קאווע שטיבל

berlbalaguleh האט געשריבן:שבת אחים: ווי ס'זעהט אויס איז אויף אידיש טאקע נישט דא א דעפינישן פאר דעים ווארט. איך האב נאכגעקוקט אין גוגל טרענסלעיט ביי דייטש. אויף דויטש זאגט מען .."דרויליך"...!. מ'קען עס צולייגן צו אידיש..."דרוי-ליך"...(באדראענד.)...!

אט יעצט האט איר געזאגט די ריכטיגע אפשטייטש- באדראענד-איז די ריכטיגע אפטיישט אויף אידיש. די ווארט האב איך געזוכט. דאנקע-שיינע...!
קעסענע״ם סעיפא״ן בלע״ז.

אומגינציג?
אין אסאך פאלן דעקט זיך דאס ווארט ominous מיטן אידישן ווארט "בייז". בייזע ווינטן אויפן האריזאנט...

לאשיצער: דאס ווארט אומ-גינציג איז נישט גענוג שטארק צו באשרייבן וואס דאס ענגלישע ווארט ..."אמינאוס"... וויל ארויסברענגען. דאס זאגט נאר אז דער מצב איז נישט געשמאק. מ'דארף א סאך א שטערקער ווארט...!

הער לאשיצער: איך האב שוין פון לאנג געוואלט אויפמאכן א דיסקוסיע (וואס איז שוין אנגעהויבן געווארן פון פריער) איבער די איינפלוס פון די פראנצויזישע שפראך אויף אידיש. און די היסטאריש/געאגראפישע סיבה דערצו...! ווייל ס'זענען דא א סאך ווערטער (אפשר 10-15%) פון אידיש וואס זייער אריגין און אפשטאם איז פון פראנצויזיש. נאר א טייל זענען שוין אזוי שטארק פארענדערט געווארן מיט אנדערע מבטאים אז דער מקור דערקענט זיך שוין נישט. ווייל אידיש, כידוע איז אויסער דייטש און לשה"ק אויך באזירט אויף א גרויסן פראצענט פון סלאווישע ווערטער. און אויך פראנצויזישע. אבער דער חלק איז כמעט ווי פארנאכלעסיגט. אפילו די סעקולערע פארשער פון די אידישע שפראך זענען עס נישט גענוג מדגיש. צי ווייל זיי ווייסן נישט בעסער. אדער פאר אן אנדערע אורזאך...!.

Pretentious

וואס וואלט געוועהן די בעסטע אפטייטש אויף אידיש?

סאיז לכאורה נישטא קיין ווארט וואס מ׳באניצט זיך נאך אין היינטיגע אידיש.


1)פאלשע-שטאלץ
2)באווייזט זיך מיט פאלשע טאלאנטן
3)מאכט זיך גרעסער ווי ער איז

עפעס בעסערס?

berlbalaguleh האט געשריבן:הער לאשיצער: איך האב שוין פון לאנג געוואלט אויפמאכן א דיסקוסיע (וואס איז שוין אנגעהויבן געווארן פון פריער) איבער די איינפלוס פון די פראנצויזישע שפראך אויף אידיש.

ס'איז שוין געקומען צו רייד אין אן אנדער אשכול, אבער כדאי צו באטאנען דא אז די פראגע "פראנצויזישע ווערטער" אין אידיש איז קאמפליצירט ווייל אין אסאך פאלן (איך רעכן אז אפילו אין רוב פאלן) זענען די "פראנצויזישע" ווערטער אריין אין אידיש נישט דירעקט פון פראנצויזיש, נאר דורך אן אנדער שפראך. אפטמאל דורך א סלאווישער שפראך. (פאראן אן א שיעור פראנצויזישע ווערטער אין רוסיש, אסאך מער ווי אין אידיש, צוליב היסטארישע קולטורעלע סיבות.)

אין ענגליש איז דא דאס ווארט genre טייטש "סארט, טיפ, קאטעגאריע" פון ביכער, פילמען וכו'. ס'איז קלאר אז ס'איז פון פראנצויזיש נישט נאר פונעם אויסלייג, אבער אויך צוליב דעם ארויסרעד: [זשאנרע]. זייער ווייניג ענגלישע ווערטער הייבן זיך אן מיט דעם קלאנג [זש] סיידן זיי זענען פון פראנצויזיש.

