קאווע שטיבל

איה"נ. כ'האב טאקע אויבן געזאגט אז מ'קען אזוי "ווייכער" מאכן די מעשה.

מי אני האט געשריבן:איה"נ. כ'האב טאקע אויבן געזאגט אז מ'קען אזוי "ווייכער" מאכן די מעשה.

ווייכער? מיט וואס איז עס אנדרעש פין זה לרשעו וזה לתומו?

די "כך הוה" פונעם מעשה מיט'ן בנ"י גייט אויסקומען אז ס'איז (צום מערסטענטס) מער פּראבּעבּיליסטיק ווי איידער א "הכרח" וואס דאס איז דאך לכאורה די כוונה פונעם סיפור ["די כח פון א צדיק"]. ואיה"נ אז אפילו מיט די פּראבּעבּיליסטיק אפטייטש צייגט דאס נאך אלס טעקניקעלי אויף "א כח", אבער שוואכער איז עס פארט. משא"כ אין די דרש פון רש"י איז מעיקרא קיינמאל דאס נישט געווען די כוונה וכמו ההיכל הברכה.

עס איז אויך מן הראוי לציין צו וואס איך האב דא צוגעברענגט פון דר. בּערי דוב וואלפיש ווי רש"י האט געהאט א ספעציעלע ענימאַסיטי צו עשו.

ועד דאתי הקארמארנער?
אזוי אויך ביי דער מעשה, האלט מען נאך פארדעם, און די קענסט זיין דער קאמארנער.

איה"נ. אויב ווילן די פרומע פארציילערס, וואס נעמען אָן בחירה חופשית אלס אן עיקר, אָנהאלטן די מעשה מוזן זיי בע"כ דאס זאגן למען קאנסיסטענסי, הגם עס ווייכט אפ די מעשה וכנ"ל.

היסטאריע האט געשריבן:עס דערמאנט מיר א דזיקוב'עַ מעשה, איינער א איד פלעגט דאווענען לאנג ביז האלבע טאג. אמאהל האבן די קינדער פין ר' אליעזר'ל דזשיקאווער אים שטארק געשפעט און חוזק געמאכט, און דער איד האט זיך גע'שמד'ט ל"ע. האט דער פאטער זיי געזאגט, ווען דער איד וואלט זיך אויסגעוויינט ביי א תהלים וואלט איך פאר ענק מורא געהאט. פאר שמד'ן דארפען ענק זיך נישט זארגן.

מיט די מעשה האב איך ענליכע שוועריקייטן ווי די צווייטע פראבלעם קעגן די מעשה בבנ"י און ווי די מעשה מיט די תפילה בציבור בעת קאוויד. והיינו, דא לייגט מען, אנגעבליך פונעם אדם גדול, ווייטער א דגוש אויף די "מעטאפיזישע/אובערנאטורליכע עונשים" וכו' וואס קענען קומען ווי איידער אויף די ווייטאג וואס וואלט געדארפט קומען פון אן אדם גדול אז אחד מעמינו המיר דתו. אנשטאט מוכיח זיין די קינדער אז זיי זענען מעגליך געווען (עפעס) א גורם דערצו, ואולי יש בו משום (סרך) לפני עור לא תתן מכשול (עכ"פ שלא בכוונה) בנוסף צו סתם אזוי שפעטן פון איינעמ'ס מצוה, איז ער זיי מחזק אז זיי דארפן זיך נישט פארכטן. אתמהה.

זאגסט א ריכטיגער נקודה, דער ווייטאג האט זיך אפגעשטעלט אינמיטען וועג ערגעץ. דער בעש"ט שטייט אין שבחי בעש"ט האט זייער געיאמערט ווען די פראנקיסטען האבן זיך גע'שמד'ט. שפעטער איז עס געווארען עד כדי כך אז דער טיילונג איז געווארען אינדארסירט דורך חסידים.
לכאורה האט דאס אלעס ווען דער רעפארמער זענען געווארן אנדערע סארט אידן, האט זיך דער הרגשה אפגעשטעלט, ווייל זיין א איד האט שוין גארנישט געמיינט.
דער חתם סופר אין זיינע בריוו קעגן דער שוהל אין פראנקפורט, שרייבט אויך, הלואי זיי וואלטען זיך אלע גע'שמד'ט.
די חסידים האבן אויך פארלוירן דער ענין, זעהט אויס אז סאטמארער רב איז גערעכט געוועהן אז נתבטלה תורת הבעל שם.

