ביסטו אינעם היימישן סיסטעם? [ק"ש אויספרעג]

[יעקב מעקסוועל]

איך דריי א קאפ?

דו האסט געזאגט זיין ליסט איז וואס נאר סאטמאר טוט אדער פשוט חסידות, זיי אזוי גוט און זאג מיר וואס איז חסידת און וואס איז נאר סאטמאר.

אין מיינע אויגן איז זיין גאנצע ליסט די סיסטעם פון וואס מען רעדט, און לויט די ליסט בין איך ליידער אין די סיסטעם.

[נעקסט לעוועל]

ביטע טיילט מיט אייער שטאנדפונקט אין לעבן, זענט איר אינעם אלגעמיינעם היימישן סיסטעם? אביסל ארויס, כמעט ארויס, פרובירסט צו גיין ארויס, ביסט אמאל געווען ארויס? וכו'וכו'

שכוח

שטארקע פראגע... ווענד זעך וואס סיסטעם באדייט
איך אריינגעדרייעט אינעם סיסטעם, אין די קהילה, מוסדות, בית מדרש הכל בכל מכל כל... ומצד שני פייף איך אויף וואס סשמעקט מיר נישט, און כגיי מיר מיין אייגענעם וועג...אבער דאך בינעך אפציעל איינער וואס איז שטארק אריינגעדרייעט אינעם סיסטעם ווערטשאפט
סא אויב איינער קען מיר געבן א קעפל צי מיין צושטאנד.. אדרבה

[[NAMELESS]]

סיסטעם אין מיינע אויגן ווערט געבויעט ביים מענטש אין קאפ. ס׳אמאל זיכער אז איינמאל מען איז זיך מכניע קען מען זיך שוין נישט אזוי גרינג ארויסזען דערפון, אבער ס׳שווער צו גלייבן אז דאהי דרייען זיך מענטשן וואס זענען בשיטה אינעם סיסטעם.

נאר וויאזוי דען?

די סיסטעם איז אויסגעשטעלט געווארן פאר מענטשן וואס האבן געמאכט דעם געהעריגן מסלול פונעם געבורט, געדאוונט אינעם זעלבן שול, געלערנט אין די זעלבע ישיבות, חתונה געהאט צווישן די זעלבע משפחות, און דאס איבערגעגעבן צו די ווייטערדיגע דורות. עס איז סאך טיפער ווי טי-שיורטס און סניקערס, ווייל עס איז עפעס וואס איז אין קאפ און מאכט דעם מענטש טראכטן אז אים איז בעסער ווען ער פארט מיט מיטן סיסטעם.

א מענטש וואס האט נישט קיין פראבלעם מיטן סיסטעם וועט זיך אויך נישט זוכן ארויסצורייסן דערפון, נאר ער וועט עס פשוט און פראסט איגנארירן. איך האב אמאל געהאט אז א דיין האט מיר באשייגעצט און איך האב זיך פשוט נישט וויסנדיג געמאכט ווייל איך האב געוואוסט אז איך בין נישט שייך צו דעם סיסטעם וואס ער פארטרעט. וואלט איר זיך געשעמט אויב א ספרד׳ישע קהילה וועט אייך ארויסווארפן? ניין, ווייל איר זענט נישט א חלק פון יענע קהילה.

יעצט, אויב שיקט איר די קינדער אין די מוסדות, אייער ווייב דרייווט נישט, איר דאוונט אין א סיסטעמאטישע שול, און איר טוט אלעס וואס די אנשי סיסטעם טוען, קענט איר נאכאלס לעבן א פרייע לעבנסשטייגער אין אייערע פריוואטע צירקלען. מ׳דארף נישט מורא האבן אז מען וועט ווערן אראפגעקוקט, ווייל אויב האסטו גארנישט מיטן סיסטעם דארף דיר נישט אנגיין אז דער סיסטעם שפייט דיר אויס. אויב האסטו דיין ווייב און קינדער מיט זיך, און דו ביסט א מענטש מיט ווירדן וואס קען זיך אליין באגיין, דארף דיר דאס נישט צו שאטן. דארפסט פשוט מסכים זיין צו הייסן דער באם, אויסוואורף, נעבעך, וכו׳.

אונטערשטע שורה: ווארף ארויס דעם סיסטעם פון דיין קאפ און שווים אריבער די כוואליעס מיטן קאפ אראפ, אבער בלייב געהויבן ביי דיר זעלבסט.

[פרנס החודש]

סיסטעם אין מיינע אויגן ווערט געבויעט ביים מענטש אין קאפ. ס׳אמאל זיכער אז איינמאל מען איז זיך מכניע קען מען זיך שוין נישט אזוי גרינג ארויסזען דערפון, אבער ס׳שווער צו גלייבן אז דאהי דרייען זיך מענטשן וואס זענען בשיטה אינעם סיסטעם.

נאר וויאזוי דען?

די סיסטעם איז אויסגעשטעלט געווארן פאר מענטשן וואס האבן געמאכט דעם געהעריגן מסלול פונעם געבורט, געדאוונט אינעם זעלבן שול, געלערנט אין די זעלבע ישיבות, חתונה געהאט צווישן די זעלבע משפחות, און דאס איבערגעגעבן צו די ווייטערדיגע דורות. עס איז סאך טיפער ווי טי-שיורטס און סניקערס, ווייל עס איז עפעס וואס איז אין קאפ און מאכט דעם מענטש טראכטן אז אים איז בעסער ווען ער פארט מיט מיטן סיסטעם.

א מענטש וואס האט נישט קיין פראבלעם מיטן סיסטעם וועט זיך אויך נישט זוכן ארויסצורייסן דערפון, נאר ער וועט עס פשוט און פראסט איגנארירן. איך האב אמאל געהאט אז א דיין האט מיר באשייגעצט און איך האב זיך פשוט נישט וויסנדיג געמאכט ווייל איך האב געוואוסט אז איך בין נישט שייך צו דעם סיסטעם וואס ער פארטרעט. וואלט איר זיך געשעמט אויב א ספרד׳ישע קהילה וועט אייך ארויסווארפן? ניין, ווייל איר זענט נישט א חלק פון יענע קהילה.

