קאווע שטיבל

ואולם בלדד וצופר אמרו מאמר בלתי מבואר ולא הניחו למוחש רושם אבל התירו הספק כשאמרו שאלו הדברים נעלמים ממנו. ואם הענין כן איך ידעו שאלו הדברים הם בסדר וביושר מי הגיד להם זה. והנה אין להם מאזני הבחינה ולא די בשרש שפעלו בו זה שימנעם מהשיג האמת בזה הדרוש אבל מי שמנהגו זה המנהג לא יתכן שישיג האמת בשום דבר כי אם לאנשים התחלה לידיעה ממה שנראה אותו מהדברים המוחשים לא יהיה לידיעת דבר דרך.

They suppose that God’s power and providence are most clearly displayed when some unusual event occurs in Nature contrary to their habitual beliefs concerning Nature, particularly if such an event is to their profit or advantage. They consider that the clearest possible evidence of God’s existence is provided when Nature deviates - as they think - from her proper order. Therefore they believe that all those who explain phenomena and miracles through natural causes, or who strive to understand them so, are doing away with God, or at least God’s providence. They consider that God is inactive all the while that Nature pursues her normal course, and, conversely, that Nature’s power and natural causes are suspended as long as God is acting.

Knowing that all things are determined and ordained by God and that the workings of Nature follow from God’s essence, while the laws of Nature are God’s eternal decrees and volitions, we must unreservedly conclude that we get to know God and God’s will all the better as we gain better knowledge of natural phenomena and understand more clearly how they depend on their first cause, and how they operate in accordance with Nature’s eternal laws.

מי אני האט געשריבן:לגבי דעם וואס מ׳האט ערווענט צו פאנטעאיזם שטימט מיט יהדות, קען מען אפשר זאגן אז אויב מ׳טוישט עס אביסל צו פאנענטעאיזם, דאן שטימט דאס אסאך בעסער (ויש אומרים אז דאס איז דרך החסידות).

מי אני האט געשריבן:דער רמב״ם אין זיין איגרת לחכמי מארשילייא צוטיילט אויך עפיסטעמאלאגיע אין דריי:

1). דבר שתהיה עליו ראיה ברורה מדעתו של אדם כגון חכמת החשבון, וגימטריאות, ותקופות - והיינו ראציאנאליש.

2). דבר שישיגנו האדם באחד מהחמש הרגשות - והיינו עמפּיריש.

3). דבר שיקבל אותו האדם מן הנביאים ע"ה ומן הצדיקים - דער רס״ג׳ס פערטע וועג.

מי אני האט געשריבן:

berlbalaguleh האט געשריבן:

אדנירם האט געשריבן:און יעצט דארף מען נאר צוענדיגן מיט די סוגיא פון תשע חניות און בשר חזיר, און אריינווארפן ר' שמעון שקאפ'ס כאפ, והמבין יבין...

היות איך טוה א ביסל אין די סוגיא פון תשע חנויות, ווילל איך זייער שטארק וויסן וואס איז דער כאפ פון ר' שמעון שקאפ.

ווער ס'וועיסט וואס דער כאפ פון ר' שמעון שקאפ איבער די סוגיא איז, וועלל איך איהם שטארק מכיר טובה זיין!

אפאר פונקטן וואס רשש״ק ברענגט ארויס אין די נושא/סוגיא און קען (אפשר) זיין אז דאס מיינט מען בענינינו:

‏א). אין פרק א (אין זיין ספר שערי יושר, שער ד) טוט רשש״ק אויף אז לפי ווי אזוי רש״י האט אפגעלערענט די הוו״א פון די סוגיא אין די גמרא אין כתובות טו., איז א קבוע נאך שטערקער פון, און לייגט צו צו, א רוב. והיינו, אז ווען א מיעוט הקבוע וועט זיין קעגן/צאמגעמושט מיט א רוב שאינו קבוע ׳עט די [אמת׳ע] רוב ווערן נידון ווי א מיעוט קעגן די (מיעוט ה)קבוע. און דאס קומט די גמרא לאזן הערן אז ס׳נישט מער ווי א מחצה בכל אופן (ווייל חידוש הוא וכו׳), און די additional מעלה/חסרון פון רוב/מיעוט ווערט אינגאנצן נישט גערעכענט בכה״ג. אין אנדערע ווערטער, די מושג פון ״קבוע״ איז נישט עפעס בתוך ההגדרה של ״רוב״, נאר עפעס מחוצה לו וואס supersede עס און איז מבטל דעם מציאות פון ״רוב״.

