איך וויל אנהייבן מיט באדאנקען אדנירם פאר זיינע שיינע באלערענדע ארטיקלן ספעציעל אין "היסטאריע", כאטש ווי יעדער חסיד איז ער איינזייטיג און זעט נישט קיין עוולות אין די חסידות ווי ער איז אויפגעצויגן געווארן, עס איז א נארמאלע זאך און מדרך העולם, איך האף ער וועט פארשטיין א צווייטן אויך
ועל של עכשיו באתי צו ענטפערן אויף זיין אשכול "פארוואס, פארוואס אוי פארוואס"
איך וויל מאכן 2 הקדמות:
א) זאכן וואס מ'האט גערעדט צווישן זיך אין חדר, ביהמ"ד, מקוה, איז לא מעלה ומוריד, דאס איז איבעראל פארהאן און עס איז נישטא קראנטע באווייזן. (געהערט פון איינעם וואס האט געהערט פון האדמו"ר מוויזניץ מאנסי שליט"א, ווי באקאנט פלעגט ער אסאך קומען צו רביה"ק מסאטמאר זצ"ל, האט ער זיך אפגערעדט צו אים איינמאל אז דער רבי רעדט אויף זיין טאטן זצ"ל און ער קען נישט קומען מער אלץ כיבוד אב, צווישן אנדערע האט אים די רבי געזאגט, איך זאג מיינע טענות אויף אים נאר אין שטוב קיינמאל נישט ברבים, און דאס טוט דיין טאטע אויך)
ב) ווען איך פארענטפער עפעס אז אנדערע האבן עס געטון בעפאר דעם מיינט נישט צו בארעכטיגן, עס מיינט נאר צו פרעגן "פארוואס" פרעגסטו נאר אויף סאטמאר, אבער טעראר איז בשו"א נישט בארעכטיגט
יעצט לאמיר גיין על ראשון ראשון
א) "פארוואס צובראכן שטיינער פעלזער,
אויפן היינטיגן בעלזער,"
ב) "ווען קומט גארנישט צו צום נעימה,
פון שרייען 'עפרא לפומא'."
א) צי ווייסט איר וואס פארא טעראר אפאראט בעלז אין ירושלים האט געפירט אקעגן די עדה החרדית און פערזענליך קעגן גאב"ד ר' יצחק יעקב ווייס זצ"ל ווייל זיי האבן גע'אסר'ט זייער שחיטה, לדוגמא רי"י ווייס האט געהאט א פיקוח נפש ליין וואס ער האט אויפגעהובין שבת, האבן זיי געשיקט מענטשן רופן אין שב"ק וואס האט אים גורם געווען מוראדיג צער און עגמ"נ, געשיקט דעליוועריס פון פיצא וכדומה אינמיטן די נאכט וכדומה, די רעאקציע איז נאר געווען א ענטפער, (זע הקדמה 1)
ב) כאטש איך קען עס פארענטפערן וועל איך עס יעצט נישט טון, נאר דערמאנען אז מהר"א שליט"א האט אים צוויי מאל איבערגעבעטן דערויף, איין מאל אין א בריוו (געדריקט דאן אין גליון "אז נדברו", "דער איד" האט עס נישט געוואלט אריינלייגן) עס איז אפילו נתפרסם געווארן א תשובה פון הגאוה"צ מקאשוי זצ"ל וואס איך שעם מיך צו זאגן וואס ער האט געשריבן, איך גלייב נישט אז ער האט דאס געענטפערט, דאס צווייטע מאל ביי א דרשה ברבים לאחר פטירתו, איך מיין אז דא איז גילטיג דער כלל אז מ'דערמאנט נישט קיין עבירות וואס מ'האט שוין תשובה געטון
"פארוואס געווען אזויפיל שלעגער און שחט'ער,
צו הרג'ענען ר' מענדל וועכטער,
פון צוליב אט דעם פוסטקייט טעראר און קוויטש,
זענען די קינדער אנטלאפן קיין ליובאוויטש."
