קאווע שטיבל

[center]הערות ע"ד מאור עינינו הרה"ג ר' [tag]אדנירם[/tag]"דער לעזונג"[/center]

אמר הרב הכותב הגרש"מ: "און ווער ר' משה אבן עזרא [נישט ר' אברהם אבן עזרא] איז געווען"
ואומר אני הגרא"ח: פארוואס פאר א גוט יאר דארף סתם א בחור וויסען ווער רבי משה אבן עזרא איז געווען. אויב מיר ווילען אונזערע קינדער זאלען וויסען צו זאגען פון די אנשי השם פון אונזער פאלק אזוי ווי א נארמאלע אינטעליגענטע מענטש ווייסט צו זאגען פון זיין פאלק, דארף מען נישט וויסען די נאמען פון א ספרדישע פייטן און חכם פון כמעט א טויזענט יאר צוריק, כאטש אפילו ער האט געמאכט א גרויסע איינדרוק אויפ'ן אידישען פאלק און מיר קענען נאך א סאך פון זיין פיוטים [דרך אגב: דער פתגם "דברים היוצאים מן הלב נכנסים אל הלב" איז פון עם, און ראשונים ברענגען עם לגבי פירושי תנ"ך און דקדוק], אבער פון די הונדרעטע מענטשען אין הסטוריה איז ער נישט פון די וויכטיגסטע.

אמר הכותב: "און ווילאנג צוריק האט ר' שרירא גאון געלעבט"
ואומר אני: ממה נפשך, אויב ווייסט ער אז דער פלאצקער, ווילנער, און סטייפלער גאונים זענען נישט פון די זעלבע תקופה ווי רב שרירא און רב האי גאון, נאר אז זיי האבען געלעבט אין די פאר הונדרעדט יאר צווישען די אמוראים/רבן סבוראי און די ראשונים, און אז זיין זענען געווען אין בבל, ווייסט ער גענוג צו זיין א נורמאלע מענטש, אבער אויב ער ווייסט דאס נישט, איז דער פראבלעם נישט ווייל ער קען נישט זאגען וועלכע יאר האט רב שרירא גאון געלעבט, נאר אז ער ווייסט נישט פון א גאנצע תקופה פון מסורת התורה בישראל. בפרט א תקופה וואס אוועק געשטעלט אונזער סידור און נאך א סך יסודותדיגע זאכען וואס מיר טוהן יום יום. [איך בין נישט זיכער אז די בעלי התוספות האבען געוואוסט צו זאגען וועלכע גאון האט געשריבען וועלכע חיבור און וועלכע ספר, ויש לזה ראיות ואכ"מ]

עס איז דא א חילוק פון יסודות און trivia!

אמר הכותב: "ווער האט גע'הרג'עט דעם מרדכי"
ואומר אני: איך בין נישט איבערצייגט אז יעדער איינער דארף וויסען אז דער מרדכי איז געהרגט געווארען, גענוג אז מען ווייסט אז ער איז געווען פון די גדולי חכמי אשכנז ממשיכי דרכם של בעלי התוספות. א גרויסע פלוס איז צו וויסען אז ער איז געווען א תלמיד פון מהר"ם, אבער אז ער איז געהרגט געווארען על קידוש ה' אין דער שטאט נירנברג אין דייטשלאנד אין דער יאר ה' אלפים נ"ח (1298) צוזאמען מיט זיין ווייב און פינף קינדער איז בכלל נישט מעכב.

דרך אגב רב שש: ווי אזוי הייסט דער גוי וואס האט עם געהרגט?

אמר הכותב: "ער האט ברייטע ידיעות אין אונזער שפראך"
ושואל אני: דארף יעדער מענטש זיין א linguist? וואס מיינט ברייטע ידיעות? גענוג אויב מען קען שרייבען און רעדען. יחידי סגולה האבען ברייטע ידיעות אין שפראך. דאס איז נישט נחלת הכלל.

אמר הכותב: "ליינט צאם חקירה ספרים [נישט אין ישיבה...] ארויסצוהאבן גאט"
ואומר אני: זיכער מיינט איר דער חיוב וואס דער רמב"ם דערמאנט סוף ספר המדע (הלכות תשובה פרק י הלכה ו) וז"ל, צריך האדם ליחד עצמו להבין ולהשכיל בחכמות ותבונות המודיעים לו את קונו כפי כח שיש באדם להבין ולהשיג כמו שבארנו בהלכות יסודי התורה, עכ"ל.

אמר הכותב: "אזא איינער וכו' לעבט א געשמאקע לעבן וויסנדיג פארוואס און מיט וואס ער איז א איד"
ושואל אני: ווי אזוי העלפט וויסען פון רבי משה אבן עזרא און דער מערדערער פונעם מרדכי וויסען פארוואס איך בין א איד?

אמר הכותב: "אבער דער פראבלעם דערמיט איז צווייפאכיג. ערשטנס: רוב פון אונז האבן אליינס נישט גענוג ידיעות, כל שכן אנצופילן דאס קינד. מ'קען דאך ליינען און ליינען און קיינמאל נישט ענדיגן."
ואומר אני: אם אין הבדלה דעת מנין, אויב מען איז נישט מחלק צווישען יסודות און trivia פרטים, איז עס מים שאין להם סוף, אבער אויב מען ווייסט דער יסודות, איז עס גארנישט אזוי פיל.

אמר הכותב: "במאמר המוסגר: רובם ככולם פון די ספרים זענען אויף לשון הקודש/עברית. ויש בזה משום 'בשיטה', ואכמ"ל."
ומבקש אני: ביטע זייט מסביר [אפשר במקום אחר] וואס איז שלעכט מיט אנגליש?

ליטוואק.. האט געשריבען: דער עולם איז צו פאזיטיוו און מ'פארגינט צו פיל.

לא ישמע כזאת! מען דארף פארגינען נאך מער, אבער מען מעג אויף ברענגען א א מיתיבי נישט נאר קיין תנא דמסייעא לך, אדער סתם א יישר.

לדעתי האט הרב אדנירם געמאכט א גרויסע טעות

מען קען מחולק זיין מיט'ן רבי'ן רבי אדנירם שליט"א, אבער פארוואס דארף מען דאס רופען "א גרויסע טעות". מען קען שרייבען א מיינונג וירא העם וישפוט אויב עס איז א טעות, און צו א גרויסע אדער א קליינע.

יעדער מענטש איז באשאפען מיט אן אנדערע אינטעלעקט און ער פארשטייט נושאים אנדעריש ווי א צווייטען, והיא תהלתינו ותפארתינו. יעדער מענטש דארף טוהן און פסקנ'ען ווי ער פארשטייט, אבער בתנאי אז ער פארשטייט טאקע. דער חינוך פון די תורה איז גע'אייגענט ארויסצוברענגען די כוחות פון א קינד מיט א בחור, ביז ער קען טראכטען און נוצען זיין שכל אליינס. דער פראבלעם אבער איז ווען דער חינוך סיסטעם איז געמאכט צו דערדרוקען דער אינטעלעקט, ארויסצונעמען דער נייגער פונ'ם קינד און פארשעמען דער וואס האט אן אייגענער דעה. אנשטאט'ס לאזען א בחור אליינס אויס'ארבעטען זיין כשרונות ווי צו פארשטיין און דערגייען א זאך, האט מען דאס צוגענומען פון איהם.

גוט געזאגט!

דאס גילט ביים חסידישער ציבור געוויס, אבער אפילו ביים ליטווישע ציבור, ווי ס'איז נאך אביסל בעסער אין דער הינזיכט, מ"מ ארבעטען די מגידי שיעורים אין די ישיבות 'מחנך זיין א בחור' ווי צו טראכטען, וואס דאס מיינט אז ס'איז נאר דא איין וועג צו טראכטען, און מ'דארף שלעפען דער בחור אהין. (איך האב געהערט פון אן אדם גדול שליט"א וואס איז געגאנגען פון פאנאוויעזש צו בריסק נאכ'ן זיין א נאנטער תלמיד פון הרב שך. האט ער מיר געזאגט אז הרב שך האט געהאט טענות צו איהם, און ניין נישט ווייל ער האט איהם אפגעלאזט, נאך דעם וואס יענער אדם גדול האט פארלאזט בריסק און איז געגאנגען קיין לעיקוואוד איז ער צוריק נאנט געווארען מיט הרב שך, ואוס פלעגט זיך נאכפרעגען איבער איהם און געשיקט ווארמע גריסען. האב איך איהם געפרעגט וואס זענען געווען די טענות אויף בריסק. האט דער אדם גדול מיר געזאגט אז דער מציאות אז ס'איז דא א 'ריכטיגע וועג צו פארשטייען' איז נישט תורה'דיג. יעדער איינער האט זיין שכל, און מ'טאר נישט פארמאכען א בחור'ס קאפ ביז ער מעג נאר פארשטייען איין וועג. איך האב איהם געפרעגט צו ער האט דאס געהערט פון הרב שך, האט ער מודה געווען אז נישט, נאר אזוי האט ער פארשטאנען).