אין אידיש זאגט מען אבער "זשאנער" נישט [זשאנרע]. פארוואס? איך ווייס נישט. אבער אין די סלאווישע שפראכן געפינען מיר דאס זעלבע: жанр אין רוסיש און אוקראיניש ([זשאנר]), žánr אין טשעכיש, žáner אין סלאוואקיש, וכו' וכו'. אפילו אין עברית זאגט מען היינט "ז'אנר". מיר ווייסן גענוג איבער דער געשיכטע פון מדינת ישראל און דער עברית'ישער שפראך צו זאגן אז פראנצויזיש האט געשפילט א קנאפע ראלע. ס'איז גאנץ מעגליך אז אזא ניי, מאדערן ווארט ווי "זשאנער" וואלט אריין אין אידיש פון א סלאווישער שפראך מיט וועלכער אידיש איז געווען אין קאנטאקט אין די לעצטע צייטן. און שפעטער אריין אין עברית אויך.

נאך א ביישפיל:
אין ק"ש רעדט מען אסאך וועגן דעם נייעם "מאגאזין" וועקער. ביי אידישיסטן איז דער וועקער נישט קיין "מאגאזין", נאר א "זשורנאל". למאי נפקא מינה, ביידע זענען דאך פראנצויזישע ווערטער אריגינעל?
אין רוסיש איז דאס ווארט магазин (מאגאזין) טייטש: "קראם, קלייט, געוועלב, געשעפט, סטאָר". דער טראפ/קוועטש/אקצענט פאלט אויפן לעצטן טראף/זילבע: magazín, נישט mágazin ווי מ'זאגט אין ענגליש.
אין דער אלטער היים זענען ארויסגעקומען חודש-שריפטן און מ'האט זיי אנגערופן "זשורנאלן". אויך מיטן טראפ אויפן לעצטן טראף: zhurnál, נישט joúrnal ווי אין ענגליש.
ביידע זענען "פראנצויזישע" ווערטער. אבער ביידע זענען רוסישע ווערטער אויך. דאס רוסישע журнал [זשורנאל] האט דעם זעלבן באדייט ווי אין אידיש.

איך געדענק אז איר האט פריער געברענגט ביישפילן פון פראנצויזישע ווערטער אין אידיש אבער ליידער זענען מערסטע פון זיי אויך גוטע "סלאווישע" ווערטער און ס'איז שווער צו זאגן פון וואנען זיי שטאמען דירעקט.

שבת אחים האט געשריבן:Pretentious

וואס וואלט געוועהן די בעסטע אפטייטש אויף אידיש?

אנשטעלעריש, אויספיינעריש, אפעקטירט, אויפגעבלאזן, אנגעבלאזן, פעדאנטיש, גדלנ"יש, הויך קלינגענדיג
אדער אין לענגערע זאצן:
יענער גייט מיטן קאפ ארויף, נאז ארויף.
יענער איז א פֿיין-שמעקער.

לאשיצער: אין דירעקטן ענטפער צו דיין ארטיקל אויף מיין תגובה איבער ווערטער פון די פראנצויזישע שפראך וואס זענען אריבער צו אידיש. וויל איך זאגו אז דו ביסט נאר טיילווייז גערעכט (45%?).

ווייל די אלע ווערטער וואס דו האסט אויסגערעכנט ווערן טאקע אויך באנוצט אין די סלאווישע שפראכן. און דאס איז דער מעגליכער וועג וויאזוי זיי זענען אנגעקומען צו אידיש.

אבער דאס איז נאר טיילווייז ריכטיג. ווייל די אלע ווערטער זענען היינט אינטערנאציאנאלע ווערטער. כאטש זייער אפשטאם איז פון פראנצויזיש. די זעלבע איז אין ענגליש ס'זענען דא אן א צאל ווערטער וועלכע האבן זייער שורש און אפשטאם פון פראנצויזיש.

