פראגעס אויף שפראך און גראמאטיק

[טיכטיגער]

אויבערשטער אדער אייבערשטער? מ'ניצט ביידע, וועלכע איז ריכטיג?

[berlbalaguleh]

טיכטיגער: ביידע אויסדרוקן זענען ריכטיג...!

ס'איז דא א דריטער (א שטיקל סלענג) אויסדרוק. אדער וועג פון שרייבן...."אייבישטער"...!

[דוראק]

דוכט זיך אַז „אויבערשטער” שטאַמט פון אונזער אויסשפּראַך – דאָס הייסט פון די ליטווישע/רייסישע אידן וואָס אונטערשיידן ניט צווישן אַ חולם מיט אַ צירה. אַזוי ווי דער שורש איז דאָך „אויבן”, וואָס אַלע שרייבן מיר מיט אַ חולם, איז באַ אונז געוואָרן אויבערשטער. עס זיינען דאָ נאָך אַ פולע ווערטער אַזעטיקע, ווי „אויפהויבן”, „גלויבן”, „בוימער” און דאָס גלייכן.

[berlbalaguleh]

דוראק: דו ביסט גערעכט. אבער דער גאליציאנער/אונגארישער אויסשפראך איז א ביסל אנדערש.

דער ירושלימ'ער (טשאלמער) אויסשפראך איז ווי דער ליטיווישער. מסתמא. ווייל א סאך (א פולע) פון די טשאלמערס שטאמען פון די תלמידי הגר"א וועלכע האבן זיך באזעצט אין ירושלים עיה"ק...!

[שמחהלע קאפשטיק]

איינער קען מיך זאגן ווי אזוי מען זאגט דאס ווארט "צוגעפאסט" אין ענגליש ווצב"ש א צוגעפאסטע שידוך?

[תוהו ובוהו]

איינער קען מיך זאגן ווי אזוי מען זאגט דאס ווארט "צוגעפאסט" אין ענגליש ווצב"ש א צוגעפאסטע שידוך?

suitable

[סאנטיאגא]

וויאזוי שרייבט מען דאס ווארט געליפטערט. מיט א י' צו מיט א ו'?
ווען מ'וויל זאגן אז די ניו יארק טיימס האט געליפטערט דעס און דעס...

א זייטיגע זאך. האט איינער א נאמען פון א חסידיש אידישע דיקשינערי ביכל? דערווייל ווייס איך נאר פון אידיש ווערטער אוצר, אבער ס'איז נישט קיין דיקשינערי נאר סינאנימען. גאנץ בייהילפיג, אבער דאך נישט קיין דיקשינערי (כ'ווייס ס'איז דא יידישיסטישע נישט דאס פרעג איך)

[פאליטיקאנט]

וויאזוי שרייבט מען דאס ווארט געליפטערט. מיט א י' צו מיט א ו'?
ווען מ'וויל זאגן אז די ניו יארק טיימס האט געליפטערט דעס און דעס...

א זייטיגע זאך. האט איינער א נאמען פון א חסידיש אידישע דיקשינערי ביכל? דערווייל ווייס איך נאר פון אידיש ווערטער אוצר, אבער ס'איז נישט קיין דיקשינערי נאר סינאנימען. גאנץ בייהילפיג, אבער דאך נישט קיין דיקשינערי (כ'ווייס ס'איז דא יידישיסטישע נישט דאס פרעג איך)

ווי איך פארשטיי שטאמט די סלענג פון aired. 'נעטפליקס האט געלופטערט א נייע סעריע אויף חסידים', ממילא שרייבט מען עס מיט א ו' אלס לופט (און נישט אלס אויפהייבן).

[berlbalaguleh]

פאליטיקאנט: ביי דעם דאזיגן ווארט ביסטו גערעכט. (אז די ספעללינג טוישט זיך נישט פונדאמענטאליש.) אבער ס'זענען פארהאן ווערטער וואס דער ..."שם דבר"... הויפט ווארט טוישט זיך ווען מ'רעדט פון א פעולה, א פונקציע וואס איז געטון געווארן.
למשל. דאס ווארט..."רעדאקציע"...ווען מ'זאגט אז אן עדיטאר, א רעדאקטאר האט עפעס ..."רעדאגירט"...! נישט אזוי ווי א טייל מענטשן זאגן אדער שרייבן גרייזיג."רעדאקטירט"...!

[berlbalaguleh]

(אן ענטפער צו קהל'ס נער. עט אל.)

אונז גייען אויף די הנחה אז לשון הקודש/עברית איז די אריגינאלע שפראך, פון וואו א סאך אנדערע שפראכן האבן גענומען ווערטער און אויסדרוקן.ספעציעל די אראבישע שפראכ/ן. נישט דעם אנדער'ן וועג. אז אונז (לשה"ק) האט גענומען פון זיי. אפשר איינצלנע סלענג ווערטער. מעגליך אז יא.

א פאר עקזעמפלס: דאס ווארט פאר מדבר ...אין אראביש (על) ג'זירא. גענומען פון פסוק..."אל ארץ גזירה"...!דער אויסדרוק..."סאלאאם אלעיקום,..גענומען פון ..."שלום עליכם"...דאס אראבישע ווארט פאר פרייהייט..."תחריר"...גענומען פון לשה"ק.."שחרור"...! ועוד רבות כהנה
אויך דאס ווארט אין אראביש..."האלאל"...גענומען פון דעם (לשה,ק) ווארט ..."חלל".."..I אונגאריש איז דאס ווארט פאר ..."טויט"...פונקטליך אזוי ס'איז מערקווירדיג אז אפילו אין..."Halal"...!
אין ברוקלין איז דא אן אראבישע גרינצייג דיסטריביוטאר. אויף זייערע טראקס איז אויפגעשריבן..."Jaraq"...distributors...!

