קאווע שטיבל

מנשה לוסטיג האט געשריבן:אמת טאקע אז איך שטאם פון סאטמאר פון איין זייט, אבער חסדי השם אז כ'בין אנגעקומען צום ריכטיגן לעכטיגקייט און נישט צום ווילי פעסטע שייגעץ ארויס גענג

איי די סאטמארע שקצים, לאמיר פרעגען מיסטער ראטענבערג וואס סאטמאר האט אים געטוהן.... איין מינוט סקווער האט עס גאר געטוהן, סאו מיט וואס איז די "רוסישע אקריינישע מאפיא גענג" בעסער ווי די "ווילי פעסטע שייגעץ ארויס גענג", הא ?

די חילוק איז, אז מיר גלייבן 'יא' און ענק גלייבן 'נישט'.
אז מיר טוהען אמאל עפעס וואס קוקט אויס פארן פויערישן קעפל רציחה, איז עס געטון מיטן מאטיוו פון שוינען עפעס וואס איז אנבאלאנגט אמונה און חיזוק אמונה, כאטש וואס דער פויערישע קעפל זעט נישט דערין קיין טובה, און האלט נאך פארקערט אז נישט דאס מיינט מען די אמת'ע אמונה, אבער ווי זאגט מען נאך פון חסידים הראשונים [וואס סאטמארע רב האט פארגעסן פון זיין..] עבירה גוררת עבירה, וועלכע עבירה אין די רייהע וועלכע שאול תחתית זעמער אנגעקומען, פון די כלומרשטע עבירה אינעם אויגן פון דעם פויערישער צייטונג לייענער.
ס'דרייען זיך אין ליובאוויטש אין סלאנים אין גער אין בעלז אין סקווער - תלמידי חכמים אין די הונדערטערס מורי הוראה אן קליפערלעך און בעקיטשלעך מיט א הויקער, וואס יעדע פון זיי וואלט געקענט פירן א קהילה קדושה, אין די צייט וואס ווען אין סאטמאר שפראצט ארויס עפעס א תלמיד חכמ'ל, מאכט מען א בראטל פון עהם, און ער ניצט עס אויס.. הו הא..
וואס איז אלץ געווען די כח אין סאטמארע רב, אז ער איז געווען א פאדעגאג? סקווערע רבי זצל האט אנע רעדן געטון און געמאכט.
ער האט געזאגט אמאל, ווען סאמארע 'רב' האט געכאפט צו מזל א סטראויק, 'מען דארף מתפלל זיין פאר עהם, ווייל אז ער וועט נישט זיין מיט זיי וועלן זיי זיך רייסן ביי די קעפ אין די גאסן'..
האט ער געוואוסט וואס ער רעדט?..

לאזט מיך צולייגן איין ווארט פון די יוניקנעסס פון סאטמארער רעבין זצ"ל, דעסיז הכל מודים אז דער צדיק האט אין דער אלטער היים בעפארן קריג, און אפי' נאכן קריג ווען ער האט געהאט צייט, זיך ממלא כריסו געוועזן מיט תורה ועבודה, טעג און נעכט איזער געזעסן און געהארוועט אויף תורה, געגעגסן האט ער גאר ווינציג, זיך מקדש ומטהר געוועזן מיט אזא מין פרישות, איך האב גערעדט מיט אן עלטערן יוד פון בארא פארק, א דזשולערי סוחר, וואס האט געלערנט אין נייטרא ווען דער סאטמארער רבי האט זיך דארט אויפגעהאלטן, דערציילט ער מיר אז ער איז געשלאפן העכערן רעבין, און א גאנצע נאכט האט ער געהערט דעם רעבין לערנען, די תנועל'ה קלינגט אים נאך אין די אויערן, אבער וואס איך וויל ארויסברענגן איז, אז ווי נאר דער עולם, די רעפיודזשיס האבן אנגעהויבן ארויסצוקימען קיין אמעריקע, מ'איז געווען צובראכן, אן טאטע אן מאמע, אדורכגעמאכט די לאגערן, מ'האט געזיכט א ליכטיקייט, א ליכטיגן שטראל, און מ'האט געפונען, דער סאטמארער רבי דער גרויסער גאון האט "צוגעמאכט" די גמרא און געזעסן ביזן נאכט אריין, אויסגעהערט מענטשן, אלע זייערע שאלות, אינקלודינג שאלות וואס א קינד פרעגט פון זיין/איר מאמע, און ער האט מיט אזא מין איבערגעגעבענקייט געענטפערט, אידן האבן זיך אויסגערעדט זייער ווייטאג, מ'האט זיך אויסגערעדט וואס מ'האט אלץ פארלוירן, און ער האט זיי פלעין פשוט מחזק געוועזן. כ'האב אמאל געהאט ביי זיך אין אוטו אן עלטערע אידענע, און אויפן גאנצן וועג האטזי מיר פארציילט, פון דער אלטער היים, מלחמה, נאכן קריג,א.א.וו. זאגט זי, "מ'זעמער אנגעקומען קיין אמעריקע, דא האמער געהאט דעם רעבין, יעדע קלייניקייט זעמער אים געגאנגען פרעגן, אן עצה א.א.וו.", און דאס זענען געווען נישט איין, נאר צענטליכע משפחות, דאסיז חוץ בריוון און טעלעפאון רופען, וואס ער איז געווען פארנומען צו ענטפערן, און איין ווארט, "וירד משה מן ההר אל העם" במלוא מובן המלה.

