קאווע שטיבל

שמעון וואלף האט געשריבן:ווער האט אפגעמאכט אז מרמז צו זיין אויף יא, ריקט מען די קאפ פון אויבן אויף אראפ, און פאר ניין, ריקט מען פון רעכטס צו לינקס?

אגב, נישט אין די גאנצע וועלט איז די סימן אזויווי מיר טוען. און ס'דא פלעצער וואו מען טוט גאר פונקט פארקערט. פון אויבן אויף אראפ פאר ניין, און פון רעכטס צו לינקס פאר יא.

---------------------------------
שו"ר איינער רעדט באריכות אין עברית איבער דעם:

בבולגריה, למשל, מנידים את הראש מצד לצד כדי להחוות "כן", ואילו הטיה של הראש אחורה וקדימה היא "לא". ביוון זורקים את הראש למעלה (בדרך-כלל בליווי צקצוק) כדי לומר "לא", ומטים אותו הצידה ולמטה תוך עצימת עיניים קלה כדי לומר "כן". התורכים מרימים את הסנטר ואת הגבות (שוב בליווי צקצוק) כדי להורות על "לא", ומנמיכים אותו בחדות כסימן ל"כן". האסקימו מהנהנים כמונו, אבל כדי לסמן "לא" הם ממצמצים.

צ'ארלס דארווין חקר את הנושא הזה בספרו מ-1872 "הבעת רגשות אצל חיות ובני-אדם" (The Expression of the Emotions in Man and Animals). הוא שלח מכתבים לקצווי תבל, בעיקר למסיונרים שפעלו בחברות מרוחקות, כדי לברר עד כמה אוניברסאליות המחוות הללו. מסקנותיו היו חד-משמעיות.

למרות שקיים גיוון לא מבוטל, התנועות הבסיסיות המסמנות "כן" ו"לא" פשוט נפוצות מכדי להיות מקריות. חייבת להיות סיבה טובה הנטועה עמוק באורגניזם האנושי. משהו שהופך את ההנהון ואת נענוע הראש מצד לצד לתנועות כה בסיסיות ומובנות, שאפילו עיוורים מלידה משתמשים בהן.

אבל מהי הסיבה הזו? אין שום דרך לדעת בבטחה, אבל כרגיל - אפשר להעלות השערות; ואת מקורן של שתי התנועות האלו, לא קשה מדי לנחש.

ההנהון הוא סוג של קידה סמלית, דרך להשפיל את מבטך ועל-ידי כך להנמיך את עצמך בפני האדם עמו אתה מדבר. בעזרת ההנהון אתה מקבל על עצמך באופן סמלי את כל מה שבן-שיחך אומר. אפילו הנעת הראש מצד לצד כפי שהיא נהוגה בבולגריה (ובמידה לא מבוטלת גם בהודו) יכולה לסמן מעין תזוזה הצידה כדי לפנות דרך לאדם שמולך - שוב, באופן סמלי אתה מפנה מקום למישהו עם דעה חשובה או צודקת יותר.

מקור המחווה ל"לא" פשוט אפילו יותר, וקרוב לניעור הראש שהזכרתי מוקדם יותר. אתה מסיט את העיניים ומזיז את הפרצוף שלך - אתה לא רוצה שום מגע עם מה שמציעים לך. תנועה דומה לזו שתעשה מתוך רפלקס אם תקלע לתוך ענן של ברחשים. זה מסביר יפה מאד גם את המצמוץ של האסקימו.

חשוב אפילו יותר, אתה מזיז את הפה שלך - בדיוק כפי שתינוק עושה כשהוא לא רוצה לינוק. אם מישהו מנסה להאכיל אותך באיזה רעיון שלא מוצא-חן בעיניך, אתה יכול לסרב לאכול אותו על-ידי כך שתניע את הפה שלך (יחד עם כל שאר הפרצוף) מצד לצד. כך אין שום סיכוי שאמא תצליח לדחוף לך את הפטמה (או את הכפית) לפה. וזה מסביר גם את הצקצוק - תנועה של דחית מזון מהפה - כמחווה שלילית.

