שי"ר השירים אשר לשלמ"ה [המשכיל הגאון שלמה יהודה ראפאפארט]

[[NAMELESS]]

[center]נאך א סורטש אין היברו בוקס,
האב איך געטראפן די פאלגענדע ביכער/ספרים פון הרב שי"ר:[/center]

א. ספר יריעות שלמה. דאס איז די מחקר אויף גדולי האומה בסוף תקופת הגאונים [ע"פ רוב], ווי דערמאנט אויבן.

ב. ספר ערך מלין. דאס איז אן אסטראנאמישע מחקר ווערק, באופן אנציקלאפעדי, וואו ער גייט אדורך אלע נושאים ע"פ סדר הא-ב [למעשה איז נאר ארויסגעקומען אויף אות א'. דאס איז די גאנצע ערשטע ספר!].

ג. ספר נחלת יהודה. באשטייט פון מערערע חלקים, ער האקט דארט אויף גייגער דער רעפארמער, ער האקט אויף די חסידים, אויך אויף די מתנגדים וואס לאזן גארנישט חוץ 'תורה', ער פארענטפערט אויך די טענות פון ר"מ קוניץ [בספרו 'בר יוחאי'] אויפן יעב"ץ [בספרו מטפחת ספרים], וואס האט אנגענומען אז רוב ספר הזוהר איז נישט פון רשב"י.

ד. ספר דברי שלום ואמת. וואו ער נעמט זיך אן פאר זכרי' פראנקעל'ס ספר 'דרכי המשנה', וואס די פרומע האבן אטאקירט. שפעטער איז ער אויך סקעפטיש איבער פראנקעל'ס כוונה.

ה. קונטרס תוכחת מגולה. ער האקט אנטקעגן די רעפארמער ובראשם גייגער.

ו. ספר הגיון הנפש. וואס דער מחבר דערפון - רבי אברהם בר חייא הרופא - האט געלעבט איבער ניין הונדערט יאר צוריק [היה חכם נפלא. גאון במתמטיקה, אופטיקה, מוזיקה, אסטרונומיה, אסטרולוגיה, פילוסופיה, ועוד], און ער האט דאס איבערגעדריקט מיט די תולדות המחבר, און צוגעלייגט אסאך פון זיינע אייגענע געדאנקען במחשבת ישראל.

ז. אגרות שי"ר. וואס ער האט געשריבן צו זיין חבר [און שונא. ווענדט זיך וועלכע תקופה...] שד"ל.

ח. זיינע הגהות וחידושים בסוף ספר חותנו - אבני מילואים, וואו ער האט געמאכט די מפתחות.


[געוויסע ספרים וועלן נאך אי"ה באשריבן ווערן שפעטער אין זיין תולדות. דערווייל האבן מיר שוין גערעדט פון אותיות א', ג', און ח'].



---
[tag]ירא שמים[/tag], כ'האב געארבעט ספעציעל שווער פאר דיר.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אז דער עולם איז אינטרעסירט אין א געדרוקטע קאפי פון די ספרים, מיט א ווייכע טארבעל, פאר בערך $12-$15, זאל מען זיך איינמעלדען. טאמער ס'איז דא א פארלאנג, קען איך עס ארויפשטעלען אויף עמעזא"ן, אזוי ווי איך האב געטוהן דא.

[יואב]

שש, דאס שרייבן אין קלענערע חלקים און מיט אביסל לופט צו אטעמען אינצווישן, איז הפנים פאר מיר א געוואלדיגע זאך. איך האב נישט קיין סך צייט אינמיטן וואך, אבער א שטיקל דא און א שטיקל דארט קען איך אריינשטופן. ווען איך פלעג זען דיינע ענדלאזע ארטיקלען פלעג איך קלערן: יעצט אויף דער מינוט האב איך נישט קיין צייט, דאס פאדערט אביסל מער קאפ צו לייענען, כ'וועל ליבערשט קוקן אין פארברענגען אפטיילונגען, וכשאפנה אשנה. ווייטער ברויך איך דיך נישט זאגן אז פון יענעם שמא איז געווארן א ברי. קיפ איט אפ

[[NAMELESS]]

[center]פרק ו': שי"ר ווערט אויפגענומען אלס רב אין שטאט טארנאפאל.[/center]
אין שטאט טארנאפאל האט געוואוינט דער בארימטער משכיל, דער 'חסידים-פרעסער', יוסף פערל, וואס איז באקאנט מיט זיין בוך 'מגלה טמירין', וואו ער טרייבט ליצנות פון חסידים און חסידות [לעצטנס איבערגעדריקט געווארן מיט הערות און מבוא, אין דריי בענדער]. ווען שי"ר האט געזוכט א מקום רבנות מיט לעכט, האט ער מחליט געווען אריינצוריקן זיין ידיד - שי"ר, אלס רב אין זיין וואוינארט טארנאפאל. שי"ר האט טאקע אויך פיינט געהאט חסידים, און ווי אויבנדערמאנט האט ער אפילו מחבר געווען א קונטרס אנקעגן חסידים [וואס איז אבער נאר געדריקט געווארן נאך זיין טויט], און יוסף פערל האט אים שטארק ליב געהאט.

פערל איז געווען א רודף חסידים עד חרמה, אזש ביז כסדר'דיגע מסירות אין שטאטראט, און ער האט פערזענליך גע'רודפ'ט גרויסע רבי'ס, א שטייגער ווי רבי הערשעלע זידיטשובער, און דער רוזשינער, אבער ער איז גלייכצייטיג געווען גאר אן אקטיווער מענטש. ער האט מייסד געווען אין טארנאפאל א פארגעשריטענע שולע פאר קינדער - וואו מ'האט זיך אויך געלערנט א פאך, א לייברערי, און א ספעציעלע ביהכ"נ פאר זיי - וואו די דרשות זענען געגעבן געווארן אין דויטש.

עס איז אים היבש איינגעגאנגען, און ער האט געהאט אן אנגעזעענעם נאמען אין רעגירונג, עד כדי כך אז ער האט באקומען א ספעציעלע מעדאל סיי פון די רוסישע און סיי פון די עסטרייכישע רעגירונגען [וואס האבן געוועלטיגט אויף טארנאפאל אין אנדערע צייטן], פאר זיינע לייסטונגען אריינצוברענגען השכלה אין די אידישע יוגנד. דערפאר ווען ער האט מחליט געווען אויפצונעמען זיין חבר שי"ר אלס שטאטס רב, איז עס אים געלונגען אדאנק זיינע קשרים מיט די רעגירונג.


