קאווע שטיבל

מי אני האט געשריבן:3). די לעצטע געזעץ איז א מאטעמאטישן חשבון וואס לויטעט אז ווען מ׳נעמט די יארן ווילאנג עס נעמט א פלאנעט ארומצוגיין די שטערן אינגאנצן און מען squared דאס [מ׳מאכט יענע נומער טיימס/מאל די זעלבע נומער], און דערנאך דיווייד מען דאס ביי איר ווייטקייט פונ׳ם זון [גערעכענט לויט האלב פון די לענגערע זייט פון די ארביט׳ס עליפס/אוועל], נאכדעם וואס מען cubed די נומער [די נומער מאל די נומער מאל די נומער; דריי מאל טיימס אויף די זעלבע נומער], וועט עס אלעמאל אויסקומען צום זעלבען נומער.

דאס איז אויך א פועל יוצא פון דעם אז ווי ווייטער מען איז פון די שטערן, אלס ווייניגער איז זיין כח פון גראוויטי פועל וממילא גייט די פלאנעט שטאטער ארום די שטערן. די געזעץ גייט אויך אנגיין אויף, למשל, לבנות וואס ארביטען א פלאנעט וכדומה.

ס'איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען אז דער רלב"ג אין מלחמות ה' (מאמר ה ח"ב פ"ט) זאגט אז די סיבה פארוואס די פלאנעטן [כוכב] וואס זענען די ווייטסטע פון די וועלט ארביטן די שטייטסטע (זיין צוועלעפטע שוועריגקייט אויבן אין פ"ז) איז ווייל אין זיין (אריסטאטעלישע/דזשיאוסענטריק וכו') קאסמאלאגיע טוהן די כוכבים, גלגלים וכו' פועל זיין ממש אויף די וועלט. און ווי ווייטער א פלאנעט וכדומה איז אלס שוואכער איר פעולה. דעריבער איז עס אזוי אויסגעשטעלט אז עס זאל סובב זיין שטייטער, אזוי אז פראפארציאנאל זאל עס קענען גיבן די זעלבע אינטענסיטי אין איר פעולה ווי די נענטערע ע"ש. אין אנדערע ווערטער אויך אן ענין פון פראפארשען.

שפעטער אין ח"ג פ"י זאגט ער אז די רעישיאוס פון די מהלך הגלגלים וכו' איינס צום צווייטן איז א רעשאנעל נומער [יחס מדבר] און נישט אירעשאנעל. דאס איז וויבאלד זיי זענען שכלים וואס זענען ממש פועל על העולם און אן אירעשאנעל רעישיאו אין זייער מהלך איינס צום צווייטן וואלטן זיי נישט געקענט געהעריג משיג זיין זייערע מזוגות וואס זיי זענען פועל צוזאמען וכו' ע"ש.

(די גאנצע מאמר איז בעיקר אויף אסטראנאמיע/קאסמאלאגיע.)

מי אני האט געשריבן:אין מאטעמאטיקס איז דא די העם סענדוויטש טעארעם. דאס לויטעט אז אויב האב איך דריי 3D אביעקטן [אין 3D ספעיס] קען איך אלס נוצן אן איינציגע 2D מעסער [פּלעין] זיי אלע דריי צו צוטיילן פונקטליך אין האלב אויף איין מאל, נישט קיין חילוק וואו די דריי זאכן געפינען זיך (פארשטייט זיך די מעסער דארף זיין גענוג לאנג...). דאס גייט אנגיין אין עני דיימענשאן. למשל, אין 2D אויב האב איך 2 זאכן קען איך זיי צוטיילן פונקטליך אין האלב מיט איין 1D מעסער [ליין] אויף איין מאל, נישט קיין חילוק וואו זיי געפינען זיך. אין 4D אויב האב איך 4 זאכן קען איך זיי צוטיילן מיט א 3D מעסער פונקטליך אין האלב אויף איין מאל, נישט קיין חילוק וואו זיי געפינען זיך. וכן הלאה.

