קאווע שטיבל

קאצקע ציקער האט געשריבן:אונדז זעמיר די לייק געבערס...

פארשוויגען האט געשריבן:

ירא שמים האט געשריבן:פארשוויגן, סאיז פאר ביידע צו שרייבן דרשות און פאר שמועסן איז ווען איינער האט א דרשה עפנט ער א נייע אשכול און ווער סאיז אינטרעסירט נפנה לשם און ווער נישט נישט,
און אז די עולם איז זיך נישט מסייחס צו אייערע תגובות טוט מיר זייער לייד אבער כמיין אז די עולם דא געווענליך קוקט גיכער אויף וואס מען האט געשריבן ווי אויף ווער עס שרייבט.

איך הער, אפשר וועל איך פראבירען שרייבען א דרשה..
ווי נעמט מען אבער די צייט דאס צו טוהן? דער עולם ארבעט נישט?

בן אדם האט געשריבן:

קאצקע ציקער האט געשריבן:אונדז זעמיר די לייק געבערס...

יא. זייט די לייק סיסטעם איז עביוזט געווארן.

אדנירם האט געשריבן:איך פארשטיי נישט צום יצר הרע פון שרייבן קנאפע 11 תגובות און פון דעם צוויי אטאקעס [איידעלע] קעגן א ניק וואס פלאגט זיך אן פאר אנדערע מענטשן. אבער איי געס נישט אלס קען איך פארשטיין.

אלאדין האט געשריבן:טייערער אדנירם, ס'איז א פארגעניגן צו ליינען יעדעס ווארט וואס קומט ארויס פון דיין פעדער. איך ווייס נישט צי איך האב ריכטיג פארשטאנען גענוי וואו דו ביסט יא מסכים מיט מיר און וואו נישט, אבער איך וועל רעאגירן לויט ווי איך האב פארשטאנען. פארשטייט זיך אז דו וועסט נאכדעם זיך קענען אויסקלארן.

זיי מיר מוחל אויב איך וועל איגנארירן דיין הלכה'דיגן פערספעקטיוו, ווייל מער ווי דו האסט אויסגעצייכנט א הלכה'דיגן דיאגראם האסטו געגעבן א השקפה שמועס. ס'איז נישט אנדערש ווי יעדע טעמע אין השקפה וואו מ'קען טרעפן מאמרי חז"ל אויף יעדער זייט, און דו האסט פארזען די גאנצקייט פונעם בילד. אין דער גמרא אין בבא בתרא (צ"א ע"ב) דערציילט אונז רבי יוחנן: "איך געדענק נאך ווען ס'פלעגן שפאצירן זעכצן-זיבעצן יעריגע בחורים און מיידלעך אויף דער גאס און זיי האבן נישט געזינדיגט." אויב איז די משנה פון "אל תרבה" א מחייב אין הלכה, וואלטן די ווערטער פון רבי יוחנן נישט געהאט קיין פשט.

פון א היסטארישן שטאנדפונקט ווידער, וואונדערט מיך פון וואו דו האסט גענומען די אינפארמאציע. פונקט ווי ס'איז נישט געווען אייניג פון איין דור צום צווייטן אין די צייטן פון חז"ל, אזוי איז עס קיינמאל נישט געווען אייניג. פון די תשובה ספרים באקומט זיך דוקא גאנץ אן אנדער בילד פון וואס מיר ווילן זיך פארשטעלן וועגן דער פארגאנגענהייט. איך מיין אז ס'איז איבריג אנצוהייבן אויסרעכענען, ווייל יעדער וואס האט א געשמאק אין תשובות וועט קענען אפירברענגען צענדליגער ביישפילן (אויב דו וועסט עס פאדערן וועל איך צוברענגען). פון זיכרון למשל געדענק איך א תשובה וואס רעדט וועגן דעם אז מ'זאל אפהאלטן חתנים און כלות פון זיך ארומנעמען און קושן פאר דער חתונה.