יתכן. הגם מ׳קען מחלק זיין אז, עכ״פ לפי שיטתם, וואו די אידן זענען שוין נישט גערעכענט ווי שומרי תורה אבער זענען פארט נאך אלס צווישן אידן, טוהן זיי דאך שאדן און זענען מסית ומדיח אנדערע וואס זענען נאך יא פרום נאכצוגיין (עכ״פ למחצה לשליש ולרביע). וממילא איז דאן דא א מקום לקוות אז זיי וועלן גענצליך ממיר זיין און אזוי ארום אויפהערן מסית זיין אנדערע; זיי זענען דאך שוין ממילא ״פארפאלן״ (עכ״פ לשיטתם כנ״ל). אין אנדערע ווערטער, עס איז פשוט פראגמאטיש ומן ההכרח. (הגם אפילו אין אזא פאל דארף עס בעצם נאך אלס באנג צו טוהן אלס יתמו חטאים ולא חוטאים.)

משא״כ ביי אזא סארט מעשה וואו דער איד איז געווען א דורכשניטליכע איד און לכו״ע נישט קיין ״מסית ומדיח״, פארוואס זאל דאס נישט באנג טוהן פאר אן אדם גדול בנוסף צום שפעטן ולפני עור?

לגבי דער מעשה פין בני יששכר, פשט אין דער מעשה איז לכאורה לויט ווי עס שטייט אין בני יששכר דא, כל ימי עני רעים, עם הארץ אסור לאכול בשר ווייל ער עסט לשם תאווה, און נישט לשם מעלה זיין וכו', קומט דאך אויס אז דער איד ווען ער האט געזאגט אז נאך א מזל דער מלאך האט נישט געשטויסן אין ברוסט איז געוועהן סתם א בעל תאווה, און לויט דער בני יששכר א דין עם הארץ, וואס די גמרא זאגט דאאין פסחים אז מען דארף אים הרג'נען יום כפור שחל בשבת. און שמד'ן איז אזוי ווי הרג'נען.
בעצם וואלט איך נישט געדארפט אוועק געבן דער שטיקעל תורה פאר ק"ש, מען אפרישיעט נישט ממילא. אבער צו פארענטפערן א מעשה חמור יצאתי מגדרי.

מ׳גייט מוזן זאגן אז ער לערענט אפ אז דאס מיינט ר״מ בברכות מז: אז הגדרת ״עם הארץ״ איז כל שאינו אוכל חוליו בטהרה…

עס איז סתם אזוי משמע מתוס׳ שם ד״ה אמר אז האידנא איז נישטא דין ע״ה ע״ש. (וכעין ווי ביי געוויסע זאכן איז אין דין ת״ח בזה״ז, כגון ברמ״א ביו״ד סימן רמג סעיף ז.) ווי אויך דארט אין פסחים מט: זאגט תוס׳ בד״ה ויש אז די ״מותר לקורעו כדג״ איז במכיר וכופר להכעיס דה״ל הריגתו כמו פיקוח נפש ע״ש. דער מהרש״א האט סתם אזוי אפגעלערענט אז דאס מיינט נאר פשוט אז מותר לביישו ע״ש.

‏דאס דערמאנט מיר פון וואס [tag]עמינדב[/tag] האט זיך אפגערעדט אויף מיינע ״גאג על גאג פורים תורות״…

ייש״כ פאר׳ן שרייבן. איך עפּרישיעיט עס יא.

און בדרך רמז, קורעו כדג, א פיש שניידט מען קודם אין די לענג און דערנאך שיינע סלייסעס אין די ברייט. א רמז צו די שתי וערב, דער שמד'ן. און ר' עקיבא נעמט זיך אהן פאר דער עם הארץ, ואנשכנו כחמור, אז דער תלמיד חכם ווען ער טוט דאס, ווערט ער אנגעשטעקט מיט "חמור", ווייל ער דארף קענען אויפהייבן דער עם הארץ און מאכן א ת"ח נישט פארקערט.

אדער ווי יענר (בחור?) האט געשריבן פאר זיין רבי'ן..."חמו"ר"... אויף די וואונדער פון מענטשן איבער די חוצפה, האט ער מסביר געווען אז חמו"ר איז די ר"ת חכם. מורי. ורבי...!