כאטש וואס טארנאפאל האט שוין פארמאגט א היבשע פאר משכילים, זענען זיי געווען די מיעוט פון שטאטישע איינוואוינער, און שי"ר האט געוואוסט אז כדי צו האבן א מעגליכקייט צו זיין אן אנגענומענע רב, איז כדאי ער זאל נויגן אביסל מער רעכטס. ער האט דעמאלס שארף ארונטערגעריסן אברהם גייגער שר"י - דער אזוי גערופענער מייסד הריפארם, און ער האט געהאפט מיט דעם איינצוקויפן דאס הארץ פון די חרד'ישע טארנאפאלע איינוואוינער.

אבער דאס איז געווען א זיסע - היבש נארישע - חלום מצדו. ער איז שוין געווען מוקצה מחמת מיאוס ביי רוב עולם, נאכדערצו אז ס'איז דארט געווען א שטארקע חסיד'ישע אנוועזנהייט. און גלייך אנקומענדיג קיין טארנאפאל אין יאר תקצ"ח/1837, האט אויסגעבראכן א מלחמה אנטקעגן אים, מצד מחנה היראים. רדיפות אזויווי נאר חרדים קענען, באגלייט מיט פאשקעווילן, חרמות, און וואס נישט, האבן זיך געגאסן אויף זיין קאפ, אים אויסטיילנדיג צרות צרורות [מ'האט אים אנגעפירקלט זיין הויז 'שקץ תשקצנו', אנגעשמירט די בענקל אויף וואס ער איז געזעצן], אזש ער האט געזוכט צו אנטלויפן פון דארט. אבער ער האט נישט געהאט וואו אהין צו גיין.


גראדע איז דער חכם ונבון הרנ"ק געווען דער עומד ומתריע, אז שי"ר זאל זיך נישט אריבערציען קיין טארנאפאל, זייענדיג א רואה את הנולד און פארשטייענדיג אז די באדן איז נאכנישט גרייט פאר אזא משכיל ווי אים [ער איז דאך פארט געווען א מוחרם פון די לעמבערגע קהילה]. שי"ר ווידער, אן עקשן און ערשטקלאסיגער אויבער חכם, איז געווען איבערצייגט אז ער מוז ווערן רב אין טארנאפאל, בעיקר וויבאלד ער האט זיך שוין געמוטשעט א שטיק צייט מיט פרנסה. דערפאר האט ער נישט געפאלגט זיין רבי-חבר רנ"ק, און האט טאקע געצאלט די פרייז דערפאר.

א דאפלטע פרייז. וויבאלד דער רנ"ק האט זיך אויפגערעגט אויף אים פארן נישט אויספאלגן זיין אזהרה [ווי פארשטענדליך האט דאס דירעקט געשאדט פאר די משכילים. ווייל מ'האט באוויזן ארונטערצורייסן א רב-משכיל], און ער האט מער ווייניגער אפגעהאקט שייכות מיט שי"ר. ונוסף גם הוא על צרותיו. נאר סוף ימיו פון רנ"ק אין יאר ת"ר, האבן זיך די צוויי איבערגעבעטן. אבער דאן איז שוין שי"ר געפארן קיין פראג [ווי דערמאנט שפעטער], און אין טארנאפאל האט ער זיך צוריבן מיט אים.


אויב דאס אלס איז אים נישט גענוג געווען, איז פונקט יענע תקופה קפץ עליו רוגזו של שד"ל [וואס האט אים געשיקט א דראמאטישע 'גט כריתות'], רוגזו של ראבי"ה, רוגזו של המהר"ץ חיות, און רוגזם של המכונים 'הרואים'. וואס די אלע פרשיות זענען פארגעקומען פונקט אין זיין אנגעזעצטע רבנות תקופה אין טארנאפאל. אבער זיי פארדינען א קאפיטל פאר זיך אי"ה.

[אויבערלענדער חכם]

דאס זענען די תשובות:

1. רבי שאול לוין איז געווען מער פון א 'באהאלטענע' משכיל. ער האט נאר מער מצליח געווען צו בלייבן מיט א פארהעלטנמעסיג 'כשר'ע' נאמען טראץ זיין השכלה, נישט ווייניג - צוליב זיין גאונות ויחוס.

2. זיין טאטע האט גראדע אין א טראגישע אינצידענט ארויסגעגעבן א חרם קעגן דעם פארפאסער פונעם 'מצפה יקתאל' - נישט וויסנדיג אז דאס איז זיין זון, טאקע צוליב'ן ארויסגעבן דעם חיבור מיט א פסעוואדנום. למעשה האט מען אים אויסגעזאגט דעם סוד, און ער האט צוריקגעצויגן פונעם חרם, און באוויזן אז אנדערע זאלן אויך צוריקציען מיטן טענה אז זיי האבן נישט געוואוסט אז דער מחבר דערפון איז א ת"ח, 'ואורייתא קא מרתחא ביה'...

3. שר"י פאר גייגער איז ע"פ דינא דשו"ע. מעגליך אז שפינאזא פארדינט אויך אזא טיטל, אבער שפינאזא האט נאר פארצייכנט זיינע דעות און ווער ס'האט געוואלט האט זיך געקלאמערט ארום אים, גייגער האט געוואלט טוישן דעם כלל, ועל זה השצף קצף. שר"י פאר היטלער איז אפילו אינעם חילוני'ס אויגן, שר"י פאר גייגער איז אין א שותו"מ'ס אויגן.

4. רבי שאול מורטירה איז געווען שפינאזא'ס רבי [אפיציעל, נישט אין דעות נאר אין יהדות], וואס האט מייחס געווען געוויסע געדאנקען זיינע צו זיין רבי, און מורטירה איז טאקע געווען אביסל צוקריגט מיט רבי מנשה בן ישראל צוליב זיינע דעות, אויב איך דענק גוט. דער חרם איז נישט ארויסגעקומען דורך אים, נאר דורך די טובי הקהל.