דאס קוקן אויף דער גאנצער אידישער היסטאריע מיט א מאנאליטישן בליק איז א קינדישע טענדענץ פון אונזער געזעלשאפט, ווי גלייך אלעס וואס ווערט יעצט באטראכט אלס דער אידעאל פונעם פרומען לעבן איז שטענדיג אזוי געווען. ס'איז גענוג צו ליינען שילדערונגען פונעם לעבן אין אייראפע פאר'ן קריג, צו זען אז ס'האט זיך געהאנדלט פון אן אנדער וועלט. איך האב אליין געהערט אן א שיעור עדות'שאפטן פון קרובים, אבער צום באדויערן קען איך נישט שרייבן וועגן זיי ווייל ס'קען מיך ארויסגעבן. איך וועל נאר זאגן אויף אזויפיל אז א קרובה מיינע איז געווארן ארומגענומען דורך איר פעטער, א גרויסער וועלטס רבי, ביי די 17 יאר אלט. (איך בין זיכער אז יענער האט זיך טועה געווען אין איר עלטער, מיין מומע איז געווען א נידריגע מיט א שמאלן געוויקס, אבער ס'צייגט יעדנפאלס אויף א מער מענטשליכן צוגאנג צו מיידלעך.)

נאר וואס טויג דען צו רעדן וועגן אינדיווידועלע פאלן? לאמיר נעמען אלס ביישפיל די ישיבה "תורה ודעת" פון דער צייט וואס ס'האט זיך געפירט אונטער הרב שרגא פייוויש מענדלאוויטש, און אויך ר' ראובן גראזאווסקי איז געווען אנגעשטעלט אין דער ישיבה. איך האב ביי מיר אין דער האנט קאפיעס פון א יארבוך פון דער ישיבה וואס איז געדרוקט געווארן אין 1937. דארט ווערט געשריבן אז די בחורים זענען ארויסגעפארן אויף אן אויספלוג צו זען דעם פילם "Stowaway" דורך שורלי טעמפל (Shirley Temple). אויפ'ן פילם איז דא צוויי לידער וואס ווערן געזונגען דורך טעמפל – וועלכע איז אגב געווען א פרוי. אינעם יארבוך זעט מען אויך אן אויספרעג ביי די בחורים איבער פארשידענע זאכן וואס זיי האבן ליב. צווישן די פראגעס זעט מען "ווער ס'איז זייער באליבסטע אקטריסע..."

זעסטו, איך פאדער נישט אז מיר זאלן גיין אזוי ווייט. צווישן אונז גערעדט זענען דאך די "תורה ודעת'ניקעס" גויים גמורים... נישט אזוי? אבער דא מוז מען מודה זיין אז דער גאנצער אונטערשייד איז איבערהויפט קולטורעל. הרב מענדלאוויטש וואלט נישט געקענט צולאזן אז הלכה זאל ווערן צעטרעטן ביי אים אין ישיבה, און ווען מיר קוקן נאר אין די ביאגראפיעס פון ישיבה בחורים אין ליטע באקומט זיך אויך גאנץ אן אנדער בילד פון אונזער לעבן. דערנאך קען צוהעלפן אריינצוקוקן אין דער ביאגראפיע פון הרב וויינבערג, דעם בעל "שרידי אש", סיי לגבי זיינע פערזענליכע איבערלעבונגען אלס בחור, און די שריפטליכע קשרים וואס ער האט געהאט מיט א מיידל אדער מיט מיידלעך. און נאך מער איז וויכטיג צו באטראכטן די היתרים וואס ער האט געגעבן פאר געמישטע זינגען פון מיידלעך און יונגלעך.

מיין רעאקציע איז נישט קיין דורכדרינגליכע. אויב מ'וויל אנהייבן מיט זאמלען מקורות וועט עס פאדערן א סך צייט און ענערגיע, וועלכע איך האב נישט אויף דער מינוט. איך וויל אבער אז דו זאלסט אנערקענען אז דו האסט פארזען די גאנצקייט פונען בילד. דו האסט אפגעטייטשט סיי הלכה און סיי היסטאריע לויט דעם יעצטיגן קולטורעלן בליק.

