א טשילד יוד

[והאיש משה]

(וכעין התוס׳ בתענית י: ד״ה אל)

וכן הוא בתוס ב"ק ט: ד"ה אילו איתרמי בסוגיא דהידור מצוה עד שליש אילו איתרמי ליה תלתא מצוה ליתיב לכוליה, ובאמת מקורו במשנה דכתובות סח. עישורייתא דרבי.

[בענדזשאמין פרענקלין]

דער עולם קאכט אין לערנען, סאיז א נחת

[ישעיה]

דער עולם קאכט אין לערנען, סאיז א נחת

טשיל איט מען

[רביה''ק זי''ע]

חלילה וחס

[צפור בודד]

איך האב דעם איד צוויי מאל אויסגעהערט און איך קען ארנטליך זאגן אז איך ווייס נישט וואס ער וויל. צי ער ווייסט אליין וואס ער וויל, איז א באזונדערע שאלה.

[tag]והאיש משה[/tag] האט שוין אנגערירט אפאר נקודות וואס שוואכן אפ זיין מעסעדז. טאקע נישט יעדער מוז קענען ליינען א פסוק חומש אן פינטלעך אבער מאכן א ווערטל דערפון ווען דו פארקויפט מסירת נפש און תוכן און "התבוננות" מאכט ווינדערן אויף דער קוואליטעט פון זיין התבוננות וואס ער האט אינזינען.

ער האט א טעזיע און ראיות און איך וועל אנהייבן מיט די ראיות ווייל ער הייבט אויך דארט אן. די "ראיות" הייבן זיך אן מיט גוזמאות וואס פירן אין ערגעץ נישט, הנחות אן א באזיס און נומערן וואס זענען בעסער אויף צו צעמישן. נאר אפילו אז זיי זענען טאקע אמת זענען זיי נישט מער ווי פענאמענע וואס יעדער קען אויסטייטשן וויאזוי ער וויל.

הייבן הייבט ער אן מיט א מרפסין אגרא'דיגע קשיא. "יעדער" בעל תשובה רימט זיך מיט א זיידע א רב אדער אן אנדערע כלי קודש, "איך האב נאך קיינמאל נישט באגעגענט א בעל תשובה" וואס זאגט אנדערש. באמת? ממש קיינמאל נישט? און אז יא, איז וואס? יעדער מענטש אז ער גייט צוריק גענוג ווייט האט ער עפעס א שמץ של יחוס און ווען ער רעדט מיט א פרומער איד און בפרט אז ער'ז א בעל תשובה רעכנט ער עס אויס. ממילא וואס דארפן אונז דערפון ארויסנעמען? אפילו לשיטתיה, צייגט עס דאך אז די קינדער פון ערליכע אידן קענען אויך אפפארן איז קען מען דאך שוין זיין טשילד פאר דער זעלבער געלט.

דערנאך גייט ער מיט ירידת הדורות. דער וואס וויל אפקויפן תורת ירידת הדורות הרשות בידו נאר זיינע ראיות זענען שוואכע און ער נעמט עס ארויס פון קאנטעקסט. דאס אז תנאים זענען מחייב אמוראים און אמוראים, ראשונים און ראשונים, אחרונים האט נישט מיט ירידת הדורות נאר מיט יוריסטישע אוטאריטעט. אז דער סופרים קאורט קריגט בדרך כלל נישט אויף א זאך וואס מען האט פעסטגעשטעלט מיט צוויי הונדערט יאר צוריק איז עס נישט ווייל זיי זענען געווען גרעסער אדער קליגער אדער הייליגער נאר ווייל געזעצן און פסקים מוזן האבן א פעסטקייט און דאס קומט פון אן אוועקגעשטעלטער הייאיראכיע. אזוי איז אויך איבעראל דער מנהג העולם אין געריכטן. מען קען טאקע טוישן אבער נאר אין געוויסע אומשטענדן אדער ווייל דער וועלט האט זיך געריקט. אפילו ר' מרדכי אליין ברענגט דער משנה אז א בי"ד קען מבטל זיין אן אנדערע בי"ד וואס איז גדול ממנו בחכמה ומנין, הייסט עס אז עס קען יא זיין א שפטערע בי"ד וואס איז גדול ממנו בחכמה. נאר לאמיר יא מסכים זיין צו ירידת הדורות, ער קומט אבער מיט א חידוש כאילו ס'ארבעט לויט א פארמיולא און אויב מען וועט עס לאזן לויפן וועט זיך עס ענדיגן ביי זעראו, וואס איז סתם נארישקייטן. גאר א סאך דורות זענען געווען בעסער ווי די דורות פאר זיי און ער אליין ברענגט מלכי ישראל וואס זענען געווען בעסער ווי די פאר זיי. ממילא ירידת הדורות קען עגזיסטירן און אידישקייט וועט עס איבערלעבן אזויווי ביז אהער.

