קאווע שטיבל

זייער נישט מסתבר, אפשר אין די ליטא פרעגט מען נישט אזויפיל שאלות אין די זאכן אבער אין אונגארן יא, אין די ערשטע דריי חדשים נישט צו זיין בחזקת מסולקת, משא"כ לאחר המעשה צו זיין בחזקת מסולקת פאר פיר און צוואנציג חדשים, א זאך וואס איז מעשים בכל יום, ווילסטו מיר זאגן אז לא ידעו המציאות?

תחכמוני האט געשריבן:

זייער נישט מסתבר, אפשר אין די ליטא פרעגט מען נישט אזויפיל שאלות אין די זאכן אבער אין אונגארן יא, אין די ערשטע דריי חדשים נישט צו זיין בחזקת מסולקת, משא"כ לאחר המעשה צו זיין בחזקת מסולקת פאר פיר און צוואנציג חדשים, א זאך וואס איז מעשים בכל יום, ווילסטו מיר זאגן אז לא ידעו המציאות?

תשובתך בצדך. די גמרא אליין ברענגט א מחלוקת (נדה ט.) אויב די סילוק דם פון א מעוברת האט צו טוהן מיט זייגן אדער מיט איבריה מתפרקין. לויטן ערשטן מאן דאמר איז זי מסולקת דמים ווילאנג זי זייגט (אפילו פיר פינף יאר) אבער לויטן צווייטן מאן דאמר איז זי מסולקת אפילו זי זייגט נישט פאר 24 חדשים און ווידעראום אפילו אויב זי זייגט יא איז זי נאר מסולקת פאר 24 חדשים. "ווילסטו מיר זאגן אז ידעו המציאות?"

נולד מאוחר האט געשריבן:איך וויל פארשטיין לויט די וואס האלטן (מהרל מפראג) אז חז''ל האבן געוויסט סיענס פון הימעל און האבן געוויסט אלעס וואס מיר ווייסען היינט. זענען זיי נישט מודה אז למעשה האבן זיי גרעדט לויט ווי די וויסנשאפטלער האבו דעלמאטס געוויסט?
האלטן זיי אז חז''ל האבן מגלה וועגן סייענס פון היינט און געפסקנט לויט דעם? לכוארה זענען זיי מודה אז חז''ל האבן נישט מגלה די סודות וואס מ'האט נאך נישט געוויסט.
אפי' אויף תורה שבכתב איז דא אסאך וואס זאגן אז דער אייבשטער האט גערעדט לויט ווי די מענטשען האבן דעלמאטס פארשטאנן סייענס. אפי' די מציאות איז אנדערש.
איז דאך נישט קיין חיליק אויף למעשה. און סמאכט נישט סענס
מדחק זיין מאמרי חז''ל אז סזאל שטימען מיט היינטיגע סייענס.
בלייבט עס נאר א טיארעטשע שאלה.

תחכמוני האט געשריבן:

זייער נישט מסתבר, אפשר אין די ליטא פרעגט מען נישט אזויפיל שאלות אין די זאכן אבער אין אונגארן יא, אין די ערשטע דריי חדשים נישט צו זיין בחזקת מסולקת, משא"כ לאחר המעשה צו זיין בחזקת מסולקת פאר פיר און צוואנציג חדשים, א זאך וואס איז מעשים בכל יום, ווילסטו מיר זאגן אז לא ידעו המציאות?

תשובתך בצדך. די גמרא אליין ברענגט א מחלוקת (נדה ט.) אויב די סילוק דם פון א מעוברת האט צו טוהן מיט זייגן אדער מיט איבריה מתפרקין. לויטן ערשטן מאן דאמר איז זי מסולקת דמים ווילאנג זי זייגט (אפילו פיר פינף יאר) אבער לויטן צווייטן מאן דאמר איז זי מסולקת אפילו זי זייגט נישט פאר 24 חדשים און ווידעראום אפילו אויב זי זייגט יא איז זי נאר מסולקת פאר 24 חדשים. "ווילסטו מיר זאגן אז ידעו המציאות?"

מוח שליט האט געשריבן: פארוואס דארפען מיר אייביג ליידען פון קטני הדעת? מ'מיינט מ'מאכט חז"ל שטארק מיט'ן איינרעדען באבקעס. ביזדערווייל שוואכט מען זיי אפ.

פוןדעסטוועגןדאך האט געשריבן:

מוח שליט האט געשריבן: פארוואס דארפן מיר אייביג ליידן פון קטני הדעת? מ'מיינט מ'מאכט חז"ל שטארק מיט'ן איינרעדן באבקעס. ביזדערווייל שוואכט מען זיי אפ.