זייער שיין ארויס געברענגט. בריסק איז גאר א שטארקע וועג צו טראכטען אבער מאיזה טעם שיהיה האבען זיי זיך איינגערעדט אז דאס איז די איינציגסטע וועג צו טראכטען. דאס איז ליידער א גרויסע חסרון.

מיין יינגעל גייט יעצט אריין אין וואס הייסט ביי אונז כתה ד' (ביי ענק כתה ה' דוכט זיך) און אין מיט'ן די יאר וועט ער אנהויבען לערנען גמרא. איך פלאן צו דינגען פאר איהם א פריוואטע מלמד א יונגערמאן (איך האף מיט'ן אייבישטער'ס הילף צו טרעפען דאס פאסיגער) וואס זאל איהם ארויסהעלפען אין דער הינזיכט. אויף יעדער גמרא איהם פרעגען וואס טראכט ער, וואס וואלט ער געזאגט אין די הלכה און איהם אויסלערנען אז זיין מחשבות זענען וויכטיג און ס'לוינט זיך ער זאל עס אויספיהרען אויף למעשה אין דער סוגיא.

גאר א שיינע פלאן צו ארבעטען אויפ'ן קינד'ס self confidence אין אויך אין זיין ability to think, אבער האטס רחמנות אויף דיין קליין אינגעל און זיין מלמד און טוה דאס נישט, איר וועט חרטה האבען. עס וועט נישט פארמיידען גארנישט נאר מאכען צרות. איר קענט ווען איר רעדט מיט עם אדער לערענט מיט עם, עם בעטן ער זאל אליין טראכטען פארוואס וכדומה, אבער משוגע מאכען אזוי מיט א פריוואטע מלמד איז נאר א טובה פאר'ן מלמד אויב איר צאלט. אויב ער ווילען לערנען עקסטרע מה טוב ומה נעים, אבער נישט מיט אזא ציל.

איך וויל סתם וויסען, אין לעיקוואוד טרעפט מען דא דארט מענטשען וואס האבען ארומגעטאנצט אנדערע ידיעות'ן. איך האב געדארפ'ט שרייבען די תורות פון א געוויסע אדם גדול זצ"ל, און איין שטיקעל האט ער געהאט אויף הלכות קידוש החדש, און איך האב געזוכט ווער ס'קען עס און איך האב ב"ה געטראפען. איך צייל יעצט פון מיין קאפ ארויס וויפיל מענטשען און לפחות זעקס\זיבען\אכט (איך האלט אין איין געדענקען נאך) מענטשען קען איך זאגען, איינער פון זיי איז שוין אוועק דער גר צדק Kenny וואס האט שטארק געליגען דערין, אבער ער איז טאקע נישט פון דער געזעלשאפט, אבער אנדערע נארמאלע ליטווישע יונגעלייט און אפילו איין ברמצוה בחור. איך האב זיך פערזענליך אינטרעסירט אין דעם אביסל נאך דעם און קונה געווען א ביסל ידיעות אין דער ענין, און ס'איז שוין נישט אזוי פרעמד.

עיין מש"כ לעיל שגם בגדולי חכמי אומתינו לא היו דברים אלו נחלת הכלל.

יעצט באמערקט דער תגובה פון אויבערלענדער חכם. דאס וואס דו שרייבסט אויף לעיקוואוד איז נאר האלב אמת. ס'איז נישט קיין בחינה פון חכמות בחוץ תרונה אזוי ווי מ'מיינט ס'איז אין א''י, אבער ס'איז נישט דא קיין שום עיכוב דערצו. פערצופאל איז א דורכשניטליכע יענק''י נישט אינטרעסירט אין וואס ס'פאסירט נאך דער עק פון זיין נאז. אבער דער וואס יא, קען טרעפען חברים און קיינער קוקט נישט אראפ אויף איהם. ס'איז תלוי ווי א מענטש.

מען רודפ'ט נישט אבער מען איז נישט אזוי שטארק מכבד איינער וואס ווייסט עפעס. מען קוקט זייער שטארק ארויף צו איינער וואס איז "מופקע"!

פערצופאל איז דער סאמע גרעסטע תלמיד חכם אין לעיקוואוד איינער וואס קען זיך אויס שטארק אין אנדערע מקצועות, נישט נאר אין סוגיות אין ש''ס. ער האט מיר אסאך אויסגעלערנט אין הלכות קידוש החדש, אין מו''נ אביסל אויסגעשמועסט און ער איז געווען נאנט מיט ר' גדליה עם כל דמשתמע מיניה. אבער דאס איז אלס א יונגער שוועסטער פאר די סוגיות בש''ס ביז צו הלכה למעשה, וואס דאס דארף אויך דערמאנט ווערען. נישט אויסמישען דער עיקר מיט דער טפל. ועוד חזון למועד.

איר האט דאך נישט מגלה געווען ווער איז דער גרעסטער תלמיד חכם אין לייקוואוד, אבער מען קען נישט לייקענען אז דער מענטש וואס איר רעדט איז נישט דער מערסטע מכובד אין לייקוואוד. "איש כפי מהללו"

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:אויבערלענדער - מחשש גילוי קען איך קיין סאך נישט זאגען, אבער ער איז א הונדרעט פערצענטיגע ליטוואק, און העכער דער זעכציג ועוד און ער האט קיין צייט נישט פאר ק''ש און ער קען נישט קיין געהעריגע אידיש (אדער ענגליש). דו שטימסט אינגאנצען נישט!

אויבערלענדער ווי כקען אים פון ק״ש איז א אויבערלענדער און איז גאנץ שטאלץ דערמיט.