שפעטער קומט ער מיט די נומערן וואס עס איז נישט אינגאצן זיכער וואס ער וויל. ער זאגט אז יעדער איינער זאל האבן נאר איין קינד און איינער זאל אוועקפאלן שניידט זיך אפ דער קייט. ער קען נישט מיינען אידישקייט בכלל נאר פון דער פאדעם. מיר זעען דאך אז מבני בניו של המן למדו תורה און דער קייט וועט אנגיין. ער זאגט אויך אליין אז בעלי תשובה רימען זיך נאך זייערע זיידעס הייסט עס אז דער קייט קען זיך אויך צוריקכאפן. אויף דעם האט ער א תירוץ מיט א באבע'ס טרערן. נו, גיי טענה דיך אויף דעם.

אבער לאמיר זאגן אז מיט איין קינד זענען די טשאנסן פון א קיום שמאל און מיט מער קינדער זענען פארשטייט זיך דא מער טשאנסן, איז צו וואס איז דאס אן ארגומענט? אז מען זאל האבן מער קינדער ווייל דעמאגראפיע איז א סגולה לקיום המין? דאס איז קוים א חידוש אבער וואס האט דאס מיט טשילן? זאג מען זאל האבן מער קינדער אזויווי ארבאן זאגט אין אונגארן און פוטין זאגט אין רוסלאנד ווייל א פאלק וואס איז זיך נישט פרה ורבה האט א סכנה פון אונטערגיין, אבער לויט אים פארוואס דארף פון הונדערט ווערן עטליכע דריי הונדערט און אזוי ווייטער? פארוואס אזוי פיל? אז ס'איז סך הכל אן אינשורענס פאליסי קעגן די טשילערס קען מען מיט אסאך ווייניגער.

דערנאך האט ער זיינע ראיות פון ספרי קודש וואס בכללות ציטירט ער נישט צופיל. איך האב נישט געפונען זיין חתם סופר\חפץ חיים נאר ער ברענגט א רש"י אין האזינו אז מען צייגט אויף א איד ווי א חידוש, און ער טייטשט עס איין ווי "סעלף העיטינג". און ער לייגט צו אז נישט ער זאגט עס, נאר רש"י. כלומר רש"י זאגט סעלף העיטינג, און דאס איז זיין ראיה צו וואו אהין אידן קייקלען זיך מיט טשילן. אז איך וועל חולק זיין און זאגן אז ס'גייט ארויף אויף אידן וואס באהאלטן מאלעסטערס, אדער וואס גיין להכעיס נישט א מאסקע בשעת א מגיפה, וועט מען זאגן אז איך בין דער סעלף העיטער. איך וויל נאר ארויסברענגען אז זיינע ראיות זענען אינגאנצן לעכערלעך און סוביעקטיוו. אז מען איז מיט אים מסכים וועלן די ראיות נישט אויסמאכן און אז נישט וועלן זיי גארנישט איבערצייגן.

קומען מיר איצט צום טעזיע אז א איד וואס טשילד מאכט א סטעיטמענט ביודעין אדער בלא יודעין אז זיינע אייניקלעך וועלן נישט דארט זיין ביי משיח אין "219" יאר ארום. ראשית כל, איז שווער מאכן א סטעיטמענט שלא ביודעין און אז דער טשילער האט דעריבער נישט געקלערט און ער האט נישט אויסגעהערט דער "אמת" פון ר' מרדכי איז ער דאך א שוגג. די שאלה איז נאר וואס איז "טשילד" און וואס איד דער היפוך וואס ער פארלאנגט? זמן קרי"ש און מעביר סדרה זיין רופט ער "נארישקייטן", פון א פשוט'ער בעל עגלה שפעט ער אפ, ער מיינט נישט סמארטפאונס (וואס מן הסתם רוב שומעי לקחו נוצן אים אויסצוהערן) און ער זאגט אז יעדער זאל זיך געפונען זיין דעת תורה. ער רעדט פון זיין אויסגעקאכט אין חובת הלבבות. איז מיינט ער אויך שער היחוד אדער דאס נישט? ער זאגט אבער נישט אין וואס ער פארלאנגט מסירת נפש? ארומצוגיין מיט א ווילדער בארד און דער פרוי מיט א שייטל פון שטאלוואל? נישט גיין מיט א טי-שערט און גערדייטע פיאות הינטער די אויערן? כלשון הזמן, ר' מרדכי, קומט אריין קלאר.