ווי איז דיין ליבעראלקייט פון ערלויבן אן אנדערע מיינונג פון דיר? איז דאס נאר ווען די מיינונג איז איינשטימיג מיט דיר? לאז יענעם האבען זיין מיינונג און הער אויף אזויפיל צו ליידן דערפאר.
דיך שטערט מורא'דיג אז מען ערלויבט צו הרג'ענען כנים שבת? אדער אז מען קען טון מלאכות ביז צום רבינו תם זמן, ווייל די זון איז נאכנישט אדורך די דיקקייט פון די הימל?

לעב און לאז לעבן.

פונדעסטוועגןדאך האט געשריבן:יאיר האט אן אונטערשריפט בשם החכם שד"ל אז ער וויל לוחם זיין פארען אמת. פארוואס און פאר וועלעכס? ווען דו וועסט שוין האבען דעם גאנצען אמת, וואס דעמלאטס?

דער מלבי"ם האט געשריבן:יש הבדל בין קשט ובין אמת, שהאמת יהיה בדבר שהוא אמת בעצמו אף שאין אדם יודע טעמו, והקשט הוא אם אמתתו גלויה ומבוארת לכל, ר"ל המשלים שעשיתי יודיעו אותך "הקושט" והאמתיות "של אמרי אמת", שתבין את האמת על אמתתו, ר"ל שתבין הטעמים והדעת של האמת המקובל לך, וגם שתוכל "להשיב אמרים אמת לשולחך", שעל ידי שתשיגם במופתי הדעת ויכונו על שפתיך, תשיב גם לאחרים ותודיעם טעמי החכמה ודעתה בידיעה ברורה:

פונדעסטוועגןדאך האט געשריבן:גארנישט איז מבורר, מען קען ספק'נען אויף יעדע זאך. אלא מאי, מען לעבט וויאזוי מען איז געוואוינט און מען פרובירט עס זאל זיין געשמאק.

For Epicurus, the purpose of philosophy was to attain the happy, tranquil life, characterized by ataraxia—peace and freedom from fear—and aponia—the absence of pain—and by living a self-sufficient life surrounded by friends.

יאיר האט געשריבן:

פונדעסטוועגןדאך האט געשריבן:גארנישט איז מבורר, מען קען ספק'נען אויף יעדע זאך. אלא מאי, מען לעבט וויאזוי מען איז געוואוינט און מען פרובירט עס זאל זיין געשמאק.

ביטע זיי נישט ברוגז, אבער איך האב מורא אז דאס גרעניצט זיך נישט בלויז מיט ניהליזם, נאר אויך מיט ריכטיגע אפיקורסות.

For Epicurus, the purpose of philosophy was to attain the happy, tranquil life, characterized by ataraxia—peace and freedom from fear—and aponia—the absence of pain—and by living a self-sufficient life surrounded by friends.

נולד מאוחר האט געשריבן:מוח שליט, וואספארא בעסערע מהלך האסטו פאר די 'פשוטים'?

מוח שליט האט געשריבן:

נולד מאוחר האט געשריבן:מוח שליט, וואספארא בעסערע מהלך האסטו פאר די 'פשוטים'?

בעיקר צו ברענגען גאנצע ליסטעס פון גמרות ראשונים ואחרונים וואס האלטען אז חז"ל האבען נאר געוואוסט סייענס לויט די ידיעות בזמנם. ציטירען זייער ווערטער און געבען פונקטליכע מראה מקומות. ווי מער פון די נעמען און ווי ווייניגער פון סייענפישע הוכחות.
לאז מיך נאכאמאל איבערחזר'ן. עס איז א הערליכע ארבעט, אבער אויב איז עס געווידמעט אויף מוכיח זיין פאר די וואס האלטען נאך נישט אזוי, וואלט איך מציע געווען עכ"פ צוצולייגען די אויבענדערמאנטע.
ער ברענגט טאקע די גמרא סוכה וואס ווענדט אפ די רבנן דקיסרי מיט די ווערטער "ולא הוא, דהא קאחזינן דלא הוא". דאס איז דאך מוראדיגע שטארקע ווערטער. מען ווענדט אפ דרבנן דקיסרי, און לפי תוס' איז דאס קלאר אויך שיטת ר' יוחנן. מען ווענדט זיי ביידען אפ ווייל קאחזינן דלא הוא. עס איז מסתם דא צענדילגע גמרות וואס מען קען זעהן אזא זאך. אפי' למשל דאס וואס עס שטייט אויף רב (?) אז ער האט זיך גדרייט א יאר א האלב בין רועי בקר כדי צו קענען הלכות טריפות. זעהט מען דאך אז ער האט נישט געהאט די דרגות פון חזון איש צו קענען חכמות הניתוח דורך די תורה. וכן הלאה.