וזה, כנראה, מקורן של התנועות הללו. די פשוט, בעצם.

אדנירם האט געשריבן:

עמעזאן האט געשריבן:

chusid האט געשריבן:ווען האט יוניפארם אנגעהויבן שפילן א ראלע אין די יודישע רעליגיע ווי למשל אז יודן וואס האלטן פון מהלך העבודה פון בעש"ט גייען מיט א fur hat יעדע שבת? אפשר זאלן אלע יודן וואס זענען מהדר אויף אריזאנע ווייטץ גיין מיט פלארשיין- Floorshein קאמפעני שיך?

גראדע די שטריימל האט ניט קיין שייכות צום בעשט ווארום די גר"א איז אויך געגאנגען מיט א שטריימל און עד היום גייען די פרושים אין ירושלים מיטן שטריימל,

זאת ועוד, אז ביי די עכטע רוסישע/ליטווישע חסידים גייט מען נישט מיט קיין שטריימל. אזויווי אין ליובאוויטש און סטאלין. און ביי די פוילישע גייט מען גאר מיט א ספאדיק.

די הסבר איז גאר פשוט, אין יעדע פלאץ האט מען געטראגן אנאנדער לבוש, טיילמאל ווי דער גוי, און טיילמאל כגזירת הממשלה נישט אויסצוזען ווי דער גוי [און די חוקרים טענה'ן גאר אז דאס איז די סיבה פונעם שטריימל. חוזק צו מאכן פונעם איד וואס טראגט א קאץ אויפן קאפ]. נאר היות ביי די משכילים האט מען אלס געהאלטן פון זיך מדמה זיין צום גאס, זענען די חסיד'ישע געגאנגען קאפ אין וואנט זאגנדיג אז מיר טארן זיך נישט טוישן קיין כי הוא זה אויסצוזען ווי דער גוי. און דערפאר האבן די בעלזע חסידים נישט געטארט טראגן אזא מאדערנע זאך ווי 'קנעפלעך' אויפן העמד, ווייל דאס איז א מאדערענע זאך. און א קאלנער איז געווען שפיץ חזיריי.

און טאקע וועגן דעם גייען מיר מיט שווענץ אויפן קאפ, לאנגע לאקן ביי די זייטן פון די קאפ, און א צושויבערטע בארד אונטערן קאפ, נאר די שכל אין קאפ איז שוין נישטא...

אדנירם: נאר ווען די אמאליגע גויים און משכילים וואלטן געוואוסט וואס פארא פענסי שטריימלעך מיט "קרוינען" די היינטיגע שטריימל מאכערס פראדוצירן, וואלטן זיי זיכער אויפגעמאכט גרויסע פעקטאריס פון שטריימלעך. און די אידן וואלטן זיך געמוזט באגיין שבת און יו"ט מיט א פשוטע הוט אדער קעשקעטל...

chusid האט געשריבן:וויאזוי קומען די מסתננים אריין קיין ישראל? וויאזוי שווערצט מען זיך אריין

דורך מדבר סיני, פון מצרים קיין ארץ ישראל [כ'האף אז דו רעדסט פון די אפריקאנער וואס ווערן אנגערופן 'מסתננים'].

אויב די עגיפטער באמערקן זיי, שיסן זיי אן רחמנות. אויב די איזרעאליס באמערקן זיי, שיקט מען זיי צוריק [וראו מה בין בני לבן חמי...]. לעצטנס איז אביסל שווערער געווארן די מעגליכקייט אדורכצושווערצן דעם גרעניץ, און ס'ווערט נאר שווערער און שווערער.

