נשלח: פרייטאג אוגוסט 17, 2012 1:21 pm
כבוד חברי היקרים כל אחד בשמו הטוב יבורך.
די וואס ליינען מיינע תגובות ווייסן אז כאטש כ'שרייב א סך דא אין "קאווע שטיבל", האבעך אבער כמעט נישט אריינגעשריבן ווען ס'איז געקומען צו אמונות ודעות, פארוואס, ווייל איך בין פון די אידן וואס פרובירן צו סטיקן צו אמונה פשוטה, כ'פרעג נישט אזעלכע קשיות א שטייגער: פון ווי נעמט זיך דער מנהג צו עסן שבת פיש זופ פלייש, ווייל אז מ'האט דאס געגעסן ביי מיין ערליכן טאטן און ערליכע זיידעס, ולמעלה בקודש, פרעג איך נישט.
אבל דא עקא, נאכן ליינען שאצ'ס ארטיקל, האבעך באשלאסן יא צו נעמען די פענע און שרייבן אביסל וואס דרוקט מיר. כ'וויל אבער מ'זאלמיר גוט פארשטיין, קאן זיין אז פון מיינע ווערטער וועט זיך ארויס שטעלן א פגיעה אין ש"ץ, אדער אויף געוויסע שרייבערס דא "קאוועניו", וויל איך אבער מ'זאל מיך קלאר פארשטיין, כ'מיין חלילה אין קיינעם נישט פוגע צו זיין, כ'וויל נאר מאכן זאכן קילורין לענים, עכ"פ אין מיין פערספעקטיוו, וזה החלי בעזר הבורא:
ש"ץ האט געשריבן און ער האט געלאזט פאלן אזעלכע אויסדרוקן ווי "טיילונג", "בחרב ובחנות", די נעמען וועלן ארויסרינען ברבים, א.א.וו., ש"ץ'ל טייערע, רעד נישט אזוי, איר דערמאנט מיר פון די אידישע טאכטער וואס האט אנגעהויבן נעבעך גליטשן, און מ'האט מטכס עצה געוועזן, וויאזוי מ'קאן איר ראטעווען, דא איז פארהאן טעראפיסטן, דעה זאגערס, און דא איז דא א אידיש קינד וואס איז נישט קיין דאמי, זי וויל זיך אויך העלפן, איז געקומען א חכם און געזאגט וואס טראכט מען אזויפיל, מ'דארף נעמען א בייטש, גוט אנהאקן די ביינער, און שוין, איר הערט א לשון?... האט מען אים געענטפערט, ר' איד, "מ'שלאגט נישט". ר' ש"ץ, ס'זעלבע וויל איך אייך זאגן, "מ'שלאגט נישט", נארוואסזשע דען, ליידער איז דא זייער א סך פון די שרייבערס דא, וואס ווייסן נעבעך נישט וואס פעלט זיי, אייגענטליך זיי ווייסן יא, נאר זיי קענען זיך נעבעך נישט העלפן, רוקט מען זיך ארויף אויף די רבנים, און אויף כלל טוער'ס, מ'בלעימט יענעם, מ'בלעימט א סיסטעם און ליידער אויך, כ'וויל נישט זאגן, אבער באהאלטענערהייט האט מען חלילה טענות כלפי מעלה רח"ל.
לאמיר אביסל טיפער אריינגיין אין די נושא.
ס'איז פארהאן דריי סארט אידן, דריי סוגים במחננו, כ'עלעס איינטיילן אין צוויי קאטאגאריעס "פון זיי", און "וועגן זיי".
"פון זיי"
א) סוג א' זענען אזעלכע וואס זיי האבן חתונה געהאט און זיי האבן ב"ה "פת בסלם", מ'לערנט א יעדען טאג די שיעורים, און מ'דאווענט ערליך צום רבוש"ע אוודאי ס'לעבן איז נישט קיין פיקניק, אבער ס'גייט דורך נאך א טאג און נאך א טאג, מ'איז מתפלל און מ'האט סיעתד"ש.
לאמיר זיי אנרופן מיטן שיינעם נאמען "ביהמ"ד אידן".
ב) סוג ב', אזעלעכע ווי די ערשטע קאטעגאריע, מיטן אויסנאם אז זיי גלוסטן אויך צו גשמיות'דיגע הנאות, זיי זוכן אינטערטעינמענט, און די אינטערטעינמענטס זיינען דייקא נישט קיין ווארעמען דאווענען פון רבי'ן אדער רב זז"ג, אדער דעם טיש פרייטאג צו נאכטס, און אפי' זיי דאווענען יא ביים רב, ס'איז פארהאן אזוינע וואס זוכן ביידע, און אז מ'געפינט נישט ביינונז, ווייל ס'איז ליידער נישטא, דאן זוכט מען ביי די דרויסענדיגע וועלט, און אויב מ'האט צוטריט צו אינטערנעט, איז עס א פראגע פון צייט ווילאנג ער וועט זיך אריינגליטשן דערין, און פון דארט ביזן סאמע טומאה איז א גארנישט, אפי' מיטן פילטער. וואס געשעט נאכדעם? מ'באקומט גילטי קאנטשעס, פארוואס האביך אריינגעוואנדערט דארט אהין, ס'איז דאך שובו בנים שובבים חוץ מאחר; א צווייטע טאג וועט אים באדערן, העי, דער גוי און דער שוואכער יוד מאכן א לעבן, און איך בין צוקוועטשט. און דער מח ווערט אן ערבוביא, א צעמישעניש, מ'פאנגט אן צו טראכטן, מ'טאר נישט? טאקע אזוי? די זיידעס ווילן אונז נישט קענען ווייל מ'איז דורך געפאלן?, אוי געוואלד וואס טוט מען דא. לאמיר זיי אנרופן "פארפלאנטערטע אידן".