יאיר האט געשריבן:ברוך הבא, הרב תחכמוני! . . . לויט ווי דו לייגסט עס אראפ, האט די סייענס מיט די תורה נישט קיין שום שייכות. די חכמים האבן נישט קיין ספעציעלע ידיעה אין סייענס מער ווי סיי וועלכער דורכשניטליכער מענטש אין זייערע צייטן, און זיי האבן גענוצט די ידיעות פון סייענס און מאטעמאטיק לויט זייער פארשטאנד כדי עס צו נוצן לגבי די תורה, אבער בעצם האבן די צוויי נישט קיין שום שייכות. זיי האבן געקענט זיין ריזיג גרויס אין תורה וואס זיי האבן מקבל געווען איש מפי איש, און לעומת זיי גארנישט מער ווי א צווייטן אין סייענס. דער פראבלעם מיט דעם צוגאנג איז, אז חז"ל באנוצן זיך אפט מיט די דעמאלטדיגע פאלשע "סייענס" צו ערקלערן פסוקים און דערציילן פאקטישע געשעענישן. למשל . . . לגבי דאס וואס דו ברענגסט לגבי דעם שלאנג אז די חז"ל זאגן אז עס איז מעוברת זיבן יאר, בעת מיר ווייסן אז ס'נעמט נאר איין יאר, ברענגט דער מדרש א מעשה . . .
פון דעם זעען מיר צוויי זאכן: 1) חז"ל האבן דאס ארויסגעלערנט פון א פסוק. 2) די גמרא דערציילט א פאקטישע מעשה ווי דער פילאזאף איז געבליבן אפגעפרעגט זעענדיג אז עס איז יא מעוברת פאר זיבן יאר. ארומזוכנדיג אויף די אינטערנעט האב איך געטראפן אן ענטפער אויף דעם ענין פון הרב נויגרשל . . .
הרב נויגרשל גיבט די טיפישע חרדי'שע תירוצים, אז נשתנה הטבעים וכדו', אויסער דעם איז ער נישט גערעכט מיט דעם אז חז"ל ברענגען נישט קיין פסוק דערויף, ווייל דער מדרש וואס איך צייכן צו ברענגט יא א פסוק. עכ"פ, ווי מיר זעען איז אונזער הרב תחכמוני נישט אינטערעסירט אין די אלע אויסריידן וואס נויגרשל גיבט, און ס'איז אים מער ניחא צו זאגן אז חז"ל האבן זיך פשוט טועה געווען לויט זייער ידיעה. יעצט דארפן מיר פארשטיין, וואס טוען מיר מיט די מעשה וואס זיי ברענגען, און מיט דעם פסוק וואס זיי דרש'נען, צו פארלירן זיי חלילה די נאמנות אויף פאקטישע געשעענישן? צו קענען מיר זאגן אז חז"ל האבן חלילה געמאכט א טעות מיט דעם דרש אויפ'ן פסוק?
אזוי זעען מיר אויך אין אומצאליגע פעלער. למשל, די גמרא (סנהדרין סג ע"ב וברש"י) דערציילט אז דער סלמנדרא ווערט באשאפן פון א פייער וואס ברענט זיבן יאר, און אז צוליב דעם איז אש נישט שולט דערויף. איך שטעל זיך פאר אז די היינטיגע סייענטיסטן ווייסן נישט פון אזא סארט חיה. וועט אונזער תחכמוני זאגן אז זיי האבן זיך פארלאזט אויף די גריכישע מיטאלאגיעס וואס דערמאנען אזא סארט חיה. אבער דא עקא, אז די גמר דערציילט דארט אז די מאמע פון חזקיה המלך האט אים באשמירט מיט דעם סלמנדרא כדי ער זאל נישט ווערן געשעדיגט פון דעם פייער אין וואס זיין טאטע אחז האט אים דורכגעפירט פאר'ן מולך. נו, צו וועלן מיר דען זאגן אז דאס איז חלילה נישט אמת? דאס איז דאך א פאקטישע געשעעניש וואס חז"ל דערציילן.
און וואס איז מיט דעם תחש וואס איז נישט צום געפינען היינטיגע צייטן? דאס איז דאך זיכער אמת, ווייל עס שטייט אין די תורה. צו מוזן מיר דען נישט צוקומען צו דעם תירוץ אז עס זענען געווען אמאל חיות וואס געפינען זיך נישט היינט צו טאגס?

יידל האט געשריבן:דאס איז נישט רב כרמל'ס מהלך! רב כרמל האלט אז מ'בלייבט מיט די טריפות פון חז"ל.