איה"נ ס'איז געוועזן נאך, א שטייגער ווי דער באבובער רב זצ"ל, און ר ' מיכאל בער זצ"ל פאר זיינע תלמידים, און נאך אנדערע צדיקים וגאונים. אבער ווי אנדערע ניקס האבן שוין פריער דא ארויסגעברענגט, זענען רוב רובם פון די שארית הפליטה דאהי אין אמעריקע געוועזן פון אונגארן, און רוב רובם האבן זיך געקלאמערט צום סאטמארער רעבין, און זיין רצון איז געווען דאהי אין אמעריקע אויפצושטעלן א דור פון "ערליכע בעלי בתים" טאקע מיט שטריימל און בעקיטשע, און נאר דורכן "וירד משה" מיטן זיך אראפלאזן אין באגלייטן די אלע אידן, האטער עס מיט סיעתד"ש באוויזן.

מנשה לוסטיג האט געשריבן:די חילוק איז, אז מיר גלייבן 'יא' און ענק גלייבן 'נישט'.

אמת ויציב
איך גלייב טאקע נישט אין סקוויר'ן רעבען

אינטערעסאנט אז איך האב געהערט פון עלטערע יודען - וואס האבן גארנישט מיט סקווער, אז דער אלטע סקווערע רבי האט דאס געטון, און צום סאטמארע רב זענען הערשט שפעטער אנגעהויבן צוגיין די מאסן ווער ער האט אנגעהויבן מיט זיין העץ קאמפיין אקעגן די מדינה וואס האט עהם געראטעוועט.
פון עטליכע האב איך געהערט, אז מוסדות סאטמאר האט זיך בכלל נישט אנגעזען אנהייב, נאר אלע האבן געשיקט קיין וויזשניץ און קלויזנבורג, ווען סאטמאר 'רב' האט אנגעהויבן מיט פראפאגאנדע האט ער געצויגן די מאסן מיטן שטורעם.
ביי ערענסטע פראבלעמען פלעגט מען גיין צום סקווערן 'רבין' און שאלות האט מען געפרעגט רבנים, א רבי האבן אלע געקענט סקווערע רבי, נאר ער האט נישט געוואלט הערן פון קיין פייטס פון קיין פאליטיק, האבן אסאך געזוכט סחורה ערגעץ אנדערש, און געטראפן.. אין ראדני אראוינד די קארנער.

אוי מנשה'לע! ביסט אייזן שטארק, אפשר בארגסטו מיר אויך אביסעלע אמונה? אונז דראפען זיך נעבעך אויף די גראדע ווענט און ביי ענק איז דא אזא שפע.
עשרה קבים אמונה ירדו לעולם, חמשה עשר נטלו סקווער ואחת כל העולם כולו