1. עס דאכט מיר אז ער האט געהייסען 'ר' שאול ברלין'.
3. ניבא [tag]אדנירם[/tag] ולא ידע מה ניבא: דער אונטערשייד צווישען פונקט די ביידע [גייגער און שפינאזא] באשרייבט שי"ר אין איינער פון זיינע בריווען צו שד"ל (אגרות שי"ר עמוד 218) וזל"ק, עוד אחד אשר בשם ישראל יכונה וגם רב יתקרי, ולא מזה ומזה יש בו רוח חיים, הוא המנגן בכנור [גייגע"ר בלשון אשכנז] אשר אמר [בחיבורו 'אורשריפט' וכו'] אין לו חלק באלקי ישראל... יקרא בקול גדול לאנשים אבותיכם ומוריכם רימו אתכם, והתורה הזאת הנקראה תורת משה רובה מזמן מאוחר כאלף שנים אחרי זה משה האיש... ועוד תשוב תראה תועבה גדולה מאלה... כי במקום אחד מחיבורו הוא סובב והולך להכניס מצוה חדשה בתורה, והיא להקריב קרבן אדם, ולהבעיר באש כל פטר רחם גם באדם..... וכל הרואה נבלותו ואמר לא נהיתה ולא נראתה כזאת למיום נשמע שם ישראל בתבל, שימו לבכם עליה עוצו ודברו! ואם לא ידבר שום רב נגדו, מה יאמרו אנשי דור הבא, בנים יולדו? הרבנים של דור העובר פשטו בגדי הרבנות מעליהם, והראו לכל כי אין תורה ואין מצוה.... והנה גם שפינאצא ברוך יהיה נגד זה הארור, איש אשר רוב ימי חייו היה יושב בדד ודבר אין לו עם אדם, ואף כי עם עדה או גם אדם מישראל, היה רושם לעצמו ספיקותיו ודמיוניו המלאים שגיאות, והוא לא ידע ואשם כי דמיונו התעהו מני דרך וכדי בזיון וקצף גם על זה. אך זה המנגן בכנור רימה עדתו......

[[NAMELESS]]

1. זיין טאטע איז געווען רבי צבי הירש לוין, אב"ד בערלין. זיין זון האט זיך גערופן בערלין על שם זה, אבער זיין נאמען איז אויך געווען שאול לוין. קלאפ אריין אין גוגל 'שאול לוין', וועט טאקע אויפקומען די ויקיפידיה בלאט פון שאול ברלין...

2. כאטש די שקאצעריי פון גייגער איז מיר שוין באוואוסט א לאנגע צייט, איז מיר פארט געווען א חידוש צו זען ווי שי"ר מאכט ממש אט דעם זעלבן חילוק ווי איך האב געמאכט. אההה, ס'געבט צו צו מיין עגא... א גרויסע ייש"כ פארן מקור!

אגב, ס'איז גוט דיר צו זען דא צוריק. אפשר קענסטו אריינקומען אפטער, משפיע זיין מזיווך והודך?!

[נהורא נפישא]

אינטערסאנט.
דרך אגב זענט איר אפשר באקאנט אויב אזא איינער ווי רשר"ה שרייבט אמאל אויף א יחיד, שר"י ?

[[NAMELESS]]

דיין טענה איז שוין אויפגעברענגט געווארן, טאקע דורך דיר.
און איז שוין פארענטפערט געווארן במקומה, דורך מיר.

[אויבערלענדער חכם]

[center]פרק ב': צווישן לומדות און השכלה.[/center]
ווי שוין אויבנדערמאנט, איז שי"ר געווען א תלמיד פון נחמן קראכמאל. נישט אז דער רנ"ק איז געווען פיל עלטער פון אים, סך הכל איז דער רנ"ק געווען קנאפע פינף יאר עלטער פון שי"ר, אבער דער רנ"ק גייט לכאורה פאראייביגט ווערן אלס דער סאמער שארפסטער און טיפסטער משכיל, סיי פרום, סיי קלוג, סיי דורכדרינגליך, סיי העמיד תלמידים הרבה, און סיי ער איז אוועק יונג - איבערלאזנדיג אסאך מיט טיפע בענקעניש-געפילן צו אים, און ער איז געבליבן א פאראייביגטע לעגענדע איבער ווי ווייט א מענטש קען דערגרייכן אין קורצע יארן מלאי מכאוב.

דער רנ"ק האט איבערגעלאזט א דורכדרינגליכע השפעה אויף שי"ר - וואס האט זיך באקענט מיט אים אין יונגן עלטער פון צוואנציג יאר, און האט אים מספיד געווען אינעם השכלה אויסגאבע 'כרם חמד' מיט זיין מליצ'ישער שפראך, וז"ל: אזכרה עוד עתות יקרות אשר נסעתי אליו כפעם בפעם, על יום או יומים או שבוע, או הוא בא אלי, והלכנו לשוח בשדה. מה מתקו לי טיולים אלה מכל מנעמי חלד, אזני לא שבעה חכמת אמרותיו, ובכל מלה הוסיף לקח... ובדברו עמי צלחה עלי רוח בינה ודעת, וכמעט נהפכתי לאיש אחר, עכ"ל. מיר זעען דא קלארע געגועים צו זיין רבי וואס האט אים געעפנט די אויגן - טראץ דעם וואס שפעטער אין לעבן זענען זיי געווען היבש צוקריגט, אדאנק שי"ר'ס היציגע טעמפער.

מערקווערדיג צו דערמאנען אז אין א בריוו צו שד"ל שרייבט שי"ר (אגרות שי"ר עמוד 123) אז "דרכך [של שד"ל] נגד הרב החכם הגדול ר' נחמן הכהן ז"ל לא ישר בעיני... והוא איננו אתנו עוד... ולמה תעציב נפשות בנניו היקרים אשר לא חטאו לך.... לא ערבתי את לבבי להוציא לעיני השמש דבר בזיון וקצף כאלה על גבר גדול בשם ובמעלה כמוהו..... עכ"ל. און נאכדעם וואס ער נעמט זיך אן פאר רנ"ק, לייגט שי"ר צו "ולוא ידעת את אשר היה ביני [שי"ר] ובינו [רנ"ק] איזה זמן לפני מותו, אולי השתוממת איך יכולתי לזכור רק את הראשונות [די גוטע צייטען] ולכסות על האחרונות [די שלעכטע צייטען] אחרי כסהו עפר. אין א שפעטערדיגע בריוו צו שד"ל (אגרות שי"ר עמוד 125 מכתב יז ב' ויחי ז' טבת תר"ב) בעט שי"ר זיך ביי שד"ל אז ער זאל שרייבען מיט מער כבוד וועגען רנ"ק. ער זאגט עם אז ער זאל עם רופען 'הרב החכם' און נישט בלויז 'הר"ר'.