ג) ס'איז ליידער א באדייטנדע צאל פון אחב"י, וואס דאס לעבן גייט זיי נישט וויזוי זיי האבן געוואלט, און איינער וואס האט נישט זייער פראבלעם, וועט ניטאמאל פארשטיין וואס זיי גייען אדורך, א שטייגער ווי דער מגי"ש האט געשריגן אויפן בחור, און ער ווייסט ניטאמאל אז אין יענעם'ס הארץ איז דא א לאך, כ'על אויסרעכענען עטליכע, און ס'איז פארהאן נאך.
*ס'איז פארהאן אידן וואס האבן א ווייב, אבער זיי האבן נישט קיין פת בסלם, זיי וויינען שבועות ווען זיי זאגן "עמה תתרפק ולא באחרת",
*ס'איז פארהאן אידן וואס האבן תמימות'דיגע רעבעצוינים מיט וועם זיי קענען נישט האבן קיין דייעלאג,
*ס'איז פארהאן אידן וואס גייט זיי פארהעלטענמעסיג גוט, אבער זיי האבן טאלאנטן, בע"ת, שיינע שטימעס, גוטע שרייבערס, אבער ס'איז דא אנדערע אויפן אויבן אן, און דיך וויל מען נישט אנערקענען,
*ס'איז פארהאן אידן, וואס קענען נישט שלאפן אין די "געשמאקע סוכה" ווייל "לילית" קומט זיי דארט אויך וויזיטן.
*ס'איז ליידער פארהאן אידן וואס האבן געליינט צופיל פון האלאקאסט, און זיי זענען זייער אומעטיג (אפשר דארף מען טאקע נישט ליינען, דרך אגב כ'האב ערגעץ געזען אז רחמ"ד ווייסמאנדל ז"ל האט געזאגט אז היטלער ימ"ש האט טאקע נישט באוויזן צו פארטיליגן גאנץ כלל ישראל, אבער ער האט מורא אז דאס "תמימות" האט ער יא גע'הרג'עט),
*ס'פארהאן אזעלכע וואס האבן מולטיפול פון די פראבלעמען.
וויפיל פון די מענטשן האבן זמנים וואס זיי ווערן ממש פרוסטרעטעד ווייל קיינער פארשטייט זיי נישט, און זיי האבן זיך נישט פאר וועם אויסצורעדן, לויט מיין ארימען נאלעדזש איז נישטא צופיל מיט וואס מ'קען זיך העלפן, עכ"פ אויף א חלק פון די פראבלעמען.
לאמיר זיי אנרופן "פארווייטאגטע אידן".
"וועגן זיי"
א) ביהמ"ד אידן: פאר די אידן פון סוג א', פאר די זאגן מיר: "כמותכם ירבו בישראל", דינטס דעם באשעפער און בעטס ווייטער אויף סיעד"ש.
און איין ווארט: סטעי ווער יו אר, רירט אייך נישט פון וואו איר זענט.
ב) פארפלאנטערטע אידן: פאר די אידן פון סוג ב' דא איז דא א סך וואס מאריך צו זיין.
קודם זיל בתר טעמא,
קריכטס נישט אוועק פון ענקער פראבלעם/דורכפאל, מ'האט זיך פארפלאנטערט מיטן גוי'אישען- אמעריקאנעם-עוה"ז-שקוץ-וניאוף, און די געפילן בורזשען, אבער רבוש"ע ווער קען זאגן פאר די אידן, אז דו זעהסט זייער הארץ אפי' מ'איז אדורך געפאלן, ווער קען אויפקלערן אונזערע ברודער אז נאכן זיך אנזעהן זיסקייט (ביטערקייט) ביי זיי, זאלן זיי נאכאלץ קומען צו די הכרה אז די אמת'ע זיסקייט איז ביי אונז, זיי זאלן טראכטן אז דער גוי האט נישט קיין "שבת", מיט קיין "יידש נחת", "אפי' די קינות תשעה באב איז זיס" זאגט הר"ר יוסף חיים. ס'קען זיין אז מ'האט מורא אז ס'ווארט א שווערע גיהנום, און וועגן דעם קריכט מען מער און מער אין די בלאטע וואס רופט זיך אמונה, אבער פליז, הנסתרות לשם אלוקינו, און דער רבוש"ע זעהט אונזער הארץ. וואס האט דער הייליגע בעל התניא געזאגט, אז איין שעה זאל מען זיך מתבוננן זיין בינו לבין קונו, און ס'איבעריגע זאל מען זיכען פרא-אקטיוו צו מאכן שטערקער דעם קשר מיטן רבוש"ע, און דאס האט ער געזאגט און זיינע צייטן, היינט אפשר איז גענוג פינף מינוט, אדער אזוי ווי צדיקים האבן געזאגט, "אן אמת'ע אידישע קרעכטץ" טוט סך מער אויף ווי אמאל תעניתים, מ'דארף מאכן א כינוס און זאגן פאר די אידן (שיין ביסל אין צאל) אז גאט זעהט אונזער הארץ., פארוואס זאל מען זוכן קשיות אויף די אמונה ומסורה, אז חוץ אגרעוואציע ברענגט דאס גארנישט.
