קאווע שטיבל

איך אלס יחיד ווען איך שטאדיר סייענס קען איך זיך נישט העלפן נישט צי באמערקען די וועלטס וואונדער
אבער סייענס זעלבסט, as a Field, ( די לעצטע x יארן) זעט נישט אלס איר פאנקשען צי באמערקען די וועלט'ס וואונדער.
פארקערט זו וויל נישט קיקען יענער זייט (גיי ווייס פארוואס)

און די צייט וואס רעליגיע וועט ניצען די וועלט צו באמערקען איר וואונדער וועט דאס סייענס טרייען מסביר צי זיין פארוואס ס'איז בכלל נישט קיין וואונדער.

[left]

Do not all charms fly
At the mere touch of cold philosophy?
There was an awful rainbow once in heaven:
We know her woof, her texture; she is given
In the dull catalogue of common things.
Philosophy will clip an Angel’s wings,
Conquer all mysteries by rule and line,
Empty the haunted air, and gnomed mine –
Unweave a rainbow, as it erewhile made
The tender-person’d Lamia melt into a shade

[/left]
Lamia John Keats 1820

דאקענס פילט אז ער דארף זיך אננעמען פאר סייענס און אין זיין ביך Unweaving the Rainbow: Science, Delusion and the Appetite for Wonder טרייט צי מאכן damage control

בכל אופן אין תנ"ך זענען פארהאן פאקטן פון אבזערוואציע, וואס סייענס איז מודה אדער נישט מודה איבער זייער אקוראטקייט.

איך מיין אז תנ"ך זיכט נישט צי געבען קיין סיינעטיפישע אקאנט איבער די פאקטן , ליבערשט וויל זי רעדען פין די פראספעקטיוו פין דער אבזערווירער - וואו א יעדער גיטער פאעט וועט טון

אקעי.
טענה'סטו אז אלע נאטור פאקטן, זענען געשריבן פאעטיש, כאטש די תורה איז אוודאי באוויסטזיניג מיט די אמת'ע פאקטן
איז דא אין תנ"ך אן אמת'ע נאטור פאקט כאטש וואס ס'איז נאך דאן נישט געווען ריכטיג אבזערווירט ביי די מענטשהייט ?

און אז ס'איז נישט דא?

1) סייענס איז די אבזארוואציע פון נאטור געזעצן.
2) די ציל פון אבזערוואציע קען זיין פארשידנארטיג.
3) התפעלות איז סובדזשעקטיוו.
4) רעליגיע איז דאס דינען גאט, וואס נעמט פאקטיש אריין רעליגיעזע טעקסטן.
5) רעליגיעזע טעקסטן וואס זענען פארהייליגט ביי רעליגיעזע מענטשן רעדן פון געוויסע נאטור פאקטן.
6) נישט אייביג זענען די נאטור פאקטן ריכטיג, לויט די היינטיגע סייענטיפישע אבזערוואציע.
7) טייל זאגן אז די רעליגיעזע טעקסטן רעדן פאעטיש
8) די סיבה צו זאגן אז די תורה רעדט דוקא פאעטיש, איז ווייל א געטליכע טעקסט קען נישט סותר זיין דעם אמת.
9) די נאטור ווי ס'שטייט אין די תורה, קען נישט גענוצט ווערן אלס א הוכחה פאר א געטליכע טעקסט, מ'דארף צו דעם האבן א דרויסענדיגע הוכחה.

נהורא נפישא האט געשריבן:1) סייענס איז די אבזארוואציע פון נאטור געזעצן.
2) די ציל פון אבזערוואציע קען זיין פארשידנארטיג.
3) התפעלות איז סובדזשעקטיוו.
4) רעליגיע איז דאס דינען גאט, וואס נעמט פאקטיש אריין רעליגיעזע טעקסטן.
5) רעליגיעזע טעקסטן וואס זענען פארהייליגט ביי רעליגיעזע מענטשן רעדן פון געוויסע נאטור פאקטן.
6) נישט אייביג זענען די נאטור פאקטן ריכטיג, לויט די היינטיגע סייענטיפישע אבזערוואציע.
7) טייל זאגן אז די רעליגיעזע טעקסטן רעדן פאעטיש
8) די סיבה צו זאגן אז די תורה רעדט דוקא פאעטיש, איז ווייל א געטליכע טעקסט קען נישט סותר זיין דעם אמת.
9) די נאטור ווי ס'שטייט אין די תורה, קען נישט גענוצט ווערן אלס א הוכחה פאר א געטליכע טעקסט, מ'דארף צו דעם האבן א דרויסענדיגע הוכחה.

כ'פארשטיי נישט נומער 9. ביטע זיי מסביר.

1. 2. 3. 4. ....