ירא שמים האט געשריבן:פארשוויגן, סאיז פאר ביידע צו שרייבן דרשות און פאר שמועסן איז ווען איינער האט א דרשה עפנט ער א נייע אשכול און ווער סאיז אינטרעסירט נפנה לשם און ווער נישט נישט,
און אז די עולם איז זיך נישט מסייחס צו אייערע תגובות טוט מיר זייער לייד אבער כמיין אז די עולם דא געווענליך קוקט גיכער אויף וואס מען האט געשריבן ווי אויף ווער עס שרייבט.

אבטולמוס האט געשריבן:

געוואלדיג האט געשריבן:עס איז ריכטיג אז אין אפיציעלע לעבן איז היינט דא מער פארקער און שייכות מיט פרויען, אבער אין די אינוועדועלן לעבן פונען המון עם איז היינט ערגער, דאס מיינט אין שוהל און ביי פאזיציעס, שיעורים, אד"ג איז טאקע דא היינט א סאך מער פרויען ווי אמאל, אבער מצד שני איז אמאל געווען נארמאל צו שמועסן מט א ערשטע קאזין א מיידל, אדער צו גריסן א עלטערע באקאנטע פרוי, מען האט געקענט און געשפילט מיט די שכנים'ס מיידלעך ביז מען איז אין ישיבה געגאנגען, מען האט געקענט רעדן צום שכן'ס פרוי וכדו', אבער היינט קיין שייכות מיט מיידלעך אפי' אין די פערזענליכע לעבן.

די עלטערע אידן וועלכע מיר זעען באגריסן עלטערע פרויען וועלכע זיי קענען נאך פון אייראפע פאר'ן חורבן, זענען אמאל געווען יונגעלייט וועלכע האבן באגריסט די זעלבע פרויען ווען זיי זענען נאך געווען יונג...

ירא שמים האט געשריבן:שש, איך האלט אז חוץ פון די הלכה׳דיגע פראבלעם (וואס ווי די אראבישע פרינץ האט אנגעמערקט איז נישט פשט אז להלכה מוז עס אזוי זיין נאר אז להלכה איז אזא הנהגה משובח און פאזיטיוו) איז דא א השקפה׳דיגע פראבלעם פון די ליבעראלע עקסטרעמע פרויען גלייכבארעכטונג וכו׳ ווי מען זעט אין דעם בריוו פון דעם מאן אז ער ליידער פארגיפטעט געווארן מיטן ליברעראלן גייסט. כהאף איך בין גענוג קלאר.
נאך א הערה, די אלע גדרים אין קדושה וואס חז״ל האבן אונז אוועקגעשטעלט איז נישט נאר אלס חשש פון עבירה בפועל נאר היות סאיז אסור אפי׳ א הורהור.

אלאדין האט געשריבן:שש, איך וועל מיך באציען דירעקט צו אפאר ציטאטן פון דיינע ווערטער:
[tag]אלאדין[/tag], איך וועל דיר ענטפערן אין דעם קאליר:

אדנירם האט געשריבן:ווען איז אמאל געווען אזא זאך אז פרויען זאלן זיין מער נאנט מיטן מענער שול? בפשטות קיינמאל. נישט נאר דאס, נאר לכאורה איז היינט סאך בעסער אין דעם הינזיכט ווי אמאל. אין גמרא געפונען מיר נאר איין באוואוסטע רעביצין, ברוריה אשת רבי מאיר [אליינס א רבי'ש קינד, בת התנא רבי חנינא בן תרדיון הי"ד], וואס האט געהאט שייכות מיטן מענער שול.

היינט צוטאגס, זענען דא אן א שיעור רעביצינ'ס וואס פארנעמען א היבשער פלאץ אין כלל ישראל. זאל עס זיין בעלזער רעביצין וואס נעמט קוויטלעך פון מענער, ווערט געדרייווט און האט גבאים מענער, און נעמט אויף מענער פאר ברכות וכו'. זאל עס זיין סאטמארער רעביצין סאשע, וואס איז כמה פעמים געווען גאר שטארק אינוואלווד. זאל עס זיין די אלטוועלטליכע רעביצין קנייבסקי, וואס האט געפירט א ליטווישע סטיל רבי'סטעווע. זאל עס זיין די פאפולערע אדמורי"ת אלטע פייגע אשת סאטמארער רב. זיי האבן געפירט, פארפירט, און געווען מעורב בכל התחומים אפילו ביי מענער.