ביים בענטשן אין די טאטעס הויז זאגט מען ברשות אבי מורי, און ביים שווער זאגט מען ברשות חמורי.....

אין זוהר אנפאנג פרשת כי תצא שטייט אז איינער וואס האלט זיך פאר א ח׳כם מ׳ופלא ו׳רב ר׳בנן איז א חמו״ר דאורייתא..

היסטאריע האט געשריבן:און בדרך רמז, קורעו כדג, א פיש שניידט מען קודם אין די לענג און דערנאך שיינע סלייסעס אין די ברייט. א רמז צו די שתי וערב, דער שמד'ן. און ר' עקיבא נעמט זיך אהן פאר דער עם הארץ, ואנשכנו כחמור, אז דער תלמיד חכם ווען ער טוט דאס, ווערט ער אנגעשטעקט מיט "חמור", ווייל ער דארף קענען אויפהייבן דער עם הארץ און מאכן א ת"ח נישט פארקערט.

א״י אז ״ואנשכנו כחמור״ האט ר״ע געזאגט אויף וואס דער ע״ה זאגט צו דער ת״ח. ר׳ שמואל בר נחמני משום ר׳ יוחנן זאגט דעם ״קורעו כדג״ פונעם ת״ח צו דער ע״ה; פארקערט. והרמז בזה אפשר לומר לפי כל הנ״ל אז אין פרק שירה (פ״ד) שטייט אז שירת הדגים איז די פסוק (תהלים כט ג) קול ה׳ על המים א-ל הכבוד הרעים ה׳ על מים רבים ע״ש. און אין ברכות כח: שטייט אז די ברכות שמונה עשרה זענען קעגן די אכצן אזכרות אין דעם מזמור כט ע״ש. קומט דאך אויס אז די אזכרות אין דעם פסוק פון שירת ה״דג״ זענען די פיפטע און זעקסטע אין דעם מזמור וממילא (לכאורה) קעגן די פיפטע און זעקסטע ברכות אין שמונה עשרה. די ברכות זענען טאקע די ברכות פון תשובה וסליחה, וכדרכינו אז מ׳דארף ווילן די תשובה וסליחה פון די שוואכע, די עמי הארץ. יתמו חטאים ולא חוטאים (לעיל שם י.). (און דאס שטימט אפשר נאך ווייטער ווייל די גמרא זאגט דאך דארט אז די ״א-ל״ אין דעם פסוק איז קעגן ברכת המינים ע״ש. והיינו, אז אפילו זיי דארף מען בעצם ווילן זייער תשובה וסליחה.)

תרמב האט געשריבן:ביים בענטשן אין די טאטעס הויז זאגט מען ברשות אבי מורי, און ביים שווער זאגט מען ברשות חמורי.....

דאס קען שוין געבן א קנייטש אין די באקאנטע הלכה באה״ע סימן א סעיף ג עפ״י קידושין כט: דבשום ענין לא יעבור בן כ׳ בלא אשה ע״ש. ווייל עס איז משמע בנדה יט: אז דם בחור של כ׳ שנה שלא נשא אשה איז אדום כדם שור ע״ש. נו, אונז ווילן מער ער זאל שוין ביי דעמאלטס זאגן ״חמורי״ ווי איידער בלייבן ביי ״שורי״ (הגם עס איז דאך אויך אותיות ״שׁוֶר״)…

ובסתם, ווייסן מיר במנחות כט: אז אנדערש ווי דער אות ה׳ איז דער אות ח׳ פארמאכט פון דער זייט אז נאר דארט פון אונטן גייט מען ארויס אבער צוריק אריין גייט מען נישט ע״ש. נו, איז לייגט מען צו צו ״מורי״ ביים שווער דעם ח׳ אז מ׳וויל ארויס אבער נישט צוריק אריין…

עס איז מיר געווען אינטרעסאנט צו זעהן אז ענליך צום מעשה בבנ״י בנוגע ביוהכ״פ שחל להיות בשבת דייקא, שרייבט הרב שמואל אלכסנדראוו ז״ל לפי המהר״ץ חיות במבוא האגדה, אז דאס וואס ס׳שטייט, צב״ש, בב״מ פג: שבאו על נערה המאורסה ביוהכ״פ שחל להיות בשבת ״הוא מדרכי ההגזמה וההפלגה האגדיית״.