איך מאך מיך אביסל תמ'יש ווייל איך ווייס בערך וואס ער וויל אפילו אז ער זאגט עס נישט און דארט ליגן זיינע מערסטע נארישקייטן. לכאורה מיינט ער אז די מסורה טראגט מען בלויז אין די זיפ קאודס פון דעם עם הנבחר, אידישקייט איז חרדי'זם און חסידות, נאר זיי קענען האפטן פאר דער עתיד פון כלל ישראל און אז אונז וועלן טשילן לא ישאר משונאיהם של ישראל שריד ופליט. ווי'וו הערד איט אל בעפאר און ער קען איבער'חזר'ן "אמת" און "ווארהייט" וויפל ער וויל און ס'וועט גארנישט טוישן.

זאל ער זאגן קלאר. איז נאט לעווין מיט זיין געשטריקטער יארמולקע און זיין קליינער בערדל וואס ער איז אן אייניקל פון דער ריישא רב, א פראדוקט פון טשילן אדער מסירת נפש? זענען די מאדערנע ארטאדאקסישע אידן וואס זענען מלא וגדיש אין תורה נאר זענען אויך "קאנסיומד" אין זייערע סביבה, טשילד אדער מסירת נפש? דערצייל נישט חדר מעשה'לעך פון וואס מען האט געטון אויף די שיפן קיין אמעריקע, נאר רעד פאקטן. האבן די לינקע אפיקורסימ'לעך וואס האבן געבויט מדינת ישראל און וואס זייערע אייניקלעך קעמפן פאר דעם עד היום הזה חרוב געמאכט אידישקייט אדער עס צוריק אויפגעבויעט אויף א שטייגער וואס עס איז נאך נישט געווען צוויי טויזנט יאר? און איז דער ספינקא רבי מיט זיין בארד און ווייסע זאקן וואס מען האט איינגעזעצט פאר שווינדל, א טשילער אדער א מסירת נפש איד? און דער זעלבער פאר די וואס שטעלן צאם געלטער פאר לעסטערער, בענעפיט גנבים, סלאם לאנדלארדס, רבי'שע מחלוקת'ן, קהל'ישע גניבות, זענען זיי אלע מקרב דער גאולה און א הילף אנטקעגן צו גיין משיח'ן אדער נישט? אז יא, קען משיח בלייבן דארט וואו ער איז, און טאמער נישט וואס ווילטסטו פון די טשילערס? פאר יעדער ארגומענט זיינער קען מען ווייזן אויף פארקערט ווויאזוי די אזויגערופענע מסירת-נפש אידן אן א זינען און וואס פאסן זיך נישט צו צו די צייטן זיי פארטרייבן דעם עולם און זיי זענען די מהרסים. לא חרבה ירושלים אלא מפני שהעמידו דבריהם על דברי תורה.

צום שלוס, געבט מען דא ר' מרדכי אסאך מער כבוד ווי ס'קומט אים. עמעצער וואס קען זאגן אויף דער שואה אז עס איז געווען דעם באשעפער'ס "עטניק קלענזינג" און ער פארלאזט זיך אויף אביגדור מילער, איז מוקצה מחמת מיאוס אז ס'איז נישט כדאי פון אים גארנישט מקבל צו זיין. חוץ דער טפשות דערפון, אז א חורבן וואס האט אויסגע'הרג'ט סלתה ושמנה פון יהדות התורה און וואס איז לדראון עולם איבער דער גאנצער וועלט איז געווען כלומר'שט לכלות הקוצים ביי כלל ישראל איז עס א פארשוועכונג פון די מיליאנען קדושים נישט קיין חילוק פון וועלכער סארט זיי זענען געווען. ווער רעדט נאך צו נוצן א טערמין אויף דעם אייבישטער וואס איז פון דער געמיינסטע זאכן וואס מען קען טון אין אונזערע צייטן איז א חילול השם וואס אלע טשילערס צוזאמען קענען נישט אנברענגן. זאל ער קעגן גיין זיין משיח מיט זיינע מסירת נפש אידן מיט זייער "התבוננות" פון תנור ראשון און עמלק קוגלעך און פארדרייען א שטיקל רש"י, און איך בלייב מיר טשילד מיט חומש רש"י און אויך אביסל מאדערנערע פשטים אויף חומש. איך וויל דווקא יא לעבן אין דער היינטיגער וועלט, זיך פארמעסטן מיט אירע פארמעסטונגען, איינזאפן פון אונזערע התחדשות'ן און זיך רוקן מיט די צייטן.