רעליגיע קען ניצען נאטור אלס א הוכחה אויף גאט זעלבסט (פאר וועם אנדערע אפציעס איבער נאטור איז אבסארד)
און אויך צי ברענגן דעם מענטש צו סובדשעקטיוו התפעלות איבער גאט'ס גרויסקייט -
און ווערט נישט געניצט אלס אן הוכחה פאר א געטליכע טעקסט

#די_פאלשע_פרעמעס

דו לויפסט מיר נאך מיט די מעדזשיק ווארט false premise, אנע דעם וואס דו זאלסט זיך באציען ווי מיינע נישט ריכטיג עסאמפשענס זענען.
כ'האב בכלל נישט קיין מושג צו איך קריג זיך מיט עפעס, די איינציגע זאך וואס איך וויל ארויסברענגן איז אז איך פארשטיי פארוואס'ס שאלה. די הנחה אז די רעליגיעזע טעקסטן רעדן נישט פון קיין נאטור פאקטן, קוקט נישט אויס ווי דאס איז געווען די פשוטע הבנה ביז די מאדערנע צייטן, אדרבה, חז"ל לדוגמא לערנען יא די נאטור פאקטן כפשוטו, אפילו מאדנע דארט ווי ס'קוקט שוין באמת צו זיין פאעטיש.

נהורא נפישא האט געשריבן:9) די נאטור ווי ס'שטייט אין די תורה, קען נישט גענוצט ווערן אלס א הוכחה פאר א געטליכע טעקסט, מ'דארף צו דעם האבן א דרויסענדיגע הוכחה.

די פרעמעס איז אז דאס איז אן הוכחה

ווער האט געזאגט אז דאס קען יא געניצט ווערן אלס אן הוכחה ?
ניצן דאס חז"ל אלס א הוכחה אויף געטליכע טעקסט?

די אמת איז איך האב נישט געליינט "פארוואס?" - סליחה אויב האב איך דיך שלעכט פארשטאנען

ניין כ'האב עס נישט געזאגט פארדעם ווייל איינער האט געזאגט אז ס'איז א הוכחה. ס'איז סתם א באווארענונג.
בדרך אגב נוצן עס יא חז"ל אלס א הוכחה ביי די חיות ובהמות טהורות, וכי משה קנגיון היה וכו'
אויך אסאך פון די היינטיגע מחזירים בתשובה נוצן דאס אלס א הוכחה.

און? למעשה...

למעשה איז עס א פשוטע שמועס, גארנישט אויף ארויסצונעמן הנחות.

איז דא אדער נישט דא
אויב קיקט מען אויף וואס חז"ל ריפן סנפיר וקשקשת

די מאמר חז"ל פון וכי משה קניגי היה, באציט זיך נישט דוקא אויף סנפיר וקשקשת נאר בכלל אויף די אלע מינים און זייער זאאלאגישע קאטעגארירונג.
סנפיר וקשקשת איז אין אלגעמיין ריכטיג חוץ עפעס ביי איין מין וואס מ'מוטשעט זיך.
שפן און ארנבת וואס מיר לערנען היינט זענען נישט מעלה גרה.
די תירוץ אז ס' מיינט אן אנדערע מין, ווארפט עכ"פ אוועק די הוכחה פאר אונז וואס אונז קענען נישט די מינים.
די עיקר נקודה וואס איך וויל ארויסברענגען אז איינמאל מ' קען אייביג נוצן די פאעטישע אויסרייד, קען מען שוין בכלל נישט נוצן סיי וואספארא נאטור פאקטן אלס א הוכחה.

אויב קיקט מען אויף וואס חז"ל ריפן סנפיר וקשקשת מיטשעט זיך דער כופר מיט דעם וכי משה קניגי היה

די נושא איז א מחלוקת הפוסקים. ווי למשל, ריטשארד דאוקינס שרייט חי וקים אז עס איז א סתירה, נוצנדיג אפט די משל: טאמער דו וואלסט געגאנגען צום בעסטען אויג דאקטער , וואס האלט אז מענטשן ווערן דעליווערד דורך פויגל..
וואודעראום, לורענס קרויס טענה'ט אז ווילאנג דער סייענטיסט ברענגט נישט אריין זיין גלויבן אינעם לעב איז עס נישט קיין פראבלעם.

דר. ליסא רענדעל (אין איר Knocking on Heaven’s Door) טענה׳ט אז וויבאלד די סייענטיפיק מעטאד מוז צוקומען אז מאטעריאליסטישע מעכאניזמס ליגן אונטער רעאליטעט (ווייל אזוי ארבעט זייער פארשונג), איז דאס אין קאנטראסט צו רעליגיע וואס נעמט אן השגחה און אז ג-ט פירט די וועלט [פונקטליך ״ווי אזוי?״ טוהט ער דאס: וועלכע פארס וכו׳].