יעצט, אויב שיקט איר די קינדער אין די מוסדות, אייער ווייב דרייווט נישט, איר דאוונט אין א סיסטעמאטישע שול, און איר טוט אלעס וואס די אנשי סיסטעם טוען, קענט איר נאכאלס לעבן א פרייע לעבנסשטייגער אין אייערע פריוואטע צירקלען. מ׳דארף נישט מורא האבן אז מען וועט ווערן אראפגעקוקט, ווייל אויב האסטו גארנישט מיטן סיסטעם דארף דיר נישט אנגיין אז דער סיסטעם שפייט דיר אויס. אויב האסטו דיין ווייב און קינדער מיט זיך, און דו ביסט א מענטש מיט ווירדן וואס קען זיך אליין באגיין, דארף דיר דאס נישט צו שאטן. דארפסט פשוט מסכים זיין צו הייסן דער באם, אויסוואורף, נעבעך, וכו׳.

אונטערשטע שורה: ווארף ארויס דעם סיסטעם פון דיין קאפ און שווים אריבער די כוואליעס מיטן קאפ אראפ, אבער בלייב געהויבן ביי דיר זעלבסט.

און זיי גרייט אויף א טעלעפאן פון דיין קינדער׳ס מוסד אז……

[[NAMELESS]]

סיסטעם אין מיינע אויגן ווערט געבויעט ביים מענטש אין קאפ. ס׳אמאל זיכער אז איינמאל מען איז זיך מכניע קען מען זיך שוין נישט אזוי גרינג ארויסזען דערפון, אבער ס׳שווער צו גלייבן אז דאהי דרייען זיך מענטשן וואס זענען בשיטה אינעם סיסטעם.

נאר וויאזוי דען?

די סיסטעם איז אויסגעשטעלט געווארן פאר מענטשן וואס האבן געמאכט דעם געהעריגן מסלול פונעם געבורט, געדאוונט אינעם זעלבן שול, געלערנט אין די זעלבע ישיבות, חתונה געהאט צווישן די זעלבע משפחות, און דאס איבערגעגעבן צו די ווייטערדיגע דורות. עס איז סאך טיפער ווי טי-שיורטס און סניקערס, ווייל עס איז עפעס וואס איז אין קאפ און מאכט דעם מענטש טראכטן אז אים איז בעסער ווען ער פארט מיט מיטן סיסטעם.

א מענטש וואס האט נישט קיין פראבלעם מיטן סיסטעם וועט זיך אויך נישט זוכן ארויסצורייסן דערפון, נאר ער וועט עס פשוט און פראסט איגנארירן. איך האב אמאל געהאט אז א דיין האט מיר באשייגעצט און איך האב זיך פשוט נישט וויסנדיג געמאכט ווייל איך האב געוואוסט אז איך בין נישט שייך צו דעם סיסטעם וואס ער פארטרעט. וואלט איר זיך געשעמט אויב א ספרד׳ישע קהילה וועט אייך ארויסווארפן? ניין, ווייל איר זענט נישט א חלק פון יענע קהילה.

יעצט, אויב שיקט איר די קינדער אין די מוסדות, אייער ווייב דרייווט נישט, איר דאוונט אין א סיסטעמאטישע שול, און איר טוט אלעס וואס די אנשי סיסטעם טוען, קענט איר נאכאלס לעבן א פרייע לעבנסשטייגער אין אייערע פריוואטע צירקלען. מ׳דארף נישט מורא האבן אז מען וועט ווערן אראפגעקוקט, ווייל אויב האסטו גארנישט מיטן סיסטעם דארף דיר נישט אנגיין אז דער סיסטעם שפייט דיר אויס. אויב האסטו דיין ווייב און קינדער מיט זיך, און דו ביסט א מענטש מיט ווירדן וואס קען זיך אליין באגיין, דארף דיר דאס נישט צו שאטן. דארפסט פשוט מסכים זיין צו הייסן דער באם, אויסוואורף, נעבעך, וכו׳.

אונטערשטע שורה: ווארף ארויס דעם סיסטעם פון דיין קאפ און שווים אריבער די כוואליעס מיטן קאפ אראפ, אבער בלייב געהויבן ביי דיר זעלבסט.

און זיי גרייט אויף א טעלעפאן פון דיין קינדער׳ס מוסד אז……

די אלע וואס האבן פראבלעמען מיט די מוסדות און מיטן סיסטעם, צו זיי האב איך טאקע אפעלירט.

גיב דיך אונטער אויבנאויף, אבער ווייס אז דו מעגסט טון וואס דו ווילסט, און ווייס אויך אז וואס דו טוסט למען הסיסטעם איז נישט ווער דו ביסט.

[באהעלפער]

יודען מ'האלט שוין לאנג בעקבתא דסיסטעם... ס'כמעט שוין נישט יענע סיסטעם וואס איר באוויינט. ס'כמעט שוין נישט מעגליך צו קאנטראלירן ווי אמאל.

[קידוש]

איך בין אין די "סיסטעם" ווי די רופסט עס,
ניין, כבין נישט מסכים צו אלעס, אבער צו אויסטרעטען מיין אייגענע מהלך אין אבודת השם פעלט מיר גאר אסאך,
ממילא פרוביר איך ווי ווייט מעגליך נאכפאלגען די טריט פון מיינע גרויסע רביס.
איך קאליר ארויס ווען ס'פעלט אויס אן ציען אויפזאמערקייט

[מתבודד]

איך בין אין די "סיסטעם" ווי די רופסט עס,
ניין, כבין נישט מסכים צו אלעס, אבער צו אויסטרעטען מיין אייגענע מהלך אין אבודת השם פעלט מיר גאר אסאך,
ממילא פרוביר איך ווי ווייט מעגליך נאכפאלגען די טריט פון מיינע גרויסע רביס.
איך קאליר ארויס ווען ס'פעלט אויס אן ציען אויפזאמערקייט

כ’פרוביר כאפן אויב דעי אלף איז א טעות אדער נישט..