אביסל ענליך צו דעם איז דא פּפּוס׳ס העקסאגאן טעארעם. דאס לויטעט אז אויב זענען דא דריי פונקטן אויף א גראדע ליין און דריי פונקטן אויף אן אנדערן גראדע ליין און איך באהעפט זיי אלע דורכ׳ן מאכן ליינס פונעם אויבערשטן לינקן צום מיטעלסטן אונטערשטן, דערנאך צום אויבערשטן רעכטן, פון דארט צום אונטערשטן לינקן, דערנאך צום אויבערשטן מיטעלסטן, און פון דארט צום אונטערשטן רעכטן, וועלן די אלע פונקטן וואו די באהעפטענדיגע ליינס קומען זיך צאם זיין אזוי אז איך וועל קענען מאכן א גראדע ליניע דורך זיי - זיי זענען קאָליניער. כזה:

דער מאטעמאטיקער דר. גערהארד העסענבערג האט אויפגעוואוזן אז דאס וועט מכריח זיין דא דעסארג׳ס טעארעם. דאס לויטעט אז ווען איך האב צוויי אנדערע טרייענגעלס און זייערע דריי פונקטן רוף איך א׳ ב׳ און ג׳, דעמאלטס אז איך מאך א גראדע ליין וואס גייט דורך ביידע א׳ס, נאך א גראדע ליין וואס גייט דורך ביידע ב׳ס, און אן אנדערע גראדע ליין וואס גייט דורך ביידע ג׳ס, און זיי קומען אלע אן צו איין פונקט עווענטועל, דעמאלטס קען איך זיכער מאכן א גראדע ליין וואס גייט דורכגיין דארט וואו זיי טרעפן זיך אויב איך מאך גראדע ליינס ווייטער פון די ביידע א-ב ווענט פון די טרייענגעלס, דארט וואו זיי טרעפן זיך אויב איך מאך גראדע ליינס ווייטער פון די ביידע א-ג ווענט פון די טרייענגעלס, און דארט וואו זיי טרעפן זיך אויב איך מאך גראדע ליינס ווייטער פון די ביידע ב-ג ווענט פון די טרייענגעלס. דאס זעלבע להיפך: אויב ווייס איך אז די ליינס פון די ווענט וואו זיי אלע קומען זיך צאם קען איך דורך זיי מאכן א גראדע ליניע, דעמאלטס איז דא א פלאץ וואו אז איך מאך גראדע ליינס דורך אלע ביידע א׳ס, אלע ביידע ב׳ס, און אלע ביידע ג׳ס, אז זיי גייען זיך טרעפן. כזה:

און רעדענדיג פון העקסאגאנס און אסטראנאמיע איז אינטרעסאנט צו דערמאנען אז אויפ׳ן נאָרט פּוֺיל פון סעטורן [שבתאי] איז דא אן אויסשטעל פון וואלקענעס אין די פארעם פון א העקסאגאן. יעדע זייט דערפון איז גרעסער ווי די דיאמעטער פון די וועלט/ערד. (אביסל אן ענליכן פענאמענאן ווי די גרויסע רויטע ספּאַט שטורעם אויף דזשוּפּיטער, וואס איז גרעסער ווי די וועלט/ערד.)

בנוגע אָרבּיטס איז דא די געדאנק פון דעם ראָשׁ לימיט. ווי באקאנט טוהן די גראוויטי פון צוויי בּאַדיִס פועל זיין איינע אויף די אנדערע. דאס גיין אויך אויף אזוי ווייט אז עס שלעפט פון די אנדערע בּאַדיִ צו איר אייגענע צענטער. א באקאנטע משל דערצו איז די וואסער אויף די ערד. די ערד׳ס גראוויטי שלעפט עס צו זיך אבער די לבנה׳ס גראוויטי שלעפט עס ארויס פון די ספעיר שׁעיפּ צו זיך. די דיפערענץ דערין זענען די טיידס. דאס ווערט בכלליות גערופען די טיידעל פאָרס. דורכדעם ארבעט דאס פריערדערמאנטע טיידעל לאַקינג.