[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] דער לשיטתיה פון דיין אלע (אדער די נייטיגע עכ"פ) טענות איז זיך באציען צום פרט און נישט דער כלל. נישט דער פרטיות'דיגע קענשאפט פון הלכות קידוש החדש איז דער טענה אדער ווער האט געהרג'ט דער מרדכי, נאר וואס מ'איז נישט געבילדעט, ס'גייט אסאך מענטשען בכלל נישט אן אדער ווייסען זיי נישט ווי דאס אויסצוגראבען. אז דער אדער יענער האט קיין דקדוק נישט געקענט מיינט נישט קיין סך. יענער האט אנדערע זאכען געקענט, און געבליבען נייגעריק אויף יעדער שטיק וויסענשאפט וואס איז איהם געקומען אין פנים. אוודאי דער עיקר איז געבליבען גפ"ת מיט פסק הלכה וכדו', אבער וויסענשאפט האט מען געוואלט.
איך ווייס נישט ווי דו זעסט דער חשיבות פון א מענטש וואס איז מופקע, דער וואס האט עפעס צו זאגען אויף א נושא איז שטארק ארויפגעקוקט. טאקע מ'וויילט רבנים תמימים, אבער דאס איז דער כח פון די ישיבה, וואס האט מורא אז רבנים זאלען נישט האבען קיין מאכט, דעריבער שטופען זיי שטארק אז מ'זאל נאר נעמען שוטים וואס האבען נישט קיין אייגענע דעה. צווישען יונגעלייט איז דאס נישט אזוי.
און דער גרעסטע ת"ח אין לעיקוואוד איז לאו דוקא דער וואס האט דער מאכט, ווייל מ'האלט שוין אין דער דריטע דור, און דער אפיציעלע געזעלשאפט איז נישט ווייניגער קארופטירט ווי ביי חסידים אינ'ם דריטען דור, אבער צווישען דער עולם ובפרט די תלמידי חכמים, ווייסט מען גאנץ פיין למי החותמת ולמי הפתילים. שווערע שאלות קומען אויף זיין טיש, נישט ביי הרב פארכהיימער, און דיינים מיט יונגעלייט מיט א שווערע פרעמדע סוגיא קומען צו איהם טאג טעגליך. מאכט האט ער נישט אבער א דעה צווישען די וואס דעה איז וויכטיג איז זיינס.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] דער לשיטתיה פון דיין אלע (אדער די נייטיגע עכ"פ) טענות איז זיך באציען צום פרט און נישט דער כלל. נישט דער פרטיות'דיגע קענשאפט פון הלכות קידוש החדש איז דער טענה אדער ווער האט געהרג'ט דער מרדכי, נאר וואס מ'איז נישט געבילדעט, ס'גייט אסאך מענטשען בכלל נישט אן אדער ווייסען זיי נישט ווי דאס אויסצוגראבען. אז דער אדער יענער האט קיין דקדוק נישט געקענט מיינט נישט קיין סך. יענער האט אנדערע זאכען געקענט, און געבליבען נייגעריק אויף יעדער שטיק וויסענשאפט וואס איז איהם געקומען אין פנים. אוודאי דער עיקר איז געבליבען גפ"ת מיט פסק הלכה וכדו', אבער וויסענשאפט האט מען געוואלט.
איך ווייס נישט ווי דו זעסט דער חשיבות פון א מענטש וואס איז מופקע, דער וואס האט עפעס צו זאגען אויף א נושא איז שטארק ארויפגעקוקט. טאקע מ'וויילט רבנים תמימים, אבער דאס איז דער כח פון די ישיבה, וואס האט מורא אז רבנים זאלען נישט האבען קיין מאכט, דעריבער שטופען זיי שטארק אז מ'זאל נאר נעמען שוטים וואס האבען נישט קיין אייגענע דעה. צווישען יונגעלייט איז דאס נישט אזוי.
און דער גרעסטע ת"ח אין לעיקוואוד איז לאו דוקא דער וואס האט דער מאכט, ווייל מ'האלט שוין אין דער דריטע דור, און דער אפיציעלע געזעלשאפט איז נישט ווייניגער קארופטירט ווי ביי חסידים אינ'ם דריטען דור, אבער צווישען דער עולם ובפרט די תלמידי חכמים, ווייסט מען גאנץ פיין למי החותמת ולמי הפתילים. שווערע שאלות קומען אויף זיין טיש, נישט ביי הרב פארכהיימער, און דיינים מיט יונגעלייט מיט א שווערע פרעמדע סוגיא קומען צו איהם טאג טעגליך. מאכט האט ער נישט אבער א דעה צווישען די וואס דעה איז וויכטיג איז זיינס.

א כלל בויעט זיך אויפען פרטים פון וואס ער באשטייט.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] דער לשיטתיה פון דיין אלע (אדער די נייטיגע עכ"פ) טענות איז זיך באציען צום פרט און נישט דער כלל. נישט דער פרטיות'דיגע קענשאפט פון הלכות קידוש החדש איז דער טענה אדער ווער האט געהרג'ט דער מרדכי, נאר וואס מ'איז נישט געבילדעט, ס'גייט אסאך מענטשען בכלל נישט אן אדער ווייסען זיי נישט ווי דאס אויסצוגראבען. אז דער אדער יענער האט קיין דקדוק נישט געקענט מיינט נישט קיין סך. יענער האט אנדערע זאכען געקענט, און געבליבען נייגעריק אויף יעדער שטיק וויסענשאפט וואס איז איהם געקומען אין פנים. אוודאי דער עיקר איז געבליבען גפ"ת מיט פסק הלכה וכדו', אבער וויסענשאפט האט מען געוואלט.
איך ווייס נישט ווי דו זעסט דער חשיבות פון א מענטש וואס איז מופקע, דער וואס האט עפעס צו זאגען אויף א נושא איז שטארק ארויפגעקוקט. טאקע מ'וויילט רבנים תמימים, אבער דאס איז דער כח פון די ישיבה, וואס האט מורא אז רבנים זאלען נישט האבען קיין מאכט, דעריבער שטופען זיי שטארק אז מ'זאל נאר נעמען שוטים וואס האבען נישט קיין אייגענע דעה. צווישען יונגעלייט איז דאס נישט אזוי.

כ'האב שוין געוואלט ענטפערן [tag]אויבערלענדער חכם[/tag] פאר יעדע פונקט, מיט בערך דיינע אויבנדערמאנטע ווערטער. אבער דו - [tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag] - האסט שוין געטון דעם דזשאב קורץ און שארף בעסער פון מיר. תשוח"ח לך.

די נקודה איז, אז איך האב געברענגט פרטים ארויסצוברענגען די כלליות'דיגע איגנארענץ אין יעדן פעלד שייך. דאס אז איינער ווייסט בכלל ווער דער מרדכי איז געווען, איז טעכניש שוין גענוג. און באמת, טעכניש אויב לערנט ער אינעם מרדכי אנעם וויסן ווער דאס איז, איז דאס אויך גוט. סך הכל ווייזט דאס די איגנארענץ לעוול פון אונזער חינוך סיסטעם.

והיינו טעמא דאסטראנאמיע, והיינו טעמא דדקדוק. היינו טעמא דפיוט, והיינו טעמא דשרשים.

און צום לעצט, אפעליר איך דא צו די צוויי חכמים הנזכרים כאן, ברענגטס אליינס אראפ מראה מקומות וכו' איבער די נושאים הנידונים. איר זענט דאך היבשע בקיאים און מיר קענען אלע נוצן ענקערע ידיעות. די פילאזאפישע שמועס צו ס'פעלט זיך אויס צו נישט, איז שוין היבש גענוג אויסגעשמועסט געווארן.

די אשכול האט אנגערירט א וויכטיגע נקודה וואס איך וויל אביסל צונעמען דא, וויאזוי שאצט מען טאקע ווער איז א חכם און ווער נישט, ווער האט די נויטיגע ידיעות און ווער נישט, למעשה איז דאך די וועלט היינט פארפלייצט מיט אזוי פיל ידיעות אז מען קען נישט אלעס אינאיינעם, איז וואס קומט פאר וואס, און ווי עס איז באקאנט איז למשל דא זייער אסאך קריטיק אויף די וועג וויאזוי מען מעסט די קלוגשאפט פון איינעם דורך א iq טעסט, ווייל דאס מעסט נאר איין חלק פון חכמה, אבער וויאזוי למשל זיך צו אומגיין מייט מענטשן, אדער זיין א מבין דבר מתוך דבר וכדו' זאגט דאס גארנישט,

און דער אמת איז אז די שאלה האט נישט איין תשובה נאר עס ווענט זיך, למשל אויב איינער וואוינט אין בעלגיע און ער קען א אויסגעצייכנטן ספאניש, אבער פלעמיש קען ער נישט, פעלט איהם לכאורה ערציאונג, צו איינער וואס דארף האנדלען מיט מוסלעמינער, אבער ער האט נישט דאס מינדעסטע אנונג וואס די מוסלעמינער און דער אראבישער מעטאליטעט איז, פעלט איהם ערציאונג, אבער פאר מיר אויב קען איך נישט פלעמיש אדער די מוסלעמינער מענטאליטעט פעלט מיר גארנישט,

איז למעשה, היסטאריע למשל איז זייער וויכטיג צו וויסן ווייל עס לערנט אויפן עתיד, חוץ פון דעם וואס נ"ך איז א גרויסע חלק פון תורתינו הק', אבער היסטאריע מיינט נישט וואס לואי דער צווייטער האט ליב געהאט צו עסן פאר דעזערט וכדו', ווייל יעדע ידיעה איז וויכטיג צו וויסן אויב וועט דאס צונוץ קומען אין לעבן, אבער סתם ידיעות זענען זייער שיין אבער נישט קיין מאסט, און וועגן דעם, די וויכטיגסטע פאר א מענטש באמת איז גמ' תוס' מיט ראשונים און טושו"ע ווייל דאס איז די וויכטיגסטע צום לעבן, און אזוי אויך ספרי מוסר והשקפה וחסידות צו וויסן וועלעכע בליק צו האבן אויפן לעבן, אוודאי איינער וואס האט א ברייטער קאפ און וויל וויסן מער, כל הכבוד, אבער דאס איז נישט דער עיקר, איז איך האב באמת זייער הנאה פון די אשכול ווייל פאר מיר פערזענליך וואס איך האב זייער ליב ידיעות, איז דאס זייער א גוטע מקור פון וואו צו נאשן, אבער צו די אלע ידיעות זענען די לעזונג פאר אונזער פראבלעם? נישט לדעתי,

נאר וואס וואלט יא געווען וויכטיג, איז צו אריינגעבן אין די קינדער די געשמאק צו האבן ידיעות אין וואס עס קומט אונטער ער זאל נישט סתם גלייבן, דהיינו אויב לערנט ער אין גמ' וועגן חזקיהו המלך מיט די זון, זאל ער וועלן וויסן וואס איז דארט געווען, ווען ער לערנט וועגן פילגש בגבעה אין רש"י אין פרשת שמות דאכט זיך מיר, זאל ער (בגניבה) גיין קוקן אין נ"ך וואס איז דארט געווען, ווען ער לערנט אין פסחים וועגן אשת נבל וואס האט געריטן אויף א אייזל זאל ער גיין קוקן וואס עס איז דארט געווען וכדו' ער זאל האבן א געשמאק אין ידיעות, וועט ער שוין ממילא וויסן אלעס וואס ער דארף צו וויסן.