איז דען אמאל געווען אזא זאך אין די היסטאריע [חוץ אמאל אמאל אחד בדור]?!

די ביישפילן פון רעבעצינס וואס דו ברענגסט איז דוקא כאראקטעריסטיש צו אלע דורות. דו רעדסט נישט וועגן אנטיילנעמען אין די אינטעלעקטועלע דיסקוסיעס פון דער פירערשאפט, נאר וועגן צוציען אן עולם פון נאכפאלגער צוליב מיסטישע קוואליפיקאציס. ווייבער פלעגן שטענדיג ציען צו מיסטיק (נאך מער ווי מענער) און געשלעפט מיט זיך א סך נאכפאלגער.

ברוריה איז טאקע אן אויסנאם. אזעלכע זאכן פלעגן זיך מאכן במשך די דורות (אנגעהויבן פון דבורה הנביאה, צו דער מאמע פונעם סמ"ע, און נאך ענליכע לעגענדארישע פיגורן), אבער דאס איז בכל אופן א שמועס פאר זיך.
אדנירם: ווי איך האב דערמאנט קלאר, האט זיך געמאכט אמאל אחד בדור וואס איז געווען א לעגענדארע פרוי. אבער די רעביצינ'ס פון היינט צוטאגס איז א נייע פענאמען. אזויפיל פרויען זאלן האבן מאכט און איינפלוס אויף די מאסן, און נישט נאר פרויען נאר זאגאר מענער. דאס איז פרעצענדלאז.

אפילו פרויען, וואס פלעגן טאקע לויפן צום רבי'ן צוליב זייער ספעציעלער גלויבן אין מיסטיק, זענען אבער זיי אליינס נישט געווען קיין מנהיגות [למעט די לודמירע מויד, און נאך צוויי דריי וואס זענען שוין געווען בנש"ק'לעך]. מיט דעם אליינס איז שוין היינט נשתנה המצב.

נאכמער. היינט צוטאגס ארבעטן א ריזיגע פראצענט פרויען, אין אפיסעס, אין מוסדות, אין געשעפטן, וכו', וואו זיי זענען אין שטענדיגן קאנטאקט מיט מענער. קיין פראבלעם. אבער פאר צוויי הונדערט יאר צוריק, ווען 'כל כבודה בת מלך פנימה' האט נישט באדייט א מליצה פאר רעביצין סטיל דרשות, נאר איז געווען אן אינטערגראלער חלק פון דרך החיים, איז נישט געווען אזא מציאות בכלל אז מענער און פרעמדע פרויען זאלן אויסטוישן ווערטער, שמועסן איבער ביזנעס, פראבלעמאטישע קינדער, וכו'. די מסך המבדיל איז בפשטות געווען גרעסער.

ווי געזאגט, טייטשטו אויס דאס בילד פונעם "אמאל" לויטן אידעאל פונעם "היינט". ס'האט אבער גאנץ א קליינע אחיזה אינעם מציאות.
אדנירם: ווי שוין געענפערט, זוך איך נאך א מקור ווי דער 'אמאל' איז נישט געווען אזויווי איך האב עס אפגעטייטשט. די בעסטע האט עס נאך ישראל קאפקע גענאגלט, אז ס'האט זיך געוואנדן אין גרויסע שטעט לעומת די דערפלעך וכו'. איך האב געקלערט דערפון בשעת'ן שרייבן, און פארגעסן צוצוצייכענען אויף למעשה. קוקנדיג אין פארצייטישע ביכלעך זעט מען אז דאס איז דער אמת לאמיתה.

דאס זעלביגע פארקערט. היינט ווען ס'זענען דא מיידל סקולס, זענען כסדר דא דרשות פון רבנים, מנהלים, בקיצור - מענער, פאר די מיידלעך. פארשידענע אסיפות מיט דרשות פאר פרויען - דורך מענער - איז א דבר יום יומי.