אבער ס'זענען פארהאן געוויסע ווערטער (אפשר 10%) וועלכע זענען אנגעקומען דירעקט און אויסשליסליך, צו אידיש. פאר דעם פשוט'ן טעם אז א סאך (אשכנזי'שע) אידן האבן געוואוינט אין פראנקרייך. און נאכדעים האבן זיי אויסגעוואנדערט קיין מזרח אייראפע.

לאמיר נאר אננעמען איין ווארט פון די ערשטע קאטעגאריע וואס דו זאגסט אז זיי זענען געווען אין באנוץ אין די אלגעמיינע, סלאווישע שפראכן, ווי רוסיש, פויליש און סלאוואקיש. דאס ווארט ..."פאמידאר"... פאר טאמעיטאס. די אריגין איז פון פראנצויזיש...Pomme d'Or...= Golden Apple...!

אבער די ווערטער ווי ..."לעוואר". אדער "זשאנדאר" אדער ..."מעלעיר" ...וועלכע זענען אויסשליסליך אין באנוץ פון די אידיש רעדנדע מענטשן פון מזרח אייראפע (רומעניע-אונגארן-טראנסילוואניע). זענען אנגעקומען צו די אידן דירעקט פון פראנצויזיש. נאר זיי זענען שוין אזוי שטארק פארבויגן אז די מענטשן זעלבסט כאפן נישט אז די זענען פראנצויזישע ווערטער אין זייער שורש....!

Laveur = washing vessel: Gent d'arme = man of arms (police officer): Mal-Heure = Misfortune (bad time)

אפילו דאס ווארט ..."טשולענט" וואס איז אין באנוץ אויסשליסליך ביי אידן. שטאמט פון פראנצויזיש....Cheaud-Lent...= hot & slow...!

מאקס וויינרייך אין זיין גרויסער "געשיכטע פון דער אידישער שפראך" האט אויך אנגעוויזן אויף ווערטער פון לאטיינישן אדער פראנצויזישן אפשטאם און זיי געברענגט אלס א ראיה אז די אידן וואס האבן מיט דער צייט גערעדט אידיש (ד"ה די גערמאנישע שפראך) האבן פריער גערעדט עפעס א לאטיינישע שפראך; נישט נאר אז ס'זענען אמאל געווען אידן וואס האבן גערעדט אידיש-פראנצויזיש (דאס ווייסן מיר שוין פון רש"י און אנדערע), נאר אז דווקא יענע אידן האבן זיך שפעטער אסימילירט שפראכליך צו די גערמאניש-רעדנדיגע אידן און אריינגעפירט אין אידיש א חלק פון זייער פראנצויזישן וואקאבולאר.

אויב אזוי וואלט מען געפונען נאך מערער פראנצויזישע ווערטער ווי די געציילטע וואס זענען פארהאן. אז איר וועט באטראכטן א ליסטע אידישע ווערטער (טאקע אלע ווערטער, דעם גאנצן לעקסיקאן) גלייב איך אז די צאל ריין פראנצויזישע ווערטער (ד"ה, נישט אריין פון די סלאווישע לשונות) וואלט געווען נעענטער צו 10 ווי צו 10%. יעדער אידישער לינגוויסט ווייסט פון די ווערטער "טשאלנט", "בענטשן" און דעם פרויען נאמען "יענטע" נישט דערפאר וואס זיי זענען טיפיש, נאר דווקא ווייל זיי זענען אויסנאמען -- ד"ה, אלטע ווערטער פון לאטיין/פראנצויזיש וואס זענען נאך געווען אין טאג-טעגליכן באנוץ איבערן גאנצן אידישן שפראך שטח.

לאשיצער: אין אמת'ן איז די ליסטע גאנץ א לאנגע. נאר ס'פאדערט א סאך ריסוירטש. ווייל זייער א סאך פון די ווערטער זענען שוין פארבויגן געווארן. ד.ה. אז מ'רעדט עס שוין ארויס מיט א סלאווישן/אונגארישן/רומענישן אקצענט...!

