קאווע שטיבל

מיין קשיא איז עפעס אנדערש וואס געשעהט מיט א פרייע איד וואס איז אויפגעוואקסן אין מאנהעטן ביי א סעקיולער אידישע דאקטער ווי זייער גאנצע אידישע אידענטעטי איז שפילן דריידל חנוכה און סעלעבערעטן די דרייצענטע געבורטסטאג מיט א בר-מצוה צערמאניע. וואס געשעהט מיט אים ווען ער קומט ארויף צום בי״ד של מעלה?

ער האט גארנישט געהאלטן, מחלל שבת געוועהן אלעס געטוהן אויף דער וועלט. ער איז איד ער הייסט יצחק פינקלשטיין, צי יעקב שווארץ. ער גייט אין גן עדן אדער אין גיהונים? לכאורה נישט, אלץ תינוק שנשבה.

יעצט אין די זעלבע צייט קומט ארויף צום בי״ד של מעלה א איד וואס האט געוואינט אין זופ-קאוד ארויפציר אין וויליאמסבורג עיר הבירה דער מיסטער שווארץ/קליין/ווייס/פרידמאן איז יעצט אוועק. ער האט פרובירט א גאנץ לעבן צוזיין ערליך און פרום אבער איז דורכגעפאלן און (חלילה) נישט געהיטן שבת די לעצטע יאהר פון זיין לעבן. וואס איז זיין שטראף? לכאורה גיהונים, ער איז א איד און נישט געהאלטן קיין שבת?

ס׳קומט אויס אז דער אייבשיטער באשטראפט יענעם ווייל ער איז אויפגעוואקסן פרום? עפעס שטימט נישט דא.! איך פארשטיי עס נישט. יענער קען האקן א חיים טובים ווייל ער איז אויפגעוואקסן פריי? און די פרומע דארפן ליידן?

אויף דעם זאגט די כלי יקר אז וואס?

אפשר קען מען איינזעצן כל הגדול מחברו יצרו גדול הימנו. כווייס נישט. ווער סווייסט יא איז מכובד.

שבת אחים האט געשריבן:מיין קשיא איז עפעס אנדערש וואס געשעהט מיט א פרייע איד וואס איז אויפגעוואקסן אין מאנהעטן ביי א סעקיולער אידישע דאקטער ווי זייער גאנצע אידישע אידענטעטי איז שפילן דריידל חנוכה און סעלעבערעטן די דרייצענטע געבורטסטאג מיט א בר-מצוה צערמאניע. וואס געשעהט מיט אים ווען ער קומט ארויף צום בי״ד של מעלה?

ער האט גארנישט געהאלטן, מחלל שבת געוועהן אלעס געטוהן אויף דער וועלט. ער איז איד ער הייסט יצחק פינקלשטיין, צי יעקב שווארץ. ער גייט אין גן עדן אדער אין גיהונים? לכאורה נישט, אלץ תינוק שנשבה.

יעצט אין די זעלבע צייט קומט ארויף צום בי״ד של מעלה א איד וואס האט געוואינט אין זופ-קאוד ארויפציר אין וויליאמסבורג עיר הבירה דער מיסטער שווארץ/קליין/ווייס/פרידמאן איז יעצט אוועק. ער האט פרובירט א גאנץ לעבן צוזיין ערליך און פרום אבער איז דורכגעפאלן און (חלילה) נישט געהיטן שבת די לעצטע יאהר פון זיין לעבן. וואס איז זיין שטראף? לכאורה גיהונים, ער איז א איד און נישט געהאלטן קיין שבת?

ס׳קומט אויס אז דער אייבשיטער באשטראפט יענעם ווייל ער איז אויפגעוואקסן פרום? עפעס שטימט נישט דא.! איך פארשטיי עס נישט. יענער קען האקן א חיים טובים ווייל ער איז אויפגעוואקסן פריי? און די פרומע דארפן ליידן?

אויף דעם זאגט די כלי יקר אז וואס?

אפשר קען מען איינזעצן כל הגדול מחברו יצרו גדול הימנו. כווייס נישט. ווער סווייסט יא איז מכובד.

אפשר דער ערשטער באקומט טאקע נישט גיהנום, אבער אויך נישט קיין ג"ע. משא"כ דער צווייטער קומט ארויס מיט ריוח אין די באטטעם ליין, סא די ארבעט האט זיך אויסגעצאלט. איך זאג נאר בדרך אפשר. די רמב"ם זאגט דאך שוין אז א די זאכן האבן מיט די דעת תמים דעות, עפעס אזוי, וואס א מענטש קען נישט אויספיגערן.