אויפן טעלעוויזיע סטאנציע 'עובדה' אין ארץ ישראל, איז נישט צו לאנג צוריק געווען א לענגערע באשרייבונג איבער זיי, אז בעדואינער וואס וואוינען אין מדבר סיני פארכאפן אסאך אפריקאנע, און אויב די משפחה צאלט נישט קיין גרויסע סומע אויסלייז געלט, דאן הרגענען זיי זייערע קרבנות און פארקויפן די איברים פאר גרויס געלט. צומאל וועלן זיי פשוט אויפשניידן דעם מענטש לעבעדיג, ארויסנעמען וואס זיי ווילן, און איבערלאזן דעם קרבן אויסבלוטיגן צום טויט דורך אומבאשרייבליכע יסורים.

ומי כעמך ישראל, אפילו ווען 'גוי' אחד 'בארץ'.

מיט דעם בין איך אדורך כמעט אלע הודעות פון די 117 זייטן פונעם אשכול. און כ'האב אפגעשריבן ארום 35 תגובות נאר צו פארענטפערן אנדערע מענטשנס שאלות. [שאלות אין עלעקטראניקס וכדו', קען איך נישט פארענטפערן. אבער רוב סוגי נושאים וואס זענען נישט קינדעריש, קען איך אריינווארפן מיינע פאר גרייצער ב"ה].

ונבנתה העיר האט געשריבן:אמאל פלעגט שטיין אויף פארשידענע עסן שאכטלעך contents may have shifted during shipping, וואט איז דעט סאפאוס טו מיען?

ונבנתה העיר: אז ווען מ'מאכט אויף א באקס, למשל פון פסח'דיגע קוקיס און פאר וואס מ'האט געצאלט אכט דאללער, און די באקס איז מער ווי האלב ליידיג, זאלל מען ח"ו נישט חושד זיין די ערליכע צדיקים וועלכע זענען זיך מוסר נפש אהערצושטעלן כשר'ע פראדוקטן אויף פסח ממש לשם שמים, אז זיי האבן ח"ו געמיינט צו באגנב'ען דעם עולם. נאר מ'זאלל וויסן אז די תוכן פונ'ם באקס האטזיך אוועקגערוקט בשעת ס'איז געפארן אויפ'ן טראק. (דער טראקדרייווער איז שולדיג.) . אבער דער פעקטארי זיי זענען צדיקים...!

אדנירם: ייש"כ. דאס איז פאר דיין מאמר איבער ווען די פרייע אידן האבן אנגעהויבן פריי צו ווערן. דיין מסקנא איז אז די טרייפענע, טמא'נע מדיהנ הציונית, רח"ל מהאי דעתא האט יא עפעס א נוצן. (אונז, רעליגיעזע ציונים האלטן אז ס'האט ב"ה מער ווי איין נוצן.). ס'ראטעוועט אידן פון ווערן אינגאנצן אסימילירט. אזוי ווי די אמעריקאנער פרייע אידן...!

don't give it a second thought, מיינט א 'סעקונדע' פון טראכטן, אדער א 'צווייטע' באטראכטונג?

ונבנתה העיר האט געשריבן:don't give it a second thought, מיינט א 'סעקונדע' פון טראכטן, אדער א 'צווייטע' באטראכטונג?

נישט געטראכט צוויי מאל (אדער "א צווייטע מאל")

אדנירם האט געשריבן:

chusid האט געשריבן:וויאזוי קומען די מסתננים אריין קיין ישראל? וויאזוי שווערצט מען זיך אריין

דורך מדבר סיני, פון מצרים קיין ארץ ישראל [כ'האף אז דו רעדסט פון די אפריקאנער וואס ווערן אנגערופן 'מסתננים'].

אויב די עגיפטער באמערקן זיי, שיסן זיי אן רחמנות. אויב די איזרעאליס באמערקן זיי, שיקט מען זיי צוריק [וראו מה בין בני לבן חמי...]. לעצטנס איז אביסל שווערער געווארן די מעגליכקייט אדורכצושווערצן דעם גרעניץ, און ס'ווערט נאר שווערער און שווערער.

