קאווע שטיבל

עס קען אפשר זיין מערקווידיג צוצוצייכענען דעם אכטן הקדמה פונ׳ם רמב״ם (עפ״י אריסטו) אין מו״נ אנהויב ח״ב וואס (זעהט עכ״פ אויבנאויף אויס) ווי א סתירה צו ניוטאן׳ס ערשטע געזעץ. ער זאגט אז יעדע זאך וואס רירט זיך במקרה [א פילאזאפישן עקסידענט ווי איידער מכח דעם עצם עצמיות, סאבסטאנץ דערפון] וועט זיך מוזן אפשטעלן, וויבאלד די תנועה דערפון איז נישט מכח עצמיותו ע״ש. (ואולי אפשר לומר אז ווען עס איז נישט דא/גייט נישט זיין קיין פארס וואס גייט ווירקן עס אפצושטעלן, קוק איך אן די תנועה פונ׳ם אביעקט ווי עס איז מכח עצמו און נישט במקרה. אפשר.)

די זיבעצענטע הקדמה, אז יעדע תנועה מוז האבן עפעס וואס האט עס זיך געמאכט ריקן, שטימט פארשטייט זיך יא מיט די געזעצן.

(אגב, די דרייצענטע הקדמה דארט זאגט אז טויש קען נישט זיין מדובק/קאנטיניואס אחוץ אויב עס איז תנועה מסובבת/צירקולאר מאושאן ע״ש. דאס איז אביסל ענליך צו דעם אז א צירקולאר מאושאן האט קאנסטענט אקסעלערעישן. דהיינו, אז די וועלאסיטי דערפון טוישט זיך כסדר; ווייל הגם די ספיד טוישט זיך נישט, טוישט זיך אבער כסדר די דירעקציע וואס איז א חלק פונ׳ם וועלאסיטי (ווייל וועלאסיטי איז א וועקטאר). (הגם דער רמב״ם זאגט דאס מער אין די קאנטעקסט פון דעם אז עס דארף זיך נישט אפשטעלן קיין רגע זיך צו טוישן די דירעקציע אויב די תנועה איז צירקולאר, ועיין להלן שם בפ״י.))

העראקליטוס און פארמענידיס, פון די חכמי יון, האבן געהאט א מחלוקת (ווי אזוי מ׳פארשטייט זיי) אין דעם געדאנק פון תנועה (אויך). העראקליטוס האט געהאלטן אז אלעס טוישט זיך און רוקט זיך אלעמאל [און דאס איז די לאגאס]; עס איז נישט דא קיין רעסט. (די קאנצעפט פון ״ווערן״.) ועיין כאן.

משא״כ פארמענידיס האט געהאלטן די היפך: אלעס [די ריאליטעט] איז איינס און אלעמאל ביי רעסט און עס איז בכלל בעצם נישט דא קיין תנועה און טויש [ווייל תנועה מיינט לויט אים אז עס איז זיך מתנועע אריין אין צו בעצם אן אַין, וואס דאס קען דאך נישט זיין; ״פון גארנישט, גארנישט קומט״]. און הגם עס ״זעהט אונז אויס״ אנדערש, איז אבער אלעס וואס עקזיסטירט טאקע בעצם איין גאנצע אומטוישבארע זאך עט רעסט. עס איז אויך באמת נישט דא קיין הוה והפסד. (די קאנצעפט פון ״זיין״.)

אפלטון האט געוואלט מאכן א השוואה צווישן זיי צוויי אז שיטתו של העראקליטוס איז ״הא לן״ בעלמא הדין, ושיטתו של פארמענידיס איז ״הא להו״ אין די פלעטאניק רעלם (עיין כאן).

דער רס״ג דערמאנט די מחלוקת אביסל אין די הקדמה צו זיין האמונות והדעות [״כמי שקיים שכל הדברים נחים וכפר בתנועה ואחר קיים כי כל הדברים נעים וכפר בנוח וכל אחד משים הראיה שמביא חברו ספק ושבוש״, ע״ש].

מי אני האט געשריבן:משא״כ פארמענידיס האט געהאלטן די היפך: אלעס [די ריאליטעט] איז איינס און אלעמאל ביי רעסט און עס איז בכלל בעצם נישט דא קיין תנועה און טויש [ווייל תנועה מיינט לויט אים אז עס איז זיך מתנועע אריין אין צו בעצם אן אַין, וואס דאס קען דאך נישט זיין; ״פון גארנישט, גארנישט קומט״]. און הגם עס ״זעהט אונז אויס״ אנדערש, איז אבער אלעס וואס עקזיסטירט טאקע בעצם איין גאנצע אומטוישבארע זאך עט רעסט. עס איז אויך באמת נישט דא קיין הוה והפסד. (די קאנצעפט פון ״זיין״.)