[פרנס החודש]

די אלע וואס האבן פראבלעמען מיט די מוסדות און מיטן סיסטעם, צו זיי האב איך טאקע אפעלירט.

גיב דיך אונטער אויבנאויף, אבער ווייס אז דו מעגסט טון וואס דו ווילסט, און ווייס אויך אז וואס דו טוסט למען הסיסטעם איז נישט ווער דו ביסט.

נאך דיין גאנצע לאנגע מגילה, פארשטיי איך באמת נישט פונקטליך מיט וועלכע זאך איז געבליבן צו איגנארירן פונעם סיסטעם.
"פאלג נאך דעם סיסטעם הונדערט פראצענט, נאר ווייס אז דו ביסט א פרייע מענטש ווייל דו גייסט מיט דיין ווייב עסן אייז קרעים איינמאל א יאר."

[Chasidishmashpia]

לפי עניית דעתי:
אין סיסטעם אלא בדעת, עס איז אלעס אין די מיינ"ד אבער למעשה מענטשן זענען סאשע"ל קריטשער"ס (social creatures) און יעדע איינער וויל זיך צופאסן צו די געזעלשאפט און ממילא די וואס זענען בהשגחה פרטית געבוירן אין א פרומע קהלה/סאסייעטי און זיי עפענען זיך אביסל די אויגן און דערזעהט א דערנעבענדיגע קהלה אדער אפילו מער מאדערנערע בתוככי די אייגענע קהלה (ליידיגייערס אבער טונא בייגעלעך בלע"ז) וואס האבן אנדערע סאשל נארמס הייבט זיך אן צו גלוסטן ואעשה כן גם אני אבער דעמאלס הייבט זיך אן א מלחמה קודם א מלחמה פנימית און נאכדעם א מלחמה חיצונית דהיינו, מלחמה פנימית בינו לבין קונו למשל אויב גלוסט זיך אים צו משנה זיין פון וואלענע ציצית אויף די העמד צו קאטענע ציצית אונטער די העמד ר"ל קודם נעמט עס קוראש צו מאכן דעם שינוי און דערנאך הייבט זיך אן א מלחמה חיצונית מיט די ארומעיגע וואס ביי דער וועי האבן אויך מורא פון מה יאמרו הבריות - סיסטעם שבראשם - און זייען אן כאאוס און פאניק אז דער הייבט אן ארויס צו קריכן פונעם קהלה המכונה סיסטעם. והדברים עתיקים. היוצא לנו מזה אז עס זענען דא אסאך מיני קהילות/סיסטעמען מיט נארמעס און מנהגים און יעדע איינע וויל אריינפאסן. די פראבלעם ווערט ווען מען ווערט געבוירן אין א קהלה וואס האט זייע שטרענגע נארמעס וואס געבט נישט קיין פלאץ זיך צו באוועגן. און הלוואי וואלט געווען אזוי גרינג זיך צו אויסשליסן פון איין קהלה און אריין צום צווייטן.

[[NAMELESS]]

די אלע וואס האבן פראבלעמען מיט די מוסדות און מיטן סיסטעם, צו זיי האב איך טאקע אפעלירט.

גיב דיך אונטער אויבנאויף, אבער ווייס אז דו מעגסט טון וואס דו ווילסט, און ווייס אויך אז וואס דו טוסט למען הסיסטעם איז נישט ווער דו ביסט.

נאך דיין גאנצע לאנגע מגילה, פארשטיי איך באמת נישט פונקטליך מיט וועלכע זאך איז געבליבן צו איגנארירן פונעם סיסטעם.
"פאלג נאך דעם סיסטעם הונדערט פראצענט, נאר ווייס אז דו ביסט א פרייע מענטש ווייל דו גייסט מיט דיין ווייב עסן אייז קרעים איינמאל א יאר."

ניין. איך זאג אז דו קענסט גיין עסן אייז קרעם, קענסט וואטשן טעלעוויזיע, קענסט טון נאך פארשידענע אומאויסגעהאלטענע זאכן אין דעם סיסטעם. קענסט דאס אלעס עררייכן מיט אן אראפגעבויגענער קאפ, אזוי אז דער סיסטעם וועט זיך איבערקערן פאר אויפברויז אבער וועט נישט קענען טרעפן א וועג דיר ארויסצואווארפן.

בדרך אגב, איך פערזענליך פיר זיך נישט אזוי. איך פארמאג דעם סיסטעם אינעם זעלבן קעשענע ווי מיין סמארטפאון.

[אונטער חכם]

וואס א מאכט א מענטש אין די סיסטעם און וואס שליסט אים אויס?

די קולטור? די רעליגיע? די רבנים?

לאמיר פארשטיין:

איינער וואס מקפיד צועסען נאר עי ענד בי געפילטע פיש מיט טוב-טעם חריין, פלאמס פיקעלס, שווארץ הערינג, מענקא אייער-קיכלעך, גאלדען פלאו מילך, מים חיים סודא, און טראגט דווקא א אנצוג וואס עפעס א גלאבער האט אימפארטירט קיין ניו יארק, דרייווט א מיני-ווען. פארט July and August ארויף צו די קעטסקעלס, פארט כ״א אדר קיין ליזענסק, ל”ג בעומר קיין ארץ ישראל. און האט רבי שייעלע מיט די ריבניצער אויף ליין 2. א האלבע טאג אויף וואטסאפפ און די אנדערע האלבע טאג אויף אייוועלט און קול-מבשר.