ער זאגט אז לפי״ז איז וועגן דעם נישט קיין חילוק צו די איסור אדער נאסר איז די קבוע, בכל אופן ׳עט עס האבן דעם דין פון מחצה על מחצה. (קומט אויס דערפון אינטרעסאנט, אז טאמער עס איז דא צאמגעמושט א רוב הקבוע און א מיעוט שאינו קבוע ׳עט עס דאך זיין כמחצה על מחצה, ווייל די חידוש איז אז די גאנצע ענין פון מספר [רוב נגד מועט] פאלט אוועק בכה״ג. ואפשר להעמיס זה בדבריו.)

‏ב). אין שער ג פרק ד טוט ער אויף עפ״י די רא״ש (וואס די שיטמ״ק ברענגט אראפ בפרק שנים אוחזין בב״מ) אז דאס וואס די תורה זאגט צו גיין נאך רוב [אחרי רבים להטות] איז נישט מכח דעם אז מיר גייען נאך דעם אז די מציאות און די טבע איז אזוי [פראבעביליטי], נאר אלס גזיה״כ, ולכן קען דאס קבוע צושטערן. (אין שער ד איז (משמע אז) ער (איז) דאס מקשר מיט זיין אויפטו אז ביטול ברוב איז שטערקער ווי הלך אחר הרוב, ווייל הלך אחר הרוב איז נישט מברר א מציאות (עפ״י תורה).)

עס איז מערקווידיג צו ציטירן זיין לשון וז״ל, אבל היכא שהדין במציאות תלוי עפ״י ידיעתנו, וידיעה עפ״י רוב אינה נחשבת כידיעה ברורה, בכה״ג לא מהני רוב עכ״ל.

דאס אלעס פירט אריין צו זיין טעזע (וואס לכאורה דאס מיינט מען בעיקר מיט זיין ״כאפ״) אין פרק ב:
‏ג). הגם ער איז מסכים מיט׳ן הנחה פונ׳ם פרי חדש (ביו״ד סימן קי), וואס דינגט זיך מיט׳ן טו״ז, אז עס קען בעצם זיין אז א חלק פון א בהמה (שפירש) זאל זיין כשר (מכח טריפה) און די אנדערע (שנשאר במקומה/בקביעותה) איז טריפה, איז ער דאך מחולק מיט אים מכח אן אנדערע אספעקט. דהיינו, אז עס איז דאך דא דער פשוט׳ע קשיא אז ווי אזוי איז דא בכלל אמאל וואס מ׳זאל גיין נאך רוב (אפילו כשפירש)? די חלק וואס איז נישט פירש [די חנות פון וואו ס׳קומט] איז דאך א געבליבן א קבוע? אויף דעם טוט אויף רשש״ק אז ס׳ווענט זיך אויף וואס מ׳איז דן. דהיינו, ביי די דיון פון פירש איז מען נישט דן אויף פון וועלכע מקום ס׳איז נפרש עפ״י רוב [א קאנקרעטע מעשה], נאר מ׳איז דן אויף רוב מעשיות הפרשות בעלמא [א מער אבסטראקטע מעשה/דיון], וואס אין די פאל איז נישט שייך קיין ״קבוע״ [וואס באציט זיך דייקא צו קאנקרעט]. דאס איז נישט שייך ביים פרי חדש׳ס [גאונים׳ס] מעשה, וואס די ספק און דיון איז בעצם בגוף בהמה אחת [א קאנקרעט (שבקאנקרעט...)], און אז מ׳צוטיילט די הלכה בגוף בהמה אחת [סיי כשר און סיי טריפה] גייט עס זיין בוודאי שקר.

אזוי האב איך דאס פארשטאנען לפום ריהטא, ואם שגיתי...

***

וואס מ׳קען אפשר זאגן אז שש האט געמיינט מדמה צו זיין לנידון דידן איז אז לפי רשש״ק איז פון א תורה׳דיגע [הלכה׳דיגע] פערספעקטיוו נישט דא קיין מושג פון פראבעביליטי [נישט דאס איז וואס די תורה מיינט מיט רוב] (אזוי ווי אין אות ב)...
און דאס איז אפילו אין אבסטראקטע מושגים וואס נאר דארט גילט בכלל דעם מושג פון הלך אחר הרוב (אות ג); ווייל ווען נישט איז קבוע עס מבטל (אות א).

(אינטרעסאנט אז ביי די סוגיא פון רובא וספיקא איז באקאנט די ש״ך אין יו״ד סוף סימן קי אז מ׳זאל נישט מדמה זיין אין די זאכן אזוי שנעל מילתא למילתא...)

חשוב להבחין בין רציונליות לרציונליסטיות. אדם רציונלי אמור לקבל טענות שיש להן בסיס עובדתי סביר, גם אם הוא לא מבין אותן תיאורטית. אם אני משוכנע שאנשים הגיוניים שאינם שקרנים ראו במו עיניהם את התופעה, שומה עליי לקבל את טענתם אחר כך אחפש לה הסבר. לעומת זאת, הרציונליסט לא מוכן לקבל עובדות שאינן מתאימות לפרדיגמה שלו. זוהי מטפיסיקה, הוא טוען, או העמדה על הלא מוכר. הוא לא מוכן לקבל הסברים מטפיזיים גם במקום שהם מתבקשים, על אף שאין לו הסבר אחר. כבר ראינו למעלה שלמען ה’רציונליות’ הוא גם מוכן להאמין באירועים ויישים ללא סיבה וללא טעם מספיק.