אין איין ווארט: זייט רעאליסטיש צו אייער פראבלעם, לאזט ענק אפ פון די רבנים, זיי זענען גארנישט שולדיג אין אייער מצב, זוכט נישט קיין אמונה פראגעס, נאר פארקערט, הוקטס ענק צוריק צו ענקער אמאליגע תמימות, קיינער האט נישט קיין רעכט צו זאגן אז דער איז נאו יו-טורן.
און צו דיר כבוד ר' שץ'ל, און אזעלעכע ווי דיינס גלייכן, פליז מאך נישט קיין טיילונג, זיי נישט מדמה די אמאליגע אפגעפארענע וואס האבן אראפגעווארפן פון זיך דעם אידישן לבוש, זיך צוזאמגענומען יונגן און מוידן, געגעסן יו"כ, פארגאט אבאוט שמירת המצות, אין איין ווארט, זיי האבן פורץ גדר געווען אין עם ישראל, און בעיקר, אראפגעווארפן פון זיך דעם "עול מלכות שמים", דערפאר האבן די צדיקים אין יענס צייט געמאכט א סטרעיט אייראן וואל (גראדע אייזערנע וואנט) צווישן דעם ערליכן איד און זיי.
היינט אבער, קיינער וועט נישט אויסטוען דעם אידישן לבוש, מיר זענען אפגעטיילט פון פרויען כמטחוי קשת, דער וואס זאגט אז אידן זאגן "ונתנה תוקף" אום יו"כ אויף א פולן מאגן דער רעדט שטותים, ווייל אז די נשמה איז אין פעין מיינט נאך נישט אז מ'עסט יוכ"פ, איטס נאן-סענס. ווידער קיין גראדע אייזערנע וואנט קאן מען אויך נישט מאכן, ווייל ס'עט מוזן זיין זיג זעג, דו באציסט זיך טאקע אויף די וואס שרייבן, אבער וויפיל איז דא וואס שרייבן נישט, אבער אויף זייער נשמה האבן זיי אויך בא-בא'ס.
נארוואס דען, אויפקלערן, מחזק זיין, אזוי ווי כ'האב פריער געשריבן, "אויפקלערן" אז מ'איז דורך געפאלן, און דאס איז וואס דרוקט, די עוונות. "אויפקלערן" אז מ'איז ב"ה גענוג קלוג איינצוזעהן אז די אידישע לעבן איז זיס און זויבער, און "מחזק" זיין אז מ'איז נישט אוועקגעפאלן, און אז כביכול האט אונז נאך ליב.
סיסטעם
דא אין קאוועניו איז דא וואס זאגן אז מ'זאל טוישן סיסטעם, סיסטעם אהער און סיסטעם אהין, אפשר קען מיר איינער זאגן פון וואסערע סיסטעם מ'רעדט דא?, קיין סיסטעם וועט זיך נישט טוישן, קלאפט אייך דאס ארויס פון קאפ, ר' ש"ץ איר מוזט אפי' נישט האקן דערויף, ווייל מ'דארף נישט האקן אויף זאכן וואס זענען סתם געקייט וואסער, והא ראי' אין די גוי'אישע מידיא איז אויך דא אזוינע וואס האקן, זיי טוען עפעס אויף? א גרויסע פייג, נאר וואס יא, אפשר קען מען "צושטעלן" צום סיסטעם, אזוי ווי מ'לייגט צו א שטאק צו א פעסטן יסוד'ישן בנין. אנשטאט יעדן מאנטאג דאנערשטיג זאל מען זיך צוטשעפן צו א צווייטן, איינמאל איז דאס "מאטא פראנק", א צווייטס מאל איז דאס "יהודא גרין", אדער זאל מען ווארטן ביז ס'עט אינטערקומען אינטערטעינמענט ביי די רופא חולים דינער, זאל מען ביינונז אליין מאכן היימישע אינטערטעינמענט, יעס, קאושער אינטערטעינמענט, חסיד'ישע פארברענגן (כמו קאנצערטן), מענ'ס אונלי, חזנות פארברענגען, חיזוק דרשות פון חברים, שושן פורים-חוה"מ זאל זיין א שפיל, און אלעס טאקע מטעם הקהל/איגוד קהילות. און מ'זאל קאנווינסן דעם עולם אז ווער ס'וויל גיין זאל זיך נישט שעמען, ס'איז געווארן א מורא'דיגע בושה וועלט, מיין זיידע זז"ג האט מיר געזאגט אז ס'איז געווען א אפטע ערשיינונג אין דער אלטער היים, אין שטעטל נאך מעריב, האט זיך א צו-וואנדערטע חזן ארויפגעשטעלט אויפן בימה און געזאגט א שטיקל, און דער עולם האט הנאה געהאט, און אריינגעלייגט אפאר ליי אדער גראשן אין זיין איבערגעדרייטע היט, היינט איימיצער זאל זיך ארויפשטעלן מאכן א קעדאטשקע ביי א חתונה, עט זיך דער עולם האלטן ביי די זייטן, א מעש...נער. דרך אגב, ר' ש"ץ האט דערמאנט "פרעשבורג", אין פרעשבורג איז געווען חזן ר' יאסעלע ראזענבלאט, בכלל איז ס'לעבן אין דער אלטער היים געווען א זיסערע. קען זיין אז די אלע זאכן וואס כ'האב דא געשריבן איז א "דבר שלא בא לעולם", אבער עטליעסט, מ'זאל וויסן וואס ס'פעלט אונז.