דאס מיינט אין א סיסטעם? אדער א מענטש וואס איז אויפגעוואקסן א געוויסע וועג און אין א געוויסע קולטור?

כ׳טענה זיך נישט, כ׳פרוביר קודם צו פארשטיין וואס מיינט זיין אין די סיסטעם.

אויב יא איז דאך יעדער מענטש אין עפעס א סיסטעם, יעדער וואקסט אויף אין א געוויסע קולטור. די חילוק איז נאר אז אונזער סיסטעם איז דיקטערט ביי רבנים און נישט לויט די היינטיגע גאס. בקיצור אונז לעבן מעהר אין אלטמאדישע דיקטעטערישע סיסטעם?

גוט מארגן יונה!

אווב איינער טיט דאס אלעס ווייל ער וויל, שיערב לו, אט דאס איז קולטור.
מען רעדט אבער ווען איינער וויל נישט פאלאווען אט די אלע משוגעת'ן האט ער א סיסטעם אויפן קאפ וואס לאזט עים נישט.

איינער האט געבעיטען אפאר משלים פון סיסטעם, איז אזוי די קאנסעפט איז איינס, דהיינו "זאכן וואס די מיזט אדער טארסט נישט טוען, כאטשיג ס'האט נישט קיין פשט," ובכן
*פארן מיט א בייזיק
*גיין אין די ווינטער מיט א קאוט וואס מאכט עקשעלי ווארעם (דאכט זיך ס'הייסט א parka)
*גיין מיט סניקערס
*גיין מיט א טי שירט
*פרויען שערן די האר
*פרויען טארן נישט דרייווען
*מאכן עקסערסייז אויפן גאס
*קראנקע שידוך סיסטעם
*מענטעליטי אז אלע בחורים מיזן גיין אין ישיבה (כו"ע מודי אז ישיבה איז נישט געמאכט פאר א גרויסע פראצענט בחורים, אבער ארבעטען מאן דכר שמיה)
*מענטעליטי אז מען טאר זיך נישט גט'ן און ענדערשער זאל מען זיך שלאגן א גאנצע לעיבן
*די מאנקי סי מאנקי דא מהלך פון חתונה מאכן
געניג?

ניינציג פראצענט פון די ליסטע איז פשוט'ע פעיר פרעשור און קולטור, איך ווייס נישט פארוואס מען זאל עס רופן סיסטעם.

דאס אז דיין ווייב דארף שטיין פופצן מינוט ביים שפיגל פארן ארויסגיין פונדערהיים רופסטו אויך סיסטעם?

[טאמבל סאס]

פאר די אלע וואס זאגן "איך בין אין די סיסטעם אבער אויף מיינט טוירמס וכו' וכו'" וויל איך נאר זאגן אז די הויפט און עיקר זאכן וואס די סיסטעם פארלאנגט פון דיר איז טראגן די לבוש, נישט "קאליע" מאכן די קינדער און קויפן א.ג. כשרס. (און אולי נאך אפאר זאכן רילעיטעד צו דיע ווי אייגענע בתי חינוך, מנין, הפרדת המין, יוניווערסיטי און אביסל מער קינדער - אלעס קיינע עיקרים.)
אויף א העכערע לעוול, איז דאס צו פארמירן א דיסטינקט גרופע, קלאוזד קלאב און קריעיטן אינסייד סוסטעינעבל (?) אינדוסטריע. (און אוודאי איז עס גוט פאר ביזנעס אויב האסטו אינוועסטעד דערין.) אויב היטסטו אפ דיע זאכן ביסטו שוין אויף די "סיסטעם'ס טוירמס" און ווען דו זאגסט "מיינע טוירמס" וואלט איך, אויב וואלט איך געווען פון די סיסטעם לידערשיפ, געלאכט פון דיר: "יא, דו אידיאט, נאר דיע טוירמס האב איך געוואלט פון דיר סיי ווי סיי. גיי ווייטער אן און טראכט אז דו טוסט וואס דו ווילסט בשעת ווען נאך אלעמען ביסטו מיינס ווי א טאָטעלע.. אבי דו ביסט העפפי"

און פאר די אויבער חכמים וואס האבן אויבן געזאגט: אויב האסטו נישט ליב כך וכך, גיי טויש דיר די רעלידזשען וועל איך ענטפערן אז די זאכן זענען כלל נישט אידישקייט. (ווי כאילו חסידות צו חרדיזם איז מיר שוין געווארן א גאנצע רעלידזשען פאר זיך.. אפשר א רעלידזשען פאר זיך איז עס טאקע געווארן, און נאך א פאָכּט אפ אויך, אבער דאס אז ס'פאדערט נאך מען זאל זיך באציען צו זי מיט די חשיבות פון א רעלידזשען נאך אויכעט..?? וואט דע פאכּ!)

ווייל מען קען ארומגיין מיט דזשינס, א פּאני טעיל און א טי-שורט, נישט מער ווי עסן כשר געשחטן פלייש, שלא בתערובות, און זאגן פאר די קינדער אז הייראטן מיט א גוי/גויטע איז פיין ווילאנג זיי זענען זיך שפעטער מגייר און פונדעסטוועגן נאכאלס זיין א פולקאמע איד למהדרין. (און נאכאלס געבן צו שטיצע צו דיינע פעלאו קצבים און שעטנז אידן. יא, אפשר די ערבות פארקויפער, נר מצוה און די מצוה קינדער וועלן מוזן שליסן שאָפ אבער כאטש וועלן מיר האבן א שטיקל פלאן וויזוי עווער אמאל צוריק צו רעדוסן פון אנשטאט אלפי אלפים בטלנים צו בלויז עשרה.