אפלטון האט געוואלט מאכן א השוואה צווישן זיי צוויי אז שיטתו של העראקליטוס איז ״הא לן״ בעלמא הדין, ושיטתו של פארמענידיס איז ״הא להו״ אין די פלעטאניק רעלם (עיין כאן).

מ׳קען דאס אפשר מקשר זיין מיט דאס וואס דער אראבישער פילאזאף אל-קינדי (בתקופת הגאונים) איז מקשר אין זיין אויף ערשטע פיליזאפיע דאס ״זיין״ מיט ״אמת״. און אין דעם פאל, אז דאס ״זיין״ מיינט אז עס איז באמת נישט דא קיין טויש אין זאכן און זיי בלייבן אין רעאליטעט על אמיתתם (האחת, דהיינו איין זאך באמת - איין אמת). ובפרט טאמער נעמט מען אן אז דאס איז אין די פלעטאניק רעלם - דעם עולם ה״אמת״.

דער אור ה׳ (מאמר ב כלל ו פ״ד) זאגט א משהו ענליך צו, להבדיל, פּארמענידיס׳נס מהלך לגבי צו פארענטפערן די שוועריקייט אז ווי אזוי קען ארויסקומען פון אן אחד הפשוט אן אחד שהוא מורכב אפילו במהותו? ער ענטפערט (פון א פילאזאפישן שטאנדפונקט) אז בעצם קומט אלעס ארויס משפעו של הקב״ה שהוא טובו, וממילא אפילו די זייטיגע זאגן [ההרכבות וכו׳] זענען איינס מכח טובו. אין אנדערע ווערטער, אלעס איז בעצם איינס; אלעס איז איינס בזה אז עס איז בעצם טובו של הקב״ה ע״ש.

אינטרעסאנט איז אנצומערקן דעם לשון הכוזרי (מאמר ד אות א) ״כי הכוחות כינוי לסיבת התנועות״ ע״ש.

אינטרעסאנט.

איך ליין יעצט The Story of Psychology (Morton Hunt), אינטערסאנט ווי אסאך פריע פסיכילאגען (ווען עס האט נאכנישט געהייסן פסיכילאגיע), האבן גענוצט ניוטאניען געזעצען צו מסביר זיין וויאזוי די חושים ארבעטן.

מי אני האט געשריבן:משא״כ פארמענידיס האט געהאלטן די היפך: אלעס [די ריאליטעט] איז איינס און אלעמאל ביי רעסט און עס איז בכלל בעצם נישט דא קיין תנועה און טויש [ווייל תנועה מיינט לויט אים אז עס איז זיך מתנועע אריין אין צו בעצם אן אַין, וואס דאס קען דאך נישט זיין; ״פון גארנישט, גארנישט קומט״]. און הגם עס ״זעהט אונז אויס״ אנדערש, איז אבער אלעס וואס עקזיסטירט טאקע בעצם איין גאנצע אומטוישבארע זאך עט רעסט. עס איז אויך באמת נישט דא קיין הוה והפסד. (די קאנצעפט פון ״זיין״.)

ס׳איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז עס זענען באקאנט די פּאראדאקסן פון זינא [זינון]. איינע פון זיי, למשל, זענען אז אנצוקומען פון א׳ ביז ב׳ דארף מען ערשט דורכגיין די האלב פונקט. און אנצוקומען צו דעם דארף מען צום ערשט אנקומען צום האלב פונקט פון דעם האלב פונקט, וכן הלאה עד אין סוף. קומט דאך אויס דערפון אז מ׳קען זיך בעצם רירן. ער האט מיט די און ענליכע סארט פּאראדאקסן געוואלט מחזק זיין זיין רבי פּארמענידיס׳נס שיטה אז בעצם איז אלעס איינס און אומטוישבאר.

כידוע האט ניוטאן מחדש געווען קאלקולוס אין מאטעמאטיקס (פאר אט זיינע געזעצן פון מאָשׁען און גראוויטי). די לערע פון קאלקאלוס גיבט זיך אפ מיט׳ן האנדלען איבער צאמרעכענען צוזאמען וכו׳ אינפיניט חלקים. וממילא גיבט זי זיך אפ מיט׳ן עכ״פ גיבן א מאטעמאטישע אנטווארט צו די פּאראדאקסן פון זינא וואס זענען נוגע אהער.