וואס וואלט ליובאוויטש (אדער סיי וועלעכע אנדערע חסידות) געטון ווען עס קומט אריין איינער און פרעדיגט אין דיינע קינדער השקפה און לימודים פארקערט ווי דו ביסט אויפגעצויגן געווארן, איך האב פערזענליך מיטגעהאלטן ווי טאטעס האבן געוויינט און געבלוטיגט ווי מען רייסט אוועק זייערע קינדער וואס זיי האבן אויפגעצויגן, צו א ווילד פרעמדע קולטור און שיטה (לשיטתם) און מען האט געבעטן זאלן אויפהערן עס האט גארנישט געהאלפן, נאר דאס וואס מ'האט געטון פאר ר' פנחס קארף און ר' מענדל וועכטער האט געסטאפט "די קינדער אנטלויפן קיין ליובאוויטש" , זעה אויך הקדמה ב'
"פארוואס זענען געווען אזויפיל דערווערגער,
צו פייניגן דעם אלטן קלויזנבורגער,
ווען דער מעלה פון א מויל וואס שטעכט,
האט דער פעטער פארמאגט פונקט אזוי מיט רעכט."
קלויזענבורגער רבי זצ"ל איז אנגעקומען קיין אמעריקע פאר רביה"ק מסאטמאר זצ"ל, אסאך סאטמארע חסידים האבן זיך געדרייט ביי אים ביז ווען זייער רבי איז אנגעקומען אהער (און קלויזענבורגער רבי האט אים געאפפערט צו ווערן א מגי"ש ביי אים אין ישיבה) זענען אלע צוריקגעגאנגען (ועוד טעמים וד"ל) דאס האט אים זייער געבאדערט און ער האט צענדליגער מאל פוער פיו געווען ברבים רופענדיג אים פעטער לבן וכדומה, עס איז געווארן א פייט וכל דאלים גבר, (זע הקדמה ב') רביה"ק זצ"ל האט "קיינמאל" נישט גערעדט אויף אים ברבים (און נישט אויף קיין איין מענטש פערזענליך)
"פארוואס געמאכט דעם ליובאוויטשער פאר יאשקע,
און געמאכט א בלבול פון הויזן אויף חי' מושקא,
ווען צוליב דעם האבן זיי זייערע קינדער אנגעוואוירן,
וואס הערנדיג דעם אמת זענען זיי חב"ד'סקע געווארן."
דאס איז לופט מעשיות, אויב יא איז עס קינדער פון חדר און בחור'לעך (איך האב געלערנט אין סאטמארע חדר דאן, איך האב עס קיינמאל נישט געהערט ביז יעצט) אין פובליק צי אין "דער איד" איז עס קיינמאל געשטאנען און לגבי "צוליב דעם האבן זיי..." האב איך שוין געענטפערט אויבן.
"און תורה ריזן זענען געווארן חיות אין שטאל,
פארן זיי 'ברכים אשר כרעו לבעל'.
וואו ווען וואס? קיינמאל האט מען נישט געשריבן עמטליך קעגן די אמת'ע גדולי התורה אזעלכע ווערטער, פרייוואט האט מען איבעראל גערעדט איינער אויפן צווייטענס גדולים,
אויב האט מען געזאגט אז זיי זענען אפיקורסים וכדומה (איך ווייס נישט אויב ברבים און אוודאי נישט מיט נעמען) האבן זיי ראיות מן התורה ונביאים וכתובים, מעגסט האלטן אנדערש אבער זיי האבן געהאט גענוג בעקינג.
"פארוואס מעג מען נאכשרייען, שלאגן, און מאכן חרוב,
דער וואס פארלאזט זיך אויף זיינען רבנים שהתירו את העירוב,
און עס געדענקט זיך נאך אמבעסטלעך,
ר' הלל וויינבערגער'ס 'בהמות און 'מילך קעסטלעך'
אלס חסיד פון מהר"א שליט"א "געב איך דער 100% גערעכט"
"פארוואס בלי צדק ובלי חקר,
האט מען פארוואנדלט אלס שלשה רועי בקר,
רבנים וואס האבן זיך דערוואגט א ד"ת אנצונעמען,
וויבאלד ביי די נתבעים איז דער קרית יואל'ער געווען פון די נעמען."
זיי האבן מברר געווען ע"פ ד"ת אז דאס איז א סכסוך אין די קהלה וואס יעדער איז זיך מתחייב צו פאלגן די תקנת הקהלה און די ווייטאג איז געווען גרויס איז געווען א פליטת פה, נישט אריינגייענדיג אין די היסטארי פון יענעם ב"ד און זייער ראב"ד, קיין איין אנדערע קהלה וואלט נישט אנדער געהאנדעלט.