די איינציגסטע זאך וואס איך וואלט געזאגט איז טאקע אן עיקר אבער איז אזוי אביוזד געווארן למען הסיסטעם אז איך וואלט מתיר געווען צו לויז מאכן אביסל ביי דעם איז דער ענין פון שבת. און א ראיה אז ס'איז אזוי ווייל אין תורת משה שטייט נאר לא תבערו און אפילו אין תושבע"פ און הלכה איז די דגוש מער וועגן עשה ווי לא תעשה. דערפאר זענען די לא תעשהס קאנצערטרירט ארום שווערע ארבעט, עבודות העושים שבת חול כי הם ממש עבודה, היפך פון "רועהן".

דאס גאנצע סיסטעמיזירן דאס שבת: ביינאכט גייט מען אין שוהל פאללאוד ביי א סעודה, צופרי נאכמאל פאר אפאר שעה, דערנאך נאך א פאר שעה'איגע סעודה, א שלאף, א שמועס, א ביכל, נאכמאל שוהל און נאכמאל א מיעל.. נאר דיע עסקים, מיט נאר דיע מענטשן און נאר אויף דיע מקום -- מעג מען פארברענגען מיט, איז טרוקן, סטאַגנעיטעד און ווייטער זייער לימיטינג פאר א מענטש צו קענען זיין אינווענטיוו און זיך ארויסרוקן פון זיין אייגענעם (אדער זיינע פארמירער'ס) באבָל בכדי צו פארברייטערן עקספירענסעס און ארויסבויען א סוירקל פון פרענדשיפ. ווייל ווען דען קען מען דאס טוהן אויב נישט דורכאויס די וויקענדס.

נאך אן אנעקדאטעל ראיה אז דער שבת איז העווילי אביזוד געווארן איז פון דאס וואס מיר זעען אז ווען די סיסטעמיזירער ווילן קריגן אביסל חן ביי אזעלכע קאלטע, מה יפית אידן נעמען זיי דעם שבת צו מאכן צימעס דערפון. עפעס א ניגון צו א פארשטעלונג דערוועגן; מיט נאך אזא פידלער אן די ראאף פּראָפּ און פאוסטן עס אנליין אדער אין עפעס א קאלירטע בראשור, אדווערטייזט אלס א קאנצערט אין עפעס אן "ארטאדאקסישן" שוהל (האסט געהערט אונגאר'ס לעצטע ניגון..?) מיט צוויי טעמעס טוהען זיי דאס: די שבת און דזשענדער אישוס, געי צו טרענס אישוס. עקשולי דריי טעמעס, אויטאפסיס אויך.
פארוואס? ווייל דאס איז די איינציגסטע זאך וואס זיי ווייסן זיי קענען נאך האפן צו באקומען סימפאטיע און פעמיליאריטי פון דער מאדערנער איד. און איך זיץ, כ'קוק מיך צו און לאך: האט דען א שבת אמאל אויסגעקוקט אזוי נאסטאלדזשיק און שלום-פוהל ביי מיר אדער ביי מיינע חבירים? א מכה אין וואנט! אדער צו גיבן מיר א רויטן טאכעס איבער אהבה בין איש לאשה, אהבה צווישן אונזערע אינגע זוהן און טעכטער אז מיר זאלן שוין ברויכן זיך אריינרוקן אין די טעריטאריע פון טרענס אישוס? איז טרענס בכלל א פּרעסינג אישו ביי אונז? אך! עס איז נישט ווי כאילו מיר האבן אונזער זונדל אדער טאכטער אויסגעלערנט אדער געוויזן ווי צו ליבן דער אנדערע דזשענדער אז סאדענלי זענען מיר אפגעפאטשט אז זיי מאכן אונז נישט נאך נאר אנשטאט פארטרוקענען זיי דעם בוים..?!

נאר מיר ווילן אז יענע אידן זאלן מיינען אז מיר זענען די ממשיכים דרכם במילא מוזן מיר טרעפן עפעס צו רייטן אויף זייערע געפיהלן פונקט ווי דער פאנדרעיזער אדער שנארער ווייסט ווי אזוי צו רייטן אויף דעם נדבנ'ס געפיהלן ווען ער פראדוצירט א בילד פון עפעס אן עלטער זיידע זיינער מיט א לאנגע בארד וואס האט מכלומרשט געהאלפן דער ערשטער מישקאלצער רבי און האט נאר אדאנק דעם באקומען די פארמעגן זיינער און זיין איינציגסטע בן יחיד, פון וועם דער נדבן שטעלט זיך ארויס צו זיין אן אייניקל פון. דיסקאווערד דורך די My Heritage, פעמילי טרי בילדער סייט.. בשעת וואס זיי באדערט אז זייערע קינדער היטן נישט אזוי דעם שבת, אין זייערע טוירמס, אדער ציען נישט ווייטער די פעמילי ליין און נאך אזעלכע מאדערנע וועלט פראבלעמען באדערט אונזער לידערשיפ אז מען לאזט אונז נישט מאלעסטן קינדער און זיי גארנישט אויסלערנען, אימפלעמנטן שאריא און זיך ארויפווארפן אויף די האוזינג מארקעט ווי חיות טורפות און שינדן די הויט פון ארימע, שווער ארבעטנדע און סטודענט לאון פארחובהטע, אינגע מענער, ווי רעכטע ברוטאלע קאפיטאליסטן. נו, אז מיר קענען זיך ביידע ארויסהעלפן, שמור לי ואשמור לך, אויף די רוקנס פון ענקערע און אונזערע תמימות'דיגע ארבייטסלייט און אינגעלייט, איז פארוואס נישט..

[רביה''ק זי''ע]

@וואלווי: אז דו ביזט אזא מומחה אויפ'ן גאסישן סיסטעם וויל איך דיר פרעגן, בין איך קאנסידערד אינעם סיסטעם? אינדרויסן פונעם סיסטעם? אויפ'ן סיסטעם? אונטער'ן סיסטעם? ביים זייט פונעם סיסטעם? איך מיין אז איך בין אזוי גרויס אז איך פיט פשוט נישט אריין אינעווייניג סאו איך שטעק ארויס פון אלע זייטן...