מנשה לוסטיג האט געשריבן:די חילוק איז, אז מיר גלייבן 'יא' און ענק גלייבן 'נישט'.
אז מיר טוהען אמאל עפעס וואס קוקט אויס פארן פויערישן קעפל רציחה, איז עס געטון מיטן מאטיוו פון שוינען עפעס וואס איז אנבאלאנגט אמונה און חיזוק אמונה, כאטש וואס דער פויערישע קעפל זעט נישט דערין קיין טובה, און האלט נאך פארקערט אז נישט דאס מיינט מען די אמת'ע אמונה, אבער ווי זאגט מען נאך פון חסידים הראשונים [וואס סאטמארע רב האט פארגעסן פון זיין..] עבירה גוררת עבירה, וועלכע עבירה אין די רייהע וועלכע שאול תחתית זעמער אנגעקומען, פון די כלומרשטע עבירה אינעם אויגן פון דעם פויערישער צייטונג לייענער.
ס'דרייען זיך אין ליובאוויטש אין סלאנים אין גער אין בעלז אין סקווער - תלמידי חכמים אין די הונדערטערס מורי הוראה אן קליפערלעך און בעקיטשלעך מיט א הויקער, וואס יעדע פון זיי וואלט געקענט פירן א קהילה קדושה, אין די צייט וואס ווען אין סאטמאר שפראצט ארויס עפעס א תלמיד חכמ'ל, מאכט מען א בראטל פון עהם, און ער ניצט עס אויס.. הו הא..
וואס איז אלץ געווען די כח אין סאטמארע רב, אז ער איז געווען א פאדעגאג? סקווערע רבי זצל האט אנע רעדן געטון און געמאכט.
ער האט געזאגט אמאל, ווען סאמארע 'רב' האט געכאפט צו מזל א סטראויק, 'מען דארף מתפלל זיין פאר עהם, ווייל אז ער וועט נישט זיין מיט זיי וועלן זיי זיך רייסן ביי די קעפ אין די גאסן'..
האט ער געוואוסט וואס ער רעדט?..

ווען גייט שוין דיין טעראריסטישע רעבע טווערסקי כאפן א סטראוק פאר א גוט יאר?

ס'איז א מזל זאך..

חברה, טעיק א טשיל פיל, איר ווייסט וויפיל איך האב ליב סקווערע רבי'ן אבער מ'ווינטשט נישט קיין סטראוק אויף קיין מענטשען, ס'ווייזט נישט אויף ציוויליזירטקייט צו שעלטען דיין אפאנענט אין א דיסקוסיע אפילו אויב ער האט געשריבן וואס ער האט געשריבן.

איך האב נישט געוואונטשען.

און טאמער האסטו יא? אין סאטמאר איז דאס די דרך

מנשה לוסטיג האט געשריבן:די חילוק איז, אז מיר גלייבן 'יא' און ענק גלייבן 'נישט'.

די חילוק איז אז מיר גלייבען אין גאט אין ענק גלייבען אין "רעבין",

מנשה לוסטיג האט געשריבן:אז מיר טוהען אמאל עפעס וואס קוקט אויס פארן פויערישן קעפל רציחה, איז עס געטון מיטן מאטיוו פון שוינען עפעס וואס איז אנבאלאנגט אמונה און חיזוק אמונה,

אהא, סאו ענק מעגען טוהן כל דבר אסור ווייל ענק זענען דעם אייבערשטען'ס פאליס, אבער סאטמאר וואס איז "סתם א גענג", "זיי" טארען נישט,

אין אגב ביסטע הייסטע מודה אז סקווער האט עס געטוהן אין נישט סתם א בחור איז ארויס פין די גלייזען,

אין ביי דע וועי קענסט ארויס געבען א תשובה ספר אז ווען מען וויל מחזק זיין די אמונה אין א טווערסקי רבי מעג מען פארברענען מענטשען, אין ווער ס'האלט דערגעגען איז מסתם א "פויערישע קעפל"

מנשה לוסטיג האט געשריבן:כאטש וואס דער פויערישע קעפל זעט נישט דערין קיין טובה,

מנשה לוסטיג האט געשריבן:ס'דרייען זיך (אין ליובאוויטש אין סלאנים אין גער אין בעלז) אין סקווער - תלמידי חכמים אין די הונדערטערס מורי הוראה אן קליפערלעך און בעקיטשלעך מיט א הויקער, וואס יעדע פון זיי וואלט געקענט פירן א קהילה קדושה, אין די צייט וואס ווען אין סאטמאר שפראצט ארויס עפעס א תלמיד חכמ'ל, מאכט מען א בראטל פון עהם, און ער ניצט עס אויס.. הו הא..