אריסטו האט געהאלטן אז אז ווען איך ווארף א פּראדזשעקטיל/זאך מוז דאך עפעס ממש פועל זיין אויף די תנועה דערפון. דאס ארבעט אז די לופט און מיִדיִוּם וואס דאס גייט דורך טוהט דאס דאך רוקן די לופט צו די זייט און די לופט איז וואס טוהט פועל זיין ממש אויף איר תנועה דורכ׳ן דאס שטופן פון אונטן, הגם עס שטייטערט עס אפ פון פארענט צוביסלעך אויך. משא״כ דזשאן פילאפּאנוס האט געהאלטן פון א טעאריע פון אימפּעטוס. דאס הייסט אז ווען איך גיב א שטופ צו א זאך גיב איך אין דעם אריין א לימיטעד אימפּעטוס און כח וואס לויפט צוביסלעך אויס און דאס איז וואס מאכט עס גיין דורכאויס ביז עס לויפט אויס.

עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז דער מלחמות ה׳ (מאמר ה ח״ג סוף פ״ו) זאגט אביסל ענליך צו דעם געדאנק פון אינערשע בתוך ניוטאן׳ס ערשטע געזעץ. ער זאגט דארט, אין וואו ער דינגט זיך אביסל מיט אריסטו, אז ס׳איז נישט מוכרח אז אויב עפעס רירט זיך און עס איז נישטא עפעס וואס איז פועל דערויף אויף פארקערט אז עס זאל זיך אויפהערן צו רירן ע״ש.

אז מ׳האט דערמאנט ביי ניוטאן׳ס צווייטע געזעץ אז די יוּניטס פון עקסעלערעישאן זענען מעטער ביי סעקונדע סקווערד [m/s²], דהיינו מעטער ביי סעקונדע פער סעקונדע, איז אינטרעסאנט מענין לענין באותו ענין צוצוצייכענען צום מלחמות ה׳ (מאמר ו ח״א ריש פ״כ). דאס איז וויבאלד די יוניט דא זעהט אויס (הגם נישט דאס בעצם מיינט עס) פון איין צייט-סיריִס בתוך אן אנדערע צייט-סיריִס. דארט אין מלחמות ה׳ פרובירט דער רלב״ג אפצוווארפן אריסטו׳ס טענה אויף קדמות הזמן וממילא העולם, וויבאלד אויב זאגט מען אז זמן איז מחודש אדער עלול להיפסד איז דאס הווה והפסד דערפון בתוך א זמן אליין [״פאר/נאך״] (וכן הלאה). ער וויל דאס ענטפערן מיט׳ן זאגן אז ס׳איז אלעס בעצם איינס און מאכן א חילוק צווישן די חלקים פון די זמן פון וואס מ׳רעדט און די זמן בכלליותה.

אז מ׳האט דערמאנט דעם דערייווט ניוטאן יוּניט ווי אזוי מען רעכענט פאָרס איז צו מעסטן פּרעשור איז דא די פּאַסקאַל יוּניט (גערופן ע״ש דער מאטעמאטיקער בּלעיס פּאסקאל (פונעם באקאנטן פּאַסקאַל׳ס געוועט)) וואס איז דערייווט פון דעם ניוטאן יוּניט. דאס איז איין ניוטאן אויף/פאר א סקווער מעטער.

מיט דעם איז דא א וויץ. איינשטיין, ניוטאן, און פּאסקאל האבן געשפילט באהאלטן און איינשטיין איז געווען ״איט״. ער האט זיך גענומען ציילן ביז 20 בשעת פּאסקאל איז זיך געגאנגען באהאלטן. ניוטאן האט זיך אבער אראפגעשטעלט אונטער איינשטיין און אויסגעקריצט אין די זאמד א סקווער פון 1 מעטער ביי 1 מעטער און זיך אריינגעשטעלט דערין. ווען איינשטיין האט געענדיגט ציילן האט ער זיך ארומגעדרייט, גראד געזעהן ניוטאן, און אויסגערופן, ״ניוטאן, כ׳האב דיר געפונען!״ ניוטאן האט זיך אבער אנגערופן, ״ניין. האסט געפונען פּאסקאל.״

