ווי איך פארשטיי דיין קשיא איז עס אז די פּרינציפּ פון
קאָזעליטי באדייט סיי דעם חלק הפועל [א'] און סיי די חלק הנפעל [ב']. וממילא, אויב זאגט מען אז
קאָזעליטי איז חל נאר אויף דברים שהן תחת הניסיון, דאן מיינט דאס אז סיי די חלק הנפעל און סיי די חלק הפועל זענען דברים שהן תחת הניסיון. און אויב אזוי דאן קען מען נישט ארויסדרייען דעם קאנצעפּט פון "ג-ט" דא דערפון שהוא תחת הניסיון, וואס דאס איז דאך דא די ערשטע חלק א' פונעם "פועל" פון די טשעין פון קאָזעליטי! והוא כעין מה שהקשיתי
כאן.
יעצט, ווי איך האב
געשריבן, פארשטיי איך די געדאנק פון הרב דר. אברהם'ס צוגאנג צו די ראיה אז עס איז בדרך שלילה. מיינענדיג, אז עס איז נישט אזוי ווייט אז ער איז מוכיח א "ג-ט" וואס איז "פועל" אין אַן אקטיוון און פּאזיטיוון סענס, ווי איידער אז די סעט פון די יוניווערס קען נישט זיין א קאָזעל הסבר פאר זיך אליינס. און קען זיין אז דאס איז וואס ער דערמאנט אסאך מאל אז זיין קאנצעפּט פון "ג-ט" איז אַן "א-ל רזה". אבער, האמת אגיד, אז איך שפיר אז איך בין מיך טועה בדבריו, און עס איז מיין אייגענע בּייעס וואס מאכט מיר אים אזוי פארשטיין. (אדרבה, זאל מען אים פרעגן.)
וואס מ'קען זאגן אז זיין טענה איז, אז די פּרינציפּ פון
קאָזעליטי,
לפי קאנט, איז אז עס איז טאקע אַן
עי פּריארי ראציאנאלע כלל, אבער עס איז דאך
סינטעטיש (קוק אין די צוגעלינקטע טבלא), אין דעם אז עס איז נאר למעשה חל אויף זאכן וואס זענען פאקטן. יעצט, ווי איך האב
צוגעברענגט, האלט הרב דר. אברהם אז אמונה במציאות ה׳ איז אויך פון די
סינטעטישע עי פּריאָרי סוג. דאס באדייט אז מציאות ה' איז, אליביה, בעצם, ווי ער טערמינט דאס כסדר, א "טענה עובדית" - א "פאקטישע" קלעים. וממילא, איז די מושג פון
קאָזעליטי און די מושג פון "ג-ט", שניהם תחת דעם זעלבן סוג פון
סינטעטישע עי פּריאָרי. אין אנדערע ווערטער, ער דרייט נישט ארויס "ג-ט" פון זיין תחת סוג ה
סינטעטיש, וואס אונטער דעם איז דאך פונקט אזוי אויך נכלל דאס פּרינציפּ פון
קאָזעליטי כנ"ל אליבא דקאנט.
אבער, אז עפעס איז
סינטעטיש באדייט דאס אבער נאך נישט אז דאס איז שוין תחת סוג
עמפּיריסיזם וניסיון; דאס איז נאר טאמער עס איז אויך
עי פּאסטעריארי (וואס אונטער דעם געביט איז די גאנצע דאָמעין פון
עמפּירישע סייענס, כדאמר שם הרב דר. אברהם
בהלינק הנ״ל). און דאס איז דאך טאקע די חילוק פון זאגן אז עפעס איז א
סינטעטישע עי פּריאָרי, וואס איז טאקע א סטעיטמענט פון א פאקט אבער ראציאנאל ול"ד עמפּיריש בחושים, און זאגן אז עפעס איז
סינטעטיש עי פּאסטעריארי, וואס דעמאלטס איז עס יא. און דאס איז וואס ער זאגט: "ג-ט" אלס א סיבה ופועל ראשונה אינעם טשעין פון
קאָזעליטי איז א
סינטעטישע עי פּריאָרי, וטענה עובדית, כמו דאס פּרינציפּ פון
קאָזעליטי עצמה. אבער עס איז נישט (דוקא) תחת גדר
עמפּיריסיזם וניסיון, און ווייטער כמו דעם רעיון פון
קאָזעליטי עצמה.
ואם שגיתי...