אויף די שאלה פון די אשכול, כ'מיין כ'האב אמאל געזען גאנץ א סברא'דיגע תירוץ. די באשעפער וויל נישט מען זאל מקיים זיין די תורה געבויט אויף שכר ועונש, ווייל דאב איז שלא לשם שמים. קוק אריין אין לובת הלבבות פארוואס מען דארף זיין ערליך, איך מיין עס שטייט כמעט נישט קיין ווארט פון שכר ועונש. נאר וואס? ווייל אזוי איז יושר, און די שכל איז אזוי מחייב. און אזוי וויל די תורה מען זאל לעבן, נישט פאר די אייגענע איגא. איך געדעמק נישט אויסעווייניג אלע פסוקים, אבער עס איז פיל מיט דעם. הוא תהלתך... אשר עשה אתך וכו', ותשכח אל מחוללך.

די שאלה איז נאר פארקערט אויב אזוי, פארוואס שכר ועונש אויף דער וועלט ווערט יא דערמאנט? אויף דעם זאגט די רמב"ם אז עס איז נישט מער ווי צי זאגן אז אויב וועסט זיין וואויל וועט ה' דיך שטיין צי הילף אז די זאלסט קענען אנגיין, און אויב נישט, נישט. (הגם אויף די קללות איז שווער די מהלך)

דער רמב"ן אין אנהייב בראשית איז מסביר דער רבי יצחק אז לא היה התורה צריך להתחיל אלא מהחדש הזה לכם, אז די גאנצע סדר סריאת העולם, ווי אויך די מעשה מיט די אבות און ירידת ויציאת מצרים איז גענוג ווען עס קומט פון תורה שבע"פ, ווייל אליינס איז עס גענצליך אומפארשטענדליך. נאר צוליעב דעם אז כח מעשיו הגיד לעמו האט דער תורה דאס ארום גערעדט.

קומט אויס אז תושב"כ איז נאר עפעס ווטס מ׳קען פארשטייען אליינס אויך. אוודאי איז עס מוגבל מיט תושבע"פ און איהר הלכות, אבער פון דער פשוט׳ער פשט אין פסוק קען מען אויך עפעס לערנען. די פסוקים פון בראשית און שמות זענען דארט אויסצולערנען דער כח מעשיו הגיד לעמו, נישט מער.

לגבי שכר ועונש אין ג"ע, וואס די תורה זאגט עס נאר אין דער חלק פון תושבע"פ, ווייזט זיך אויס אז ס׳איז נישט דא וואס אפצולערנען אין דער תושב"כ דערפון. אדער מ׳קען עס אלס לערנען פון די פסוקים פון שכר בעוה"ז.

אזוי אויך איז ביי די ׳יפה שיחתן של עבדי אבות יותר מתורתן של בנים׳. אז די שיחת עבדי אבות באלאנגט אין תושב"כ און טומאת מת איז נאר אין תושבע"פ. ווייל שיחתן של עבדי אבות האט א פשוט׳ער פשט אפצולערנען דערפון וואס טומאת מת בכעדשה האט נישט.

לדעתי קומט דער חוה"ל ענטפערען מער ווי די קשיא פון תושב"כ, נאר אז אפילו אין תושבע"פ איז עס נישט קלאר אויסגערעדט. די פרטים זענען נאכאלס פארהוילען (זעט זיך אויס אז ער האט נישט געהאט קיין ראשית חכמה).

שבת אחים האט געשריבן:דעס איז דאך נישט פשוט פשט, מרעדט בכלל נישט פון קיין יענע וועלט דארט.
רמזים און פשטעלעך יא, נישט בפירוש. בכלל די אלע ווערטער זענען צוויידייטיג, מקען עס אפטשייטשן אויף אפאר וועגן. קיין בפירושע שכר ועונש איז נישטא אין ערגעץ אין די תורה, די מושג פון א גיהונים איז יונגער ווי די תוה״ק. סאיז א נייע מושג פון בערך 2000 יאהר צוריק. איך פארשטיי אז ביי דיר איז גענוג אז ס׳שטייט נאר ברמז דא דארטן אין נ״ך, און קיין איין ווארט נישט ״בפירוש״ אין די גאנצע תורה, בשעת אלע אנדערע שטראפן שטייט ווער ווייסט וויפל מאל. אזא זאך וועגן א ״עולם הבא״ און ״שכר ועונש״ זאל שטיין נאר ברמיזה בשעת סאיז ממש איינע פון די יסודת פון די היינטיגע רעליגע. פאר מיר בלייבט עס שווער. גוד פאר יו אז די רמזים באפרידיגן דיין געוויסן. אנטשולדיגט מיר, אבער פאר מיר איז דאס זייער שוואכע תירוצים און מקורות, ווייל די מקור אין שמואל א׳ רעדט בכלל נישט פון דעם נאר פון א צווייטע מעשה אינגאנצן.