ובנוגע די ״קאלטע״ צוגאנג פון סייענס צו די נאטור זאגט זי דארט אויף א צווייטע פלאץ אז דאס איז די חילוק צווישן ארט און סייענס. דהיינו, ביידע זוכן צו פארשטיין און דערגיין די בריאה: סייענס דורך אביעקטיווקייט און ארט דוקא דורך די מענטשליכע סאביעקטיווקייט.

*

אוועראס, דונס סקאטוס (אין זיין רעפארטאטא פאריסיאנא), און פעטרוס פאמפאנעישוס (אין זיין טראקטאטוס ד׳אימארטאביליטעט אנימעי) האבן געהאט געזאגט אז וואס איז פאלש אין סייענס קען זיין אמת אין רעליגיע און וואס איז פאלש אין רעליגיע קען זיין אמת אין סייענס. (הגרי״ד סאלאווייטשיק זצ״ל אין זיין The Halakhic Mind דינגט זיך אויף די פרעמיס.)

מי אני האט געשריבן:דר. ליסא רענדעל (אין איר Knocking on Heaven’s Door) טענה׳ט אז וויבאלד די סייענטיפיק מעטאד מוז צוקומען אז מאטעריאליסטישע מעכאניזמס ליגן אונטער רעאליטעט (ווייל אזוי ארבעט זייער פארשונג), איז דאס אין קאנטראסט צו רעליגיע וואס נעמט אן השגחה און אז ג-ט פירט די וועלט [פונקטליך ״ווי אזוי?״ טוהט ער דאס: וועלכע פארס וכו׳].

הרב יצחק בן שלמה הישראלי (געלעבט אין די צייטן פונ׳ם רס״ג), אין זיין ספר הגבולים, זאגט בנוגע אריסטו׳ס פיר מיני עילות/סיבות אז יעדע פון די עילות [causes] קען האבן א סיבה גשמית אדער רוחנית. יעצט, הגם איינע פון אריסטו׳ס עילות איז אן עילה ״מאטעריאלי״, טענה׳ט ער דארט אז דאס איז נישט א סתירה בעצם, ווייל לגבי די חלק ה״עססענס״ שבו פונ׳ם דבר הנפעל גייט ארבעטן די עילה רוחנית בשעת די מאטעריאלע סיבה לאותו דבר ארבעט אויף די מאטעריאלע חלק שהיא לעומת זה (אזוי האב איך פארשטאנען).

איך פארשטיי אז דאס גייט (מער) אין איינקלאנג מיט מעטאפיזיקס ווי איידער פיזיקס און (געהעריגע) סייענס, והקשיא איז נאך אלס א שטיקל במקומה עומדת.

מענין לענין באותו ענין: רעלף וואָלדאָ עמערסאן.

ומענין לענין באותו ענין, דער פילאזאף אגוסט קאַמט האט פארמולירט א ״געזעץ״ פון דריי שלבים. דאס לויטעט אז יעדעס סייענס גייט בערך דורך דריי שלבים איינע נאך די אנדערע:

1). די טעאלאגישע שלב וואו מ׳גיבט אן הסברים צו פענאמענא צו אלקות.

‏דאס אליין האט בתוכה דריי שלבים:

א). פעטישיזם - וואו מ׳גיבט אן דאס אלקות וסיבה צו עץ ואבן ממש.

ב). פּאַליטיאיזם - וואו מ׳גיבט שוין אן די אלקות צו מערערע [מגושם] געטער.

ג). מאַנאָטעאיזם - וואו מ׳גיבט אן די סיבה צו איין ג-ט.

2). די מעטאפיזישע שלב וואו מ׳גיבט אן די סיבות וכו׳ צו אבסטראקט מושגים [ל״ד ג-ט].

3). די פאזיטיווע שלב וואו מ׳גיבט אן די סיבות צו עמפּירישע סייענטיפישע אויפווייזונגען.

עס איז מערקווידיג אנצוווייזן אז עס געווען אין דאס לערע פון היסטאריע [היסטאריאגראפיע] א פּאראדיגמע וואס מען האט גערופן דאס קאנפליקט טעזע. דאס איז אז מ׳דארף באטראכטן דאס היסטאריע פון סייענס אין א פרעימווארק וואו עס איז אונטערגעקומען און געווען אין א כסדר׳דיגע קאנפליקט מיט די אלגעמיינע רעליגיעזע גלויבונגען וכו׳ פון יענע תקופה. היינט-צו-טאג אבער איז מען אין דעם פעלד מער גענויגט צו א קאמפּלעקסיטי טעזע וואו די רילעישענשיפ צווישן די צוויי איז צומאל געווען מער ניואנסד וכו׳.