נאך איינע פון די פראגעס אויף וועלכע די קלעי אינסטיטוט איז גרייט צו צאלן $1,000,000 אויף איר אנטשיידונג איז ארבעט אויף א סאלושאן צו די נאַוויעי-סטוֺיקס עקוועישאנס אין פלוּאיד מעכאניקס זיי טוהן מאדעלן ווי אזוי ניוּטאָניען פלוּאידס, דהיינו געזעס אדער ליקווידס, טוהן פליסן. ניוּטאָניען פלוּאידס זענען אזעלכע סארטן פלוּאידס וואס די וויסקאַסיטי פונעם פלוּאיד, והיינו ווי שנעל איר עצם פליס איז [אזוי ווי די דיקעקייט דערפון], איז אלס די זעלבע נישט קיין חילוק וויפיל פּרעשׁור/דרוק מ׳לייגט דערויף.

פאר די פלוּאידס זענען דא די נאַוויעי-סטוֺיקס עקוועישאנס וועלכע טוהן מאדעלן און עקסטענדען ניוטאנ׳ס צווייטע געזעץ צו דעם אין איין דירעקציע אויף אמאל (ווי אויך טוהט דאס מאדעלן קאנסערוועישאן פון מאמענטום, וואס ליגט אין ניוטאנ׳ס דריטע געזעץ כנ״ל, און קאנסערוועישאן פון מעס). דא איז די עקוועישאן און ווי אזוי עס רילעיט צו די צווייטע געזעץ וואס לויטעט כנ״ל בהאשכול אז פאָרס איז מעס טיימס עקסעלערעישאן:
דא איז מען מסביר אפאר פון די טערמינען/סימבאלן:

אין 2D איז אלעס פיין מיט די עקוועישאנס, ווייל כאמור טוהט דאס מאדעלן איין [גראדע] דירעקציע אויף אמאל. אפילו אין 3D איז דאס אויך מסודר אויף על הכלל כולו ווי אזוי אונז זעה׳מיר אז די מעכאניקס ווי אזוי פלוס פון די פלוּאידס ארבעטן און ווי אזוי דאס טוהט זיי מאדעלן. די פראבלעם איז מיט׳ן לינקן חלק און דעם עקסעלערעישאן פונעם עקוועישאן ווען איך זוּם אריין אויף וואס דאס זאגט ממש. והיינו, אז אויב וואלט די פליס פון די פלוּאיד אלס געווען גלאט וואלט דאס די עקוועישאנס געמאדעלט פּערפעקט. אבער פלוּאיד פליס איז למעשה נישט אזוי - בשעת עס פליסט ״ברעכן זיך אפ״ חלקים וואס קענען צומאל גיין גאר צוריקצווועגס, גערופן עדדיִס, און פון די עדדיִס קענען ארויסקומען אנדערע עדדיִס. דאס איז גורם אז ווען מ׳וויל מאדעלן חלקים פון דעם (מער קלענערע/מייקראָ סקעיל) גייט די עקסעלערעישאן [וואס מיינט דאך די טויש אין וועלאסיטי] חלק ווערן מער און מער עד אינפיניטי, און די עקוועישאן ״עקספּלאדירט״. (דאס איז א משהו ענליך צום פראבלעם כהיום פון עקוועישאנס פון גראוויטי אין קוואנטום פיזיקס, וואס שפייען ארויס ענטפערס פון אינפיניטי וואס קען נישט זיין.).

למעשה אבער טוהן די עקוועישאנס זייער גוט מאדעלן די פלוּאיד מעכאניקס על הכלל כולו, ועכ״כ אז ווען מען שטעלט דאס צאם מיט מאקסוועל׳ס עקוועישאנס אין עלעקטראָמאגנעטיזם טוהט דאס גוט מאדעלן די פּראפּערטיס פון פלוּאידס וואס טוהן קאַנדאָקטען עלעקטריק/מאגנעטיזם [מאַגנעטאָהיידראָדינאמיקס], ווי למשל די זון. פּראָגרעס אין דעם דאס משווה צו זיין וועט העלפן אויף צו [מאטעמאטיש] מאדעלן טורבּולענס אין פלוּאיד מעכאניקס.

עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז ווי באקאנט טוהט קוואנטום פיזיקס נישט נאכגיין די זעלבע געזעצן ווי קלאסישע פיזיקס אויפ׳ן מעקרא לעוועל. דאס איז ווייל קוואנטום פיזיקס איז ביסודה מיוסד אויף פראבעביליסטישע געזעצן. ערענפעסט׳ס טעארעם אין קוואנטום פיזיקס געבט אבער א שטיקל בריק צווישן קוואנטום און קלאסישע פיזיקס.