הייליגער שבת, גלייב מיר איך (אלס חסיד) בין פונקט אזוי מסופק ווי דיר. אי"ה ווען מ'וועט אנקומען צו גי הונדערעט און זעכציק עט מען דעמאלטס געוואר ווערן (אויב מ'וועט נישט בלייבן דארט אויך פארקאלעכט) וואס ווי ווער ווען. דערווייל דארף מען דא האקן א לעבן, וכידוע בתורת חב"ד שהגוף הוא חשוב יותר מהנשמה.

עולם הבא און גיהנום איז נישט פין די עיקרים , כ'ווייס נישט ווער עס האקט דיר אין קאפ.

מען גלייבט אין שכר ועונש, אין די תורה שטייט טאקע נאר בפירוש שכר ועונש אויף דער וועלט, אין די גמרא שטייט אויך שכר ועונש פין יענער וועלט.

ווילסט נישט גלייבען אין שכר ועונש פין יענער וועלט נאר ווייל עס שטייט נישט אין תורה שבכתב? נעה, כ'ווייס אז נישט וועגען דעם זאגסטו עס.

עס איז דא פילע תירוצים פין די ראשונים פארוואס עס שטייט נישט אין תורה שבכתב, אויב געפעלען דיר נישט די תירוצים, מאך א אייגענע, אבער טאמער וועגען דעם היט איר נישט די תורה (אגב, כ'זעה נישט זאלסט היטען תורה שבכתב) ביסטו מיר א גרויס רחמנות, ווייל גלייב מיר מיין פריינט, עס איז דא פיל שטערקערע קשיות פין דעם, ס'איז כמעט אזוי ווי דער וואס פארט אפ ווייל מען עס כורך פסח באנאכט זכר ליאשקע.

אישתישבי האט געשריבן:עולם הבא און גיהנום איז נישט פין די עיקרים , כ'ווייס נישט ווער עס האקט דיר אין קאפ.

מען גלייבט אין שכר ועונש, אין די תורה שטייט טאקע נאר בפירוש שכר ועונש אויף דער וועלט, אין די גמרא שטייט אויך שכר ועונש פין יענער וועלט.

ווילסט נישט גלייבען אין שכר ועונש פין יענער וועלט נאר ווייל עס שטייט נישט אין תורה שבכתב? נעה, כ'ווייס אז נישט וועגען דעם זאגסטו עס.

עס איז דא פילע תירוצים פין די ראשונים פארוואס עס שטייט נישט אין תורה שבכתב, אויב געפעלען דיר נישט די תירוצים, מאך א אייגענע, אבער טאמער וועגען דעם היט איר נישט די תורה (אגב, כ'זעה נישט זאלסט היטען תורה שבכתב) ביסטו מיר א גרויס רחמנות, ווייל גלייב מיר מיין פריינט, עס איז דא פיל שטערקערע קשיות פין דעם, ס'איז כמעט אזוי ווי דער וואס פארט אפ ווייל מען עס כורך פסח באנאכט זכר ליאשקע.

עולם הבא און גיהנום איז נישט פין די עיקרים

סאיז יא! היינטיגע צייטן איז עס יא. אלע מוסר ספרים אלע חסידישע ספרים זענען איבערגעפילט מיט דעם, און דעס האט מען מיט מיר געלערנט און אריינגעפרעגלט אלץ קינד. ״ העולם הזה דומה לפרוזדור בפני העולם הבא״ אז די גאנצע תכלית אויף דער וועלט איז נאר זיך צו צוגרייטן פאר ״יענע וועלט״. וואס וועסטו ענטפערן פארן בי״ד של מעלה??? איך ווייס נישט ווי דו ביסט אויפגעוואקסן- ווי איך בין אויפגעוואקסן איז די ״גן עדן״ מיטן ״גיהונים״ געוועהן די עיקר...! דעס איז די גאנצע פילאסאפיע פון אלע היינטיגע מעידזשאר רעליגעס.