טייערע @רביה"ק זי"ע

ווען סדום סיסטעם וואלט נישט חרוב געווארן, וואלט מען אפגעטשאפט אלעס וואס שטעקט זיך ארויס.

כ'פרוביר נאך פארשטיין פארוואס אאע"ה האט אזוי געקרענט צו ראטעווען סדום
.

למעשה גערעדט איבער די לעצטע פאר טעג איז מיר אויסגעקומען צו זעהן אפאר קליפס פון חרדישע געטאו נייעס, כ"ו אב, סעיוו מיימאנידיעס, א.ד.ג. און עט סאם פוינט האט מיר אנגעכאפט אן עכטע נייגער וואס טוט זיך דארט, ס'האט מיר אנגעכאפט א חשק אהינצוגיין אויספרעגן מענטשן וויאזוי זיי קוקן אן די וועלט, אקוראט די זעלבע געפיל וואס איך האב ווען איך קוק אן אמיש דאקיומענטרי. and then it dawned on me, איך בין שוין אזוי ווייט פונעם געטאו אז איך בין שוין נייגעריג וואס טוט זיך דארט, גענוי די זעלבע נייגער וואס איך האב צו יעדע אומבאקאנטע פרעמדע זאך...

שוין, למעשה האב איך מיך פארגענומען א שטרענגע קבלה אפצושטאטן א באזוך און מיטהאלטן מיט די אייגענע אויגן וואס טוט זיך דארט, ווען פונקטליך ווייס איך נישט, אפשר לכבוד די נעקסטע משפחה שמחה? (כ'האף נאר אז ס'וועט נישט האבן אזא פנים ווי אלע מיינע אנדערע קבלות ) @טאטי @מאמי, איך שעם ווען איך דערמאן זיך ווען איך האב ענק באזוכט דאס לעצטע מאל איך קען קוים ווארטן ענק צו זעהן נאכאמאל!

ענד וואט א קאאינסידענס, פונקט אינמיטן שרייבן דיזע שורות רופט מיר אריין א פעטער מיט וועם כ'האב שוין נישט גערעדט זייט כ'ווייס נישט ווען

[שמן למאור]

למעשה גערעדט איבער די לעצטע פאר טעג איז מיר אויסגעקומען צו זעהן אפאר קליפס פון חרדישע געטאו נייעס, כ"ו אב, סעיוו מיימאנידיעס, א.ד.ג. און עט סאם פוינט האט מיר אנגעכאפט אן עכטע נייגער וואס טוט זיך דארט, ס'האט מיר אנגעכאפט א חשק אהינצוגיין אויספרעגן מענטשן וויאזוי זיי קוקן אן די וועלט, אקוראט די זעלבע געפיל וואס איך האב ווען איך קוק אן אמיש דאקיומענטרי. and then it dawned on me, איך בין שוין אזוי ווייט פונעם געטאו אז איך בין שוין נייגעריג וואס טוט זיך דארט, גענוי די זעלבע נייגער וואס איך האב צו יעדע אומבאקאנטע פרעמדע זאך...

שוין, למעשה האב איך מיך פארגענומען א שטרענגע קבלה אפצושטאטן א באזוך און מיטהאלטן מיט די אייגענע אויגן וואס טוט זיך דארט, ווען פונקטליך ווייס איך נישט, אפשר לכבוד די נעקסטע משפחה שמחה? (כ'האף נאר אז ס'וועט נישט האבן אזא פנים ווי אלע מיינע אנדערע קבלות ) @טאטי @מאמי, איך שעם ווען איך דערמאן זיך ווען איך האב ענק באזוכט דאס לעצטע מאל איך קען קוים ווארטן ענק צו זעהן נאכאמאל!

ענד וואט א קאאינסידענס, פונקט אינמיטן שרייבן דיזע שורות רופט מיר אריין א פעטער מיט וועם כ'האב שוין נישט גערעדט זייט כ'ווייס נישט ווען

ווען קומסטו אהן...? מיר וועלן דיר אפווארטן ביים לופטפעלד מיט א קבלת פנים...

[שאלתיאל]

וואס מאכט מיר לאכן דא איז אז דאס זעלביגע וואס @רביה''ק זי''ע האלט אויפן היימישן ציבור האלטן אנדערע אויף אים. אפגעזעהן ווי אויפגעקלערט ער איז, איז שטענדיג דא מער הויעכראנגיקע אויפגעקלערטע פון אים וואס ביי זיי איז ער מיטן חרדי'שן סיסטעם-איד דער זעלבע שווארצע פרימיטיווע [שרייב נישט קיין אומאיידעלע ווערטער. מנהל].

אבער ערלויבט מיר אייך טרייסטן, שפיצזיניגער חכם הרזים. אזוי גייט דער וועלט. אונזער ''מעינסטרים'' קוקט אראפ און שפעט פון לב טהור און אנדערע פאנאטישע סעקטעס, אינערהאלב די מעינסטרים קוקט בעלזא אראפ אויף סאטמאר, דער ליטווישע אויף דער חסידישע, די אמעריקאנער אויף די ישראלים, און די מעהר קילע-אויפגעקלערטע אויף די מעינסטרים. ווידעראום דער מאדערן-ארטדאקסער לאכט אפ פון אלע חרדים ביינעזאם, דער רעפארמער שחצ'נט אויפן מאדערן-ארטדאקסער אא"וו. ווידעראום דער גוי קאַקט אויף יעדן גלויביגן איד ביינעזאם, און ביי דער גוי אליין לאכט דער אטעאיסט לאכט פונעם גלויביגן און דער פראגרעסוויער פונעם קאנסערוואטיוון און אזוי פארט זיך א וועלט. יעדער פראבירט זיך גרויסהאלטן און זיך בויען איבער די וואס זענען נידעריגער פון אים אינעם ''אויפגעקלערטקייט'' לייטערל. אלזא, געדענקט אז שטאלצירן איבערן 'חרדי'שן געטא' איז געשמאק, דעפרישענד, און גיבט זיכער צו צום זעלבסט-זיכערקייט אבער שטענדיג איז דא דער העכער דיר דארט אין די הירארכיע פון אויפגעקלערטקייט וואס טראכט דאס זעלביגע.. אויף דיר.