אויפן טעלעוויזיע סטאנציע 'עובדה' אין ארץ ישראל, איז נישט צו לאנג צוריק געווען א לענגערע באשרייבונג איבער זיי, אז בעדואינער וואס וואוינען אין מדבר סיני פארכאפן אסאך אפריקאנע, און אויב די משפחה צאלט נישט קיין גרויסע סומע אויסלייז געלט, דאן הרגענען זיי זייערע קרבנות און פארקויפן די איברים פאר גרויס געלט. צומאל וועלן זיי פשוט אויפשניידן דעם מענטש לעבעדיג, ארויסנעמען וואס זיי ווילן, און איבערלאזן דעם קרבן אויסבלוטיגן צום טויט דורך אומבאשרייבליכע יסורים.

ומי כעמך ישראל, אפילו ווען 'גוי' אחד 'בארץ'.

פארוואס ווערט נישט א טעראר געפאר אויב קען מען שווערצן פון מצרים קיין ישראל?

עס איז טאקע יא, און פארדעם ארבעטן זיי וואס מער צו פארמאכן די גרעניץ.

וואס איז דע יום טוב 'מימונה' וואס מען פראוועט היינט ביי די ספרדים? האט דאס א מסורה?

דאס איז א יו״ט ביי די ספרדים וואס קומען פון מאראקא.
עס איז אזוי ווי די סעודת משיח ביי די חסידים, מאכן זיי א סעודה פאר נעילת החג.
די נאמען קומט משורש די ווארט אמונה.
כך קיבלתי מספרדי אחד שבא ממדינת מאראקא.

פארוואס העלפט זיך גרינגער פאר פרעמדע ווי פאר די אייגענע געשוויסטער?

א מענטש טיף אינעווייניג טוט פאר א צווייטן ווייל ער זוכט approval און אהבה פון יענעם. פון נאנטע קרובים האט מען שוין דאס עפ"ר נאטורליך. העלפן דרויסענדיגע ברענגט פרישע approval און אהבה צו דעם נותן. אויך באקומט מען מער approval פון דרויסענדיגע, ווייל ס'איז נישט אזוי ערווארטעט.

אויכעט ווייל מצווה ועושה האט א גרעסערער יצר, מבשרך אל תתעלם, און ביי פרעמדע וויפיל מען טוט איז עס א חסד און עס ווערט אפרישיעטעד, משא"כ ביי די אייגענע ערווארט מען מער אן די הכרת הטוב,

די זעלבע סיבה וואס די ווייב וועט ליבערשט לויפן העלפן די מאמע ווי קלינען די אייגענע שטוב.

ביבער האט געשריבן:פארוואס העלפט זיך גרינגער פאר פרעמדע ווי פאר די אייגענע געשוויסטער?

דאס איז דער סוד פאר א סאך זאכן, און אויכעט פאר אהבת רעות. איך דארף מסביר זיין?

שמעקעדיג האט געשריבן:אויכעט ווייל מצווה ועושה האט א גרעסערער יצר, מבשרך אל תתעלם

אפטע טעות. אין פסוק שטייט ומבשרך לא תתעלם.
דאכציכמיר אז יונתן שווארטץ זינגט עס גרייזיג אויף זיין טעיפ ומשם נשתרבב.

די טעות איז שוין סאך סאך עלטער. לייג אריין אין גוגל "ומבשרך אל תתעלם", ס'איז כמעט דא אזויפיל רעזולטס פאר "אל" תתעלם ווי פאר "לא" תתעלם.

ווען איך בין געווען 18 האב איך אויך גערעדט נאנסענס, הויך און שטייט, מיט אזא ישוב הדעת?

פארוואס פארציילט מען ביי ניחום אבלים ווי גוט דער נפטר איז געווען. איז דאס א נחמה? דאס ברענגט דאך פונקט פארקערטע רעזולטאטן. פונקט אזא צדיק האט געברויכט באזיגט ווערן דורך די אראלים. וואלט מען געזאגט וואספארא שווארץ יאר דער איז געווען, און מ'וואלט זיך געטרייסט אין רגעים. זעט אויס ס'איז טאקע אן עולם השקר.