די טעארעם טוהט געבן די דעריוועטיוו פון די עקספּעקטעישאן וועליוּ פון אן אַפּערעיטאר וואס מ׳וועלט. אן אַפּערעיטאר באדייט די פאָנקשען וואס געבט די אינפארמאציע פון א סטעיט פון א זאך בתוך די ספּעיס וואס מען איז דן דערין; דורכ׳ן געבן אן אַוּטפּוּט עפ״י די פאָנקשען צו א געוויסע אינפּוּט. די עקספּעקטעישאן וועליוּ אין קוואנטום מעכאניקס באדייט די עוורידזש פון די פּראבּעבּיליטיס וואס די וועיוו-פאָנקשען זאגט פאָר וואו איך וועל טרעפן א געוויסע פּארטיקל. דעריוועטיוו באדייט פשוט די רעיט פון טויש פונעם דבר הנידון, כידוע מקאלקולוס.

עס קומט אויס דערפון אז די דעריוועטיוו פונעם פונעם פאזיציע אַפּערעיטאר, וואס דאס באדייט דאך איר וועלאסיטי [די פאזיציע׳ס רעיט פון טויש], אויב מ׳מאָלטיפּלייט דאס ביי איר מאסע קומט דאס אויס צום מאָמענטום אַפּערעיטאר - גאר דומה צום קלאסישן פארמולאציע פון מאָמענטום וואס אונז הא׳מיר דערמאנט ביי ניוטאנ׳ס דריטע געזעץ.

ווי אויך אן אנדערע וועג פון פארמולירן ניוטאנ׳ס צווייטע געזעץ איז צו זאגן אז די פאָרס פון זאך איז פּראפארשענאל צו די רעיט פון טויש פון א זאך׳ס מאמענטום. דאס איז וויבאלד ווי דערמאנט איז פאָרס די מאסע פונעם זאך מאָלטיפּלייד ביי איר עקסעלערעישאן, וואס עקסעלערעישאן אליין איז די רעיט פון טויש פון א זאך׳ס וועלאסיטי [די טויש אין איר שנעלקייט], וממילא מאסע מאָלטיפּלייד ביי דאס קומט דאך אויס צו די רעיט פון טויש אין מאמענטום. אונטער ספעציפישע אומשטענדן אז מ׳לייגט אריין אין ערענפעסט׳ס עקוועישאנס דעם מאמענטום אַפּערעיטאר, וממילא די דעריוועטיוו/רעיט פון טויש דערפון, קומט דאס בעצם אויס צו פאָרס - ניוטאנ׳ס צווייטע געזעץ.

עס איז באקאנט אז מ׳טוהט פּאסטולעיטן אז עס איז דא טונקעלע מעטער/חומר אין געלעקסיִס (וואס קומט אויס צו מער ווי 4 מאל אזויפיל ווי געהעריגע מעטער/חומר) כדי מסביר צו זיין פארוואס אין (בעיקר) ספּיירעל געלעקסיִס, וואו רוב חומר, וואס געבט די גראוויטי אז די סענטריפוגעל דרייעדיגע פאָרס זאל אנגיין, איז אינדערמיט אבער דאך דרייען זיך די דרויסענדיגע ארעמס פון שטערנס היבש שנעלער ווי געראכטן. דאס איז וויבאלד עס איז דא א סארט חומר וואס מ׳קען נישט ״זעהן״ מיט קיין איינע פון די אנדערע דריי פאָרסעס (אפשר אביסל מיט די שוואכע כח אלס שפיגל מעטער) און עס איז נאר פועל מיט גראוויטי און דאס איז פועל אויף די דרויסענדע ארעמס צו געבן זייער שנעלקייט.