הצלחה!

[רביה''ק זי''ע]

וואס מאכט מיר לאכן דא איז אז דאס זעלביגע וואס @רביה''ק זי''ע האלט אויפן היימישן ציבור האלטן אנדערע אויף אים. אפגעזעהן ווי אויפגעקלערט ער איז, איז שטענדיג דא מער הויעכראנגיקע אויפגעקלערטע פון אים וואס ביי זיי איז ער מיטן חרדי'שן סיסטעם-איד דער זעלבע שווארצע פרימיטיווע [שרייב נישט קיין אומאיידעלע ווערטער. מנהל]

יויש, ווען איך נוץ דאס ווארט "געטאו" מיין איך בכלל נישט צו זאגן פרימיטיוו צו וואס, און איך האלט מיך אינגאנצן נישט העכער פון די געטאו אידן פשוט פאר די פאקט ווייל זיי זענען געטאו אידן, ס'אינגאנצן נישט דא פון וואס באליידיגט צו ווערן. וואס כ'האב געמיינט צו זאגן מיט "געטאו אידן" איז פשוט א געוויסע קאנצעפט וואס כ'האב ביזדערווייל נאכנישט געטראפן קיין בעסערע וועג דאס ארויסצוברענגען אין איין ווארט, כ'וועל דיר געבן אן אנדערע ביישפיל פאר דעם קאנצעפט וואס דו וועסט האפענטליך יא פארשטיין. איך האב חבד'סקע חברים וואס זענען זייער קלוג און איך האב זייער הנאה צו פארברענגען מיט זיי און מיר פארשטייען זיך זייער גוט איינער דעם אנדערן, אבער ביז ס'קומט צו די נושאים פון משיח/גאולה/דער רבי, דארט ווייס איך אז איך רעד מיט א "חבד'סקער" און מיר גייען זיך קיינמאל נישט פארשטיין. און ס'נישט אז איך בין נישט נייגעריג איבער זייער טעיק אויף דיזע טעמעס, אדרבה, ס'איז זייער intriguing, פאציניערענד, און אינטערעסאנט, טאקע ווייל ס'טוט זיך אפ אין א פאראלעל יוניווערס וואס איך וועל קיינמאל נישט ארויסהאבן. דאס ווארט "חבד'סקער" מיינט נישט פרימיטיוו אדער נידעריגראנקיג, ווי אויך מיינט עס נישט אז איך בין מער אויפגעקלערט פון איהם, ס'פשוט אז ער איז א "חבד'קער" און ווען ס'קומט צו די נושאים וואס זענען נוגע חב"ד אפערירן מיר אויף אנדערע סעטס אוו רולס, ס'איז ממש א בחינה פון דור הפלגה.

יעצט, ווען מיין טאטע האלט מיר פאר פארוואס איך טראג מיין בעיבי אום שבת און איך ענטפער איהם אז ס'איז א שבות דשבות לצורך מצוה (טראגן א בעיבי איז א שבות ווייל חי נושא את עצמו, און היינטיגע צייטן איז נישט מצוי קיין רשות הרבים, און נישט בלייבן איינגעשפארט גאנץ שבת איז א מצוה פון עונג שבת) קומט ער און ער ווייזט מיר אז אין משנה ברורה שטייט אז מ'זאל נישט, כ'האב נישט קיין אהנונג וואס דער מענטש וויל פון מיין לעבן האבן, כ'האב דיר געזאגט מיין היתר וואס קומסטו מיר מיט א משנה ברורה? למעשה האט ער פארפירט גאנץ שבת ביז א חבר מיינער וואס פארשטייט צו די געטאו מענטאליטעט האט איהם געפרעגט צו ער איז גרייט מיר אויסצוצאלן די קאסטן פון בויען אן עירוב... און פון דעמאלטס האט מען קיין פיפס נישט געהערט פון איהם... איי וויאזוי איז די משנה ברורה פלוצלונג איררעלעוואנט געווארן? ככה, איך פרוביר אפילו נישט פארשטיין ווייל איך ווייס אז מיר אפערירן אויף צוויי אנדערע סעטס אוו רולס. און פארשטיי מיך נישט שלעכט, דיעס פאראלעל יוניווערס וואו אלעס שטעלט זיך אפ פאר א שורה אין א הונדערט יעריגע בוך איז עפעס נישט נארמאל fascinating, אינטערעסאנט, מרתק, און מיסטעריעז, אבער פארשטיין וועל איך עס קיינמאל נישט. (און כ'וועל דיר זאגן דעם אמת, ווען איך קוק צוריק אויף מיינע אלטע תגובות דא אין שטיבל וואו איך רייס מיך ארום מיט די כלומפרשטע מאמינים זעה איך אז ס'איז די זעלבע מיספארשטענדעניש וואס לויפט דורך אלע וויכוחים...) ער איז חס ושלום נישט פרימיטיוו, איך בין חס ושלום נישט אויפגעקלערט, פשוט צוויי אנדערע וועגן פון פונקציאנירן און גארנישט מער. אויב האסטו א מער פאליטיש קארעקטע ווארט פאר דעם קאנצעפט וועל איך מיך זייער פרייען צו רעדאגירן, בתקווה להבנה.