אדנירם האט געשריבן:

שמערל האט געשריבן:

chusid האט געשריבן:וויפיל דורות - יארן זענען די עווריזש פרייע יוד שוין אפגעריסן פון תורה ומצוות? למשל איז דא פרייע יודן וואס זענען שוין 400 יאר נישט שומרי תו"מ און אידענטיפיצירן זיך נאך אלץ יודן?

פאר צוויי הינדערט און פופציג יאר, איז כמעט נישט געווען אזא הגדרה ווי א פרייער איד, דער שוואכסטער איד האט באלאנגט צו די פרומע קהלה, און הגם מען האט נישט געקענט צווינגן וואס ער זאל טוהן אין בעדרום, האט זיך יעדער געמיזט צושטעלן צו די אויסערליכע אידישע תקנות, ווי גיין צו דין תורה, צאלן די קהלה שטייער, סידור קידושין וגיטין, וכו'. און אויב האט מען געכאפט איינעם טוהן א גראבע עבירה, האט ער געקענט כאפן אפאר שמיץ מיט א רימאן, אדער ווערן אריינגעלייגט אין חרם.

דער ערשטער פרייער איד ווערט פאררעכנט צו זיין שפינויזע געלעבט קרוב צו פיר הינדערט יאר צוריק. כ'מיין ער האט נישט געהאט קיין קינדער, אבער זייט פרייע אידן האט אנגעהויבן צו ווערן א נארמעלע ערשיינונג בזמן המשכילים, איז נאך דא אסאך פון זייערע אייניקלעך וואס, פאררעכענען זיך אלס אידן, און וועלן נישט חתונה האבן מיט א שיקסע.

1. שפינאזא ווערט נישט פאררעכנט אלס דער ערשטער פרייער איד. נאר אלס ערשטער פרייער דענקער און פילאזאף.

פערצופאל יעצט באמערקט, העל איך מגיב זיין.
אבער קודם אן הקדמה.
אין שוהל האב איך גענוג און נאך מענטשן מיט וועם צו שפילן א או נאו או יע געים, דא עקספעקט מען אביסל מער, און ווען איינער נעמט די מי אפצושרייבן א תגובה מעגסטו אביסל טשעקן דיינע פאקטן פאר דו באפאלסט יענעם.

דא האסטו פון וויקיפידיע ערך ברוך שפינוזה. "ויש הרואים בו את היהודי החילוני הראשון"
אויב פארשטייסטו נישט פארוואס פרעג העט מען דיר מסביר זיין, אבער נישט יעדע זאך וואס די פארשטייסט נישט איז נישט אמת.

אדנירם האט געשריבן:2. בשעתו איז כמעט נישט געווען קיין פרייע אידן. דאס האט זיך אנגעהויבן בערך בזמנו של רמבנ"ן [משה מענדלסאהן], בעיקר בתקופת תלמידי תלמידיו - אויף א מאסנשטאב.
3. פון די צייטן, איז כמעט נישט געבליבן קיין אידן בכלל. רוב זענען געהעריג נטמע געווארן בין האומות, חוץ פון געציילטע וואס זענען געווען אייניקלעך פון בארימטע משכילים, וואס האבן זיך אנגעהאלטן צום שורש. אבער רוב זענען היינט בכלל נישט קיין אידן.

אפשר העלפט מיר צאמקלעבן דיינע ווערטער, פון וועלכע צייטן איז נישט געבליבן קיין פרייע אידן, פון די תלמידי תלמידים פון מענדלסאהן? דעס איז דאך געווען הינדערט פופציג יאר צוריק וואס א מינוט שפעטער זאגסטו אז די פרייע היינט קומען יא פון זיי?