קודם ס'נישט אמת אז אין סאטמאר מאכט מען א "גאנצע בראטעל" פין יעדע תלמיד חכם, איך קען סאטמארע יונגעלייט אין אפילו בעלי בתים גרויסע תלמידי חכמים אין שייף עייל שייף נפיק זיי מאכען גארנישט פין זיך, אין גייען אפילו מיט א בלויע רעקעל אין א שטאפענעם היט,

נאר אין סקווער איז מען זייער ווייניג מחשיב תורה, איינער וואס הייסט טווערסקי איז חשובער ווי איינער וואס קען ש"ס,

מנשה לוסטיג האט געשריבן:וואס איז אלץ געווען די כח אין סאטמארע רב, אז ער איז געווען א פאדעגאג? סקווערע רבי זצל האט אנע רעדן געטון און געמאכט.

זיי מוחל נעם א מנין אין גיי אויף דעם סטמאר'ע רב ציון אין בעט אים איבער, ער האט דיר גארנישט קיין שלעכטס געטוהן אז די זאלסט אויף אים אזוי רעדען ברבים, שעם דיר !

מנשה לוסטיג האט געשריבן: ווען סאמארע 'רב' האט געכאפט צו מזל א סטראויק,

מנשה מיטען שרייבען אזוי ווי א נאריש קינד פארשעמסטע מער סקווער ווי סאטמער, וואס פאר א מין געשרייבעכץ איז דאס,

מנשה לוסטיג האט געשריבן:און טאמער האסטו יא? אין סאטמאר איז דאס די דרך

נעה אונדז שעלט מיר נישט קיין לוזערס מיט בוטסעס

ווען איז די אשכול געווארן א פייט ציווישן סאטמער און סקווער? איך האב ביידע נישט ליב, איך ווייס נישט וועלכע זייט צו נעמען... האט איינער אן עצה?

לייג דיך שלאפן, צופריה וועט עס שוין סיי ווי זיין פארמעקט

נאך צו פרי (אין מיין טיים זאון).

אויב סאטמאר באשטייט פון דיי שיטה, קענסטו זיכער זיין, אז די שטריק לאזט זיך אויס.
אויב האבן זיי זיך צוגעכאפט צו רעביסטעווע - אולי יש תקוה בלייב דעמאלטס דארט..
סקווער האט ב''ה נישט די שכחה, מיר האבן איין לאנגע קשר אשר לא ינתק, רוף עס וועלכע אמונה דו ווילסט. מיר זענען אויפגעקומען מיט שיטות, דאס איז מסורה אנגעהויבן פון שטיוועל ביז די דקות'דיגע מנהגים

מנשה'ן באדערט איין זאך. ווען ס'קומט כ"ו אב ווייסט יעדער איד אז ס'עפעס א גרויסער יארצייט היינט.
ער האט אפילו נישט פארגעסן צו עפענען אן אשכול לכבודו...
ווען ס'קומט די סקווירער רבי'ס ז"ל יארצייט ווייסט קיינער נישט אז ס'עפעס אנדערש פון אן אנדערן טאג.
(אגב ווען איז טאקע סקווירא רבי'ס יארצייט? אמת'דיג, כ'ווייס נישט!)