[באהעלפער]

וואס מאכט מיר לאכן דא איז אז דאס זעלביגע וואס @רביה''ק זי''ע האלט אויפן היימישן ציבור האלטן אנדערע אויף אים. אפגעזעהן ווי אויפגעקלערט ער איז, איז שטענדיג דא מער הויעכראנגיקע אויפגעקלערטע פון אים וואס ביי זיי איז ער מיטן חרדי'שן סיסטעם-איד דער זעלבע שווארצע פרימיטיווע [שרייב נישט קיין אומאיידעלע ווערטער. מנהל].

אבער ערלויבט מיר אייך טרייסטן, שפיצזיניגער חכם הרזים. אזוי גייט דער וועלט. אונזער ''מעינסטרים'' קוקט אראפ און שפעט פון לב טהור און אנדערע פאנאטישע סעקטעס, אינערהאלב די מעינסטרים קוקט בעלזא אראפ אויף סאטמאר, דער ליטווישע אויף דער חסידישע, די אמעריקאנער אויף די ישראלים, און די מעהר קילע-אויפגעקלערטע אויף די מעינסטרים. ווידעראום דער מאדערן-ארטדאקסער לאכט אפ פון אלע חרדים ביינעזאם, דער רעפארמער שחצ'נט אויפן מאדערן-ארטדאקסער אא"וו. ווידעראום דער גוי קאַקט אויף יעדן גלויביגן איד ביינעזאם, און ביי דער גוי אליין לאכט דער אטעאיסט לאכט פונעם גלויביגן און דער פראגרעסוויער פונעם קאנסערוואטיוון און אזוי פארט זיך א וועלט. יעדער פראבירט זיך גרויסהאלטן און זיך בויען איבער די וואס זענען נידעריגער פון אים אינעם ''אויפגעקלערטקייט'' לייטערל. אלזא, געדענקט אז שטאלצירן איבערן 'חרדי'שן געטא' איז געשמאק, דעפרישענד, און גיבט זיכער צו צום זעלבסט-זיכערקייט אבער שטענדיג איז דא דער העכער דיר דארט אין די הירארכיע פון אויפגעקלערטקייט וואס טראכט דאס זעלביגע.. אויף דיר.

הצלחה!

און דאס אז דער היימישער יוד לאכט פון זיי אלע וואס די האסט אויסגרעכענט, דער גוי דער כלב דער אטיאסט וכו', דאס איז ביי דיר א מילתא זוטרתא?
דו ווייסט אז פאר היטלער האט אט דאס דאס מערסטע געשטערט. אז דער פאר'כניאקטער פוילישער יודל, עקלט זיך פון א דויטשער פראפעסאר!

[קל וחומר]

ווען א מענטש ווערט געבוירן קוקט ער אן די וועלט פון זיך ארויס, ער ווערט עלטער און זעט אז ס'דא ארומיגע קוקט ער אן דעם וועלט פון זיין צירקל/קולטור ארויס, ווערט ער נאך קלוגער קען ער אנקוקן דעם וועלט פון אנדערע סארטן פערספעקטיוון ס'טייטש אפילו פון א מענטש וואס איז מנוגד לחלוטין צו זיינע מיינונגען, ווערט ער נאך קלוגער זעט ער דעם וועלט און זעט זיך אינעם וועלטל פון א דרויסענדיגער בליק און קען זען זיינע שוואכקייטן און שטארקייטן אביעקטיוו און דערנאך קען ער זען וועלכע צירקל איז אים די פאסיגסטע זיך צו אריינגלידערן נאכן שטודירן קולטור פון א גענצליך דרויסענדיגער נייעם בליק.

ווייזט אויס אז רביה"ק האט דערגרייכט דעם העכסטן שטאפל און האט געקריגן דעם ווייטן בליק.

[וואלווי]

וואס מיינסטו זעהט ער דארט?

אז גאט איז יא חרד'יש...

[קהל'ס נער]

ווען א מענטש ווערט געבוירן קוקט ער אן די וועלט פון זיך ארויס, ער ווערט עלטער און זעט אז ס'דא ארומיגע קוקט ער אן דעם וועלט פון זיין צירקל/קולטור ארויס, ווערט ער נאך קלוגער קען ער אנקוקן דעם וועלט פון אנדערע סארטן פערספעקטיוון ס'טייטש אפילו פון א מענטש וואס איז מנוגד לחלוטין צו זיינע מיינונגען, ווערט ער נאך קלוגער זעט ער דעם וועלט און זעט זיך אינעם וועלטל פון א דרויסענדיגער בליק און קען זען זיינע שוואכקייטן און שטארקייטן אביעקטיוו און דערנאך קען ער זען וועלכע צירקל איז אים די פאסיגסטע זיך צו אריינגלידערן נאכן שטודירן קולטור פון א גענצליך דרויסענדיגער נייעם בליק.

ווייזט אויס אז רביה"ק האט דערגרייכט דעם העכסטן שטאפל און האט געקריגן דעם ווייטן בליק.

והיינו דאמרי אינשי, "די רעבע זחיסע יאגען עליינע האט געהאט א ווייטע בליק"

[טאמבל סאס]

דו ווייסט אז פאר היטלער האט אט דאס דאס מערסטע געשטערט. אז דער פאר'כניאקטער פוילישער יודל, עקלט זיך פון א דויטשער פראפעסאר!

אבער ווען דער פארכנאקטער פוילישע אידל האט געהאט א שרעקעדיגע חלום אדער געכאפט א קדחת איז ער שוין איינמאל, אויף אלע פיהר, געלאפן צו דעם דויטשן פראפעסאר..

[באהעלפער]

אבער ווען דער פארכנאקטער פוילישע אידל האט געהאט א שרעקעדיגע חלום אדער געכאפט א קדחת איז ער שוין איינמאל, אויף אלע פיהר, געלאפן צו דעם דויטשן פראפעסאר..

און אז מיר לויפן קיין וואשינגטאן פאר אונזערע אינטערעסן, מיינט עס אז מיר ליבן זיי און שעצן זיי? אונז יודעלעך זענען אלץ געווען תוכו אכל וקליפתו זרק.