כבוד התורה, רבנים אשר הם חיים אתנו לאו"י
בכלל דארף מען געדענקן אז צו רעדן אויף רבנים ברענגט מער שאדן ווי ריווח, דו ווילסט נישט האלטן פון יענעם רב, סאו האלט נישט, קיינער צווינגט דיך נישט, אבער איז עס דען אויסגעהאלטן צו רעדן?, ווידער אונטער "דיין" רב זאלסטו זיך אינטערווארפן, איי, דו האסט קשיות אויף דיין רב אויך, ס'איז נישט דיינע דאגות, עשה מה שעליך. געדענק אויב ווילסטו אויפשטעלן ערליכע דורות, איז דעיס א ראנג וועי, אזוי ווי ש"ץ זאגט אבער מיט תחנונים. כ'ווייס ס'איז דא א סך אידן אין וומ"ס, וואס פלעגן דאווענען און זייטיגע בתי מדרשים, אבער די קינדער האבן זיי נאר געשיקט קיין סאטמאר צום ברך משה, אין א יום טוב פלעגט דער טאטע אויך קומען, סך פון די האבן אפי' נישט אזוי שטארק געהאלטן פון ברך משה זי"ע (כ'גיי נישט אריין, ס'איז נישט גערעכט), אבער די אלע קינדער זענען אויסגעוואקסן הייסע תלמידים צום ברך משה, און די תענוג והשפעה רוחני וועט זיי באגלייטן א גאנץ לעבן.
און אצינד צום לעצטן קאטעגאריע:
ג) פארווייטאגטע אידן: יאפ, א יעדער איד דארף גלייבן אז אלעס און אלסדינג וואס מיר גייען דא אדורך איז פון אויבן. פארוואס, ווייסן מיר נישט, און מיר ווילן נישט וויסן, אבער ס'איז דא א באסס אויבן, און זיין הייליג רצון איז אז "א געוויסע חלק" פון אונז זאלן האבן פנימיות'דיגע שוועריגקייטן, וואס מ'קען גארנישט שערן מיט מענטשן, (אנדערש ווי אנדערע פראבלעמען, א שטייגער ווי בוני עולם, דרך אגב כ'קום נישט מעסטן קיין צרות). "מיר" זענען פון זיינע שטערקסטע גענעראלן, און טאקע בעקבתא דמשיחא.
און דא קאן מען אויך זאגן, הנסתרות לשם אלוקינו, דער בורא ווייסט וואס מיר גייען דורך, און וואס ס'קומט נאר נישט אונטער זאל מען עס ממתיק זיין, "המתקת הדינים".
אין איין ווארט: וויפיל פנימיות'דיגע שוועריקייטן מ'זאל נישט האבן, דארף מען געדענקען אז מיר האבן מיר דאס טייערסטע, און דאס איז דער רבוש"ע, און ער איז א בוחן כליות ולב, קוקט אויף די גוטע חלקים, קוקט אויף אייערע זיסע קינדערלעך, און האלט און איין זאגן "ברוך השם", כ'האב דיך ליב טאטע.
און ש"צ'ל, אז אידן מאכן א באהאלטענעם פארום וואו מ'קאן זיך אויסשמועסן די פראבלעמען וואס ס'איז נישטא ערגעץ אנדערשט וואו זיך אויסצורעדן, אפשר איז עס נישט טאקע אויסגעהאלטן, אפשר דארף מען דאס מער סענסורן, אבער וועגן דעם רופט מען זיי נאכנישט מנובלים, איר האט נישט זייער פראבלעמען, סאו זא זיי נישט דן.