נו אודאי. די מענער דאמינירן דעם דיסקורס. זיי באשליסן ווען צו געבן דרשות פאר ווייבער, און על פי רוב איז דאס כדי זיי "מעורר צו זיין" אויף די מענערישע פאדערונגען קעגן ווייבער. ס'איז נישט ווי א דיאלאג נאר ווי א פרעדיגונג, און די ווייבערישע וועלט וואלט בעסער געשטאנען אן דעם.
אדנירם: גראדע האלט איך דא פונקט ווי דיר. און ס'איז ארויסגעברענגט געווארן צינישערהייט [כאטש ברמז] אין מיין תגובה איבער 'קולטור'. כאטש איך מוז צולייגן, אז ס'איז פשוט נישט שייך אז פרויען זאלן רעדן פאר מענער, דאס איז אויך א זאך וואס 'אכשר דרא' וועט נישט צולאזן.

היינט זענען דא פרויען וואס געבן ארויס ביכער פאר די מענער שול, פרויען וואס שרייבן מחקר, פרויען וואס שרייבן דזשורנאלן, פרויען וואס שרייבן ארטיקלען אין צייטונגען און מאגאזינען, טאקע מיטן ווייבערישן געפיל און געדאנקנסגאנג, און מענער ליינען זייערע געדאנקען און באשרייבונגען מיט דארשט [אפגערעדט אז פארקערט איז פשוט, אז פרויען ליינען כסדר מענער'ס ווערק], א זאך וואס איז אמאל נישט געווען קיין הוה אמינא.

דער פרט איז ריכטיג. אינדיווידועלע פרויען האבן היינט א מעגליכקייט וואס איז אמאל נישט געווען, צו קענען ארויסגעבן זייערע געדאנקען אויסער די גרעניצן פונעם בית מדרש - א שטייגער ווי גליקל פון האמעלן האט געטון מיט אפאר הונדערט יאר צוריק אין אייראפע. דאס קען ברענגען צו א שטיקל דיאלאג, אבער ס'איז ווייט נישט גענוג.

אדנירם האט געשריבן:אזוי אויך איז שוין אויסגעשמועסט געווארן דורך אנדערע, אז בעצם אזויווי די מליצה 'חסד הייבט זיך אן אינדערהיים', וואלט זיך געדארפט אנהייבן א געשמאקע אינטעלעקטואלע שמועס, צו זאגאר נארמאלע שמועס כדבר איש אל רעהו בשוק/מקוה/פאליש, מיט זיין ווייב, מאמע, שוועסטער, אד"ג. אויב דאס געשעט נישט, און ע"פ רוב געשעט דאס נישט - אודאי נישט ווי עס דארף זיין און קען זיין, איז דאס צוליב דעם וואס די מענער און פרויען אין אונזער קולטור האבן טאקע נישט קיין סאך געמיינזאמעס צו דיסקוסירן. וואס פאראינטרעסירט אים, נערווערירט איר, וחלופיהן בהאשה.

דאס וועס יענער קרעכצט אפ מיט א קלוגע פרוי אויפן סאציאלן געוועב, איז נאר צוליב'ן אנטרעפן א פרוי מיט גענוג אן אינטעלעקטואלן שטאפל פון זוכן עפעס מער ווי די טיפישע גערעדעכץ פון נשות חרדיות בזמנינו. אבער אויב אזוי, וואס איז די טענה? ס'דאך טאקע נישטא וואס זאל קלענער מאכן די חומה, אויב די פארשידנהייט איז נישט נאר אין עזרת נשים ווערסעס מענער שול, נאר די עצם מהלך המחשבה און וואס זאל פאראינטערעסירן די צוויי 'פעלקער'.