דער איזרעילי פיזיקער דר. מרדכי מילגראם האט אבער אן אנדערע סברא וואס מ׳רופט מאַדיפייד ניוּטאָניען דיינעמיקס [מאַנד]. דאס לויטעט (אין גאר גאר קורצן און אָווערסימפּליפייד) אז אנדערש ווי ניוטאנ׳ס באקאנטע עקוועישאן וואס זאגט:
F=mG/R²
והיינו, אז די פאָרס פון גראוויטי פון א זאך איז איר מאסע טיימס די גראוויטעישאנעל קאנסטענט דיוויידעד ביי די סקווער פון ווי ווייט די זאך אויף וואס ס׳איז פועל אויף איז פון איר צענטער [די רעידיאוס] (מ׳לייגט אויך אריין אויבן די מאסע פון די אנדערע בּאַדיִ), טוהט זיך עס טוישן ביי א געוויסע נידעריגע עקסעלערעישאן (וואס גראוויטי איז א סארט עקסעלערעישאן) און דאן איז עס באמת:
F=√mGa₀/R
והיינו אז ביי a₀, מיינענדיג די געוויסע קליינע מאס עקסעלערעישאן (וואס עפ״י אבזערוואציעס איז גאר נאנט צו איינשטיינ׳ס קאסמאלאגישע קאנסטענט וואס האט שוין א שייכות מיט טונקעלע ענערגיע), דאן איז די פאָרס פון גרעוויטי די סקווער רוּט פון די מאסע טיימס די גרעוויטעישאנעל קאנסטענט און דערנאך דיווייד איך דאס ביי ווי ווייט עס איז. דאס טוהט פונקט אזוי פארענטפערן די פראבלעם אָן אָננעמען דאס עקזיסטענץ פון טונקעלע מעטער.

דער אסטראפיזיקער דר. דוד מעריט טענה׳ט אז מ׳דארף געבן מער געוויכט פאר די טעאריע וויבאלד אנדערש ווי טונקעלע מעטער האט דאס געגעבן פּרעדיקציעס פון פאראויס אויף אנדערע זאכן וואס האבן זיך ארויסגעשטעלט צו זיין ריכטיג (וואו די פערטע פּאַוּער פון די וועלאסיטי/שנעלקייט פון די דרויסענדע ארעמס עפ״י די טעאריע טוהט פאראויסזאגן די מאסע פונעם גאנצן געלעקסיִ; די טאָליִ-פישער רילעישאן), ווי איידער טונקעלע מעטער וואס איז מער עד האַק ״נאכדעם״. ווי אויך וויבאלד קיין שום עקספּערימענט האט נאך נישט באוואוזן צו טרעפן טונקעלע מעטער, והגם דאס איז טאקע נישט קיין ראיה אויף איר אי-עקזיסטענץ, איז אבער אויב מען האט אן אנדערע טעאריע וואס שטימט זאל מען יענץ געבן פריאריטעט. (בפרט אז מ׳האט געוואוזן עס שטימט פונקט אזוי מיט די קאַסמיק מייקראָוועיוו בּעקראַוּנד.)

מאידך גיסא טוהט דאס אבער נישט פארענטפערן אן ענליכן פראבלעם מיט געלעקסיִ קלאָסטערס, והיינו אזוי ווי א געלעקסיִ פון קלאָסטערס (דערנאך איז דא סוּפּערקלאָסטערס וואס זענען אזוי ווי א געלעקסיִ פון קלאָסטערס), וואס זענען (אויך) צאמגעהאלטן דורך גרעוויטי און וואס דארט דארף מען אויך פארענטפערן אן ענליכן וועלאסיטי פון די מער דרויסענדע געלעקסיִס. דר. דזשאָסטין קאָריִ וויל דאס משוה זיין מיט׳ן פּאָזיטירן אז אין געלעקסיִס אליין וואו עס איז מער דענס איז טונקעלע מעטער א סארט סוּפּערפלוּאיד און דאן ארבעט דאס אזוי ווי מילגראם׳ס מאַנד מהלך. משא״כ אין געלעקסיִ קלאָסטערס וואו עס איז מער צושפרייט און נישט אזוי דענס.

ובנוגע פלוּאיד מעכאניקס און טוּרבּוּלענס זאגט מען נאך פון ווערנער הייזענבערג אז ער האט געזאגט, ״ווען איך טרעף ג-ט וועל איך אים פרעגן: פארוואס רעלאטיוויטי? און פארוואס טוּרבּוּלענס? איך גלייב ער וועט האבן אן ענטפער פאר׳ן ערשטע פראגע״.

ובנוגע די גראוויטעישאנעל קאנסטענט [G] איז דא די דיראק גרויסע נומער היפאטעזיע וואס בתוכו לויטעט עס אז די קאנסטענט ווערט פּראפּארציאנאל שוואכער/ווייניגער לויט ווי עלטער די יוניווערס ווערט.

