די תורה איז דאך נישט מן שמים. אבער אויב וועלן מיר קאכן אין ביקורת המקרא דאן וועט כאטש די 'לימוד' התורה אינז פאראייניגן אלס א פאלק.

[מי אני]

זלמן עפּשטיין האט געשריבן:

ידובר בבקורת המקרא, שלחרדים היא פסולה והם רואים בה הריסות הדת. אך לא מיניה ולא מקצתיה. לא מנקודת-הראיה של היהדות החרדית ידובר, אך מנקודת-הראיה הכלל-ישראלית, וזה לא היינו הך. כלל-ישראל אינו נרתע לאחור מפני בקורת המקרא בגבול המדע המדויק ויסודי היהדות במלוא היקפם. הרמב“ם לא נסוג אחור מהבחנה פילוסופית-אריסטוטילית ונשאר נאמן ליהדות המסורתית; וככה גם כלל-ישראל בדורנו לא יירא ולא יפחד מן הבחנת בקורת המקרא, כאילו היא יכולה לשבר ולנפץ עד היסוד בו את כל בנינו הרוחני ההיסטורי, שבו הוא חי ומתקיים ורואה עולמו לפניו בזה ובבא. ניצוצי בקורת המקרא ישנם גם בתלמוד, (די להזכיר את המימרא הידועה: “התורה מגילות מגילות ניתנה”), הראב”ע גם הוא בחריפות שכלו עמד על הרבה והרבה סעיפים של בקורת המקרא, ואף הרשב“ם, אחד משלומי אמוני ישראל במובן היותר מלא ושלם, מבקר את המקרא ומשמיע את משפטיו לא לפי המקובל בבית-המדרש הישן. וגם בדורותינו האחרונים חכמי ישראל כהרנ”ק, שי“ר, שד”ל והרבה כמותם, שעמדו במלוא קומתם בתוך המחנה, שלמים עם עמם ועם היהדות על כל היקפה, לא הסתלקו מבקורת המקרא, אם גם לא לפי רוח החרדים.

לגבי חיבור מגילת קהלת שרייבט ער:

ובחפצנו להעריך כראוי את הספר המיוחד במינו הזה עלינו, ראשית כל לדעת באיזו תקופה נכתב. שלמה המלך אי-אפשר שיהיה מחברו. דבר זה נראה ברור לא רק מפאת המחשבה שאינה הולמת את תקופתו של שלמה המלך, אך גם מפאת הסגנון וצורת הלשון, שבימי ראשית בנין הבית הראשון היו לגמרי אחרים, ועוד לא הגיעו לשלמות ספרותית כזו. כל הקורא את כתבי-הקודש בעין פקוחה ובשיקול הגיוני וטוב טעם ימשש זאת כמו בידים. המסורה מיחסת את הספר לשלמה, כמו שנאמר בפסוק הראשון: “דברי קהלת בן דוד מלך בירושלים”. אך הלא גם על איוב נאמר בפירוש: “איש היה בארץ עוץ איוב שמו” – ובכל זאת הרשה לו אחד מחכמי התלמוד להחליט, שאיוב לא היה ולא נברא אלא משל היה.

‎כפי שאפשר לשער, נכתב הספר בשנות המאות הראשונות של הבית השני, אחרי חתימת כתבי-הקודש של הנביאים. זה היה זמן המעבר מתקופת התורה שבכתב לתקופת התורה שבעל-פה. היהדות לא היתה מבוססת ומוצקת גם בעיון וגם במעשה לפי הדפוס של חכמי הפרושים הראשונים. מחברו של ספר קהלת היה בודאי אחד מגדולי חכמי-ישראל בזמנו. דבר זה נראה מן ההיקף הרחב של דעותיו וגם פקפוקיו.

שמעון ברנפלד שרייבט לגבי כותבי התנ"ך און די סתירות ביניהם:

הכותב יש לו המעלה היתרה, אשר בה נצטיינו בכלל כל בעלי כשרון ושאָר רוח בתקופה הקדומה הזאת, היא התמימות הטבעית (Naivität) השמורה בלבם, להאמין במה שהם מוצאים מפיהם, באופן שלפי דעתם אי אפשר להטיל ספק במה שקבלו הם ונודע להם. הוא מחזיק באמונתו, כי עם ישראל מסור בהשגחה פרטית אל ממשלת הבורא, אשר בידו נפש כל חי וכל מקרי העמים, “והוא מהשנא עדניא וזמניא, מהערה מלכין ומהקם מלכין”. בזמן שישראל עושים רצונו של מקום הם שוכנים בטח בארצם, אשר נתן להם אלהים, ובזמן שהם סרים מאחרי ה‘, הוא מגרה בהם שכנים רעים, להיות להם למוקש.