אדנירם האט געשריבן:4. די פרייע אידן היינטצוטאגס, זענען ע"פ רוב נישט פריי לענגער ווי 100-150 יאר. און אפילו פון זיי, זענען רוב פריי געווארן צווישן די צוויי וועלט מלחמות, ווען השכלה ושאר מרעין בישין האבן זיך פארשפרייט אויף א מאסנשטאבליכן פארנעם. בעפאר דעם איז עס נישט געווען אזא נחלת הכלל.

נאכאמאל איך בין צומישט, ווען פונקטליך זענען רוב פריי געווארן צווישן 100-150 יאר צוריק, אדער צווישן די צוויי וועלט מלחמות?

אדנירם האט געשריבן:5. און צום לעצט, א ציפ: ווען נישט די טריפה'נע מדינה, וואלטן רוב פרייע אידן שוין היינט געווען גוים גמורים. אזויווי ס'איז געשען מיט די אייניקלעך פון די ערשטע משכילים/פוקרים. און אזויווי ס'איז געשען מיט רוב אידן וואס זענען אנגעקומען קיין אמעריקע 100 יאר צוריק. נאר וויבאלד ס'איז דא א 'חממה' פאר אידן, א אייגענע מדינה, איז אסימילאציע אויף גאר א נידעריגע שטאפל, און אזוי אויך איז דא מסורה'דיגע זאכן וואס לאזן איבער א שטעמפל ביי יעדע פרייע איד אין מדינת ישראל. און דערפאר איז דארט פארהאנען חוזרים בתשובה אויף אזא גרויסע פארנעם, אנדערש ווי ביי רוב אנדערע מקומות וואו אידן וואוינען. [פארשטייט זיך אז כ'רעד נישט פון וויפיל אידן זענען אפגעפארן דורך די מדינה, צו דורכן רעיון הציוני, צו דורכן מדינה זעלבסט].

אה פאר דעם "ציפ" (פארוועם דארף עס ציפן?) באקומט מען אכט לייקס?

שמערל האט געשריבן:

אדנירם האט געשריבן:

שמערל האט געשריבן:פאר צוויי הינדערט און פופציג יאר, איז כמעט נישט געווען אזא הגדרה ווי א פרייער איד, דער שוואכסטער איד האט באלאנגט צו די פרומע קהלה, און הגם מען האט נישט געקענט צווינגן וואס ער זאל טוהן אין בעדרום, האט זיך יעדער געמיזט צושטעלן צו די אויסערליכע אידישע תקנות, ווי גיין צו דין תורה, צאלן די קהלה שטייער, סידור קידושין וגיטין, וכו'. און אויב האט מען געכאפט איינעם טוהן א גראבע עבירה, האט ער געקענט כאפן אפאר שמיץ מיט א רימאן, אדער ווערן אריינגעלייגט אין חרם.

דער ערשטער פרייער איד ווערט פאררעכנט צו זיין שפינויזע געלעבט קרוב צו פיר הינדערט יאר צוריק. כ'מיין ער האט נישט געהאט קיין קינדער, אבער זייט פרייע אידן האט אנגעהויבן צו ווערן א נארמעלע ערשיינונג בזמן המשכילים, איז נאך דא אסאך פון זייערע אייניקלעך וואס, פאררעכענען זיך אלס אידן, און וועלן נישט חתונה האבן מיט א שיקסע.

1. שפינאזא ווערט נישט פאררעכנט אלס דער ערשטער פרייער איד. נאר אלס ערשטער פרייער דענקער און פילאזאף.

פערצופאל יעצט באמערקט, העל איך מגיב זיין.
אבער קודם אן הקדמה.
אין שוהל האב איך גענוג און נאך מענטשן מיט וועם צו שפילן א או נאו או יע געים, דא עקספעקט מען אביסל מער, און ווען איינער נעמט די מי אפצושרייבן א תגובה מעגסטו אביסל טשעקן דיינע פאקטן פאר דו באפאלסט יענעם.