בנוגע דעם דריטן געזעץ פון מאָמענטום איז אינטרעסאנט אז כידוע איז π, די יחס פונעם היקף פון אן עיגול צו איר רוחב [דיאמעטער], אן אירעשאנעל נומער וואס איז 3.14159… און לויפט אזוי ווייטער אָן קיין שום פּעטערן וסדר. עס איז אינטרעסאנט אז דער קאסמאלאדזשיסט דר. עדמונד קוֺיפּלענד האט אויפגעוואוזן אז ווען איך האב צוויי בּאָלס/ספירס וואס די מאסע פון איינס איז גרעסער פונעם אנדערן עפ״י 16 מאל 100 וואס די ״100״ איז געהעכערט צו עפעס אַן עקספּאָנענט, און איך האק אריין די גרעסערע אין די קלענערע וואס אזוי געבט עס איבער פאר׳ן קלענערן מאָמענטום און מאכט דאס פאָרן. דערנאך האקט זיך אריין די קלענערע אינעם וואנט און נעמט זיך צוריקפאָרן ביז עס האקט נאכאמאל אריין אינעם גרעסערן וואס פאָרט צו איר. דערנאך (עפ״י די דריטע געזעץ) געבט עס איבער מאָמענטום פאר׳ן גרויסן און פאָרט צוריק דעם פארקערטן וועג ביז עס האקט נאכאמאל אריין אינעם וואנט און פאָרט צוריק צום גרויסן. עווענטועל איז דאס גורם אז די גרויסע זאל זיך אפשטעלן (און זאל זיך גאר אויסדרייען און פאָרן פארקערט).

דר. קוֺיפּלענד האט אויפגעוואוזן אז לפי די עקספּאָנענט וואס די ״100״ האט, וועט די מקום אין די דידזשיטס פון π מיט איינס מער זיין וויפיל מאל די צוויי בּאָלס וועלן זיך צאמהאקן ביז די גרויסע שטעלט זיך אפ. למשל, אויב עס איז נאר 16 מאל די מאסע, וואס דאן באדייט דאס אז די ״100״ האט אַן עקספּאָנענט פון 0 [וואס אַן עקספּאָנענט פון 0 פאר עני נומער באדייט אז די נומער איז פשוט ״1״], דאן איז די צאל מאל וואס עס וועט צאמהאקן ביז׳ן זיך אפשטעלן ״3״ - והיינו די ערשטע, איינס מער ווי 0, דידזשיט אין π. אויב איז עס 1,600 מאל די מאסע, והיינו אז די ״100״ האט אן עקספּאָנענט פון 1, דאן איז די צאל מאל וואס עס וועט צאמהאקן ביז׳ן זיך אפשטעלן ״31״ - והיינו ביז די צווייטע, איינס מער ווי 1, דידזשיט אין π. וכן הלאה.

פאעזיע פון דר. לוּאיס פריי ריטשערדסאן בנוגע עדדיִס אין פלוּאיד דינאמיקס:

אין ABA איז דא א מעטאדע וואס רופט זיך בּיהעיוויארעל מאמענטום. דאס איז אז ווען מ'בעהט א מענטש צו טוהן אפאר בּיהעיוויארס וואס זיי זענען מער מצוי עפ"י פּראַבּעבּיליטי אז ער זאל זיי טוהן (און מ'ריענפאָרסט אים אויף זיי), און גראד דערנאך בעהט מען אים צו טוהן א בּיהעיוויאר וואס ס'איז ווייניגער מצוי עפ"י פּראַבּעבּיליטי אז ער זאל דאס טוהן, העלפט דאס אז ער זאל דאס יא טוהן (און מ'ריענפאָרסט אים דערפאר).

דר. דזשאן נעווין (מיט קאלעגעס) גלייכן דאס צו (מאטעמאטיש) צום געדאנק פון מאמענטום אין פיזיקס. והיינו, פונקט ווי ביי מאמענטום איז דאס די וועלאסיטי טיימס די מאסע, כן היא בזה. דא איז די "וועלאסיטי" די רעיט פון וויפיל ריכטיגע רעספּאַנסעס/בּיהעיוויארס ער געבט למעשה ארויס (אין א געוויסע צייט אפשניט), און די "מאסע" דא איז די רעזיסטענס צו טויש פון די רעספּאַנסעס מכח פערזענליכע עיכובים רינגסט ארום וכו'. ווי מער מ'הייבט די וועליוּ פון די "וועלאסיטי", אלס מער וועט די בּיהעיוויאר בכלליות אָנהאלטן במשך זמן.

דעת האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 9:21 am נויטאן האט גענומען פון קאבאללא.