נעם נאר אזא טיפיש, אוניווערסאל און אלעמען באקאנט ווארט ווי..."בייגל"...דאס איז אין כמעט אלע שפראכן. אריינגערעכנט די סלאווישע. אבער דער מקור און שורש פון אט דעם ווארט איז אין פראנצויזיש..."באג"...Bague...= ring. A derivative is the Baguette...!

ס'איז דא צענדליגער און אפשר הונדערטער אזעלכע ווערטער אין די היינטיגע אידיש שפראך וואס זייער שורש איז אין פראנצויזיש. און אונז זאגן מיר עס ארויס בלא יודעים...!

איר האט א טעות. bague, רינג, איז גערמאניש נישט לאטייניש בכלל.
בייגל:
from Middle High German boug- "ring, bracelet," from Old High German boug "a ring," related to Old English beag "ring" (in poetry, an Anglo-Saxon lord was beaggifa "ring-giver"), from Proto-Germanic *baugaz, from PIE root *bheug- "to bend," with derivatives referring to curved objects.

קרוב'ישע ווערטער: בייגן/געבויגן און אלע דעריוואטן (פארבייגן/פארבויגן); רעגן-בויגן; ביגל-אייזן

Baguette:
Borrowed from Italian bacchetta; probably from a diminutive of Vulgar Latin *baccus, from Latin baculum, a long rod or stick

ס'איז בלויז א צופאל אז "בייגל" קלינגט ענליך אויף "בעגעט", און ביידע זענען געווארן ברויט-ווערטער (פאלקס-עטימאלאגיע). דער קלאנג איז אוודאי אסאך נעענטער צו "בייגן" און דאס באשרייבט טאקע די פורעם פון א בייגל.

אגב, איר זאלט וויסן אז אויך אין פראנצויזיש זענען דא גערמאנישע ווערטער. אפילו דער נאמען "פראנק"רייך און "פראנצ"ויז שטאמען פונעם "פראנקישן" שבט -- א גערמאנישער שבט וואס האט איבערגענומען גאליע (Gaul) ווען די רוימישע עמפעריע איז זיך צעפאלן. אינטערעסאנט, אבער, אז די פראנקן האבן אדאפטירט די ראמאנישע שפראך פון די וואס זיי האבן באזיגט און דערפאר רעדט מען נאך היינט א ראמאנישע שפראך אין פראנקרייך. אבער די שפראך טראגט דעם נאמען נאך זיי.

לאשיצער: 2 באמערקונגען: 1) דאס ווארט באגעט, מוז נישט אנקומען צו א גערמאנישן דעריוואטיוו. ס'איז פון פראנצויזיש אליין. דימיניוטיוו פן דעם ווארט ..."באג" א רינג/רינגעלע ...! Baguette is diminutive for bague = little ring.....

2( דער נאמען פראנק-רייך איז א גערמאנישער /סאקסאנישער נאמען. אבער אויף פראנצויזיש זאגט מען...(Vive) la France. ou la Republique Francaise...!

לאשיצער האט געשריבן:

שבת אחים האט געשריבן:Pretentious

וואס וואלט געוועהן די בעסטע אפטייטש אויף אידיש?

אנשטעלעריש, אויספיינעריש, אפעקטירט, אויפגעבלאזן, אנגעבלאזן, פעדאנטיש, גדלנ"יש, הויך קלינגענדיג
אדער אין לענגערע זאצן:
יענער גייט מיטן קאפ ארויף, נאז ארויף.
יענער איז א פֿיין-שמעקער.

הער לאשיצער. ייש״כ פארן נעמען די מוה אפצוטייטשן די ווארט. כהאב זייער הנאה פון אייערע אפטייטשן.

אבער דאכצעך אז מקען נישט אפטייטשן די ווארט אויף אידיש מיט איין ווארט אליינס, ווייל ס׳עקזיסטירט נישט אזא טערמין אין אידיש.