בדרך אגב, די מעשה פון דער בנ''י האב איך אמאל געזען אז דער געשאלטענער איז געווען א זון פון דער באר מים חיים, אן איידעם ביים אוהב ישראל.

די מעשה פון ר' רפאל מברשיד קען מען פארענטפערן בשילוב מיט די מעשה פון דער דיין וועלכע האט אפגעשפרעכט די כבוד מגיפה פאר זיין כבוד. איז געקומען א מסור וועלכע האט נישט געגלייבט אין דער דיין'ס ברכה, און ער האט פאר'מסר'ט די שמדרש'ל פאר די פאליציי. זענען געגאנגן די מתפללי הסמדרש'ל און אים גע'הרג'ט. איז ר' רפאל געווען מסופק צי ער האט א דין מסור און מען האט אים געמעגט הרג'נען, אדער אין סומכין על הנס און זיין הריגה איז געווען רציחה. האט ער געמאכט א סימן: אם כמות כל אנשים וועט ער שטארבן דאן איז דאך פשט אז אין סומכין על הנס און די מענטשן זענען רוצחים און ער האט נישט געטארט זאגן ליגן לכבודם און ממילא דארף ער טאקע יעצט שטארבן אלס עונש. אויב וועט ער אבער גלייך שטארבן וועט עס זיין א נס און ער האט געהאט רעכט צו זאגן ליגנט, און ער וואלט ווען נישט געדארפט שטארבן. אבער תחיית המתים איז דאך בידו של הקב''ה, האט זיך די מעשה אפגעשטעלט דא.

בעל כרחך אתה מת.

און ווי באקאנט איז א באקאנטע משל פון די סעלף-רעפערענשאל פּאראדאקס, וואס איז חוזר חלילה כמו הכא ווי דו זאגסט, די ״ליגענער״ פּאראדאקס ובנוגע אמת [מדתו של ר׳ רפאל] ושקר. והיינו לדוגמא: די זאץ איז א ליגענט. איז די זאץ א ליגענט אדער אן אמת?…

מי אני האט געשריבן:יתכן. הגם מ׳קען מחלק זיין אז, עכ״פ לפי שיטתם, וואו די אידן זענען שוין נישט גערעכענט ווי שומרי תורה אבער זענען פארט נאך אלס צווישן אידן, טוהן זיי דאך שאדן און זענען מסית ומדיח אנדערע וואס זענען נאך יא פרום נאכצוגיין (עכ״פ למחצה לשליש ולרביע). וממילא איז דאן דא א מקום לקוות אז זיי וועלן גענצליך ממיר זיין און אזוי ארום אויפהערן מסית זיין אנדערע; זיי זענען דאך שוין ממילא ״פארפאלן״ (עכ״פ לשיטתם כנ״ל). אין אנדערע ווערטער, עס איז פשוט פראגמאטיש ומן ההכרח. (הגם אפילו אין אזא פאל דארף עס בעצם נאך אלס באנג צו טוהן אלס יתמו חטאים ולא חוטאים.)

דער מנחת אלעזר ברענגט טאקע צו א מעשה אז בזמן הראשונים איז געוועזן א פאפולערן אָנגענומענע דרשן וואס פלעגט דרש'ענען אין קהילות און זיינע דרשות זענען געווען מתובל במינות ובדעות נפסדות. ווען ער האט דערנאך געזוכט תשובה צו טוהן דערויף האט אים א רב געזאגט אז ער זאל זיך שמד'ען, וואס קלא אית ליה, און אזוי וועט מען וויסן למפרע, איבעראל וואו ער האט שוין געהאלטן די דרשות, אז זיי זענען געווען מינות. דאס איז געווען אויף צו העלפן קעגן דעם מעוות לא יוכל לתקון פונעם דאס'ן האבן פארשפרייט די סארט דעות איבעראל במשך השנים.

ער ענדיגט צו:

וכאשר כתב קדוש זקיני בספר מעין גנים ובכמה דוכתי על הכופרים המתחדשים "לו המירו דתם" עיי"ש והמשכיל יבין.

מי אני האט געשריבן:וידוע מש״כ הרמב״ם על מצות מזוזה בהל׳ תפילין (פ״ה ה״ד):
‏

אבל אלו שכותבין מבפנים שמות המלאכים או שמות קדושים או פסוק או חותמות הרי הן בכלל מי שאין להם חלק לעולם הבא שאלו הטפשים לא די להם שבטלו המצוה אלא שעשו מצוה גדולה שהיא יחוד השם של הקדוש ברוך הוא ואהבתו ועבודתו כאילו הוא קמיע של הניית עצמן כמו שעלה על לבם הסכל שזהו דבר המהנה בהבלי העולם.