אדנירם האט געשריבן:די נקודה איז, אז איך האב געברענגט פרטים ארויסצוברענגען די כלליות'דיגע איגנארענץ אין יעדן פעלד שייך. דאס אז איינער ווייסט בכלל ווער דער מרדכי איז געווען, איז טעכניש שוין גענוג. און באמת, טעכניש אויב לערנט ער אינעם מרדכי אנעם וויסן ווער דאס איז, איז דאס אויך גוט.

דא ליגט דער נקודה!! ניין! אויב איינער לערענט מרדכי אהן דער הכרה אז ער איז געווען פון די גרויסע פוסקים יוצאי בית מדרשם של חכמי הצרפתים/אשכנזים פעלט עם גאר א סאך. כדי גוט צו פארשטיין א סוגיא און א הלכה דארף מען פארשטיין אז עס איז א לימוד פון א אנטוויקלונג. די רי״ף העלפט פארשטיין א רמב״ם, דער מרדכי העלפט פארשטיין א תוספות, א ר״י מיגש העלפט פארשטיין א רמב״ם וכו׳. ויש להאריך בזה טובא עם דוגמאות לרוב ועוד חזון למועד. אבער דאס אז דער מרדכי איז געהארגעט געווארען (דורך?) קען א מאל צו נוץ קומען אבער נישט אזוי פיל. וואס איך ברענג ארויס איז די נקודת הנקודה נישט קיין פרט קטן!
אגב, כדי צו ווייזען ווי אזוי יעדער פרט איז נוצבאר אויך איז כדאי צו דערמאנען וואס איך האב פונקט לעצטענס באגעגענט. די גמרא (עבודה זרה לא,ב) דערציילט אז רב פפא איז געגאנגען קויפען שכר (ביר) אין א גוי׳ס געשעפט אבער עס נאר געטרונקען אינדרויסען. היות די גמרא דערציילט אין עטליכע ערטער אז רב פפא האט געהאט א מוצלחדיגער ביר קאמפאני (רב פפא׳ס לייט) האט מיר גע׳ארט פארוואס האט ער געמוזט קויפען ביי יענעם? איך האב געטראפען אז דער פרי חדש (יו״ד סימן קיד) ברענגט פון דעם א ראיה אז אלע flavors זענען אסור ווייל מסתמא האט רב פפא געוואלט קויפען א flavor וואס זיין קאמפאני מאכט נישט. הרי חידוש לדינא שיצא מפרט בהסטוריה!

אדנירם האט געשריבן:און צום לעצט, אפעליר איך דא צו די צוויי חכמים הנזכרים כאן, ברענגטס אליינס אראפ מראה מקומות וכו' איבער די נושאים הנידונים. איר זענט דאך היבשע בקיאים און מיר קענען אלע נוצן ענקערע ידיעות. די פילאזאפישע שמועס צו ס'פעלט זיך אויס צו נישט, איז שוין היבש גענוג אויסגעשמועסט געווארן.

דער פיליסופיה שמועס איז דער יסוד אויף וואס מען מוז בויען דער בנין. ערשט דארפען מיר אוועק שטעלען בדיבוק חברים וואס איז וויכטיג און וואס איז נישט, און נאכדעם קענען מיר אויסשמועסען ווי אזוי דער רשימה זאל אויסזעהן. איך האב נאך נישט געקוקט דער גאנצע רשימה, אבער איך בין שטארק חושש אז דער יזכור בוך פון פישפיקלאדיין האט איר נישט געברענגט. דאס מיינט אז לויט אייער פיליסופיה איבער וואס איז וויכטיג און וואס איז נישט, איז דער ליסטע פון אלע פישפיקלאדיינע אידען נישט גאר וויכטיג.

איך שרייב יעצט אויפ'ן טעלעפאן, קען איך נישט געהעריג מאריך זיין צו לינקען, ועוד חזון למועד. אבער איך וויל פארברייטערען אביסל וועגען דער היסטוריא ענין.
כמעט אלע ביכער וואס ר' שש ברענגט זענען מלקטים. מענטשען וואס האבען געטוהן דער ארבעט פון צוזאמענברענגען פון פריערדיגע אדער פון חז''ל אויף א היסטארישע אופן. דאס איז טאקע דער בעסטער וועג אנצוהויבען אין דער נושא. אבער גאר אן אנדערע קוק באקומט מען ווען מ'ליינט ביכער וואס זענען געשריבען מיט'ן פערספעקטיוו פון איינער וואס שטייט דארט. דאס איז טאקע דער מעלה פון זכרון יעקב. מיט אלע זיין נגיעות און האלטען חשבון מיט מענטשען, מ''מ זיין פערספעקטיוו איז א וויכטיגער אלס איינער וואס שטייט דארט. טאקע דער מלקט האט אן אנדערען מעלה אז ער קען צונעמען א ברייטערע בילד, אבער ביידער פעלען אויס.
פאר דעם דארף מען ליינען גליקעל פון האמעלין און זכרון יעקב. ס'לוינט זיך דורכצולערנען דער מנחת קנאות מיט אלע בריווען וועגען דער מלחמה ארום דער רמב''ם און נאך וואס איז דעמאלס געשריבען. אויף יעדער היסטארישע נושא קען מען זוכען און טרעפען די ספרים קונטרסים און דאקומענטען פון יענער צייט צו לערנען וואס איז דארט געשען.
למשל די היסטוריא אנטוויקעלונג און ממילא דער תכלית און דער התנגדות פון ציונות. מ'קען זיך באגענוגיגען מיט על משכנות הרועים און הקדמה לויואל משה און התקופה הגדולה פון דער אנדערע זייט (און דערנאך ליינען תגובות אויף ק''ש פון פאר הדור). אבער מער גרונטליך איז צו ליינען טאקע זכרון יעקב און דערנאך 'פון וואלאזין ביז ירושלים' פון הרב מאיר בר-אילן. אויך דארף מען לערנען פוןהרב צ''ה קאלישער (איך געדענק נישט דער נאמען פון זיין ספר אויפ'ן מינוט. ווער קען מיר העלפען?) ודעימיה. מ'דארף ליינען 'במחיצתם של גדולי הדור' פון ר' יעקב מארק און אפשר דער 'יודענשטאט' פון הערצל (פוי פוי פוי) זעלבסט. אסאך מנהיגי הציונות האבען געשריבען אויף אידיש און מ'קען ליינען ביים Steven spielberg אידיש ביבליאטעק. דער אויבענדערמאנטער בוך פון גרשון באדער רעדט פון דעם תוך דבריו. אויך איז פארהאנען א בוך פון א דזשורנאליסט א גוי פון פראנקרייך (פארטייטשט אויף עברית) מיט'ן נאמען 'היהודי הנודד הגיע' פון אלבר לונדר. ער איז טאקע פון א שפעטערע תקופה, נאכ'ן ערשט'ן וועלט'ס קריג, אבער ער באשרייבט דער וועלט'ס בענקעניש פאר א מדינה פון אלע עקען פונ'ם אידענטום. ער האט געהאט א באגעגעניש מיט'ן גערער רבי וואס איז העכסט אינטרעסאנט.
ס'איז דא נאך צו שרייבען און איך האב נאך נישט געלייגט קיין איין לינק, און איך האף איך וועל קומען דערצו.

דרישות ציון מהרב צבי הירש קאלישער?