די באדייט פון Pretentious מיינט ספעציפיש אין א פאל ווען יענער מאכט זיך גרעסער ווי ער איז טאקע, און מאכט זיך וויכטיג. און נישט סתם ווען ער בלאזט פון זיך און האלט זיך בגדול׳ט. אויף דעם איז דא פול מיט אנדערע ווערטער. ווען איינער האט באמת עפעס א טאלאנט און ער האלט זיך גרויס דערמיט איז Pretentious נישט די ריכטיגע טערמין. נאר למשל איינער וואס האלט אז ער קען מוראדיג שיין זינגען און למעשה איז ער הייזריג און ער יכולט בכלל נישט, און ער טוט זיך אויף אז ער איז א ״גרויסער חזן״ אט דאן איז Pretentious די ריכטיגע ווארט.

ווען איינער וואס האט קיינמאל נישט געוואוסט די אמתע באדייט פון די ווארט זאל אויפקוקן אין דיקשאנערי די ווארט אויף אידיש און דארט וועט שטיין
״אנשטעלעריש״ וועט ער נישט כאפן די אמתע באדייט, און וועט לערנען פאלש פשט.

אלזא וואלט איך ענדערש געטייטש די ווארט
וויכטיג-מאכער, אדער פאלשע-שטאלץ. עפעס אזוי.

וויאזוי זאגט מען אין אידיש hindsight-לאחר-המעשה אדער סאיז דא א בעסערע אפטייטש?

צוריקקוקנדיג.

שבת אחים/רביה"ק זי"ע: לפענ"ד..."ריקזוכט"...! פי'...צוריק קוקנדיג...!

כ'האב געוואוסט אז אין דויטש איז דא אזא ווארט, אז אין אידיש איז אויך דא האב איך נישט געוואוסט.

רביה"ק זי"ע: דו דערמאנסט מיך א (אמת'ע) מעשה שהיה. ווען איך בין געווען א יונגל, איז ביי אונז איינגעשטאנען א חשוב'ער רב. אבער א גרויסער בטלן. אין די בחינה פון לא בקי בצורתא דזוזי...! אין יענע צייטן האט מען נישט געקענט רופן דיירעקט פון דא קיין ארץ ישראל. ס'האט געמוזט גיין דורך אן אפערעיטער. דער חשוב'ער רב ובנש"ק האט דאך אבער נישט געקענט רעדן קיין ענגליש. האט איינער פון אונזער משפחה געדייעלט ..."זיראו"... פאר אפערעיטער... און מ'האט געפרעגט די אפערעיטאר אויב זי קען רעדן דייטש.. וויל דער רב האט געזאגט אז די שפראך קען ער רעדן ...ווען דער רב שליט"א/ זצ"ל איז ארויף געגאנגען אויף די ליין האט ער אנגעהויבן צו רעדן ..."דייטש"...כהאי לישנא...יא...עך קאן רעדן דאאטש...כ'הא דעך נעכטן געפרעיגט וויפיהל ס'קאסט צו רעדן קאן איערעץ ישראעל...! דאס איז געווען זיין דאאטש...! יא. כ'האב פארגעסן צו זאגן אז דער חשוב'ער רב איז געקומען פון די מארמאראש. פון בארשא...!

לאמיר זעהן צו דו (אדער סיי ווער) ווייסט אדער האט געהערט פון א בארש'ער רב...?!

איך פארגין דיך נישט אויף ענגליש?

בערל אחיו של אהבת ישראל ובניו גרו בבארשא

אישתישבי האט געשריבן:איך פארגין דיך נישט אויף ענגליש?

אויף עברית זאגט מען אני לא מפרגן אותך
ווען ס'וואלט געווען אזא ווארט אויף ענגליש וואלט מען עס מסתמא אזוי געזאגט אויף עברית

בערל. מיין טאטע פארציילט אז אלץ בחור איז ער געפארן מיט ר׳ מאטעלע און ער האט געדארפט רופן אויפן טעלעפאון אהיים. האט ער געזאגט פאר די אפערעיטאר
I give you a dime, you give me New York. :lol

אישתישבי האט געשריבן:איך פארגין דיך נישט אויף ענגליש?

ס'דא א ווארט אין ענגליש אויף נישט פארגינען Jealous, און נאך. אבער אויף יא פארגינען איז נישט דא.