די טיידעל פאָרס פון איין בּאַדיִ ארבעט שטערקער אויף די נענטערע זייט פונעם אנדערן בּאַדיִ ווי די ווייטערע. ווי נענטער די צווייטע בּאַדיִ איז, וואס דעמאלטס איז דאך די כח פון גראוויטי שטערקער (וואס ווי ווייטער פאלט עס מיט א פּראפּארציע פון די סקווער פון די ווייטקייט, כידוע עפ״י ניוטאן), אלס מער ווערט די צווייטע בּאַדיִ אויסגעצויגן מיט דעם וואס עס ארבעט שטערקער אויף איין (די נענטערע) זייט ווי די צווייטע (די ווייטערע). די ראָשׁ לימיט איז ביי צוויי בּאַדיִס ווי איינע איז אסאך גרעסער פונעם צווייטן וממילא האט עס א שטארק שטערקערן טיידעל פאָרס אויפ׳ן אנדערן. די לימיט איז די נאנטקייט וואס דארט וועט די כח שוין זיין אזוי שטארק ווי עס וועט זיין שטערקער ווי די כח פון גראוויטי וואס האלט צאם די צווייטע בּאַדיִ (ווי דאס איז די כח וואס האלט דאס צאם) וממילא וועט די צווייטע קלענערע בּאַדיִ זיך צוברעכן דורך דעם גרעסער׳נס טיידעל פאָרס.

די לימיט רעכען איך דורכ׳ן רעכענען צוויי מאל די מאסע פונעם גרעסערן בּאַדיִ דיוויידעד ביי די מאסע פונעם קלענערן. דערנאך נעם איך די קיוּבּיק רוּט דערפון [וועלכע נומער ווען איך מאָלטיפּליי עס ביי זיך אליין איין מאל און דערנאך נאכאמאל וועט מיר געבן די נומער דא] און איך מאָלטיפּליי דאס ביי די רעידיאוס פונעם קלענערן בּאַדיִ [די ווייטקייט פונעם צענטער ״אינמיטן די בּאָלי״ ביז׳ן עק].

ביי שווארצע לעכער איז די טיידעל פאָרס אזוי שטארק אז עס איז גורם ״ספּאַגעטיפיקעישאן״. דאס הייסט אז ביים לימיט ציהט עס אויס די זאך אזש אז עס ווערט פלאך ווי א לאקשן.

***

‏דא הא׳מיר דערמאנט די העירי בּאָל טעארעם. עס איז אינטרעסאנט צו באטאנען אז אין אסטראפיזיקס איז דא די נוֺי העיר טעארעם. דאס לויטעט אז מ׳קען נישט ארויסבאקומען אינפארמאציע פון א שווארצע לאך סיידן אירע דריי דרויסענדיגע כאראקטעריסטיקס: איר מאסע, איר טשארדזש, און איר מאמענטום.

ועפ"י די נוֺי העיר טעארעם קען מען טאקע נישט פונאנדערשיידן צווישן א שווארצע לאך וואס איז צושטאנד געקומען פון א געוואלד מאסע כרגיל, און א קוגלבליץ וואס איז א שווארצע לאך וואס איז צושטאנד געקומען פון אן אומגעהוירע מאס ריין ענערגיע אויף/אין איין מקום (וואס כידוע מאיינשטיין זענען מאסע און ענערגיע בעצם דאס זעלבע).

עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז די עליפּטיקעל אָרבּיט פונעם ערד-קוגל ארום דעם זון ווערט אביסל ״וואַבּלי״ וויבאלד די לבנה ציהט דערויף. ווי אויך יעדעס 112,000 יאר טוהט זיך די גאנצע עליפּס אביסל רוקן; פּריסעשאן.

לויט די תורה איז די סיבה פארוואס דער אייבערשטער האט באשאפן שטערנס איז ארויסציהעלפן די לבנה באשיינען די וועלט ביינאכט.

אויב אזוי פארוואס האט די אייבערשטער באשאפן ביליאנען געלעקסיס ווען צי אונזער וועלט קומט אן די ליכטיקייט פון די שטערנס פון קוים צוויי געלעקסיס?