ואולם אם גם הטביע המסדר את חותם השקפתו הדתית על פני הציורים האלה בכללם, בפרטיהם אתה מוצא צבעים אוריגינליים. הספורים הבאים בספרים האלה הם ציורי הקולטורא הישראלית מזמן כניסת עמנו לארץ כנען עד יום גלותו מן הארץ. המסדר לא הניף ידו על פרטי הספורים. לשלול מהם את סגנונם ואת קלסתר פניהם המיוחדים להם. הוא שמר רק את הכלל, שיהיו כל הספורים מתאימים עם “הכלל העולה” מדבריו לפי העיקר הנזכר; אבל בפרטים לא דק. מזה נמשך ההבדל בסגנון הלשון והמליצה, וכן מוצאים אנו לפעמים סתירות בסדר המקרים והענינים. וכבר העירותי במקום אחר (מאמרי “ארנסת רנן ויחוסו אל היהדות”. “השלח” כרך א' עמוד ר"ו), כי אלו הסתירות הן עדים נאמנים על אמתת הרשמים ההסטוריים האלה וכי עשה המסדר את מלאכתו באמונה. שהרי מי שמשנה פני הדברים למטרה מיוחדת ידקדק בדבר, למחות כל הרשמים המזכירים זיופו. וזה מראה לנו, כי המסדר בתום לבו אמנם השפיע מרוחו על הספורים האלה, כי כן נראו לו בסקירתו לפי הלך רוחו; אבל לא חש מלאסוף יחד ספורים סותרים זה לזה בפרטיהם, יען כי כן נמסרו לו הדברים בכתב ובתמימותו לא מצא בזה סתירה, או לא אבה להכריע, ומי שידע הגיד. למשל בדבר מלוכת שאול, אשר ממאורע זה וגם מראשית ממלכתו היו נודעים שני מקורות והאחד סותר בכמה פרטים את חברו, והנה המסדר הביאם שניהם מבלי להכריע משכלו ביניהם. כן בנוגע לפגישת דוד עם שאול, שגם בספור זה מעורכים שני מקורות, והמסדר אספם יחד ולא השגיח בזה. ואמנם נודע מה שהשתדלו אחר כן המפרשים לישב הסתירה הזאת; אבל, כאמור, אין צורך בדבר, ונהפוך הוא: הסתירות האלה (שהן נראות רק בפרטים) חביבות לנו כעדים נאמנים על אמתת הספורים בכלל. כי נמצא בהן שיחות שני מספרים נפרדים זה מזה אשר רק בענינים קטני הערך לא בא ההסכם בדבריהם, אבל בכלל מתאימים דברי האחד עם דברי השני.

ולא רק במאורעות אנו רואים ברשמים הקדומים סתירה בין האחד להשני, כי אם גם בהשקפה הדתית (בנוגע לפרטים). וגם בזה נאמר, כי חביבות עלינו הסתירות, המוכיחות עד כמה לא שלח המסדר ידו (בכונה!) לשנות את צורת הספורים שהשתמש בהם, נודע ומפורסם הוא, כי המסדר גנה בכלל את הבמות, אף אם הקריבו עליהן לגבוה, מדם אלהי ישראל. כי רוח אהבת ציון דוברת בו, והוא מקנא את קנאת מקדש ה' אשר בירושלים. וכן הוא מדבר גם בגנות אלה המלכים, אשר בכלל צדקו בעיניו, על כי לא הפקידו על הדבר הזה, כי בימיהם “הבמות לא סרו ­– עוד העם מזבחים ומקטרים בבמות”. ואולם בתמימותו לא חש המסדר למחות את ספור שמואל ושאול, אשר ממנו נראה, כי בזמן מן הזמנים הותרו להם הבמות וגם אנשים אשר לא מזרע אהרן הכהן הקריבו עליהן עולה ונרצה להם לפני ה‘. גם אליהו התשבי הקריב עולה על הר הכרמל וה’ ענהו באש. כל אלו הן סתירות, אשר כבר עמדו עליהן גם חכמי התלמוד והשתדלו לישבן על פי כללים שהמציאות בחכמתם. כן נראה מספור דוד בנוב עיר הכהנים, כי בזמן מן הזמנים אכלו גם “זרים” לחם קדש, אשר לפני ה', “אם נשמרו… אך מאשה”, אם כי זה סותר למה שנתקבל באומה (גם בזה חתרו חכמי התלמוד לתרץ הסתירה). ואולם המסדר לא שלח ידו לשנות ממטבע שמצא בספורים הנרשמים וסדרם בחריצות ובנאמנות גם יחד, ולכן יגדל כבודו בעינינו.