[center]הערות על דברי מאור עינינו הרה"ג ר' אדנירם "אונזער היסטאריע"[/center]
[center]חלק א[/center]

כתב ש"מ: און בעיקר צוליב דעם וואס דורכדעם ווערט מען פארליבט אינעם אייגענעם פאלק, אזוי אז מ'בלייבט אייביג מקושר בעבותות אהבה צום שורש.
ואומר א"ח: אויב מען האנדעלד דא "על טהרת הקודש" איז דער וועג צו ווערען פאראייניגט און פארליבט מיט'ן אידישע פאלק איז דורך אהבת ה' ותורתו – כמאמר הרב מאיר שמחה מדווינסק (משך חכמה דברים פרק לד פסוק ח) "כי ישראל נקראו "אדם", ששם "אדם" ייאמר על היחיד ועל המין בכלל, ואינו בא בריבוי - "אדמים" - שכולם הם אדם אחד ומועיל אחד לחבירו, לפי שכולם הם קוים הפונים אל מרכז אחד, הוא הבורא יתברך אשר נקרא לבם של ישראל, וכמו שכתוב (תהלים עג, כו) "צור לבבי וחלקי (אלקים לעולם") [לשון רז"ל] ועל פי דרכי התורה המאחדת אותם"

[center]הערה נחוצה[/center]
איך האב שוין מעורר געווען פריער, אבער מער באופן שלילי, לגבי עמדתי בענין נחיצות ידיעת היסטוריה. בעולם הגדול איז היסטוריה בכלל נישט דער וויכטיגסטע זאך. מעדעצין, טכנולוגיה, ביזנעס, וכו' זענען חשובע. פארוואס? ווייל מאי דהוה הוה, און דער הווה איז מער נויטיג. א געבילדערטע מענטש קען א פרק אין מסכת היסטוריה אויך, אבער דאס איז נישט דער עיקר. עס זעהט אלע מאל אויס צו איינער וואס ליגט אין א געוויסע ענין, אז זיין ענין איז די מערסטע אינטערסאנט און וויכטיג. עס מוז דאך אזוי זיין, ווייל אויב נישט וואלט ער זיך אויסגעוועלט א צווייטע נושא. אבער די judge איז נישט דער ידען וואס איז פיל מיט נגיעות פאר זיין באליבטען ענין, נאר די מערהייט פון [קלוגע] מענטשען. מיר זענען דאך אין דער עולם העשייה און ממילא זענען די ענינים הנוגעים למעשה דער עיקר.

פאר איך גיי ווייטער איז כדאי צו דערמאנען די ווערטער פון דער ערוך השלחן לגבי וואס מען טאר ליינען און וואס נישט, אז ער שרייבט אז צייטונגען זענען וויכטיג ווייל מען ליינט דארט וועגען זאכען וואס זענען נוגע למעשה, אבער הסטוריה איז נישט נוגע און נישט וויכטיג. וז"ל הערוך השולחן (אורח חיים סימן שז סעיף ט), ונ"ל דכתבי העיתים אינם בכלל זה ומותר בחול לקרותן שהרי הם מודיעים מה שנעשה עתה וזה נצרך להרבה בני אדם לדעת הן במה שנוגע לעסק והן במה שנוגע לשארי עניינים אבל עניינים שכבר עברו מן העולם מה לנו לדעת אותם?, עכ"ל.

איז ראשית כל, טראץ דעם אז פאר א סאך קאווע שטיבל מענטשען [ואני בתוכם] איז הסטוריה גאר גאר געשמאק, דארפען מיר מודה זיין אז עס איז נישט גאר גאר וויכטיג.

צווייטענס איז וויכטיג מחלק זיין צווישען הסטוריה וואס איז מער נוגע אויף למעשה און הסטוריה וואס איז ווייניגער נוגע למעשה. פאר א שומר תורה ומצוות דארף זיין די וויכטיגסטע חלק פון לימוד הסטוריה, וואס איז נוגע אויף לימוד התורה ושמירת המצוות.

וואלט איך געהאט די כוחות עצומים וואס ידידינו ומאור עינינו ר' שש האט וואלט איך צאמגענומען א רשימה פון ספרים וואס האט א ציל – נישט צו פארליבען אינעם אייגענעם פאלק – נאר וואס העלפט פארשטיין די תנ"ך, משנה, ותלמודים, וספרי הלכה.

איין דוגמא האב איך שוין געברענגט פריער, אויב מען ווייסט אז רב פפא האט געהאט א ביר קאמפאני, קען דאס העלפען אין די גמרא. אבער דאס איז א דוגמא בעלמא. פארשטיין די השתלשלות התורה והלכה קען א סאך אויסהעלפען פארשטיין וואס מען לערענט.

איך האב נישט די צייט מאכען מערכות ערוכות מיט דוגמאות לרוב, אבער איך קען נאר דערמאנען נאך א דוגמא וואס איך האב זיך אין עם היינט איינגעשטויסען. איך האב נישט געטראכט און נישט נאכגעפארשט די תיאוריה בכלל נאר לערנענדיג מיט מיין קינד איז די מחשבה דורך געפלויגען מיין קאפ. צו איך בין גערעכט אדער נישט איז נישט נוגע אהער, איך מיין נאר ארויסצוברענגען די נקודה.
די גמרא זאגט אין מסכת מגילה (יג, א) אז לויט איין שיטה איז דער טייטש פון "וישנה ואת נערותיה לטוב" אז מען האט געגעבען אסתר צו עסען "קדלי דחזירי". רש"י זאגט אויפ'ן ארט "ומתוך אונסה לא נענשה". תוספות זאגט "וח"ו היא לא היתה אוכלת".

א למדן זעהט דא מחלוקת צו ס'איז דא דא א חיוב פון מסירת נפש. "רש"י האלט אז עס איז נישט געווען א שעת השמד און ממילא האט זי געטארט עסען, אבער תוספות האלט אז עס איז געווען א שעת השמד...."

אפשר קען מען דאס מסביר זיין אנדרעש. רש"י האט געלעבט פאר די crusades (קרייצזיגל בלע"ז של הרב שש) און תוספות האט געלעבט נאך די משונעדיגע מסירות נפש פון אונזער הייליגע זיידעס און באבעס וואס האבען געשחט'ן זיך אליין און זייער ווייב און קינדער על קידוש ה'. פרופסור חיים סולוביציק איז שטארק מאריך אין זיין בוך (אוסף כתבים) אז דורך די איבערלעבניש פון די crusades האבען די בעלי התוספות באקומען גאר עקסטרעמע שיטות אין מסירות נפש. אפשר קען דאס אונז העלפען פארשטיין די מחלוקת רש"י און תוספות..... ודו"ק כי קצרתי.

בקיצור: הסטוריה קען זיין נוגע למעשה אזוי ווי די היתר פון שאר מיני שכר מדברי הפרי חדש, און עס קען העלפען דער לערנען (אויך א למעשה פאר איינער וואס איז קובע עתים לתורה) און די סארט הסטוריה דארפען באקומען משפט הבכורה אין א שמועס פון "למעשה" על טהרת הקודש.

אויך דארף מען געדענקען אז כאטש אז פאר א סאך קאווע שטיבלערס איז הסטוריה זייער זייער אינטערסאנט, דער ערוך השלחן (וואס זיין אייגענע זוהן האט געשריבען דער מקור ברוך) טעהנ'ט אז עניינים שכבר עברו מן העולם מה לנו לדעת אותם? וכן מסתבר.

[center]ההמשך יבא[/center]

שמעו נא רבותי רבנים מומחים, ה"ה [tag]געוואלדיג[/tag], [tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag], ו[tag]אויבערלענדער חכם[/tag].

קראתי את דבריכם בשקיקה, ואת הגיגיכם על לבי חקוקה, ואם אבוא בכל זאת בשתיקה, הסיבה פשוטה ולא עמוקה, שאין עתותי בידי לבוא במנומק, ולכתוב דברי ביושר ובעומק, ולא יהיו כפרי המצומק.

==========
נאר איין קורצע הערה אויף די לעצטע ווערטער פון אויבערלענדער חכם [הערה פרקטי ולא פילוסופי]: ווי טראגי-קאמיש קומט עס אויס, אז צוליב דיין אומוויסנשאפט אין היסטאריע כראוי, האסטו געקענט רעדן אזעלכע נארישקייטן איבער רש"י און די בעלי התוס' לענין קידוש ה'. רש"י איז אוועק ארום ניין יאר נאך די גזירות תתנ"ו, וואס איז געווען א תוצאה פון די רשעות'דיגע crusades (אגב, קרייצצוגלער, און נישט קרייצזיגל. דער נאמען קרייצצוגלער מיין פשוט, א קרייץ איז א צלם, א צוג מיינט א מארש-קיבוץ אנשים וכו', און דאס זענען געווען די קריסטן וואס זענען געגאנגען בדעה אחת מיטן קרייץ איינצונעמען ארץ ישראל).