כהאב נישט געזאגט איז איינער איז אפגעפארן וועגן דעם. כהאב געזאגט אז דעס איז איינע פון מיינע שטערקסטע קשיות אויף די רעליגע. און ביז איך האב נישט טיעף אריינגעטראכט האב איך קיינמאל נישט אפילו געכאפט אז אזא essential זאך פון די רעליגע שטייט בכלל נישט אין די תורה?
איז עס נישט לכה״פ אזוי וויכטיג ווי די פלגשים פון עשיו? און בכלל פארוואס ווען די נביאים מוסרן אלעמאל די אידן דערמאנען זיי קיינמאל נישט קיין גיהונים און קיין יענע וועלט? אלע זייערע שטראפן וואס זיי ווארענען איז אויף די וועלט

ווען דער אייבישטער שרייבט אין די תוכחה- אויב די אידן גייען נישט זיין וויואל איין ווארט וועגן א גיהונים? אלע שטראפן דארט זענען אויף ״עולם הזה״! קיין פיפס נישט וועגן קיין עולם הבא. גארנישט. פארוואס נישט? פארוואס האט דער אייבישעטער נישט געזאגט פאר די אידן אז ער גייט זיי שטארפן אויף יענע וועלט? ער האט געווארט אז חז״ל זאלן אויסזאגן די סוד פאר די אידן?

פאר מיר בלייבט עס שווער. אויב פאר דיר נישט, גוד פאר יו.

דו חזרס׳ט איבער נאכאנאנד די זעלבע שקר. ס׳שטייט יא אין די תורה, אין די תושבע"פ. איידער די קשיא האט דיר גענויגט, האסטו שוין געמוזט לייקענען אין תושבע"פ.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:דו חזרס׳ט איבער נאכאנאנד די זעלבע שקר. ס׳שטייט יא אין די תורה, אין די תושבע"פ. איידער די קשיא האט דיר גענויגט, האסטו שוין געמוזט לייקענען אין תושבע"פ.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

כהאב נישט געזאגט אז ס׳שטייט נישט אין חז״ל. איך פרעג נאר פארוואס ס׳שטייט נישט אין תורה שבע״פ? און וואס איז געוועהן די 2 טויזנט יאר ביז חז״ל האבן עס געזאגט.

חז״ל בויעט אויף די תורה, די חז״ל האבן גארנישט צוגלייגט צו די תורה! ריכטיג? אין די תורה שטייט דאך

"לא תוסיפו על הדבר אשר אנכי מצוה אתכם, ולא תגרעו ממנו, לשמור את מצות ה' אלקיכם״

די חזל האבן מסביר געוועהן פאר די אידן די מצות. וואס מיינט די תורה מיט ולקחתם לכם פרי עץ הדר, וואס מיינט וקשרתם לאות על ידך מיינט תפילין. אבער א נייע קאנצעפט? א נייע שטראף וואס ווערט נישט דערמאנט אין די תורה???

חוץ מזה שטייט נישט בכלל קלאר (אפילו אין חז״ל) וואס די גיהונים אדער די גן עדן איז. עז פנים לגיהנום. אבער פונקטליך וואס דאס מיינט שטייט אין ערגעץ אין חזל (וואס איך ווייס, אדער אמאל געהערט) NO details at all.

פון ווי נעמט זיך אז די אלע דיטעילס וויאזוי די גיהונים קוקט אויס און וואס איז זייער ארגעניעלער מקור?

ווער איז געוועהן דער ערשטער צוזאגן אז די גיהונים איז הייס? כף הכלע וכו׳

חז"ל האבען נישט צוגעלייגט. זיי האבען מקבל געווען איש מפי איש ביז משה רבינו אויף בארג סיני, פירושים חידושים און הלכות, ובתוכם אז ס׳איז דא אן עונש נאכ׳ן מיתה און א שכר נאכ׳ן מיתה. פון ווי ווייסט מען? ווייל זיי האבען עס אפגעשריבען. דעטאלען וויאזוי עס קוקט אויס, האבען זיי וויימיג אפגעשריבען, נאר אז ׳עין לא ראתה׳ וכדו׳.