"פארוואס געמעגט רודפ'ן און דערקוטשן
דעם ניקלשבורגן ר' מעכעלע לעבאוויטש'ן,
און א טעראר האט געקרוינט מיט הצלחה,
נאר דורכן חרוב מאכן זיין משפחה."
אמת, עס איז געווען א העצעריי פון יחידים וואס האבן אנגעדרייט גאנץ סאטמאר (אנגעפירט פונעם טוען אין די אויבן דערמאנטע ד"ת) רבינו הב"מ זצ"ל האט אינטערגעשריבן ביים זמן ש"ק די קול קורא, צוויי מינוט דערנאך האט עס שוין געהאנגען איבעראל, סיי ווי וואלט מען נישט אנדערש געהאנדעלט מיט איינעם וואס איז א געפאר פארן חסידות (זע הקדמה ב') און ער איז טאקע צוריקגעקומען בתוך הקהל ווייל מען האט איינגעזען דעם טעות, דרך אגב, יענע צייט איז א בחור פון די ישיבה אין קר"י (ב"פ) א חתן געווארן מיט ר' מעכיל'ס טאכטער, אנקומענדיג אין ישיבה האט מהר"א אים באפוילן צו קאלן אפנעמען די מז"ט פון זיין שווער טראץ די באפעל פון א גאון וצדיק מפורסם נישט צו ריפן, עד היום איז אנגענומען אויף יענעם וואס איז היינט א וועלט באוואוסטער רבי שליט"א אז ער איז נוטה צו מהרז"ל ווייל ער האט א שווער הארץ אויף מהר"א
א) "פארוואס געשריגן 'ציוני אויפן גאון וצדיק דער ערלויער,
נישט הערנדיג זיינע ווערטער מיט א גאנצע אויער,"
ב) "פארוואס אדורך אן קיין עונש נאר פטור בלא כלום,
דער בלוט צאפער פונעם קנאי'שער צדיק ר' רפאל בלום."
א) קיינמאל נישט געהערט דערפון, אדרבה געהערט פון מיין טאטן אז ער איז געקןמען צום רבינ'ס טיש אין אר"י ביותרת הכבוד, נישט אינטערשאצענדיג זיין גדלות בתורה וצדקות איז ער קיינמאל נישט געווען קיין נומבער מיט וועם מ,האט זיך געקריגט (חוץ אויב האסט עס דערמאנט ווייל עס גראמט מיט "אויער")
ב) פארשטיי נישט וועם דו מיינסט דערמיט, אויב דו מיינסט (קנאי'שער) לגבי קנאות קעגן ציוניזם וויל איך דיר זאגן אז מ'האט ארויף געלייגט אויף אים א נאסן ליילעך, ער איז זייער ווייט געווען דערפון
"פארוואס קען א רבי זאגן קוק און זע,
וויאזוי עס האט אויסגעזען דער מוטער פון הרב ממאנטיווידע,
און ער פארבלייבט א רועה לעדתו,
שרייענדיג עמלק אויף א חושב רעתו."
נישט אריינצוגיין אין פרטים משום כבוד ד' הסתר דבר, זייענדיג דבוק צו מו"ר בעל ברך משה זצ"ל אלע יארן, ווייס איך און יעדער וואס וויל וויסן אז די אויבן דערמאנטע און די אפאר אנדערע אויסברוכן איז בכלל נישט געווען זיין מהות, פארקערט "אלע" זיינע קינדער (אפילו די וואס שטעלן אן א פנים) קענען זיך פארשטעקן פאר זיינע נאטירלעכע נאבעלע מידות און אהבת ישראל ואכמ"ל, אפשר גייט עס אריין אין גדר פון המספר אחר מטתו של ת"ח.
"פארוואס מעג מען מבאיש זיין דעם גערוך,
זאגאר פון אן אייגענעם - ר' משה שטערנבוך.
און פארוואס מעג מען אויסארבעטן א גאנצע פלאן,
וויאזוי צו מאכן פאר אן אפיקורס הגראי"ל שטיינמאן."