הכלל, דא האסטו א ביישפיל ווי איינער קען זאגן לאקשן תורה צוליב'ן נישט וויסן פשוט'ע היסטאריע...

אדנירם האט געשריבן:שמעו נא רבותי רבנים מומחים, ה"ה [tag]געוואלדיג[/tag], [tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag], ו[tag]אויבערלענדער חכם[/tag].

קראתי את דבריכם בשקיקה, ואת הגיגיכם על לבי חקוקה, ואם אבוא בכל זאת בשתיקה, הסיבה פשוטה ולא עמוקה, שאין עתותי בידי לבוא במנומק, ולכתוב דברי ביושר ובעומק, ולא יהיו כפרי המצומק.

==========
נאר איין קורצע הערה אויף די לעצטע ווערטער פון אויבערלענדער חכם [הערה פרקטי ולא פילוסופי]: ווי טראגי-קאמיש קומט עס אויס, אז צוליב דיין אומוויסנשאפט אין היסטאריע כראוי, האסטו געקענט רעדן אזעלכע נארישקייטן איבער רש"י און די בעלי התוס' לענין קידוש ה'. רש"י איז אוועק ארום ניין יאר נאך די גזירות תתנ"ו, וואס איז געווען א תוצאה פון די רשעות'דיגע crusades (אגב, קרייצצוגלער, און נישט קרייצזיגל. דער נאמען קרייצצוגלער מיין פשוט, א קרייץ איז א צלם, א צוג מיינט א מארש-קיבוץ אנשים וכו', און דאס זענען געווען די קריסטן וואס זענען געגאנגען בדעה אחת מיטן קרייץ איינצונעמען ארץ ישראל).

הכלל, דא האסטו א ביישפיל ווי איינער קען זאגן לאקשן תורה צוליב'ן נישט וויסן פשוט'ע היסטאריע...

איר האט נישט קיין ראיה אז רש"י האט געשריבען זיין פירוש אויף מגילה אין די לעצטער פאר יאר פון זיין לעבען. לבר מדין, די יסוד פון רש"י'ס פירוש איז דברי רבותיו וקונטרס מנגצא.

ט'האט איינער געזעהן אז די פוסקים זאלען זיך אזוי באציען צו א שיטת הראשונים? ארייננעמעדיג די היסטארישע פאקטען וואס מיר ווייסען פון ערגעץ אנדעריש? ממילא דער ביר, איז דאך ביידע א גמרא. אבער זיך צו פארלאזען אויף היסטוריא, בשעת אז ס'איז אוממעגליך צו מכריח זיין קלאר וואס איז דארט געווען, מיט'ן מאנגל פון קלארע מקורות און פולער דאקומענטען, איז נישט אזוי צו דער זאך.

מען טרעפט כסדר אין ספרים ווי זיי שרייבן אז יענער מחבר האט געשריבן לויט די מנהג המקום פון יענע לענדער אין יענע זמן.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:ט'האט איינער געזעהן אז די פוסקים זאלען זיך אזוי באציען צו א שיטת הראשונים? ארייננעמעדיג די היסטארישע פאקטען וואס מיר ווייסען פון ערגעץ אנדעריש? ממילא דער ביר, איז דאך ביידע א גמרא. אבער זיך צו פארלאזען אויף היסטוריא, בשעת אז ס'איז אוממעגליך צו מכריח זיין קלאר וואס איז דארט געווען, מיט'ן מאנגל פון קלארע מקורות און פולער דאקומענטען, איז נישט אזוי צו דער זאך.

[tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag] האט געשריבען:
דער פראבלעם אבער איז ווען דער חינוך סיסטעם איז געמאכט צו דערדרוקען דער אינטעלעקט, ארויסצונעמען דער נייגער פונ'ם קינד און פארשעמען דער וואס האט אן אייגענער דעה. אנשטאט'ס לאזען א בחור אליינס אויס'ארבעטען זיין כשרונות ווי צו פארשטיין און דערגייען א זאך, האט מען דאס צוגענומען פון איהם. דאס גילט ביים חסידישער ציבור געוויס, אבער אפילו ביים ליטווישע ציבור, ווי ס'איז נאך אביסל בעסער אין דער הינזיכט, מ"מ ארבעטען די מגידי שיעורים אין די ישיבות 'מחנך זיין א בחור' ווי צו טראכטען, וואס דאס מיינט אז ס'איז נאר דא איין וועג צו טראכטען, און מ'דארף שלעפען דער בחור אהין. (איך האב געהערט פון אן אדם גדול שליט"א וואס איז געגאנגען פון פאנאוויעזש צו בריסק נאכ'ן זיין א נאנטער תלמיד פון הרב שך. האט ער מיר געזאגט אז הרב שך האט געהאט טענות צו איהם, און ניין נישט ווייל ער האט איהם אפגעלאזט, נאך דעם וואס יענער אדם גדול האט פארלאזט בריסק און איז געגאנגען קיין לעיקוואוד איז ער צוריק נאנט געווארען מיט הרב שך, ואוס פלעגט זיך נאכפרעגען איבער איהם און געשיקט ווארמע גריסען. האב איך איהם געפרעגט וואס זענען געווען די טענות אויף בריסק. האט דער אדם גדול מיר געזאגט אז דער מציאות אז ס'איז דא א 'ריכטיגע וועג צו פארשטייען' איז נישט תורה'דיג. יעדער איינער האט זיין שכל, און מ'טאר נישט פארמאכען א בחור'ס קאפ ביז ער מעג נאר פארשטייען איין וועג. איך האב איהם געפרעגט צו ער האט דאס געהערט פון הרב שך, האט ער מודה געווען אז נישט, נאר אזוי האט ער פארשטאנען).
יעצט ווען איינער וויל ראטעווען זיך און זיין קינדער פון דער פראבלעם, קען מען נישט שלעפען אויף אן אנדערע וועג. מ'דארף ערוועקען דער נייגער זיינער ביז ער גייט אליינס זוכען די ספרים וואס אינטרעסירען איהם. איין קינד וועט טאקע טרעפען א טעם אין דקדוק, א צווייטע וועט גלייכען היסטוריא, א דריטער וועט טרעפען זיין פלאץ אין אסטרונומיא און מאנכע וועלען גאר ליעב האבען אביסל פון אלס.
מ'דארף נאר אויסלערנען דאס קינד פון יונגווייז אז וואס ער טראכט און קלערט איז וויכטיג און דאס איז זיין עצם מהות. שפעטער וועט ער אליינס אויפזוכען ספרים וואס אינטרעסירען איהם, ער וועט אליינס טרעפען אין וואס זיך צו אינטרעסירען און נישט זיין א מיטגעשלעפטער.
(ס'וואלט געווען ראטזאם אפשר אז א חלק פון קאווע שטיבל זאל זיין וועגען חינוך, אזוי ווי תורה ומחשבה אדער אנשי שם) מיין יינגעל גייט יעצט אריין אין וואס הייסט ביי אונז כתה ד' (ביי ענק כתה ה' דוכט זיך) און אין מיט'ן די יאר וועט ער אנהויבען לערנען גמרא. איך פלאן צו דינגען פאר איהם א פריוואטע מלמד א יונגערמאן (איך האף מיט'ן אייבישטער'ס הילף צו טרעפען דאס פאסיגער) וואס זאל איהם ארויסהעלפען אין דער הינזיכט. אויף יעדער גמרא איהם פרעגען וואס טראכט ער, וואס וואלט ער געזאגט אין די הלכה און איהם אויסלערנען אז זיין מחשבות זענען וויכטיג און ס'לוינט זיך ער זאל עס אויספיהרען אויף למעשה אין דער סוגיא.
איך האף דערמיט צו פארדינען הן אין זיין זעלבסשעצונג, וואס קען פארמיידען פראבלעמען אין אויפפיראכץ, און אויך אין דער מענטשהייט אז ער וועט זעהן אז ער איז א וויכטיגער מענטש, וועט ער נישט שפירען דערדרוקט און נישט דארפען פאשען אין פרעמדע שטאלען. ועוד והוא העיקר, אז אין לערנען וועט עס איהם ביישטייען, אז ער גייט אין ישיבות און זיצט און לערנט, זאל ער אויפזוכען זיין פארשטאנד אין לערנען און נישט זיך באגענוגיגען מיט וואס דער עולם זאגט, און נישט ענדיגען א סוגיא ביז ווילאנג ער האט עס נישט אין האנט לויט זיין סטאנדארד.