ר׳ וואלף באסקאוויץ (בן המחצית השקל), אין זיין סדר משנה אויפ׳ן רמב״ם דארט, שרייבט:

ודאי מוכח מזה דרבינו ז”ל סובר דמצות מזוזה אין בו תועלת השמירה כלל בטבעה ובסגולתה, רק כי היא כמו אחת מכל מצוות ה’ אשר צוה אשר אין בהם תועלת לעניני עולם הזה רק לעשות רצון קונו יתברך אשר צוה על כך וקבלת פרס בעולם הבא, שתי אלה הם תכלית כל המצוות, ותכלית תכליתן היא קרבת אלקים כי זה חפצו יתברך וזה הוא גם כן תכלית מצות המזוזה ואפס זולתו.

ולגבי דאס געדאנק פון דעם אז ערליכע אידן גייען נישט וואונטשן אז מ׳זאל עובר זיין אַן איסור זאגט די גמרא בשבת קלו. לרשב״ג אם שהה ל׳ יום דאן איז ער נישט קיין נפל ומקודם הוי ספק. זאגט דארט די גמרא אז טאמער איז געבוירן א קינד פאר א פרוי וואס איר מאן איז געשטארבן, וממילא איז זי פטור מיבום, ונתקדשה לאחר, און דאס קינד איז ל״ע געשטארבן בתוך ל׳ יום, וממילא איז עס א ספק צי דאס איז געווען א נפל ואי היא פטורה מיבום, האט רב שרביא געהאלטן משמיה דרבא אז סיי אויב דער מקדש איז א ישראל ואפילו אויב דער מקדש איז א כהן זאל דער ברודער געבן חליצה, הגם אזוי גייט יעצט די פרוי ווערן אסור אויפ׳ן כהן המקדש אלס חלוצה. רבינא האט אבער געהאלטן אז רבא האט טאקע אזוי געזאגט און געהאלטן ביינאכט אבער צוריקגעצויגן אינדערפרי און געהאלטן אז אויב איז דער מקדש א כהן דאן פארלאז איך מיר אויף דער ספק (אדער אויף הרבנן דפליגי ארשב״ג, ועיין ברש״י שם) אז זי דאס איז קינד איז בעצם נישט געווען קיין נפל ופטורה מחליצה בכלל. האט רב שרביא געזאגט פאר רבינא:

שריתוה[?!] יהא רעוא דתשרו תרבא[!]

וכ״ה ביבמות לז. בשם רב משרשיא במקום רב שרביא ע״ש.

הרב שטיינזאלץ איז דאס מפרש אז וואס ער האט געמיינט צו זאגן אז דו ״קענסט״ דאס מתיר זיין דאן וועסטו פונקט אזוי ״קענען״ מתיר זיין חלב; להגדיל חומר האיסור וואס ער האט געהאלטן דערביי. (הגם די לשון ״יהא רעוא״ איז אביסל שווער.)

דער מהרש״ם (צוגעברענגט אינעם ילקוט מפורשים החדש אין די בּעק פון וגשל גמרות) זאגט אז די געדאנק איז אז זיי האבן זיך דאך ארומגעקריגט בשיטת רבא. אין חולין עה. קרייג זיך ר׳ יוחנן ור״ל לגבי די חלב פון א נפל [ממש]: לר׳ יוחנן איז עס אסור מדין חלב כחלב בהמה, ולר״ל איז עס נישט אסור מדין חלב כחלב חיה. און רבא האלט ווי ר״י שאסור. האט רב שרביא/משרשיא געזאגט פאר רבינא, דא בענין נפל, אז דו ביסט דא מתיר עפ״י רבא, וועסטו מתיר זיין בחלב נפל מדין כרת וואס רבא אסר׳ט דאס יא כר״י.

‏אויף אייוועלט הא׳ביך אויך געזעהן ווי מ׳רעדט פון די גמרא.

