קאווע שטיבל

הנני

משה לייב לילינבלום שרייבט אין זיין מה היא השכלה:

ורואים אנו הרבה מבני הנעורים, וביחוד אותם שלא זכו להיות תלמידי איזה בית-ספר, הולכים כולם בדרך אחת: מניחים הם את תלמודם ורצים הם אל ספרי ההשכלה עד שהם קונים להם בקיאות במעט או הרבה דינים מדקדוק הלשון העברית, ומלמדים את אצבעותיהם לכתוב מאמר קטן או גדול בשפת עבר, ממלאים כרסם באיזה ספרים קלי ערך, שספרותנו מלאה מהם, ומכחישים באיזה דבר או ספר הנקדש בעיני ההמון, ובזה הם יוצאים ידי חובתם לעצמם ומאמינים, שבצדק הם מכונים בפי עצמם ובפי שוטים כמותם בשם “משכילים”. ומכיון שהם קונים להם שם הכבוד הזה הרי הם רואים עולמם בחייהם וכסבורים הם שכבר הגיעו אל מטרתם.

אבל יודע אני מה מונע את בני הנעורים לבחור להם ענין הגון לעסוק בו, תחת דברי ההבל הממלאים את לבם, והוא השכרון! בני הנעורים המגודלים על התלמוד ועוסקים בו לשמה ולשם אהבת האמת, בשעה שהם מתנפלים על ספרי השכלה מדמים הם בעצמם, שהם רואים עולם חדש, והדמיון הזה ממלא אותם שכרון כל כך, עד שהם אובדים דרכם ואינם חוקרים לדעת מה שיבחרו להם ובמה יכשלו. ואם עוד יזדמן להם לשמוע מפי איזה שוטה, מקרוביהם או שלא מקרוביהם, שהם אפיקורסים, אז שכרונם מתגבר עליהם עוד יותר, ובערבוב ראשם הם ממלאים את כרסם בכל דבר הבל הבא לידם, אם נושא הוא את שם ההשכלה עליו.

דאס איז דאך געווען @ארי נוהם׳ס טענה. וידוע האיך הגדיר קאנט את ה״השכלה״.

כוכב האט געשריבן:זיך אנגעטראפן אין קעלער אין א וואונדערליכע אשכול, די נייערע וואלטן געמעגט כאפן א בליק דערין.
#אויפוועקער אלערט

ייש"כ @מי אני פאר ווידער אויף פרישן דעם אשכול, מיט א נופך מידיליה נאך אויך.

פון דא און ווייטער האט זיך ערווארבן א שמועס איבער מגדיר זיין ״אויפגעקלערטקייט״, דהיינו ״ענלייטענד״. עס האט זיך געטוהן צי אויב עס אפעקטירט נישט איינעם׳ס התנהגות און בּיהעיוויאר בפועל, הייסט דאס דעמאלטס נישט ״אויפגעקלערט״. אין אנדערע ווערטער, דאן איז דאס נאר ״אויפגעקלערט״ לשם ״אויפגעקלערט״ ולא יותר.

דאס האט מיר דערמאנט פון וואס דר. יהודה קורצער האט געזאגט בסוף פון די לעקציע. ער האט געזאגט אז וואס א לעקציע וכו׳ ציהלט אויף איז ABC. והיינו, צו אויפטוהן לגבי די צוהערערס׳ אפעקט און געפיהל צו די נושא; צו אויפטוהן לגבי די צוהערערס׳ בּיהעיוויאר און זיי זאלן טוהן עפעס (אנדערש) ביחס צו די נושא; און צו אויפטוהן לגבי די צוהערערס׳ קאגנישאן און פארשטאנד ושיטות בשכל לגבי די נושא.

איך וואלט געזאגט אז זיין ״אויפגעקלערט/ענלייטענד״ איז בעיקר אויף אויסצוברייטערן דעם A און C חלק: צו אויסברייטערן די געפיהל און קאגניטיוו מקומות לגבי פארשידענארטיגע שיטות ומהלכים בנושאים (און זיי וויסן, און קענען האבן א פאזיטיווע געפיהל צו זיי בכלל). משא״כ לגבי טוישן ממש עפעס אינעם B און התנהגות חלק איז ל״ד. דאס איז ווייל וויבאלד א התנהגות איז שוין עפעס במעשה ובפועל ממש און אבּזערווידענד, פארלאנגט דאס שוין בהכרח א קאסט-בּענעפיט אנאליז בפּראקטיק. וואס צו מאכן די שוקל זיין, איז דאך אליינס א קאגניטיוו ראציאנאלע ענלייטענד וועג פון טראכטן. אזויפיל יא, אז ער דארף זעהן משוה צו זיין אז זיין ברייטערע A און C אין דעם, זאל נישט זיין א סתירה ממש ובהדיא מיט זיין B חלק, וואס דאן איז דאך אט דאס די באקאנטע פראבלעם פון קאגניטיוו דיסאנענס.