נאר ס'איז מערקווירדיג אז אויך אנדערע שפראכן האבן גענומען ווערטער און אויסדרוקן פון לשה"ק. ספאניש, למשל...דאס ווארט ..."מדידה"... (למדוד) פאר מאס/צו מעסטן. הייסט פונקטליך אזוי אין ספאניש..."Medida"...!

[קהל'ס נער]

(אן ענטפער צו קהל'ס נער. עט אל.)

אונז גייען אויף די הנחה אז לשון הקודש/עברית איז די אריגינאלע שפראך, פון וואו א סאך אנדערע שפראכן האבן גענומען ווערטער און אויסדרוקן.ספעציעל די אראבישע שפראכ/ן. נישט דעם אנדער'ן וועג. אז אונז (לשה"ק) האט גענומען פון זיי. אפשר איינצלנע סלענג ווערטער. מעגליך אז יא.

א פאר עקזעמפלס: דאס ווארט פאר מדבר ...אין אראביש (על) ג'זירא. גענומען פון פסוק..."אל ארץ גזירה"...!דער אויסדרוק..."סאלאאם אלעיקום,..גענומען פון ..."שלום עליכם"...דאס אראבישע ווארט פאר פרייהייט..."תחריר"...גענומען פון לשה"ק.."שחרור"...! ועוד רבות כהנה
אויך דאס ווארט אין אראביש..."האלאל"...גענומען פון דעם (לשה,ק) ווארט ..."חלל".."..I אונגאריש איז דאס ווארט פאר ..."טויט"...פונקטליך אזוי ס'איז מערקווירדיג אז אפילו אין..."Halal"...!
אין ברוקלין איז דא אן אראבישע גרינצייג דיסטריביוטאר. אויף זייערע טראקס איז אויפגעשריבן..."Jaraq"...distributors...!

נאר ס'איז מערקווירדיג אז אויך אנדערע שפראכן האבן גענומען ווערטער און אויסדרוקן פון לשה"ק. ספאניש, למשל...דאס ווארט ..."מדידה"... (למדוד) פאר מאס/צו מעסטן. הייסט פונקטליך אזוי אין ספאניש..."Medida"...!

זייער פיין געזאגט ר' בערל המדקדק.
אבער ריבה האט נישט קיין מקור אין לשה"ק, און אז אין אראביש איז עס מוראבא ע"כ קימט עס פון אראביש, חוץ פאר די וואס האבן א אג'ענדע צי זאגן אז בן יהודה איז געוועין א ע"ה וועלן טאקע גיין מיט מאי ריבה, ריבה מרקחת.

אגב וואס איז עט. על.

[קהל'ס נער]

[

[קהל'ס נער]

.

[berlbalaguleh]

קהל'ס נער: לאמיר דיר ענטפערן על ראשון אחרון. ועל אחרון מפטיר. (קרעדיט. בערל בעל עגלה).

אליעזר בן יהודה איז אפשר געווען א שייגעץ. אבער קיין עם הארץ איז ער נישט געווען.ווען איך האב געברענגט דעם טערם ..."ריבה"... פאר דזשעם האביך עס געזאגט בדרך אפשר . ספעקולאציע. ווייל רש"י ברענגט דעם מדרש וואס די אנשי סדום האבן געטון צו דעם מיידל ---ריבה אחת-- וואס האט געגעבן צו עסן פאר א גאסט. וואס איז געווען קעגן די געזעצן פון סדום. האט די סדום'ער קאורט געפסקנ'ט אז איהר שטראף דארף זיין אז מ'זאלל איהר אנשמירן מיט דזשעם. און די בינען וועללן קומען איהר שטעכן (טויזנטער בינען) און אזוי וועט זי שטארבן.

דער טערם ..."עט אל"...איז א ליגל טוירם. דאס מיינט און אלע אנדערע (מענטשן). ס'ווערט אפט גענוצט אין קאנטראקטס אדער קאורט סובפינעס...! (שטאמט פון לאטין)

[berlbalaguleh]

שפראך, בדרך כלל איז א זאך וואס איין פאלק אדער עטנישע גרופ נעמט אויף פון די אנדערע. ספעציעל ווען מ'וואוינט בשכינות פאר הונדערטער יארן. ועוד. די אידישע שפראך אנטהאלט א שטארקן געמיש פון פארשידענע שפראכן. צוליעב פארשטענדליכע סיבות. ווייל דאס אידישע פאלק האט א סאך געוואנדערט. אין פארשידענע תקופות. אין אידיש איז אויסער א סאך לשה"ק ווערטער און דייטש אויך דא א סאך סלאווישע ווערטער. אויך א סאך פראנצויזישע ווערטער האבן זיך אריינבאקומען אין אידיש. אונז זאגן מיר די ווערטער בלא יודעים. די מערסט בארימטע ווארט איז .."טשולנט"...אין פראנצויזיש איז דאס 2 ווערטער..א געקעכטס ואס קאכט זיך שטייט. און ס'איז הייס...Chaud-Lent...! אפילו דאס עכט אונגעריש-אידישע ווארט וואס א סאך אידן יוצאי אונגארן נוצן פאר א שיסל..."לעוואר"...קומט אויך פון פראנצויזיש...Laveur...!