דא האסטו פון וויקיפידיע ערך ברוך שפינוזה. "ויש הרואים בו את היהודי החילוני הראשון"
אויב פארשטייסטו נישט פארוואס פרעג העט מען דיר מסביר זיין, אבער נישט יעדע זאך וואס די פארשטייסט נישט איז נישט אמת.

פערצופאל גלייך באמערקט, וועל איך שוין מגיב זיין [שרייבנדיג כעין לשונך בקודש].
אבער קודם אן הקדמה.
און שוהל האב איך גענוג און נאך מענטשן וואס רעדן גרויס, מיט זלזול צו א צווייטן, און האבן א רייצענדיגן שפראך [לאורך דיין גאנצן תגובה], דא עקספעקט מען אביסל מער, און ווען איינער נעמט די מי אפצושרייבן א תגובה מעגסטו אביסל טשעקן דיינע פאקטן פאר דו באפאלסט יענעם.

קודם כל, לידיעתך: שפינאזא האט געהאט א רבי, פונקט אזא כופר ווי אים [אויב דו ביסט נישט חושש, קוק נאך אין אתר חופש - א כפירה וועבזייטל - בערכו של שפינאזא]. אוריאל דה קאסטו ווערט אויך פאררעכנט אלס כופר. ליין גרעץ, וועסטו טרעפן כופרים גענוג אין נאך קודם שפינאזא'ן. די סיבה פארוואס ער ווערט 'פאררעכנט' אלס ערשטער כופר איז, וויבאלד ער האט געפרעדיגט זיינע שיטות ברבים, און זיך נישט צוריקגעהאלטן פון זאגן זיינע מיינונגען על אף די קללות ורדיפות שסבל וועגן דעם. און וויבאלד די באוועגונג האט זיך אנגעהויבן על ידו, והעמיד תלמידים נקרא 'החילוני הראשון'.
הבנת הנקרא וועט קיינמאל נישט שאטן.
אויב פארשטייסטו נישט העט מען דיר שוין נישט קענען מסביר זיין, אבער נישט יעדע זאך וואס די פארשטייסט נישט איז נישט אמת.

שמערל האט געשריבן:

אדנירם האט געשריבן:2. בשעתו איז כמעט נישט געווען קיין פרייע אידן. דאס האט זיך אנגעהויבן בערך בזמנו של רמבנ"ן [משה מענדלסאהן], בעיקר בתקופת תלמידי תלמידיו - אויף א מאסנשטאב.
3. פון די צייטן, איז כמעט נישט געבליבן קיין אידן בכלל. רוב זענען געהעריג נטמע געווארן בין האומות, חוץ פון געציילטע וואס זענען געווען אייניקלעך פון בארימטע משכילים, וואס האבן זיך אנגעהאלטן צום שורש. אבער רוב זענען היינט בכלל נישט קיין אידן.

אפשר העלפט מיר צאמקלעבן דיינע ווערטער, פון וועלכע צייטן איז נישט געבליבן קיין פרייע אידן, פון די תלמידי תלמידים פון מענדלסאהן? דעס איז דאך געווען הינדערט פופציג יאר צוריק וואס א מינוט שפעטער זאגסטו אז די פרייע היינט קומען יא פון זיי?

במחילת שמערל [שמש...], דיין אומקלארקייט איז נישט נאר אין מיינע רייד, נאר אויך אין היסטאריע. דערפאר לאמיר עס אויסקלארן, דערנאך וועסטו האפנטליך אלעס פארשטיין:
א- משה מענדעלסאן איז געבוירן קרוב צו דריי הונדערט יאר צוריק, און העמיד תלמידים איבער 265 יאר צוריק. ער איז שוין אוועק בשנת תקמ"ו.
ב- בתקופתו זענען געווען ווייניג פרייע אידן, און זיינע תלמידים זענען געווען א געמויזשעכץ פון פרומע/קאליקעס/און כופרים ומשתמדים. נאר נאך זייער תקופה, דאס מיינט בערך 200 יאר צוריק, איז געווארן מער אנגענומען און פארשפרייט דער 'כפירה' שטראם אינערהאלב השכלה. די וואס זענען דעמאלס פריי געווארן, איז שוין היינט כמעט נישטא קיין שריד ופליט פון זייערע אייניקלעך.
ג- בנוגע הונדערט פופציג יאר צוריק, עי' בסמוך.