[דעת תורה]

Welcome back אויבערלענדער

[אויבערלענדער חכם]

[center]פרק ב': צווישן לומדות און השכלה.[/center]
נישט כאפנדיג אז ער טרעט דא אויף לאנד מינעס, האט ער אפגע'חוזק'ט פונעם גאונ'ישן חיבור 'ישועות יעקב' פונעם דעמאלסדיגן לעמבערגער רב - הגאון רבי יעקב משולם הארנשטיין זצ"ל, פרובירנדיג אויפצואווייזן אז דער רב האט גע'גנב'ט חידושים פון פריערדיגע, און נישט אלס איז אייגנס [דאס דערמאנט אביסל פונעם טרויעריגן קאפיטל היסטאריע, ווען רבי שאול ברלין - דער זון פונעם בערלינער רב רבי צבי הירש - האט ארויסגעגעבן דעם 'מצפה יקתאל' אפצו'חוזק'ן און אפצואווענדן דעם ספר 'תורת יקותיאל' פונעם גאון רבי רפאל הכהן אב"ד קהילות אה"ו. א פרשה וואס איז ווערד א באשרייבונג פאר זיך].

דאס איז שוין געווען צופיל, און כיון שנתמלאה הסאה האט מען שוין אויפגעברענגט זיינע אנדערע חטאים, און מ'האט מחליט געווען אים מעניש צו זיין מיטן דעמאלסדיגן שארפסטן מיטל: א חרם!

אין יאר תקע"ו - אין עלטער פון פינף און צוואנציג יאר, איז א קול קורא אויפגעהאנגען געווארן אויפן טיר פונעם גרויסן ביהמ"ד אין לעמבערג. דערין איז געשטאנען א נוסח החרם אנקעגן די משכילים פון שטאט בכלל, און אנטקעגן שי"ר און זיין חבר הירש נאטקיש - בפרט. די אריגינאלע נוסח החרם איז שוין נישטא, אבער ס'איז פארבליבן א נוסח החרם איבערגעזעצט אויף דויטש, וואס די משכילים האבן איבערגעזעצט כדי צו פועל'ן ביים רעגירונג צו מבטל זיין די חרם, ווי דערמאנט שפעטער. דאס ברענגט ארויף ספיקות אינעם אמת'דיגקייט פונעם נוסח החרם, וואס איז מעגליך דוקא פארטוישט געווארן דורך די משכילים כדי ארויפצוציען אן אומשולדיג מאסקע אויף זייער געזיכט.

אויב אפצו'פסק'ענען לויטן דייטשן נוסח, איז די סיבה פארן חרם ממש אומפארשטענדליך. די חטא זייערע באשטייט פון 'פארשפרייטן קולטור און בילדונג', 'לערנען די דייטשע שפראך', 'לעזן דעם תנ"ך מיט דייטשער איבערזעצונג און ביאור פונעם רמ"ד' [משה מענדלסאן]. וואס אויב דאס איז די גאנצע עבירה זייערע, דאן זענען מיר אלע חרד'ישע אידן משכילים... (כפי זכרוני האט אט טאקע דאס גע'טענה'ט [tag]יידל[/tag] אין אן אשכול מיוחד לזה). בין כך וביך כך, האט דער ישועות יעקב זעלבסט נישט גע'חתמ'ט אויפן חרם, וואס דערמאנט אביסל פונעם חרם אויף ברוך שפינאזא'ן וואס איז אויך נישט גע'חתמ'ט געווארן נאר דורך די טובי ופרנסי הקהל.

דאס איז געווען כמעט ווי א טויט אורטייל אין יענע צייטן, ווען א שטאטס רב און א חרם האבן געהאט אן אומבאגרעניצטן השפעה, און איינער וואס איז מוחרם געווארן איז געווארן אויסגעשפיגן מחוץ למחנה ווי א מצורע, פשוטו כמשמעו. כ"ש דאן ווען השכלה איז נאך געווען אין וויגל, און זיי האבן ניטאמאל געקענט צוריקשלאגן קיין אטאקעס אין זייער ריכטונג. כ"ש וכ"ש ווען דער מוחרם איז געווען אן שותו"מ און זאגאר א למדן מופלג און איידעם פונעם קצות אליינס, וואס צוליב דעם האט עס אים דירעקט שטארק וויי געטון.

אבער דא האט זיך ארויסגעוויזן שי"ר'ס ערשטע קערנדל פון מלחמה: ער איז געגאנגען צום ממשלה פארפירן אנטקעגן דעם חרם און דער עומד בראשה - בעל ישועות יעקב מלעמבערג. דאס פארדינט אבער אן אפהאנדלונג פאר זיך, ובפרט ווען דאס האט מפרסם געווען שי"ר'ס נאמען, לשבח ולתהילה ביי די משכילים ולדראון ביי די חרדים, און דאס וועט נאכקומען אין נעקסטן קאפיטל אי"ה.

אין א בריוו צו שד"ל (אגרות שי"ר עמוד 49) רעדט זיך אפ שי"ר זייער שטארק אויף די רדיפות וואס ער האט געליטען פון דער ישועות יעקב און זיין זוהן וזל"ק, אכן הרב אב"ד דפה ובנו עשירי כסף ועי"ז ג"כ מטילי אימה על כל בעלי מו"מ פה לחמו נגדי בפרסום רב... והנה המה מחזיקים בריבם עמדי זה שבע עשרה שנה ולא חדלו מאז ועד עתה מרדוף אותי ומהשפיל כבודי. ותודה לא-ל לא יכלו לי עד אשר שמו אל לבם בעת להיות יורדים לחיי בפומבי ואני לא עשיתי להם מאומה רק מאשר יודעים הם כי לא דרכיהם דרכי בעניני הדת. כי ידם עם כת החסידים המרשעת. בכל משך השנים ההם לא ראיתי פניהם ולא דרכתי על סף ביתם [בשגם רוב גדולי ארצי המה ממכירי ואוהבי ויכבדוני גם כן לבא אל ביתי] כי יראתי פן יכלימוני ברבים ... ובאתי פתאום אל היכלם, והמה משתאים מחרישים לי ואשאלה בקהל רב מה חטאי ומה פשעי כי דלקתם אחרי? ולא יכלו לענות כי נבהלו מפני. ואחרי זה נחבאו עמי חדר בחדר ואתוכח עמהם רוב היום, ולא ענוני על אחת מני אלף. סוף דבר בושו לצאת עוד לקראתי ביד חזקה... אך עוד לא יחדלו אלה החנפים המתחסדים אשר הבן גם בעל מדות רעות ומגנונות מאד...