פארוואס דארף עס שטייען אין תושב"כ? וויבאלד געוויסע אפיקורסים לייקענען דערין? דאס איז זייערע פראבלעם.

ביז חז"ל האבען עס אפשגעשריבען, האבען זיי עס געלערנט בע"פ. יעדער וואס איז געגאנגען לערנען, האט עס געלערנט מפי רבו. פונקט ווי הלכות טומאה וטהרה, תפילין, שבת און בשר בחלב. אלס איז געגאנגען אויסערווענדיג, און אידישקייט האט זיך געהאלטען. ס׳איז נישט דא קיין מעלה פון תושב"כ אויף תושבע"פ לגבי די אמיתות הענין.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

וואס טייטשט 'ויאסף אל עמיו'?

דאס מיינט נישט שכר ועונש. סך הכל אז עפעס פאסירט נאך די טויט. פון דארט ביז אן אייביגען עונש איז נאך דא א גאנג.
ומה גם אז עס דארף נאר מיינען אז ער איז געווארען א פארגאנגענהייט, אזוי ווי זיין פארגייער אין זיין משפחה און פאלק. לאו דוקא אז עפעס איז געבליבען פון זיין וויסענד.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

מפוזרי האט געשריבן:וואס טייטשט 'ויאסף אל עמיו'?

וואס טייטש וימת? און וואס טייטש ויגוע?

וימת - און ער איז געשטארבן
ויגוע - ער איז אויסגעגאנגען
ויאסף אל עמיו - ער איז אריינגענומען געווארן צו זיין פאלק

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:דאס מיינט נישט שכר ועונש. סך הכל אז עפעס פאסירט נאך די טויט. פון דארט ביז אן אייביגען עונש איז נאך דא א גאנג.
ומה גם אז עס דארף נאר מיינען אז ער איז געווארען א פארגאנגענהייט, אזוי ווי זיין פארגייער אין זיין משפחה און פאלק. לאו דוקא אז עפעס איז געבליבען פון זיין וויסענד.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

אויב צייגט עס אז נאכן טויט איז נאך דא עפעס, איז גענוג.
גאט האט קלאר געזאגט אז ער וועט נקמה נעמען אין די זינדיגערס, אויף די וועלט קלאר, ואין סיבה אז שפעטער זאל ער אויפהערן. ווי לאנג נקמה צו נעמען, איז זיין באשלוס.

טייטשן אז ס'מיינט נישט דער עולם הנשמות, איז נישט אויסגעהאלטן היסטאריש.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:חז"ל האבען נישט צוגעלייגט. זיי האבען מקבל געווען איש מפי איש ביז משה רבינו אויף בארג סיני, פירושים חידושים און הלכות, ובתוכם אז ס׳איז דא אן עונש נאכ׳ן מיתה און א שכר נאכ׳ן מיתה. פון ווי ווייסט מען? ווייל זיי האבען עס אפגעשריבען. דעטאלען וויאזוי עס קוקט אויס, האבען זיי וויימיג אפגעשריבען, נאר אז ׳עין לא ראתה׳ וכדו׳.

פארוואס דארף עס שטייען אין תושב"כ? וויבאלד געוויסע אפיקורסים לייקענען דערין? דאס איז זייערע פראבלעם.

ביז חז"ל האבען עס אפשגעשריבען, האבען זיי עס געלערנט בע"פ. יעדער וואס איז געגאנגען לערנען, האט עס געלערנט מפי רבו. פונקט ווי הלכות טומאה וטהרה, תפילין, שבת און בשר בחלב. אלס איז געגאנגען אויסערווענדיג, און אידישקייט האט זיך געהאלטען. ס׳איז נישט דא קיין מעלה פון תושב"כ אויף תושבע"פ לגבי די אמיתות הענין.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

דו זאגסט אז דעס איז נישט די איינציגסטע זאך וואס איז זייער וויכטיג אינערהאלב די רעליגע וואס ס׳שטייט נישט קיין דיטעאלן אין די תורה פונקט ווי טומאה וטהרה, תפילין, שבת און בשר בחלב. נאר סאיז געווארן איבערגעגעבן איש מפי איש. די דערהער קען איך הערן. אבער דעמאלטס איז שווער פארוואס טאקע האט די אלע זאכן נישט געשריבן אין די תורה. נאר דעס איז נישט קיין שאלה ווייל קען זיין דער אייבישטער האט געוואלט מזאל לערנען די תורה, און ער האט געגעבן די אויטערטי פאר די חז״ל וויאזוי ארויסצולערנען די הלכות פון די תורה, ווי שבעים פנים לתורה.