הקטן האט געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ער זאגט ווייטער אז מ׳דארף פשוט וויסן ווי אזוי צו נוצן דעם ידיעת החוש, זיך נישט טועה זיין בדמיון וכו׳, ע״ש (ובשביל האמונה שם, ועיין ג״כ להלן בפתיחה למאמר ב).

און וואס ניצט מען צו וויסן אויב מען איז זיך נישט טועה אויב נישט די אנדערע צוויי?

But how could there be such justification? Isn’t all justification dependent on experience? No one is born with innate knowledge of anything. What philosophers mean is that a priori justification is independent of any experience beyond what is required to possess the concepts involved in the proposition believed. Sure, we need experience to acquire the concepts ‘two’, ‘plus’, ‘equals’ and ‘four’ but, once we have them, no further experience is required for us to be justified in believing that 2 + 2 = 4. Or take the statement ‘red is a colour’. The same goes for needing experience to acquire the concepts ‘red’ and ‘colour’ but, once we have these concepts, we need no further experience to be justified in believing that, indeed, red is a colour

You might think that a priori justification is limited to trivial propositions such as ‘red is a colour’ or ‘all bachelors are unmarried males’, or to mathematics, but that would be a mistake. I assume that everyone believes that the Sun will rise tomorrow, or more precisely, that the Earth will rotate on its axis once again. But that belief is based on a more basic assumption that often is not made explicit. One version of the principle of induction says: if all observed As have been Bs, then it is reasonable to believe that all As are Bs, and that the next A we observe will be a B. For many years, people have observed the Sun go down and then rise in the morning. So the principle of induction allows us to conclude that it is reasonable to believe that the Sun will rise tomorrow. But what justifies us in believing the principle of induction? Because we understand the concept justification, we have a philosophical intuition that it is true and that intuition provides the justification. So the principle of induction is justified a priori. If we weren’t justified in accepting it, we wouldn’t be justified in our beliefs that implicitly rely on it

Plato, despair!

We prove by norms

How numbers bear

Empiric forms

How random wrong

Will average right

If time be long

And errors slight

But in our hearts

Hyperbole

Curves and departs

To infinity

Error is boundless

Nor hope nor doubt

Though both be groundless

Will average out

מי אני האט געשריבן: ↑מיטוואך אפריל 07, 2021 5:36 pm רעדענדיג פון ראציאנאליזם ווס. עמפּיריסיזם איז אינטרעסאנט צו דערמאנען מאליִנוּ׳זס פראבלעם. וויליאם מאליִנוּ׳ס ווייב איז ל״ע געווען בלינד. ער האט געפרעגט פון דזשאן לאַק אויב איינער וואס איז ל״ע געווען בלינד פון געבורט, און אלס געפיהלט ווי אזוי א קיוּבּ און ספעיר [בּאָלי] פיהלן, וועט זיי גראד קענען דערקענען מיט׳ן זעהן אליין אויב ווערט יענער אויסגעהיילט פונעם בלינדקייט. עס האט זיך ארויסגעשטעלט אז די עמפּיריסיסטן (ובתוכם לאַק) האבן געהאלטן אז ניין און די ראציאנאליסטן אז יא. די עקספּערימענטאלע רעזולטאטן היינט-צו-טאג זענען אינקאנקלוסיוו.

*

דאס איז אביסל רעמיניסענט פונעם באקאנטן מעריִ׳ס צימער מבוכה אין פילאזאפיע. דאס שטעלט זיך פאר אז א גאנץ לעבן איז א מיידל א גאון געווען איינגעשפארט אין א שווארץ-ווייסע צימער אָן קיין שום צוטריט צו קיין שום קאלירן. דארט האט זי קונה געווען אלע מדע וואס איז שייך און אנבאלאנגט צו די תחום פון קאליר(ן) [ניוּראָפיזיאלאגיע איבער זעהן, די פיזישע כאראקטעריסטיקס דערפון, וכו׳]. די שאלה איז צי ווען זי גייט ענדליך נאכדעם ארויס אויף דער וועלט און זעהט בחוש קאלירן צום ערשטן מאל, באקומט זי עפעס נייע מדע? אויב יא דעמאלטס זענען סענסעישאנס און עקספיריענסעס אנדערש ווי סטעיטס פונעם מח אליין; אנגעבליך דלא כפיזיקעליזם. והרבה קולמוסין וכו׳.