עם השם חזקו ונתחזקה!
די וואס ליינען מיינע תגובות ווייסן אז כאטש כ'שרייב א סך דא אין "קאווע שטיבל", האבעך אבער כמעט נישט אריינגעשריבן ווען ס'איז געקומען צו אמונות ודעות, פארוואס, ווייל איך בין פון די אידן וואס פרובירן צו סטיקן צו אמונה פשוטה, כ'פרעג נישט אזעלכע קשיות א שטייגער: פון ווי נעמט זיך דער מנהג צו עסן שבת פיש זופ פלייש, ווייל אז מ'האט דאס געגעסן ביי מיין ערליכן טאטן און ערליכע זיידעס, ולמעלה בקודש, פרעג איך נישט.
אבל דא עקא, נאכן ליינען שאצ'ס ארטיקל, האבעך באשלאסן יא צו נעמען די פענע און שרייבן אביסל וואס דרוקט מיר. כ'וויל אבער מ'זאלמיר גוט פארשטיין, קאן זיין אז פון מיינע ווערטער וועט זיך ארויס שטעלן א פגיעה אין ש"ץ, אדער אויף געוויסע שרייבערס דא "קאוועניו", וויל איך אבער מ'זאל מיך קלאר פארשטיין, כ'מיין חלילה אין קיינעם נישט פוגע צו זיין, כ'וויל נאר מאכן זאכן קילורין לענים, עכ"פ אין מיין פערספעקטיוו, וזה החלי בעזר הבורא:
ש"ץ האט געשריבן און ער האט געלאזט פאלן אזעלכע אויסדרוקן ווי "טיילונג", "בחרב ובחנות", די נעמען וועלן ארויסרינען ברבים, א.א.וו., ש"ץ'ל טייערע, רעד נישט אזוי, איר דערמאנט מיר פון די אידישע טאכטער וואס האט אנגעהויבן נעבעך גליטשן, און מ'האט מטכס עצה געוועזן, וויאזוי מ'קאן איר ראטעווען, דא איז פארהאן טעראפיסטן, דעה זאגערס, און דא איז דא א אידיש קינד וואס איז נישט קיין דאמי, זי וויל זיך אויך העלפן, איז געקומען א חכם און געזאגט וואס טראכט מען אזויפיל, מ'דארף נעמען א בייטש, גוט אנהאקן די ביינער, און שוין, איר הערט א לשון?... האט מען אים געענטפערט, ר' איד, "מ'שלאגט נישט". ר' ש"ץ, ס'זעלבע וויל איך אייך זאגן, "מ'שלאגט נישט", נארוואסזשע דען, ליידער איז דא זייער א סך פון די שרייבערס דא, וואס ווייסן נעבעך נישט וואס פעלט זיי, אייגענטליך זיי ווייסן יא, נאר זיי קענען זיך נעבעך נישט העלפן, רוקט מען זיך ארויף אויף די רבנים, און אויף כלל טוער'ס, מ'בלעימט יענעם, מ'בלעימט א סיסטעם און ליידער אויך, כ'וויל נישט זאגן, אבער באהאלטענערהייט האט מען חלילה טענות כלפי מעלה רח"ל.
לאמיר אביסל טיפער אריינגיין אין די נושא.
ס'איז פארהאן דריי סארט אידן, דריי סוגים במחננו, כ'עלעס איינטיילן אין צוויי קאטאגאריעס "פון זיי", און "וועגן זיי".
"פון זיי"
א) סוג א' זענען אזעלכע וואס זיי האבן חתונה געהאט און זיי האבן ב"ה "פת בסלם", מ'לערנט א יעדען טאג די שיעורים, און מ'דאווענט ערליך צום רבוש"ע אוודאי ס'לעבן איז נישט קיין פיקניק, אבער ס'גייט דורך נאך א טאג און נאך א טאג, מ'איז מתפלל און מ'האט סיעתד"ש.
לאמיר זיי אנרופן מיטן שיינעם נאמען "ביהמ"ד אידן".
ב) סוג ב', אזעלעכע ווי די ערשטע קאטעגאריע, מיטן אויסנאם אז זיי גלוסטן אויך צו גשמיות'דיגע הנאות, זיי זוכן אינטערטעינמענט, און די אינטערטעינמענטס זיינען דייקא נישט קיין ווארעמען דאווענען פון רבי'ן אדער רב זז"ג, אדער דעם טיש פרייטאג צו נאכטס, און אפי' זיי דאווענען יא ביים רב, ס'איז פארהאן אזוינע וואס זוכן ביידע, און אז מ'געפינט נישט ביינונז, ווייל ס'איז ליידער נישטא, דאן זוכט מען ביי די דרויסענדיגע וועלט, און אויב מ'האט צוטריט צו אינטערנעט, איז עס א פראגע פון צייט ווילאנג ער וועט זיך אריינגליטשן דערין, און פון דארט ביזן סאמע טומאה איז א גארנישט, אפי' מיטן פילטער. וואס געשעט נאכדעם? מ'באקומט גילטי קאנטשעס, פארוואס האביך אריינגעוואנדערט דארט אהין, ס'איז דאך שובו בנים שובבים חוץ מאחר; א צווייטע טאג וועט אים באדערן, העי, דער גוי און דער שוואכער יוד מאכן א לעבן, און איך בין צוקוועטשט. און דער מח ווערט אן ערבוביא, א צעמישעניש, מ'פאנגט אן צו טראכטן, מ'טאר נישט? טאקע אזוי? די זיידעס ווילן אונז נישט קענען ווייל מ'איז דורך געפאלן?, אוי געוואלד וואס טוט מען דא. לאמיר זיי אנרופן "פארפלאנטערטע אידן".