בעצם טייטשט ער איבער אפאר אר"י'ס אויף ענגליש ער מאכט נאר אפאר קליינע שיניים.
טייל פון די שינויים מאכן א חילוק און טייל נישט אבער איך וויל נישט אריינקריכן ווייל איך בין נישט אריינגעקומען דא וועגן נויטאן.

דא איז יא די פלאץ צו רעדן וועגן ניוטאן, סאו קום אריין מיט דעקונג פאר דיינע ווערטער, דאס אז ניוטאן האט געלערנט קבלה איז נישט קיין חידוש, אבער זיינע סייענטיפישע ווערק איז פשוט איבערגעטייטשט אפאר אר"י'ס אויף ענגליש?

סקעפטיקער האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 11:33 am

דעת האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 9:21 am נויטאן האט גענומען פון קאבאללא.

בעצם טייטשט ער איבער אפאר אר"י'ס אויף ענגליש ער מאכט נאר אפאר קליינע שיניים.
טייל פון די שינויים מאכן א חילוק און טייל נישט אבער איך וויל נישט אריינקריכן ווייל איך בין נישט אריינגעקומען דא וועגן נויטאן.

דא איז יא די פלאץ צו רעדן וועגן ניוטאן, סאו קום אריין מיט דעקונג פאר דיינע ווערטער, דאס אז ניוטאן האט געלערנט קבלה איז נישט קיין חידוש, אבער זיינע סייענטיפישע ווערק איז פשוט איבערגעטייטשט אפאר אר"י'ס אויף ענגליש?

יעדע סענטענס וואס @רבינו הקדוש האט געזאגט אין זיין תשובה פאוסט האב איך שוין געלערנט ערגעץ אנדערש און יא עס איז געווען אין אדער געשטאמט פון לשון הקודש נישט אין א אנדערע שפראך.

איך בין צופרידן ווען איך טרעף דעם אמת פאר מיר אליינס איך האב נישט קיין דרייוו צו אויפווייזן אז די אמת איז מיט מיר.

(חוץ ווען עס איז א טאפיק וואו מיין מיינונג קען מאכן א דענט- קוק מיין היסטערי צו זען וואס דרוקט מיך שטארק, שטערקער, זייער שטארק.)

איך פארשטיי דו ווילסט ווייטער ציען דעם שמועס דא אבער בין נישט פעשענעט אינאף אז עס זאל מיר גלוסטן אריינצוקומען דא עפטער.

דעת האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 2:56 pm

סקעפטיקער האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 11:33 am

דעת האט געשריבן: ↑מיטוואך אקטאבער 18, 2023 9:21 am נויטאן האט גענומען פון קאבאללא.

בעצם טייטשט ער איבער אפאר אר"י'ס אויף ענגליש ער מאכט נאר אפאר קליינע שיניים.
טייל פון די שינויים מאכן א חילוק און טייל נישט אבער איך וויל נישט אריינקריכן ווייל איך בין נישט אריינגעקומען דא וועגן נויטאן.

דא איז יא די פלאץ צו רעדן וועגן ניוטאן, סאו קום אריין מיט דעקונג פאר דיינע ווערטער, דאס אז ניוטאן האט געלערנט קבלה איז נישט קיין חידוש, אבער זיינע סייענטיפישע ווערק איז פשוט איבערגעטייטשט אפאר אר"י'ס אויף ענגליש?

יעדע סענטענס וואס @רבינו הקדוש האט געזאגט אין זיין תשובה פאוסט האב איך שוין געלערנט ערגעץ אנדערש און יא עס איז געווען אין אדער געשטאמט פון לשון הקודש נישט אין א אנדערע שפראך.

איך בין צופרידן ווען איך טרעף דעם אמת פאר מיר אליינס איך האב נישט קיין דרייוו צו אויפווייזן אז די אמת איז מיט מיר.

(חוץ ווען עס איז א טאפיק וואו מיין מיינונג קען מאכן א דענט- קוק מיין היסטערי צו זען וואס דרוקט מיך שטארק, שטערקער, זייער שטארק.)

איך פארשטיי דו ווילסט ווייטער ציען דעם שמועס דא אבער בין נישט פעשענעט אינאף אז עס זאל מיר גלוסטן אריינצוקומען דא עפטער.

איך האב פארגעסן אז דארט רעדט מען פון מייקעל ניוטאן און געמיינט אז דו רעדסט פון אייזיק ניוטאן וואס ווערט געווענליך אנגערופן ניוטאן (איך האב אפילו געטראפן דאס)