ווי דערמאנט אויבן אלס חסיד פון מהר"א שליט"א ביסטו הונדערט פראצענט גערעכט ואין לנו בה חלק בזה
א) "פארוואס געגעבן אן עליה פארן ערשטן מסרב לדין,
און שפעטער האבן אזוי געטון די אייגענע זיהן,
און פארוואס געמעגט זיין מוציא לעז,"
ב) "און פארוואס געמאכט לאנגע שארט קאטס אלס זיין שפייז."
א) איך בין נישט באקאנט מיט די פרטים, כפי שמונח בזכרוני איז געווען א פסק דין לטובתו, א צווייטער ב"ד האט געגעבן די סירוב, ווי אויך האט מען פארציילט דעמאלטס אז דער ב"מ ז"ל וועלעכער איז געווען בראשית נשיאותו און נאכנישט געקענט פייטן די קאמפאני אבער ער איז אראפ פון באלעמער בשעת די עליה, איך בין אבער נישט קלאר דערין
ב) מהר"א האט געהאלטן א דרשה אלס רב פון שטאט, די טיר איז געווען פארשפארט פאר בחורים און יונגלעך ווייל ער האט געדארפט מעורר זיין אויף דברים שהשתיקה יפה להם, מ'האט אויסגערופען אז מ'זאל עס נישט אפטעיפן, זיינע שונאים האבן עס פארשפרייט (עס איז שוין געווען נאך די טיילונג) סא איך פארשטיי בכלל נישט די טענה אויף אים
"פארוואס זיך אויפגעפירט אזוי שווער,
צום אלטן קאלאראשער צדיק פון סקווער,
וויבאלד ער האט זיך נישט 'אונטערגעווארפן' ווי אלע,
צום שר התורה און בי"ד של מעלה."
קיינמאל נישט געהערט, אדרבה צענדליגער סאטמארע חסידים זענען געווען אויך סקווערע חסידים, אפשר זאגסטו וואס מ'האט אים געטון
"פארוואס פארוואנדלט אלס 'שוטים' א גרופע,
ערליכע אידן וואס האבן זיך געדרייט אין פאפא,
ווען ער האט שוין יא פארשטאנען קלאר,
און זיך יא אונטערגעווארפן צום טעראר."
עס האט גארנישט געהאט מיט סאטמאר פאר סאם ריזען איז און די גאנצע יודישע וועלט אזוי געווען אנגענומען אפילו עס איז נישט אמת, פונקט ווי די שטאט כעלעם האט גארנישט צוטון מיטן מציאות.
בנוגע צי ער האט זיך נאר "אונטערגעווארפן" עיין אין די חיבורים פון תלמידו ומשמשו ר' אברהם שמואל געשטעטנער וואסערע קנאי ער איז געווען
א) "פארוואס געשריגן שייגעץ פון גרויס ביז קליין,
אויפן פוסק הדור רבי משה פיינשטיין,"
ב) ווען מ'זעט זיין גאונות וצדקות אין אגרות משה,
נאך אזויפיל ווי אין ויואל משה.
א) קיינמאל געהערט (זע הקדמה א')
ב) איך בין נישט קיין טעראריסט אויב איך דינג מיך מיט דיר אויף דעם
פארוואס נישט געצאלט קיין טאלער,
פארן שפאלטן דעם קאפ פון ר' אביש'ל קראלער,
און דער רבי האט געקענט זאגן 'אהרן טעה בעגל',
אבער א רשע גאר געמאכט פון ר' שלום פויגל."
א) ווי "היסטאריקער" פארציילן איז געווען א צוויי פאכיגן קריג פונקט אזויפיל האבן געוואלט ר' שמואל גראס ווי ר' אביש און מען האט זיך געשלאגן איינער מיטן אנדערן, והנהגת הרה"צ מספינקא זצ"ל יוכיח
ב) קיינמאל געזאגט, אדרבה מ'פארציילט אז ווען מ'האט אים געזאגט וואס מ'זאגט נאך פון אים האט ער געזאגט "ח"ו איך זאל אים פארגלייכן צו אהרן הכהן"
ג) קיינער האט קיינמאל גערעדט פון אים
נאך דא אסאך צו שרייבן ועוד חזון למועד