ג) ס'איז ליידער א באדייטנדע צאל פון אחב"י, וואס דאס לעבן גייט זיי נישט וויזוי זיי האבן געוואלט, און איינער וואס האט נישט זייער פראבלעם, וועט ניטאמאל פארשטיין וואס זיי גייען אדורך, א שטייגער ווי דער מגי"ש האט געשריגן אויפן בחור, און ער ווייסט ניטאמאל אז אין יענעם'ס הארץ איז דא א לאך, כ'על אויסרעכענען עטליכע, און ס'איז פארהאן נאך.
*ס'איז פארהאן אידן וואס האבן א ווייב, אבער זיי האבן נישט קיין פת בסלם, זיי וויינען שבועות ווען זיי זאגן "עמה תתרפק ולא באחרת",
*ס'איז פארהאן אידן וואס האבן תמימות'דיגע רעבעצוינים מיט וועם זיי קענען נישט האבן קיין דייעלאג,
*ס'איז פארהאן אידן וואס גייט זיי פארהעלטענמעסיג גוט, אבער זיי האבן טאלאנטן, בע"ת, שיינע שטימעס, גוטע שרייבערס, אבער ס'איז דא אנדערע אויפן אויבן אן, און דיך וויל מען נישט אנערקענען,
*ס'איז פארהאן אידן, וואס קענען נישט שלאפן אין די "געשמאקע סוכה" ווייל "לילית" קומט זיי דארט אויך וויזיטן.
*ס'איז ליידער פארהאן אידן וואס האבן געליינט צופיל פון האלאקאסט, און זיי זענען זייער אומעטיג (אפשר דארף מען טאקע נישט ליינען, דרך אגב כ'האב ערגעץ געזען אז רחמ"ד ווייסמאנדל ז"ל האט געזאגט אז היטלער ימ"ש האט טאקע נישט באוויזן צו פארטיליגן גאנץ כלל ישראל, אבער ער האט מורא אז דאס "תמימות" האט ער יא גע'הרג'עט),
*ס'פארהאן אזעלכע וואס האבן מולטיפול פון די פראבלעמען.
וויפיל פון די מענטשן האבן זמנים וואס זיי ווערן ממש פרוסטרעטעד ווייל קיינער פארשטייט זיי נישט, און זיי האבן זיך נישט פאר וועם אויסצורעדן, לויט מיין ארימען נאלעדזש איז נישטא צופיל מיט וואס מ'קען זיך העלפן, עכ"פ אויף א חלק פון די פראבלעמען.
לאמיר זיי אנרופן "פארווייטאגטע אידן".
"וועגן זיי"
א) ביהמ"ד אידן: פאר די אידן פון סוג א', פאר די זאגן מיר: "כמותכם ירבו בישראל", דינטס דעם באשעפער און בעטס ווייטער אויף סיעד"ש.
און איין ווארט: סטעי ווער יו אר, רירט אייך נישט פון וואו איר זענט.
ב) פארפלאנטערטע אידן: פאר די אידן פון סוג ב' דא איז דא א סך וואס מאריך צו זיין.
קודם זיל בתר טעמא,
קריכטס נישט אוועק פון ענקער פראבלעם/דורכפאל, מ'האט זיך פארפלאנטערט מיטן גוי'אישען- אמעריקאנעם-עוה"ז-שקוץ-וניאוף, און די געפילן בורזשען, אבער רבוש"ע ווער קען זאגן פאר די אידן, אז דו זעהסט זייער הארץ אפי' מ'איז אדורך געפאלן, ווער קען אויפקלערן אונזערע ברודער אז נאכן זיך אנזעהן זיסקייט (ביטערקייט) ביי זיי, זאלן זיי נאכאלץ קומען צו די הכרה אז די אמת'ע זיסקייט איז ביי אונז, זיי זאלן טראכטן אז דער גוי האט נישט קיין "שבת", מיט קיין "יידש נחת", "אפי' די קינות תשעה באב איז זיס" זאגט הר"ר יוסף חיים. ס'קען זיין אז מ'האט מורא אז ס'ווארט א שווערע גיהנום, און וועגן דעם קריכט מען מער און מער אין די בלאטע וואס רופט זיך אמונה, אבער פליז, הנסתרות לשם אלוקינו, און דער רבוש"ע זעהט אונזער הארץ. וואס האט דער הייליגע בעל התניא געזאגט, אז איין שעה זאל מען זיך מתבוננן זיין בינו לבין קונו, און ס'איבעריגע זאל מען זיכען פרא-אקטיוו צו מאכן שטערקער דעם קשר מיטן רבוש"ע, און דאס האט ער געזאגט און זיינע צייטן, היינט אפשר איז גענוג פינף מינוט, אדער אזוי ווי צדיקים האבן געזאגט, "אן אמת'ע אידישע קרעכטץ" טוט סך מער אויף ווי אמאל תעניתים, מ'דארף מאכן א כינוס און זאגן פאר די אידן (שיין ביסל אין צאל) אז גאט זעהט אונזער הארץ., פארוואס זאל מען זוכן קשיות אויף די אמונה ומסורה, אז חוץ אגרעוואציע ברענגט דאס גארנישט.