נישט קיין אטאריטעט, נאר א קבלה בידם. חז"ל זענען נישט געווען קיין רבנים מיט שטעקענעס. זיי האבען נישט געהאט קיין רעכטען און זיי האבען נישט געפיהרט קיין ווערטשאפט. זיי האבען איבערגעגעבען מיט א קלארקייט די תורה וואס זיי האבען געלערנט, מיט די גאנצע הבנה און היקף. אלס איז געווען ביי זיי אין געדאנק, גארנישט אראפ געשריבען, און זיי האבען עס געהיטען כעל בבת עיניהם.
וואס מיר האבען אפגעשריבען איז א זכר צו וואס זיי האבען געקענט.
און א חלק דערפון איז ג"ע און גיהנם, מיט די דרשות אויף די פסוקים וואס לערנען דאס אונז אויס.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

מפוזרי האט געשריבן:וימת - און ער איז געשטארבן
ויגוע - ער איז אויסגעגאנגען
ויאסף אל עמיו - ער איז אריינגענומען געווארן צו זיין פאלק

אפשר מיינט ויגוע געשטארבן און וימת אויסגעגיינגען ?

עס איז באקאנט די שיטת בהג אין מנין המצוות אז אנכי איז נישט פין די מצוות וויל איינער וואס האט נישט קיין אמונה רעדט מען נישט צ'י אים די תורה איז גיגיבן געווארן צ'י מענטשן וואס האבן געהאט אמונה כללית אין באשעפר און שכר ועונש

ר' שבת

האסט אמאהל געפארשט אלע תירוצים וואס שטייט פין די ראשונים אויף דעם, ולא הניח דעתך?

ווייל גראדע אויף דער קשיא איז יא דא גוטע תירוצים.

בכלל איז די קשיא נישט עפעס א קנאק קשיא, ווייל לידיעתך, אונז האלטען נישט אידישקייט לויט די תורה שבכתב בכלל, דאס איז צדוקים, אונז זענען תורה שבעל פה אידען, און דאס איז לגבי דאורייתא, דרבנן'ס זענען באזונדער דא א וועלט. גיי אדורך די י"ג עיקרים און זעה וויפיל שטייען אין תורה שבכתב, אפשר דריי אדער פיר.

הוספה
מאנכע אחרונים זאגען אז תורה שבעל פה איז געגעבען געווארן פאר תורה שבכתב, און מען האט נאכדעם אנגעהאנגען די זאכען אין פארשידענע פסוקים פין די תורה. והראי', נישט אלע הלכות לערנט מען ארויס פין די תורה, עס זענען דא פין נ"ך, אלא מאי, כדברינו. די אמיתית פין תורה שבכתב איז גאר ווייניג נוגע די אמיתית פין אונזער גלויבן, ווייל זיי האבען גאר ווייניג שייכות.

יעצט, אויב די ווילסט אנהייבן גראבן ווען זאכען האבען זיך "אנגעהויבן" אין אידישקייט, און די האסט א טעאריע אז עולם הבא האט זיך אנגעהויבן צוויי טויזנט יאר צוריק, און עס איז געװאָרן א עיקר הדת, איז דא אנדערע זאכען וואס האבען זיך קלאר אנגעהויבן שפעטער און זענען היינט עיקרים, ווי צ.ב.ש. דער עיקר אז אין לו משיגי הגוף, וואס ביז דער רמב"ם איז דאס נישט געווען אן עיקר. וכן עוד.

ממילא, האסט נישט אנדעקט אמעריקע מיט דער "קשיא" וואס גראדע יש עליה תשובה. און בכלל דארפסטו וויסען נאך איין נקודה, עס איז דא אסאך קשיות וואס די תירוצים זענען נישט אזוי גוט ווי די קשיות, טאמער די דארפסט קשיות צו שטילען די געפילען, קענסטו טרעפען היבש, אבער עס וועט נישט העלפען, רעליגיע איז א געפיל זאך, די שאלה איז וואס די זוכסט קשיות אדער תירוצים, ווייל אונז דא, על פי רוב זוכען נישט דווקא קשיות, נאר צו זעהן אויב עס זענען דא תירוצים.