איך האב נישט פארשטאנען. מיר רעדן וועגן דעם אז די צוויי מינים זענען צו שטארק אפגעטיילט, ביז ס'קומט צו א מצב וואו מ'קען זיך שווער פארשטיין. איז וואס זאגסטו? אז היות מ'קען זיך שווער פארשטיין, פעלט שוין נישט אויס צו טוישן דעם מצב?... אודאי זענען די צוויי מינים אנדערש אין נאטור, אבער דער פראבלעם וועגן וואס מיר רעדן איז כאראקטעריסטיש צו אונזער געזעלשאפט, און דערפאר איז עס מעגליך צו פארריכטן, ווייניגסטנס טעארעטיש. נישט אזוי?
אדנירם: ניין, ווען א יונגל האט א שוועסטער אינדערהיים, וויפיל עלטער ער ווערט האט ער ווייניגער אין קאמאן מיט זיין שוועסטער [וואס צו דיסקוסירן, מער ווי משפחה ענינים וכו']. פארוואס? דא איז דאך נישט שייך דער אפיציעלער אפטיילונג פון די מינים ביי 'חרדים'?!! אזוי אויך ווען א מיידל אין סקול איז נישט אינטרעסירט אין מחלוקה'לעך/פאליטיק, אין אמעריקאנע פאליטיק, און אין העמק דבר'דיגע נושאים, איז דאס א תוצאה פון אפטיילונג פון די מינים?! פארוואס אינטרעסירט זיי מעיקרא אין מיידל סקול אינגאנצן עפעס אנדערש ווי דאס וואס אינטרעסירט דעם בחור אין ישיבה?! אלא מאי, ס'איז דא א פונדאמענטאלע חילוק צווישן די צוויי, וואס האט שוין נישט מיט די חרד'ישע **** צוטיילונג. [tag]גראדעמעכעלע[/tag] האט גע'טענה'ט ענליך אין דיין אשכול.

ריכטיג האט געשריבן:די טאלאנט פון אדנירם צו גיין אזוי ציווישן די שורות און טראפענעס און זיך ערווערבן לייקס פון די רעכטע און פון די לינקע, און א סך מאל טראכט איך אפילו אז אזא מהלך איז אביסל אפגעקראכן פונעם אמת

אבטולמוס האט געשריבן:

געוואלדיג האט געשריבן:עס איז ריכטיג אז אין אפיציעלע לעבן איז היינט דא מער פארקער און שייכות מיט פרויען, אבער אין די אינוועדועלן לעבן פונען המון עם איז היינט ערגער, דאס מיינט אין שוהל און ביי פאזיציעס, שיעורים, אד"ג איז טאקע דא היינט א סאך מער פרויען ווי אמאל, אבער מצד שני איז אמאל געווען נארמאל צו שמועסן מט א ערשטע קאזין א מיידל, אדער צו גריסן א עלטערע באקאנטע פרוי, מען האט געקענט און געשפילט מיט די שכנים'ס מיידלעך ביז מען איז אין ישיבה געגאנגען, מען האט געקענט רעדן צום שכן'ס פרוי וכדו', אבער היינט קיין שייכות מיט מיידלעך אפי' אין די פערזענליכע לעבן.

די עלטערע אידן וועלכע מיר זעען באגריסן עלטערע פרויען וועלכע זיי קענען נאך פון אייראפע פאר'ן חורבן, זענען אמאל געווען יונגעלייט וועלכע האבן באגריסט די זעלבע פרויען ווען זיי זענען נאך געווען יונג...

אדנירם האט געשריבן:

ריכטיג האט געשריבן:די טאלאנט פון אדנירם צו גיין אזוי ציווישן די שורות און טראפענעס און זיך ערווערבן לייקס פון די רעכטע און פון די לינקע, און א סך מאל טראכט איך אפילו אז אזא מהלך איז אביסל אפגעקראכן פונעם אמת

קודאס פאר דיין אנהייב, אאוטש פאר דיין המשך...

ריכטיג האט געשריבן:הייסט עס לדבריך קען געמאלט זיין אז ווען ס'וואלט נישט געווען קיין סעגרעגאציע מעיקרא וואלט די גאנצע אריינשטעלן א פרוי אין וועד החינוך נישט געהאט קיין תועלת ווייל מיר וואלטן דאך מעיקרא געהאט דעם זעלבן געדאנקנסגאנג.