[נהורא נפישא]

דיין טענה איז שוין אויפגעברענגט געווארן, טאקע דורך דיר.
און איז שוין פארענטפערט געווארן במקומה, דורך מיר.

איז אזוי, איך האב צוויי השערות, איינס
אז רשר"ה וואלט נישט געשריבען שר"י אויף קיין אדם פרטי, נישט בימיו און נישט מדורות הקודמים.
פארוואס בין איך דאס משער, ווייל איך האלט אז רשר"ה איז געווען גענוג קלאסיש נישט צו שרייבן אויף דעם סגנון.
יעצט היות אז איך קען נישט פעסטשטעלן דאס אלס א פאקט, דערפאר פרעג צו עכ"פ אלס א פאקט איז דאס בכלל אמת.
השערה ב': בהנחה אז ער האט טאקע קיינמאל נישט געשריבען, בין איך משער אז דאס איז געווען מכח זיין קלאסישקייט, קיינמאל נישט צו שרייבן קללה ווערטער וועגן יענעמ'ס גלויבן.
די השערה האלט איך נאך אלס, כאטש דו טענה'סט אז דאס האט ער געטאן אלס פראקטישקייט, נישט מכח זיין איבערצייגונג, וואס איך האלט אז אוודאי ביזטו גערעכט אז ס'נישט פראקטיש אויך נישט, די שאלה איז נאר פארוואס אונגארישע קנאים, האבן נישט געכאפט אז ס'נישט בייהילפיג, און דוקא רשר"ה ודומיו, האבן יא דאס תופס געווען.
דאס וואס שי"ר שרייבט אויף גייגער, איז נישט קיין חידוש, ער איז בכלל נישט געווען קלאסיש, ער איז געווען א איש ריב ומדון, ובכלל לויט די מקורות איז נישטא קיין שום חילוק לגבי שר"י פון גייגער ביז שפינאזא, דאס איז זיין פערזענליך געפיל. מיין פערזענליך געפיל איז אז מ'שרייבט נישט אויף קיינעם שר"י נאר אויף רוצחים ומושחתים וכדומה, און ןוי איך האב שוין אויפגעוויזן איז דאס בכל אופן לויט קיינעם קיין חיוב, ס'נאר א געוויסע המלצה

[אויבערלענדער חכם]

[center]פרק ד': שי"ר'ס מחקר'ישע ווערק ווערן פארשפרייט.[/center]
זיין חבר שד"ל [שמואל דוד לוצאטו, פון איטאליע] האט אים פרובירט צו פארשאפן א רבנות שטעלע אין שטאט טריעסט, אבער ער האט עס נישט געקענט באקומען צוליב דעם וואס ער איז נישט געגאנגען אין אוניווערזיטעט און האט נישט באקומען קיין דאקטאראט. דאס זעלביגע האט פאסירט ווען יו"ט ליפמאן צונץ [א באקאנטער חוקר אין ביקורת המקרא] האט אים פרובירט צו פארשאפן א רבנות שטעלע אין בערלין, אבער עס האט זיך נישט איינגעגעבן וויבאלד שי"ר האט נישט געקענט רעדן קיין דויטש.

די הצעה וועגען א רבנות אין אשכנז דערמאנט שי"ר אין א בריוו (אגרות שי"ר עמוד 230 אגרות מד) וזל"ק, בימי המצוק האלה נשלחה לי אגרת נחמה מהאדון דאקטאר צונץ מברלין שמה יודיעני כי נמצאו לי אוהבים בארץ אשכנז המתאמצים למעני להכין לי משמרת הרבנות בעיר נכבדה..." שי"ר בעט פון שד"ל ער זאל עם העלפען און דערמאנט ערטער וואו מען קען זעהן זיין כוח אין פלפולא דאורייתא אין זיין כתבים, בתוכם זיין הערות אויפן אבני מילואים "שם בסופו נדפסים ממני כמה חידושים בתלמוד ופוסקים מושכלים וקרובים לאמת תודה לא-ל".
אבער איך קען נישט גלייבען אז ער האט נישט געקענט רעדען דייטש. אפשר קענט איר מגלה זיין וואו איז די מקור פון די ידיעה. הגע בעצמך איינער וואס האט זיך געלערענט לאטיין און נאך אסאך שפראכען, זאל נישט קענען רעדען דויטש, וואס כמעט יעדער איד האט געקענט!
די סיבה פארוואס ער האט נישט געקענט ווערען רב אין טריעסט באשרייבט ער מיט אסאך דיטאלען, און פון דארט איז אויך מוכח אז דויטש וואלט נישט געווען זיין פראבלעם וזל"ק (אגרות שי"ר 238), בדבר הרבנות מטעריעסט מר לי מר כי הוספת תנאי שאי אפשר לי לקיימו בארצי זאת, אשר חכמת הפילוספיה תדרש רק בבתי בלמוד שלהם [דאס מיינט מען מוז זיך לערענען אין די אוניברסיטה], אחרי למד אצלם התלמיד מקודם כל הששה קלאססין [classes] לאטיין [Latin] ג"כ רק בהיכליהם, ואיש אשר למד בביתו כמוני [דאס מיינט אז ער האט זיך געלערנט לטין] היום לא ינוסה מהם בשום אופן ולא יקבל כתב עדות לעולם... וגם בלעדי לבוש נכרי לא יאסף איש אל ביתם [מיט אידישע מלבושים קען מען נישט גיין אין אוניברסיטה], ומה אעשה איפה היום? אני אשר הגעתי לשנות העמידה, ואם אשנה בגדי אהי לשנינה בעיני בני עמי.... וכמצחק יהי האיש פה בעיני זולתו אם למען יוכל להעשות בימים הבאים רב ומורה יהיה מתחלה סורר ומורה לגלח זקנו וללבוש מלבוש נכרי והעושה כזאת כבר ביזה את כבודו בעיני ההמון.... כי למוד לשון איטלקי הוא הנקל בעיני מאד לקרוא בה ידעתי. ובמעט שקידה למדתי גם לדבר, ושבתי שנים או שלש ירחים באצרך הספיקה לי לדבר כאנשי הארץ, עכ"ל.

