קאווע שטיבל

אספקלריה האט געשריבן:סווערט א מטרה פון זיך אליינס צו בויען און באפעסטיגען און די מענטש באקומט אזא אינטענדענסי פון ווידערשפעניגען.

ווייטער אויב לערנט מען ביקורת מיט א ריכטיגע מטרה,צו וויסען וואס איז עכט ריכטיג און אמת׳דיג וואס איז באמת רצון השם, פארוואס האט אונז גאט געשיקט דא,און מלערנט זיך אויס און מלערנט אויס די קינדער מענטשליכקייט און ערליכקייט דעמאלס איז עס מיט א גוטע מטרה.

סאיז געווען ביי אונז גאר גרויסע לייט וואס האבען געהאט ביידע,זיי זענען געווען עהרליך ביזען סוף לד׳ ולבריות.

א שטייגער וואו די טשעבינע רב און די חזון איש

הקטן האט געשריבן:

טאמבל סאס האט געשריבן:וואס הייסט דאס "ס'גארנישט געבליבן פון זיי?"

איך שטעל זיך פאר ס'מיינט, דאס די קינדער זענען אזוי ווייט פאקראכן פין די וויזיע וואס די עלטערן זעלבסט האבן געהאט פאר זיך און פאר זייערע דורות, וואלטן די עלטערן געוויסט וואספאר עפעקט זייער מעשים וועט האבן אויף זייערע אייגענע קינדער וואלטן זיי זיך אנדערש געפירט.

אפגעזען אויב די ארגינעלע השכלה אדער ריפארם איז יא אדער נישט געבליבען

טאמבל סאס האט געשריבן:

הקטן האט געשריבן:

טאמבל סאס האט געשריבן:וואס הייסט דאס "ס'גארנישט געבליבן פון זיי?"

איך שטעל זיך פאר ס'מיינט, דאס די קינדער זענען אזוי ווייט פאקראכן פין די וויזיע וואס די עלטערן זעלבסט האבן געהאט פאר זיך און פאר זייערע דורות, וואלטן די עלטערן געוויסט וואספאר עפעקט זייער מעשים וועט האבן אויף זייערע אייגענע קינדער וואלטן זיי זיך אנדערש געפירט.

אפגעזען אויב די ארגינעלע השכלה אדער ריפארם איז יא אדער נישט געבליבען

לדעתי איז דאס אומרעאליסטישע היפאטעזע - אזא 'ווי ווען די באבע וואלט געהאט רעדער.' קיינער שרייבט זיך נישט אויס די גענויע ספירוטואלע גאנג וואס ער וויל פאר זיינע אייניקלעך און אור אייניקלעך. קוים וואס מענטשן טוען דאס פאר די אייגענע קינדער. מענטשן ווילן ס'זאל זיין גוט פאר זייער קינד בגשמיות און געווענליך האט מען א שיטה אז אויב וועט דאס קינד זיין אזוי און אזוי ברוחניות, וועט אים דאס העלפן בגשמיות. ווער גייט זיך אנדערש פירן יעצט נאר כדי זיין אייניקל זאל נישט זיין קיין אטעאיסט אדער זאל נישט גיין מיט חאקי הויזן און בעידינג סליפערס אין א הייסע זומער טאג? מען פירט זיך אויף אזוי ווייט ווי מען קען זעהן אז ס'האט אן השפעה, אז ס'האט אן עפעקט, און דאס איבעריגע לאזט מען פאר'ן באשעפער. דער מושג פון 'מענטשן שפילן גאט' ווי כאילו גאט האט אן איבערפלוס פון ארבעט און קען נישט נאכקומען די דעדליין, נישט נאר אויף די שוירט טערם נאר אפילו די לענגערע דעדליינס פון אפאר הונדערט יאר ארום, און ער ברויך אוירדזשענטלי דיין הילף איז א היימישע מחלה.. א קליינטשיגע דאגה.. לפי דעתי הקטנה..

מי הוא לרנ“ק ה”משכיל" הראשון בשלשלת־היוחסין של ה“השכלה”? לא יון לוק (John Locke) מאבות ה“השכלה” האנגלית, ולא בייל (Pierre Bayle) מבית מדרשו, לא האנציקלופדיסטים, לא משה מנדלסזון ולא נפתלי הירץ ויזל וחבריהם – כי־אם עזרא הסופר, הוא שהניח את היסוד ל“השכלה”. שהרי בו נאמר לראשונה (נחמיה ח יג) כי ביום השני נאספו אל עזרא להשכיל אל דברי התורה. “הפירוש הנכון” בדברי התורה אף הוא מפעולותיה של ה“השכלה”. ורנ“ק חוזר ומדגיש דבר זה, מבאר את טיבו של ה”משכיל" ואומר: “וכל השוקד להוציא מן התורה איזה דעת תורנית או איזה מוסר מישר ומכוון הלב, כבר הוא משכיל בה, איש־איש על דרכו” וגו'.

ולא עוד, אלא ש“השכלה” זו היא בחינת הכרח טבוע באדם, הכרח שאין בכחו להפטר ממנו, בחינת Idea innata. בין כל האידיאות שהן טבועות באדם מטבע ברייתו מונה רנ“ק אף את יסוד־ה”השכלה". וכך אנו מוצאים אותו אומר: “וכל זה החפץ להשכיל בתורה תלוי ונטוע בלב, לא יזח ממנו לעולם, כי־אם על דרך מקרה בקורות היחיד והאומה וחוזר ושב בסור המקרים הרעים ובהתחדש קצת מנוחה ושלוה גופנית”.

ומלבד עזרא הסופר, אבי ה“השכלה” הרנ“קית, עסקו לדבריו ב”השכלה" זו רוב חכמי ישראל שבדורות הקדומים, מימות אנשי כנסת הגדולה ואילך. התנאים והאמוראים אף הם היו “משכילים”. אביי ורבא היו לדברי רנ“ק, “הראשונים לזה הדרך”, לדרך־ה”השכלה" בהלכה. וכך אנו מוצאים את רנ"ק והוא מתרגם את “הוויות דאביי ורבא: – “השכלה” של אביי ורבא. ורנ”ק מוסיף ואומר: “והמלה [הוויות] מקוטעת כנהוג מאד בלשון הגמרא וגו' והשורש מורגל הרבה בסורסי, ופתרונו השכלה”.