דר. דוד ליפשיץ האט געשריבן א דאקטאראט בנוגע הומאר אין ש״ס, און בתו״ד שרייבט ער אויף די גמרא:

רב משרשיא מבקר בחריפות את ההיתר, בשמו של רבא, הקובע כי אשת כהן פטורה מחליצה, וזאת בניגוד לפסיקה המחמירה שהוא עצמו קבל בשם רבא, ובפרט שההיתר נובע משינוי דעת הכרוך בשינוי הזמנים מערב לבקר. הקלילות היתרה שבו עובר חכם משיעור קומה כמו של רבא, מעמדה לעמדה (לפי הסברו של רבינא) מחריפה את תגובתו של רב משרשיא, ולכן משתמש הוא בהיתר האבסורדי של אכילת חלב (שחיובו כרת) ומקצין בכך את טעותו של רבינא. בביטוי הקצר, ובדימוי הקיצוני והאבסורדי שבו, משכיל רב משרשיא לרמוז על כל נקודות הטיעון, המתבקשות לדברי רבינא.

דער רדב״ז (ח״ג סימן תמד) האלט אז לפי די וואס זענען מתיר למסור נפשו על כל מצוה איז דוקא במקום דאיכא קידוש ה׳ בפני העמים וכדומה.

אויף עצוכ״ח איז דא א גאנצע נידון אי ומתי רשאי למסור נפשו למען אחר/ים - צי עס איז אנדערש ווען עס איז למען רבים, בעת מלחמה וכו׳. הרב דר. מיכאל אברהם זאגט דארט לגבי די התייחסות צו איינער וואס טוהט דאס על אף ער ווייסט אז ער האט נישט להלכה אזוי צו טוהן:

אם אותו אדם יודע שההלכה אוסרת ובכל זאת עשה זאת, אז לדעתך הוא עבריין. ואם הוא אינו ידוע אז הוא אנוס. אני שאלתי מה דינו של אחד שיודע שההלכה אוסרת, ובכל זאת הוא עושה כן. האם תתייחס אליו כעבריין גרידא? קשה לי לראות את הדברים כך.

ההבדל הבסיסי הוא שכאן אדם הולך נגד ערכי התורה, אבל עושה זאת שלא למען אינטרס שלו. להיפך, הוא מוסר את כל אשר לו למען אותם ערכים. ובפרט שהערך הנשכר כאן גם הוא ערך תורני (=חיי אדם). האם זהו מצב יותר גרוע מעבירה לשמה?

דומני שיש לחלק בין ההערכה למעשה לבין ההערכה לאדם. המעשה הוא אסור (בהנחה שזה אכן כך), אבל האדם עדיין יכול להיות ראוי להערכה רבה. אמנם מבחינה טקטית/חינוכית יש לדון עד כמה לבטא זאת, כדי שלא ילמדו ממנו. מאידך, צריך שילמדו ממנו את מסירות הנפש, לפחות במקומות בהם היא כן נדרשת מאיתנו.

בנוגע א סיפור איבער זיך מסתכן זיין למען א צווייטן זאגט טאקע דער מהרש״א בכתובות סא: וואו רב אשי האט גענומען מסעודתו של אזגור מלכא כדי צו ראטעווען מר זוטרא הגם ער האט זיך אריינגעשטעלט בסכנה ונעשה לו נס ע״ש, זאגט דער מהרש״א אז רב אשי האט זיך טאקע געדארפט פארענטפערן דערויף, אז ער האט געזעהן א רוח צרעת דפרחיה עלויה דמר זוטרא, דהך סכנה להפסיד סעודת המלך הוא יותר סכנה לרב אשי מסכנת מר זוטרא ע״ש. עכ״פ איז לכאורה משמע אז טאמער איז יענער אויך בסכנה עד פיקוח נפש מעג מען יא. אדער אפשר איז די סכנה להפסיד סעודת המלך (עכ״פ באמתלא) נישט אזא סכנה עד כדי נפשות און אויף די זעלבע שטאפל ווי צרעת ביי יענעם.

דער רדב״ז זאגט איבער דאס זעלבע בח״ד (אלף קלט) אז דאס אז מ׳מעג זיך יא מוסר נפש זיין אויף יעדעס עבירה איז אבער נאר ווען עס איז א פרהסיא אצל העכו״ם וקידוש ה׳ (הגם אז עס איז בצינעא לישראל). די שאלה איז צי ביי די מעשה וואו די גוים ווערן דאס נישט געוואור, און אט דאס איז דאך די גאנצע מטרה דערפון פונעם שקר, איז דאס נוגע.