[אויבערלענדער חכם]

עס איז כדאי צו דערמאנען אז שי"ר שרייבט אין א בריוו (אגרות שי"ר עמוד 229) די סיבה פארוואס ער האט נישט געשיקט זיין זוהן צו א שולע צו לערנען שפות העמים וזל"ק, בני דוד יחי' וישכיל איננו לומד לשון זר בשום בית ספר אשר לעמים [ואצלנו היהודים לא נמצא בית מיוחד ללמוד לשונות וחכמות] כי פחד אפחד פן ידיחוהו רעיו ההולכים שמה אשר אין עושה טוב בהם אין גם אחד. ועיקר למודו כעת הוא בגמרא ופוסקים. ואני לומד עמו בכל יום בבקר השכם טור יו"ד עם ב"י וש"ע עם ט"ז וש"ך. והוא בעצמו יש לו ידיעה בלשון אשכנז [עי' לעיל] ומתיגע לשעות בלמוד לשונות אחרות, עכ"ל.

[[NAMELESS]]

דיין טענה איז שוין אויפגעברענגט געווארן, טאקע דורך דיר.
און איז שוין פארענטפערט געווארן במקומה, דורך מיר.

די השערה האלט איך נאך אלס, כאטש דו טענה'סט אז דאס האט ער געטאן אלס פראקטישקייט, נישט מכח זיין איבערצייגונג, וואס איך האלט אז אוודאי ביזטו גערעכט אז ס'נישט פראקטיש אויך נישט, די שאלה איז נאר פארוואס אונגארישע קנאים, האבן נישט געכאפט אז ס'נישט בייהילפיג, און דוקא רשר"ה ודומיו, האבן יא דאס תופס געווען.

דאס איז א טיפישע נארישע טענה, וואס קומט נאר פון נישט זען דעם גאנצן בילד.

רשר"ה האט געוואוינט אין דייטשלאנד, און האט פרובירט צו ראטעווען וואס ס'איז נאר געווען מעגליך, טאקע נאכן שרעקליכן חורבן וואס גייגער האט געמאכט. די אונגארישע רבנים האבן געוואוינט אין אנדערע מדינות אויך, און זיי זענען געווען אויסן נישט צוצולאזן אז די פרצות בחומת הדת זאלן חרוב מאכן אידישקייט בכל המקומות, און דערפאר זענען זיי ארויס בכל החומר אן קיין דיפלאמאטיע.

ביידע מהלכים זענען געווען וויכטיג, און ריכטיג, במקומות מושבותיהם.

[[NAMELESS]]

אבער איך קען נישט גלייבען אז ער האט נישט געקענט רעדען דייטש. אפשר קענט איר מגלה זיין וואו איז די מקור פון די ידיעה. הגע בעצמך איינער וואס האט זיך געלערענט לאטיין און נאך אסאך שפראכען, זאל נישט קענען רעדען דויטש, וואס כמעט יעדער איד האט געקענט!

קודם כל, פון פארשטיין די שפראך ביז קענען רעדן די שפראך, איז פאלג מיר א גאנג. אבער חוץ מזה, 'רעדן דויטש' מיינט מען הויכקלאסיש דויטש [אזויווי די חיבור פון מענדלסאן עה"ת], און דאס האט ער נישט געקענט.

אין ויקיפדיה בערכו שטייט אויך אזוי, סוף ד"ה 'לבוב'.

[נהורא נפישא]

דיין טענה איז שוין אויפגעברענגט געווארן, טאקע דורך דיר.
און איז שוין פארענטפערט געווארן במקומה, דורך מיר.

די השערה האלט איך נאך אלס, כאטש דו טענה'סט אז דאס האט ער געטאן אלס פראקטישקייט, נישט מכח זיין איבערצייגונג, וואס איך האלט אז אוודאי ביזטו גערעכט אז ס'נישט פראקטיש אויך נישט, די שאלה איז נאר פארוואס אונגארישע קנאים, האבן נישט געכאפט אז ס'נישט בייהילפיג, און דוקא רשר"ה ודומיו, האבן יא דאס תופס געווען.

דאס איז א טיפישע נארישע טענה, וואס קומט נאר פון נישט זען דעם גאנצן בילד.

רשר"ה האט געוואוינט אין דייטשלאנד, און האט פרובירט צו ראטעווען וואס ס'איז נאר געווען מעגליך, טאקע נאכן שרעקליכן חורבן וואס גייגער האט געמאכט. די אונגארישע רבנים האבן געוואוינט אין אנדערע מדינות אויך, און זיי זענען געווען אויסן נישט צוצולאזן אז די פרצות בחומת הדת זאלן חרוב מאכן אידישקייט בכל המקומות, און דערפאר זענען זיי ארויס בכל החומר אן קיין דיפלאמאטיע.

ביידע מהלכים זענען געווען וויכטיג, און ריכטיג, במקומות מושבותיהם.