האם אין אלו שתי תגובות תרתי דסתרי אהדדי?

ניין

געוואלדיג האט געשריבן:מען טרעפט כסדר אין ספרים ווי זיי שרייבן אז יענער מחבר האט געשריבן לויט די מנהג המקום פון יענע לענדער אין יענע זמן.

אפילו אויב נישט, וואס איז שלעכט מיט א נייע מהלך? אויב עס איז מסתבר און גערעכט איז גוט, אויב נישט נישט. גראדע איך האב שוין געזאגט אז איך האב נאר געמיינט ארויסצוברענגען א דוגמא פון א מהלך. איך האב עס נישט באטראכט מער פון צוויי מינוט, אבער אלץ דוגמא איז עס א גוטע. ר' [tag]אדנירם[/tag] האט גראדע געהאט א גוטע הערה אז רש"י האב יא איבערגעלעבט גזירת תתנ"ו, אבער למעשה איז דאס נישט קיין טענה ווייל אזוי ווי אויבען דערמאנט איז רוב חייו פון רש"י געווען פאר די גזירות משא"כ תוספות האבען געלעבט אין די שאטען פון גזירת תתנ"ו. אבער בין ובין כך דער נקודה איז געווען צו ווייזען אז ידיעות העתים קען העלפען צום לערנען.
פרופוסר חיים הלוי סולוביציק שליט"א ווייזט אז אין גאנץ מסכת עבודה זרה זוכען תוספות כסדר צו גרינגער מאכען דאס לעבען בארצות הנוצרים ע"פ הלכה. איינער וואס איז בלינד צו די מציאות פעלט עם א סאך אין פארשטיין די דרך פון תוספות אין מסכת עבודה זרה. למעשה א גוטע חינוך אין לערנען תוספות מהרש"א איז ווערד נאך א סאך מער פון די הסטוריה, אבער די הסטוריה געבט א סאך צו. היוצא מכל הנ"ל, אז הסטוריה לשם הסטוריה איז אפשר א גוטע hobby, משא"כ הסטוריה עם תכלית הנוגע למעשה [להלכה או ללימוד התורה] איז אין ערוך אין זיין ווערד.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:ניין

פתח פיך ויאירו דבריך

געוואלדיג האט געשריבן:מען טרעפט כסדר אין ספרים ווי זיי שרייבן אז יענער מחבר האט געשריבן לויט די מנהג המקום פון יענע לענדער אין יענע זמן.

דאס האט נישט מיט זיין תגובה. צו זאגען אז זיי זענען מושפע פון פאסירונגען איז א לייכטזיניגקייט צו הלכה

היות געוויסע האבן נישט ריכטיג פארשטאנען מיין כוונה וועל איך מיך ערקלערן.

ס'איז אמת און וואר אז די יסוד היסודות איז זיך אנצופאקן מיט ידיעות התורה עצמה. דהיינו, ש"ס ומפרשים, ושו"ע ומפרשים, ומוסר, וכו'. נאר וואס'זשע דען? מיין נקודה מיט דעם אשכול איז ארויסצוברענגען, אז פאר רוב רובם פון בחורים וואס לערנען אין א ישיבה, שפירן זיך נישט עכט קאנעקטעד מיטן תורה, און אפילו מיט אידישקייט. און ווי כ'האב שוין פריער ארויסגעברענגט, היות די סיסטעם איז אביוזד מיט פערפל טיילער'ס [וואס נאך א שטיק צייט ווערט מען נמאס פון זיי, און ממילא אויך פון אונזער גאנצער לעבנסשטייגער], און מיט די סיסטעם וואס פאדערט נאר איין זאך: טאנץ נאך דעם סיסטעם, און מאך נישט פראבלעמען אין ישיבה, און אונז פון אונזער זייט גייען זיך נישט אפגעבן מיט די רצונות פונעם יחיד'ישן בחור זעלבסט. אזא איינער ווען ער ענדיגט די בחור'ישע יארן איז א בועט. ער שטויסט די חינוך סיסטעם, ער שטויסט די חרד'ישע סיסטעם, און ער שטויסט אויף אלעס וואס מ'האט אים געלערנט.

א מיעוט פון די שטויסער'ס גייען OTD, אבער א רוב פון די שטויסער'ס גייען ווערן פארגרעבט. אידישקייט גייט מיינען טשולנט ליל שישי, שמועסן אין מקוה, און מיטהאלטן אלעס אויפן געלעקסי. א שיעור תורה ביינאכט, א נארמאלע שחרית מיט מנין, א געוויסע ערנסקייט צו אידישקייט, א ווארימקייט אין השקפה, איז א נחלת העבר פאר רוב היינטיגע יונגעלייטלעך נאכן ענדיגן דעם פארשאלטענעם סיסטעם. די סיבה איז כנ"ל, ווייל מ'האט זיי אנגעפיקעוועט די קאפ מיט שטותים, און אין בעסטן פאל האט מען נישט אנגעפילט זייער קאפ מיט די זיסקייט פון יהדות. און די זיסקייט איז די פרפראות לתורה, נישט די תורה זעלבסט - וואס דאס האבן זיי יא געמוזט לערנען, און דערפאר שטויסן זיי דאס דאך.

נאך א נקודה איז, אז אסאך חברה נאכן חתונה [צו אפילו בעפאר. תלוי בכל אדם באשר הוא] עפענען זיך די אויגעלעך און זעען מחקרים וכו' וואס צומישן זייערע סאמע [קרופטירטע] יסודות אין אידישקייט. פאר רוב בחורים זענען רוב נושאים אין 'קאווע שטיבל' דברים חדשים ומחודשים. און יעצט הגה בעצמך, ווי שטארק מסוכן איז אז איינער וואס האט נישט קיין 'ליבע' צו אידישקייט, ליינט די נייע זאכן וואס ער האט קיינמאל נישט אנגעהויבן חוקר ודורש זיין. זיין נאנטקייט מיט גאט באשטייט נישט פון עפעס אינערליך, ער איז נישט 'פראוד' צו זיין א איד, ער ווייסט נישט וויפיל פרפראות החכמה אידישקייט פארמאגט, ער זעט אלעס דורך זיינע שמאלע גלעזער און היות ער זעט א נייע וועלט, פאלט ער פאר דעם און ווערט צומישט ביז די סאמע יסודות היהדות שאקלן זיך אויף ביי אים.

פאר דעם איז מיין אשכול געווענדעט. נישט צו זאגן אז קענען היסטאריע איז וויכטיגער ווי קענען ש"ס, נישט צו זאגן אז קענען דקדוק איז בעסער ווי קענען הלכות שבת, און נישט צו זאגן אז קענען די שרשים וכדומה איז בעסער ווי קענען מסילת ישראים אויסענווענדיג. איך קום נאר אויסשרייען א וויי געשריי: אין ישיבה געבט מען נישט אריין קיין געשמאק אין אידישקייט, אונזערע מנהיגים העלפן אונז פאר'מיאוס'ן אידישקייט, מה יעשה הבן שלא יחטא? פארוואס זאל ער נישט אויפוואקסן א פארגרעבטע יונגערמאן? פארוואס זאל אים נאך אינטרעסירן עפעס טיפער'ס אין אידישקייט? פארוואס זאל ער נישט ווערן א האלבער אפיקורס ליינענדיג היינטיגע דברי מחקר? משא"כ אויב ער פילט זיך אן די קאפ מיט עפעס מער פון 'געצווינגענע' גמרא והלכה, ווערט ער פארליבט אינעם אידישן פאלק, אין איר היסטאריע, און אין איר גאט. דערפאר בלייבט ער מיט א ווארימקייט צו אידישקייט און א ווארימקייט צום תורה.

עד כאן דברינו נוגעים להשיב דבר לשלשת החכמים, [tag]געוואלדיג[/tag], [tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag], און [tag]אויבערלענדער חכם[/tag]. מכאן ואילך אשיב בקצרה למה שהוסיף כל אחד משלו.

-------------------
וואס געוואלדיג האט מעיר געווען איז ריכטיג, לו יצוייר כ'וואלט דא געזוכט צו מאכן דעם עולם פאר 'חכמים' [אזויווי [tag]יידל[/tag] וואס האט געוואלט ארויסנעמען דעם עולם פון 'פארמאכטקייט' צו 'וועלטליכקייט' כלשונו]. אבער לאחר דברי ההבהרה הנ"ל, איז פשוט אז די ווערטער זענען נישט קיין פירכא, סך הכל האט געוואלדיג מוסיף געווען א שיינע נקודה, וויאזוי מ'קען מעסטן די IQ פון א מענטש.