שמערל האט געשריבן:

אדנירם האט געשריבן:4. די פרייע אידן היינטצוטאגס, זענען ע"פ רוב נישט פריי לענגער ווי 100-150 יאר. און אפילו פון זיי, זענען רוב פריי געווארן צווישן די צוויי וועלט מלחמות, ווען השכלה ושאר מרעין בישין האבן זיך פארשפרייט אויף א מאסנשטאבליכן פארנעם. בעפאר דעם איז עס נישט געווען אזא נחלת הכלל.

נאכאמאל איך בין צומישט, ווען פונקטליך זענען רוב פריי געווארן צווישן 100-150 יאר צוריק, אדער צווישן די צוויי וועלט מלחמות?

די באוועגונג ווען מ'האט ערנסט אנגעהויבן פריי ווערן איז שוין אלט ארום 200 יאר וכנ"ל.
רוב פרייע אידן היינט, זענען נישט פריי קיין גאנצע 150 יאר [אריינגערעכנט, אידן וואס זענען געקומען קיין אמעריקע און ארץ ישראל יארן בעפארן קריג]. און אפילו פון דעם רוב, איז דאס רוב נישט פריי געווארן ביז נאכן ערשטן וועלטס קריג. כלומר, אויב [לדוגמא] 90% פרייע, זענען נישט פריי קיין גאנצע 150 יאר, איז אפילו דאס רוב המובהק פון די 90% ניטאמאל פריי געווארן ביז נאכן ערשטן וועלטס קריג.
פארשטאנען? כ'האף אז דו ביזט מער נישט צומישט.

שמערל האט געשריבן:

אדנירם האט געשריבן:5. און צום לעצט, א ציפ: ווען נישט די טריפה'נע מדינה, וואלטן רוב פרייע אידן שוין היינט געווען גוים גמורים. אזויווי ס'איז געשען מיט די אייניקלעך פון די ערשטע משכילים/פוקרים. און אזויווי ס'איז געשען מיט רוב אידן וואס זענען אנגעקומען קיין אמעריקע 100 יאר צוריק. נאר וויבאלד ס'איז דא א 'חממה' פאר אידן, א אייגענע מדינה, איז אסימילאציע אויף גאר א נידעריגע שטאפל, און אזוי אויך איז דא מסורה'דיגע זאכן וואס לאזן איבער א שטעמפל ביי יעדע פרייע איד אין מדינת ישראל. און דערפאר איז דארט פארהאנען חוזרים בתשובה אויף אזא גרויסע פארנעם, אנדערש ווי ביי רוב אנדערע מקומות וואו אידן וואוינען. [פארשטייט זיך אז כ'רעד נישט פון וויפיל אידן זענען אפגעפארן דורך די מדינה, צו דורכן רעיון הציוני, צו דורכן מדינה זעלבסט].

אה פאר דעם "ציפ" (פארוועם דארף עס ציפן?) באקומט מען אכט לייקס?

שקויעך פאר דיין ציפ (פארוועם דארף עס ציפן?), אבער כנראה דער עולם האט א בעסערע שמעק ווי דיר. און מ'לייקט פאר מודעה וואס איז גוט.

צום לעצט, כ'וואלט נישט געשריבן אזוי ווען דו וואלסטעך נישט געזוכט צו רייצן. סארי, איר קענט - און איך האף אז בעתיד וועט איר - רעדן ווי צוויי פריינט.

ואת והב בסופה .

כזוך אזעלעכע סארט בילדער אויב סקען ווער לינקען ביטע.