שעפעלע, כ'האב קלאר געזאגט אז מיין השערה איז געבויעט איבער מיין הבנה אויפן מהות און כאראקטער פון רשר"ה זעלבסט און נישט פון עפעס א ראיה מוכחת ווי כאילו אז טאמער מ'געפינט נישט אז רשר"ה זאל זיך באנוצן מיט דעם שפראך מוז דאז זיין די איינציגסטע סיבה, און ס'קען נישט זיין נאך א סיבה, אז דו קומסט פריש מחזק זיין דיין פריערדיגע הסבר, הגם איך ווייס אז דו באציעסט זיך צו מיין הערה פון ארויסברענגען די קאנטראסט פון די אונגארישע קנאים, מוז איך דאס מדגיש זיין, אז כ'האב קלאר געזאגט אז דו סיבה אז רשר"ה האט זיך געדארפט פירן דיפלאמאטיש איז אויך אמת.
והעיקר, איך האב געמיינט אז עכ"פ מיט די סברא אז רשר"ה האט זיך געדארפט פירן דיפלאמאטיש בין איך איינשטימיג מיט די זעלבע מכוון, דערווייל האסטו א מאדנע מכוון אין די ווערטער, כאילו אז ווייל רשר"ה האט געוואוינט אין דייטשלאנד און ער איז אין די זעלבע מדינה, ממילא טאמער וועט ער שרייבן שר"י אויף די מנהיגי תנועת הריפורם וועלן סתם די עמך אידן ווערן פערזענליך באליידיגט, ער האט עפעס דען געוואלט מחזיר זיין גייגער למוטב אז ער האט געדארפט שרייבן שיין צו אים, און וואס איז נאכדעם וואס רשר"ה האט געמאכט א טיילונג, צן וואס האט ער געדארפט כאילו שרייבן מיט איינגעהאלטנקייט.
צווייטענס האט נישט דען אין אונגארן אויך געבוזשעוועט די רעפארם באוועגונג, אז לויט דיין סברא וואלט מען אויך דארט געדארפט נזהר זיין וויאזוי די מלחמה ווערט געפירט (עי' ערך אהרן חורין)
נאך מער, דאס פארענטפערט נישט פארוואס רשר"ה וואלט נישט געשריבען שר"י אויף כופרים פון פריערדיגע דורות ווי כ'האב קלאר דאס אויך מדגיש געווען.
צוריק צו די דיפלאמאטישע סברא, איך האב געהאט גאנץ אן אנדערע מכוון אין די ווערטער, אז וויבאלד פארן דייטשן איד איז אין יענע השכלה עפאכע, געווען פרעמד די סארט קללות, און איז נישט געווען אטראקטיוו, ממילא איז דאס נישט געווען בייהילפיג, אפגעזען צו ער באליידיגט איינעם פערזענליך. משא"כ די אונגארישע קנאים האבן זיך געהאדעוועט אין א פלאץ ווי זיי האבן נישט געהאט די זעלבע מיינד-סעט ווי די דייטשע אידן אין דעם הינזיכט

[[NAMELESS]]

איך האב פארשטאנען מתחילה דיין כוונה. נאר דו האסט געפרעגט אליבא דשיטה שלי, אז אויב רשר"ה האט פארשטאנען אז עס לוינט נישט צו שרייבן שארף, פארוואס האבן עס די אונגארישע נישט פארשטאנען. וע"ז השבתי אז אלע האבן פארשטאנען דאס זעלביגע, ס'איז נאר א חילוק במקומות מושבותיהם וויאזוי זיי האבן געשפירט אז זיי דארפן שרייבן דערוועגן. ווידעראום לדבריך, איז פשוט אז ס'איז דא א חילוק פון די אונגארישע קנאות ביז רשר"ה'ס מתינות, וא"צ לפנים.

און די סיבה פארוואס רשר"ה האט זיך באצויגן אנדערש ווי די אונגארישע, איז זייער פשוט לדעתי. אין דייטשלאנד איז רעפארם געווען איינגעריסן אויף א שרעקליכן אופן, אין אונגארן נישט. און אפילו אונגארן האט אויך געליטן פון רעפארם [לידיעתך, אהרן חורינער איז ניטאמאל געווען קיין רעפארמער. ער איז געווען דאס וואס האט זיך עווענטועל אוועקגעשטעלט אלס קאנסערוואטיזם. 'נעאלאגן' זענען קאנסערוואטיוון] איז עס אבער נישט געווען קיין שמץ פון וואס ס'האט זיך געטון אין דייטשלאנד גופא.

נאך עפעס, ס'איז געווען אלע רבנים לעומת די דייטשע רבנים [אויך נישט אלע פון זיי], כלומר ס'האט גאנץ קנאפ געהאט איינגעשטויסן מיט אונגארישע קנאות, ס'האט ענדערש געהאט צוטון מיט א פאראייניגטע רבנ'ישע מהלך המחשבה ומעשה, והם רבני אונגארן, פוילן, גאליציע, דייטשלאנד, פראנקרייך, וכו', וואס לעומתם האבן נאר געוויסע דייטשע רבנים געשריבן איינגעהאלטן.

און די געדאנק איז נישט עמך אידן 'ווערן באליידיגט', די געדאנק איז פשוט: אויב דער עמך איד איז צומישט און זעט א ריזיגע רעפארמיסטישע כח, קען מען אים נישט שלעפן רעכטס דורך נאצות וקללות, נאר דורך אויפקלערן ע"ד רשר"ה [עכ"פ אזוי האט זיין אסכולה געהאלטן]. מצד שני, אין לענדער ווי ס'איז נישט געווען 'איינגעגעסן', איז פשוט אז דער ווירקזאמסטער וועג עס צו באקעמפן איז דורך א שמוץ קאמפיין. און פאקט ווייזט, אז די שמוץ קאמפיין איז היבש געלונגען אין אונגארן.

אזוי אויך איז דא נאך א נקודה. רשר"ה האט געלערנט א תקופה פערזענליך מיט גייגער שר"י, און זיי זענען געווען חברים לכיתה. אין מיינע אויגן איז פשוט אז ער האט געמיינט אז ער וועט האבן א השפעה אויף אים וחבריו, דורכן רעדן בדרכי נועם [אזויווי ער האט געהאט אויף צבי גרעץ, ביז ער איז אויך נחמץ געווארן, אבער פארט פארבליבן א חסיד פון רשר"ה].

אזוי אויך איז דא א מעגליכקייט, אז זייענדיג זיין פריינד פון יוגנד האט ער נישט געקענט שרייבן שר"י אויף אים, אבער דאס איז א פסיכאנאליז וואס איז ווערט מער מחקר.