אין איין ווארט: זייט רעאליסטיש צו אייער פראבלעם, לאזט ענק אפ פון די רבנים, זיי זענען גארנישט שולדיג אין אייער מצב, זוכט נישט קיין אמונה פראגעס, נאר פארקערט, הוקטס ענק צוריק צו ענקער אמאליגע תמימות, קיינער האט נישט קיין רעכט צו זאגן אז דער איז נאו יו-טורן.
און צו דיר כבוד ר' שץ'ל, און אזעלעכע ווי דיינס גלייכן, פליז מאך נישט קיין טיילונג, זיי נישט מדמה די אמאליגע אפגעפארענע וואס האבן אראפגעווארפן פון זיך דעם אידישן לבוש, זיך צוזאמגענומען יונגן און מוידן, געגעסן יו"כ, פארגאט אבאוט שמירת המצות, אין איין ווארט, זיי האבן פורץ גדר געווען אין עם ישראל, און בעיקר, אראפגעווארפן פון זיך דעם "עול מלכות שמים", דערפאר האבן די צדיקים אין יענס צייט געמאכט א סטרעיט אייראן וואל (גראדע אייזערנע וואנט) צווישן דעם ערליכן איד און זיי.
היינט אבער, קיינער וועט נישט אויסטוען דעם אידישן לבוש, מיר זענען אפגעטיילט פון פרויען כמטחוי קשת, דער וואס זאגט אז אידן זאגן "ונתנה תוקף" אום יו"כ אויף א פולן מאגן דער רעדט שטותים, ווייל אז די נשמה איז אין פעין מיינט נאך נישט אז מ'עסט יוכ"פ, איטס נאן-סענס. ווידער קיין גראדע אייזערנע וואנט קאן מען אויך נישט מאכן, ווייל ס'עט מוזן זיין זיג זעג, דו באציסט זיך טאקע אויף די וואס שרייבן, אבער וויפיל איז דא וואס שרייבן נישט, אבער אויף זייער נשמה האבן זיי אויך בא-בא'ס.
נארוואס דען, אויפקלערן, מחזק זיין, אזוי ווי כ'האב פריער געשריבן, "אויפקלערן" אז מ'איז דורך געפאלן, און דאס איז וואס דרוקט, די עוונות. "אויפקלערן" אז מ'איז ב"ה גענוג קלוג איינצוזעהן אז די אידישע לעבן איז זיס און זויבער, און "מחזק" זיין אז מ'איז נישט אוועקגעפאלן, און אז כביכול האט אונז נאך ליב.
סיסטעם
דא אין קאוועניו איז דא וואס זאגן אז מ'זאל טוישן סיסטעם, סיסטעם אהער און סיסטעם אהין, אפשר קען מיר איינער זאגן פון וואסערע סיסטעם מ'רעדט דא?, קיין סיסטעם וועט זיך נישט טוישן, קלאפט אייך דאס ארויס פון קאפ, ר' ש"ץ איר מוזט אפי' נישט האקן דערויף, ווייל מ'דארף נישט האקן אויף זאכן וואס זענען סתם געקייט וואסער, והא ראי' אין די גוי'אישע מידיא איז אויך דא אזוינע וואס האקן, זיי טוען עפעס אויף? א גרויסע פייג, נאר וואס יא, אפשר קען מען "צושטעלן" צום סיסטעם, אזוי ווי מ'לייגט צו א שטאק צו א פעסטן יסוד'ישן בנין. אנשטאט יעדן מאנטאג דאנערשטיג זאל מען זיך צוטשעפן צו א צווייטן, איינמאל איז דאס "מאטא פראנק", א צווייטס מאל איז דאס "יהודא גרין", אדער זאל מען ווארטן ביז ס'עט אינטערקומען אינטערטעינמענט ביי די רופא חולים דינער, זאל מען ביינונז אליין מאכן היימישע אינטערטעינמענט, יעס, קאושער אינטערטעינמענט, חסיד'ישע פארברענגן (כמו קאנצערטן), מענ'ס אונלי, חזנות פארברענגען, חיזוק דרשות פון חברים, שושן פורים-חוה"מ זאל זיין א שפיל, און אלעס טאקע מטעם הקהל/איגוד קהילות. און מ'זאל קאנווינסן דעם עולם אז ווער ס'וויל גיין זאל זיך נישט שעמען, ס'איז געווארן א מורא'דיגע בושה וועלט, מיין זיידע זז"ג האט מיר געזאגט אז ס'איז געווען א אפטע ערשיינונג אין דער אלטער היים, אין שטעטל נאך מעריב, האט זיך א צו-וואנדערטע חזן ארויפגעשטעלט אויפן בימה און געזאגט א שטיקל, און דער עולם האט הנאה געהאט, און אריינגעלייגט אפאר ליי אדער גראשן אין זיין איבערגעדרייטע היט, היינט איימיצער זאל זיך ארויפשטעלן מאכן א קעדאטשקע ביי א חתונה, עט זיך דער עולם האלטן ביי די זייטן, א מעש...נער. דרך אגב, ר' ש"ץ האט דערמאנט "פרעשבורג", אין פרעשבורג איז געווען חזן ר' יאסעלע ראזענבלאט, בכלל איז ס'לעבן אין דער אלטער היים געווען א זיסערע. קען זיין אז די אלע זאכן וואס כ'האב דא געשריבן איז א "דבר שלא בא לעולם", אבער עטליעסט, מ'זאל וויסן וואס ס'פעלט אונז.