מיר שטערט באמת, זייענדיג א אפשטאמיגער פון סאטמאר, אז מ'לעבט אין עפעס א דמיון, מ'צילט ערגעץ. ס'האט דאך נישט קיין הענט און קיין פיס.
ווי הייליג סאטמארע רב איז געווען, האלט מען אין סקווער מער פון עהם, ווי ענק קענען חלומ'ן צו האלטן פון א מנהיג בישראל.
מיר האבן אלץ א לעבעדיגע רבי וואס ווייזט די וועג און מיר זעמער נישט קיין אויבער חכמים, ווייל אויב יא זעמער אטאמאטיש נישט סקווער. סקווער איז מסורה אמונה און פון עפעס וויל מען נישט וויסן.
איך זע נישט פון ווי סאטמאר האט זיך אנגעהויבן און ס'האט זיך שוין לאנג אויסגעלאזט.
ממילא, יעדער שטיק צייט טוישט מען גלויבן דארט, רבינו סר מן הדרך, רבינו נשתכח רבינו רבינו רבינו, זכותו יגן עלינו.. ער לעבט מער נישט און נעמטס ענק א פירער, און פארגעסטט פון אומאקטואלע זאכן.
מיר שטערט באמת, אז מ'האט פארגעטערט דעם סאטמארע רב אלץ ציל ברעט פאר אלע סארט כפירה רייד אקעגן יעדע מנהיג בישראל יעדע מנהג בישראל יעדע עדה בישראל, טאמער איז ער נישט אין שפאן מיט רבינו.
אז סקווער למשל, האט זיך זייער דרך, ממילא אז ביי זיי אין שטעטל פירן זיי זיך ווי זיי ווילן. אבער סאטמאר האט 'אקופירט' די וועלט - זיי האבן זייער געוואלט, און ס'האט זיך אויסגעלאזט א זייפן בלאז..
קאווע שטיבל שרייבט זיך איינער זיינע געפילן, און מ'הייבט אן שעלטן ווי כאילו ער האט גערעדט אקעגן דעם אייבירשטן.
וואס נאך געהערט פאר די אפגאט סאטמאר? מיינע גאטשעס אויכעט?
מיין זיידע איז געווען פארגעטערט פאר סאטמארע רב, כל הכבוד ער האט מיר נישט געצווינגען עס נאכצוטאנצן, און איך בין העכסט צופרידן אז ער האט געהאלטן זיין רביס שיטה.
מה כל הרעש הזאת? מנשה ביסט דאס ביסט יענס.. איך בין עפעס נישט בארעכטיגט צו זאגן אויפריכטיגע ווערטער?
זייט מוחל זייטס מיר מסביר, מיט וועלכע דעת תורה איז סאטמארע רבי דער מושיען של ישראל, דער רשכבה''ג דער 'אויפבויער' פון כלל ישראל. איין זיידע האט זיך געהאלטן ביי מיר סאטמאר די אנדערע דריי זיידעס גראדע אנדערע, איינער סקווער איינער פאפא און איינער עפעס אנדערש.
וואלט טאקע כלל ישראל נישט געהאט קיין תקנה, ווען נישט די לעגענדעס וואס ענק פראבירן שוין צו פרעדיגן די לעצטע יובל פופציג?

מנשה פארטרעט נישט סקווער, עס איז דא היבש וואס צו ענטפערן פאר מנשה אזאש אז עס זאל אים פארגיין די אפעטיט,
אבער פארוואס פעלט עס דען אויס? ער פארטרעט נישט קיינעם נאר זיין אייגענע היט און רעקעל! פארוואס זיך צוטיען מאכען?!

מנשה לוסטיג האט געשריבן:מיין זיידע איז געווען פארגעטערט פאר סאטמארע רב, כל הכבוד ער האט מיר נישט געצווינגען עס נאכצוטאנצן

דא האסטע גוט ארויסגעברענגט די חילוק צווישן סאטמאר און סקווירא.
דיין זיידע האט דיר נישט אונטערגעצינדען!

מנשה לוסטיג האט געשריבן:אויב סאטמאר באשטייט פון דיי שיטה, קענסטו זיכער זיין, אז די שטריק לאזט זיך אויס.
אויב האבן זיי זיך צוגעכאפט צו רעביסטעווע - אולי יש תקוה בלייב דעמאלטס דארט..
סקווער האט ב''ה נישט די שכחה, מיר האבן איין לאנגע קשר אשר לא ינתק, רוף עס וועלכע אמונה דו ווילסט. מיר זענען אויפגעקומען מיט שיטות, דאס איז מסורה אנגעהויבן פון שטיוועל ביז די דקות'דיגע מנהגים

סקווער איז א קולט פין עבודה זרא, יעצט ביסטע ציפרידען , דאס האסטע געוואלט הערען ?

ס'איז ביי מיר קלאר אז די וועג וויזוי חסידות גייט צי אין סקווירא היינט איז זייער זייער נאנט צי עכטע עבודת גילולים,

דער בעל דבר קען באשטיין מען זאל גיין מיט שטיוועל אפילו אויפען קאפ אבי מען זאל דינען א געטשקעלע,

איך פארטרעט איין איינפאכע קשיא.
וואס וואלט געווען ווען סאטמארע רבי גייט אין אוישוויץ ג''ע מיט אלע קדושים?
וואלט טאקע כלל ישראל נישט געווען ערליך?
וואלטן די אפגעפרעגטע ביי סאטמאר נישט מצליח געווען וואס זיי זענען דאנקן גאט היינט מצליח?
אדער פשוט, וואלט פאפא רב צעלימער רב לאנצהוטער רב, געקענט פירן זייער קהילה דאפעלט פעסטער און העכער.
און קלויזעבערגער רבי וויזשניצער רבי און סקווערע רבי וואלטן געקענט בלייבן וואוינען אין וויליאמסבורג.