[נהורא נפישא]

לאמיר איין מינוט רעדן פון היינט צוטאגס, געדאנקן וואס זענען געווען בגדר חידוש ביים אויפקום פון די אינלייטמענט זענען היינט פון די זאכן וואס זענען פשוט בתכלית הפשטות, היינט צוטאגס אין די מערב וועלט, איז דאס שעלטן א צווייטן נאר וועגן יענעמ'ס אמונות נישט אקצעפטירבאר, עד כדי כך אז מ'קריגט דערפאר דעם באליידיגונגס טיטול "פונדאמענטעליסט", פאר יעדען בר בי רב דחד יומא פון די פאבליק סקאול סיסטעם איז עס א דבר פשוט.
ס'גרינגער צו רעדן פון גייגער און דאס נישט צו כאפן, דערפאר לשם המחשה, איז דא איינער אינעם היינטיגן דור, וואס דו וואלסט גענוצט דעם קללה שר"י נאר פארן האבן א אמונה מיט וואס דו ביזט מחולק.
וואלט געפאסט צו שרייבן אויף היינטיגע רעפארם ראבינער שר"י.
וואלטסטו געשריבען שר"י אויף גרשם שלום וואס האט מגשם געווען תורת הקבלה.
וואלסטו געשריבען שר"י אויף זלמן שכטר

[טאמבל סאס]

1. זיין טאטע איז געווען רבי צבי הירש לוין, אב"ד בערלין. זיין זון האט זיך גערופן בערלין על שם זה, אבער זיין נאמען איז אויך געווען שאול לוין. קלאפ אריין אין גוגל 'שאול לוין', וועט טאקע אויפקומען די ויקיפידיה בלאט פון שאול ברלין...

2. כאטש די שקאצעריי פון גייגער איז מיר שוין באוואוסט א לאנגע צייט, איז מיר פארט געווען א חידוש צו זען ווי שי"ר מאכט ממש אט דעם זעלבן חילוק ווי איך האב געמאכט. אההה, ס'געבט צו צו מיין עגא... א גרויסע ייש"כ פארן מקור!

אגב, ס'איז גוט דיר צו זען דא צוריק. אפשר קענסטו אריינקומען אפטער, משפיע זיין מזיווך והודך?!

זיין ברודער שלמה הירשל איז געווען טשיף ראביי אין לונדון 1802-42. אגב זייערע טאטע האט אויך געדינט אויף רבנות שטעלע אין די great synagogue of London עט סאם פוינט אין זיין לעבן. אלזא הירשל, לעווין און בערלין איז אלץ איין פאמיליע. דאס קומט לכאו' פון דעם אז אביהם'ס נאמען איז געווען הערשל לעווין וכבודו בברלין. האט שאול, צו היטן אויף זיין אנאנימעטי זיך דערפאר ארומגעשפיהלט מיט זיין נאמען, ווי מזעהט היינט ביי אנדערע וד"ל? אפשר.

ערגעץ האט שוין יאיר דערמאנט זיין קונטרס און פאשקעוויל - כתב יושר. דאס האט ער מחבר געווען אין רעספאנס צו די דברי שלום ואמת שערורייה וואס נה"ו האט דאס אנגעווערטשאפט. כתב יושר האט געזאלט צוזיין א שמועס צווישן צוויי אידן אין וואס איינער פרובירט דעם אנדערן איבערצייגן אז דער קונטרס איז נישט באמת דאס שאנדבלעטל ווי ס'קוקט אויס אויבן אויף נאר דאס איז אלץ הויכע רזא דרזין. דערמיט חוזקט ער אפ פון ביידע - די קאמף פון די מסורתיים קעגן רנ"ו און זייערע עולם'ס אמונה עיוורת אין די מיסטיקס.
איך פארשטיי נישט פ"וו שש קוקט שאול'ן אהן ווי א מאדארעיט. צוריקוקענדיג האט ער לכאורה נאך סך גרעסערע חרבנות אנגעמאכט ווי די לינקערע וולפסון, אייכל און אפ' פרידלענדער. פאר זיין פערווערסיטי פאסט זיך אים אן ארט צוזאמען מיט זיין שותף לדבר עבירה דער נאטאריעס יצחק סאטאנאוו - מיין פעיוואריט.



Sent from my SM-G903F using Tapatalk

[דעת תורה]

שש, א מקור צו די קביעה אז נעאאלאגן זענען 'קאנסערוואטיוו'? ס'איז אינו דומה די רעפארם אין אמעריקע צו די פון דייטשלאנד, און די אונגארישע רעפארם צו די אנדערע. אבער מיט קאנסערוואטיזם, בשיטה, במהות ובפועל, האט עס זיכער נישט.

און אהרן חארינער ווייס איך ניטאמאל צי ער האט נאך געלעבט ווען עס האט זיך עטאבלירט די נעאאלאגן ווס. ארטאדאקסן. ער איז געווען א געהעריגער רעפארמער לכל דבר, זיך באטייליגט ביי די קאנגרעסן און מסכים געווען אויף זייערע עקסטרעמסטע שיטות, אריין גערעכנט דאס אפשטופן שבת אויף זונטאג. כאפ א בליק אויף זיין וויקיפעדיע בלאט און וועסט ערשטוינט ווערן.

[berlbalaguleh]

אדנירם: איך וויל דא קאמענטירן איבער דיין הודעה פון היינט 6:25 אינדערפריה. דו ביסט אלעס מסביר בטוב טעם ודעת. נאר איך דינג מיך מיט דיר איבער א דעפינישן (מיינע עלטערן זענען געקומען פון אונגארן. און כ'האב א סאך געהערט די ..."טערמס"...נעאלאגן, וכו'.
ובכן. די נעאלאגן זענען געווען די רעפארמער. די קאנסערוואטיוון האט מען גערופן שטאטוס קווא. דאס איז דער אפטייטש פון קאנסערוואטיזם אויף לאטייניש...!
נאר (מסתמא איז דאס איינס פון די סיבות פון די צומישעניש) די נעאלאגישע קהילות אין אונגארן זענען געווען אויף די רעליגיעזע דרגא פון די קאנסערוואטיוון אין דייטשלאנד. נישט קיין גויים גמורים, ווי די רעפארמער...! כנלענ"ד...!

An Etymological elaboration:... NEO-LOGUE = New Religion; STATUS-QUO = The Status stands/remains (The same) = Conservative. )Ideologically)

[נהורא נפישא]

בערל, שטאטוסקווא, מיינט סך הכל אז זיי האבן נישט געהאלטן פונעם טיילונג, אוודאי זאגט דאס אויף א געוויסע ליבעראלע צוגאנג צו אידישקייט, אבער ס'האט עכ"פ נישט צו טאן מיטן זיך מזדהה זיין מיט א געוויסע באוועגונג, נעמט למשל דעם באקאנטן ר'ירמיה לעוו די רב אין אוהעל וואס איז אויך געווען פון די שטאטוסקווע רבנים, און איז נישט נאר געווען ארטאדאקסיש, נאר היבש קנאי'ש אין געוויסע אספעקטן.