איבער וואס ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן. די ביכער וואס דו האסט געברענגט זענען זייער שיין, נאר דא עקא, איך האב דייקא נישט געזוכט צו ברענגען סתם ביכער וואס באשרייבן א געוויסע תקופה'לע, הזמן יכלה והם לא יכלו. די ספרים ווי זכרון יעקב, פון וואלאזין ביז ירושלים, גליקל פון האמעלין, וכדומה, זענען ביכער וואס גייען אריין בגדר ביאגראפיע/מאנאגראפיע.
די ביכער ווי 'יודענשטאט' פון הערצל, 'היהודי הנודד הגיע', מנחת קנאות, על משכנות הרועים, וכדומה, זענען ביכער וואס גייען אריין בגדר מחקר וכעי"ז. זיי זענען זיכער נישט ספרי היסטאריע. אי"ה כשנגיע לספרי ביוגרפיה וכו' נגיע לספרים מעין אלו.
בין כך ובין כך האסטו געברענגט אינטרעסאנטע ספרים וואס זענען זיכער ווערט א באהאנדלונג. וכל המוסיף מוסיפין לו מן השמים. און דו קענסט אייביג משלים זיין די לינק'ס...

איבער אויבערלענדער חכם'ס ביקורת. רוב דבריך האב איך פארענטפערט בתחילת תגובתי זאת. לאמיר בעסער ארויסברענגען די נקודה: קענען היסטאריע וכו' איז נישט אזוי וויכטיג אלס ידיעת התורה - און אפשר אפילו אלס סתם ידיעות, אבער ס'איז פון די וויכטיגסטע זאכן צו בלייבן נאנט מיט די תורה, צו זיין פארליבט אין אידישקייט, און צו זיין שטאלץ צו זיין א איד. היסטאריע איז די דבר המקשר ביז מתן תורה און ביז בריאת העולם, דורך די 'פרפראות החכמה'. איך האב אויסדריקליך נישט גערעדט איבער היסטאריע וואס קען אונז צונוצקומען בשעת'ן לערנען. איך האב נישט גערעדט פון היסטאריע אלס צינור. כ'האב גערעדט פון היסטאריע לשם ידיעה. לשם הכלי שבו. כדי צו ליב האבן אונזער פאלק. און דערפאר איז די נקודה נישט ר' משה אבן עזרא אדער די מרדכי, די נקודה איז זיך אנזאפן פשוט לשם תענוג, וואס דאס וועט פאראייביגן אונזער ליבשאפט און קשר מיטן תורה ודרך התורה.


כ'האף אז כ'האב מיך גוט מסביר געווען. ואוסיף ואבקש ממעכ"ה, צוצולייגן ספרים ולינקים וכו' כיד ה' הטובה עליכם, און ווי דער ליטוואק - בין השאר - האבן צוגעצייכנט.

דער נושא פון פיוטים איז מיר אביסל א האבב"י. איך האב ליעב צו קוקען זאגען און פארשטייען אביסל אין פיוטים סליחות און קינות, אפילו די וואס מ'פיהרט זיך שוין נישט צו זאגען. מ'קען אסאך זאכען אפלערנען דערפון. ס'ליגט מיר אין קאפ איך האב געזען אין חת"ס ערגעץ אז ער זאגט א תורה אויף יוצרות לשבת ר"ח (דער וואך) אבער איך געדענק נישט וואס און וואו.
נאר אז מ'קוקט זיך אום טרעפט מען אסאך שיינע זאכען, פירושים, יסודות, הלכות און געשיכטע'ס פונ'ם עולם הפיוט. קודם וויל איך ארומרעדען ווי מ'קען זיי טרעפען. אז מ'קוקט אין סידור אוצר התפלות זעט מען געדרוקט יוצרות פאר אסאך מער שבתות ווי נאר ד' פרשיות און יו"ט. אויך האבען זיי סליחות פון שובבים (וואס באמת זענען זיי עפ"י רוב נישט ניי און די וואס יא זענען אויך פון די יוכ"פ סליחות) און קרובץ פאר ת"ב, מוסף פאר שבת זכור און פרשת פרה, און נאך א גירסא פונ'ם לאנגען פיוט להלכה פון שבת הגדול, מגילת אנטיכוס ועוד. די אלע זאכען זענען אויך געדרוקט אינ'ם מחזור כל בו, וואס איך נוץ יו"ט. דאס איז א גרויסע מחזור געמאכט געווארען פאר בעלי תפלה מיט עטליכע אכציג יאר צוריק אין ווילנא און איבערגעדרוקט דורך פלאהר'ס דרוקעריי דאהי אין אמעריקא. דארט האבען זיי אויך סליחות ליל הושע"ר מיט צוויי מנהגים, און סליחות פאר ספעציעלער געלעגענהייטען, כגון ווען דער קעניג גייט מלחמה האלטען אדער ווען דער רעגירונג מאכט גזירות קעגען אידען און מגיפות ועוד. אין אסאך מחזורים פון מיין קינדווייז בערך דרייסיג יאר צוריק, האבען זיי געדרוקט אין חזרת הש"צ יוכ"פ נאך יעלה ויבא 'כאן אומרים סליחות ואח"כ אומרים זכור רחמיך', די סליחות זענן געדרוקט עפ"י רוב אין א באזונדערע באנד, און ביי די יעקע'ס זאגט מען עס, נישט דער גאנצער יעדער יאר, נאר מיט א מחזור פון דריי יאר. דארט רעדט מען פון די גזירות תתנ"ו אין סליחות למוסף יוכ"פ, און א מלא רחמים פאר געוויסע געהרג'טע. אינ'ם מחזור כל בו זענען זיי אלע געדרוקט. (ס'גיבט א באזונדערע געשמאק צו מישען יוכ"פ ביי דאווענען!)
צו דערצו זענען געדרוקט כל מיני פיוטים וואס מ'זאגט שוין נישט אין פריערדיגע ספרים, כגון מחזור ויטרי ועוד. אחינו בני ספרד ובני תימן האבען גאנץ אנדערע פיוטים. אז מ'קוקט אין א ספרדיש'ע מחזור זעט מען אז ביי הויכע שמו"ע זאגען זיי גארנישט, וכשיטת המחבר, אבער זיי זאגען נאכ'ן דאווענען אסאך אום ר"ה ויוכ"פ, און באופן כללי זענען זיי גרויסע זאגער'ס. די חלבים (יוצאי ארם צובה) זאגען 'בקשות' שבת פארטאגס, ווי מ'זינגט פיוטים פאר שעות ארוכות. דער מנהג איז עפ"י רוב פארגעסען געווארען אבער חכם עובדיה יוסף האט זייער ליב געהאט דאס זינגען די פיוטים, און ווען מ'האט איהם געדארפ'ט אויפלעבען האט מען גערופען א חזן צו זינגען די פיוטים. זיי זענען עפ"י רוב פשוט'ער מעשה'ס, נישט מיט די טיפע באדייטען אזוי ווי פון ר' אליעזר הקליר, מיט די רמזים און מליצות אריינגעמישט. די סליחות וואס ספרדים זאגען גאנץ אלול איז אויך זייער לאנג און יעדער האט זיין נוסח וואס מ'זינגט צוזאמען. די תימנים האבען אין זייער מחזור לר"ה ויוכ"פ לאנדער פיוטים פאר ברוך שאמר, און נאך מעריב. אויך מער פשוט'ער אבער דוכט זיך אויך מיט א באזונדער נוסח. אלע קענען דער ניגון 'חטאנו לפניך' פון די ספרדים, און אין לעיקואווד האבען זיי אויפ'ן ראדיא סטאנציע יעדער פארטאגס אין אלול די סליחות פון די ספרדים ליי"וו פונ'ם כותל ווי מ'הערט דער נוסח שיין און קלאר.
אין אלע אלטע מחזורים האבען זיי מפרשים אין דער זייט. ס'איז עפ"י רוב נישט באקאנט ווער ס'האט זיי געשריבען אבער אסאך שיינע זאכען שטייט דארט. ס'לוינט זיך צו זוכען אויף היברובוקס די אלע מחזורים און קוקען אין די מפרשי המחזור.