כבוד התורה, רבנים אשר הם חיים אתנו לאו"י
בכלל דארף מען געדענקן אז צו רעדן אויף רבנים ברענגט מער שאדן ווי ריווח, דו ווילסט נישט האלטן פון יענעם רב, סאו האלט נישט, קיינער צווינגט דיך נישט, אבער איז עס דען אויסגעהאלטן צו רעדן?, ווידער אונטער "דיין" רב זאלסטו זיך אינטערווארפן, איי, דו האסט קשיות אויף דיין רב אויך, ס'איז נישט דיינע דאגות, עשה מה שעליך. געדענק אויב ווילסטו אויפשטעלן ערליכע דורות, איז דעיס א ראנג וועי, אזוי ווי ש"ץ זאגט אבער מיט תחנונים. כ'ווייס ס'איז דא א סך אידן אין וומ"ס, וואס פלעגן דאווענען און זייטיגע בתי מדרשים, אבער די קינדער האבן זיי נאר געשיקט קיין סאטמאר צום ברך משה, אין א יום טוב פלעגט דער טאטע אויך קומען, סך פון די האבן אפי' נישט אזוי שטארק געהאלטן פון ברך משה זי"ע (כ'גיי נישט אריין, ס'איז נישט גערעכט), אבער די אלע קינדער זענען אויסגעוואקסן הייסע תלמידים צום ברך משה, און די תענוג והשפעה רוחני וועט זיי באגלייטן א גאנץ לעבן.
און אצינד צום לעצטן קאטעגאריע:
ג) פארווייטאגטע אידן: יאפ, א יעדער איד דארף גלייבן אז אלעס און אלסדינג וואס מיר גייען דא אדורך איז פון אויבן. פארוואס, ווייסן מיר נישט, און מיר ווילן נישט וויסן, אבער ס'איז דא א באסס אויבן, און זיין הייליג רצון איז אז "א געוויסע חלק" פון אונז זאלן האבן פנימיות'דיגע שוועריגקייטן, וואס מ'קען גארנישט שערן מיט מענטשן, (אנדערש ווי אנדערע פראבלעמען, א שטייגער ווי בוני עולם, דרך אגב כ'קום נישט מעסטן קיין צרות). "מיר" זענען פון זיינע שטערקסטע גענעראלן, און טאקע בעקבתא דמשיחא.
און דא קאן מען אויך זאגן, הנסתרות לשם אלוקינו, דער בורא ווייסט וואס מיר גייען דורך, און וואס ס'קומט נאר נישט אונטער זאל מען עס ממתיק זיין, "המתקת הדינים".
אין איין ווארט: וויפיל פנימיות'דיגע שוועריקייטן מ'זאל נישט האבן, דארף מען געדענקען אז מיר האבן מיר דאס טייערסטע, און דאס איז דער רבוש"ע, און ער איז א בוחן כליות ולב, קוקט אויף די גוטע חלקים, קוקט אויף אייערע זיסע קינדערלעך, און האלט און איין זאגן "ברוך השם", כ'האב דיך ליב טאטע.
און ש"צ'ל, אז אידן מאכן א באהאלטענעם פארום וואו מ'קאן זיך אויסשמועסן די פראבלעמען וואס ס'איז נישטא ערגעץ אנדערשט וואו זיך אויסצורעדן, אפשר איז עס נישט טאקע אויסגעהאלטן, אפשר דארף מען דאס מער סענסורן, אבער וועגן דעם רופט מען זיי נאכנישט מנובלים, איר האט נישט זייער פראבלעמען, סאו זא זיי נישט דן.
עם השם חזקו ונתחזקה!