קאווע שטיבל

מי אני האט געשריבן:דער פילאזאף ניקאלאס מאלעבראך האט טאקע געוואלד פארענטפערן די מיינד-בּאַדי פראבלעם מיט׳ן זאגן אז עס איז ג-ט וואס מאכט די ״קאנעקשאן״ פון וואס די נפש איז פועל צום גוף (יעדעס מאל). א סארט פילאזאפישע דערהער אין דעם (חולין ז:) אין אדם נוקף אצבעו וכו׳.

לייבניץ האט אבער נישט געהאלטן פון די סארט אָקעישאניליסט מהלך פון דאס פארענטפערן. ער האט ענדערשער גע׳טענה׳ט אז ג-ט האט דאס געמאכט אזוי אז ביידע זאלן פאר זיך גיין אין אזא סארט וועג, יעדע איינס לויט אירע געזעצן, אז עס זאל אזוי אויסקומען א פונקטליכע הארמאני צווישן זיי צוויי. ער האט דאס צוגעגליכן צו אז מ׳זעהט צוויי פּענדאָלאָמס [אזעלכע שטעקענעס וואס שאקלן זיך, וואס מ׳קען זעהן צומאל ברענגן אראפ ביי אלטע סארט ״זיידע״ זייגערס] וואס ג-ט האט באשאפן וואס שאקלן זיך צוזאמען סיסטעמאטיש [אין הארמאני]. מ׳קען דאס באטראכטן און קלערן אז איינס פאראורזאכט דאס וועג ווי אזוי די אנדערע שאקעלט זיך. מ׳קען דאס באטראכטן און קלערן אז ג-ט מישט זיך אריין און מאכט דאס שאקלן אזוי צוזאמען. אדער קען מען דאס באטראכטן אז ג-ט האט עס אזוי געמאכט מעיקרא אז יעדעס פאר זיך גייט זיין גאנג עפ״י אירע געזעצן וכו׳, אבער עס איז אויסגעשטעלט אזוי און עס קומט אויס אז עס איז אין א פּערפעקטע הארמאני צוזאמען. (הגם לייבניץ פאר זיך האט זיך געדינגען מיט דעקארט אין געהאלטן אז בּאַדי איז בעצם נישט קיין סאָבּסטענץ נאר אן עגרעגעיט פון אפאר; זיין באקאנטע מאָנעדאלאגיע.)

הרב מנחם נחום משטעפינעשט/איטצקאן זצ״ל אין פ״א פון זיין ספר על האדם רעדט ארום אין דעם.

מי אני האט געשריבן:דער פילאזאף ניקאלאס מאלעבראך האט טאקע געוואלד פארענטפערן די מיינד-בּאַדי פראבלעם מיט׳ן זאגן אז עס איז ג-ט וואס מאכט די ״קאנעקשאן״ פון וואס די נפש איז פועל צום גוף (יעדעס מאל). א סארט פילאזאפישע דערהער אין דעם (חולין ז:) אין אדם נוקף אצבעו וכו׳.

ס׳איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז ר׳ יצחק אבן פולקר אין זיין עזר הדת (ח״ג), אין זיין שמועס להשוות ידיעת הקב״ה עם הבחירה, זאגט א געדאנק וואו ווען מ׳איז בוחר צו טוהן א פעולה דאן קומט זיך צאם דער רצון האדם עם רצון הבורא וואס ברענגט דאס צושטאנד. ער גלייכט דאס צו צו דאס ווען מ׳איז מניע אצבעו וואס דאן קומען זיך צאם די רצון מיט די נערוון וכו׳ פונעם מענטש דאס צושטאנד צו ברענגן ע״ש.

מי אני: אני הקטן האב מיין אייגענע פילאזאפיע. הגם איך בין נישט דעקארט. אדער מי אני...!

דער נפש אליין איז נאכנישט קיין הוכחה אויף עפעס פאזיטיוו. א בהמה און א חיה פון וואלד אדער דזשאנגל האבן אויך א נפש. א נפש הבהמית. דאך ווערן זיי געטריבן פון אינסטינקט. נאך א גרעסערע קשיא איז אויף דעם דייטשן פאלק. וואס זיי הייסן דאך א שטארק קולטורעל פאלק. און זיי זענען פאררעכנט געווארן אלס די מערסטע ציוויליזירטע פון אלע אייראפעאישע פעלקער. און זיי זענען נאך זייער ..."העפליך"...אויך. פונדעסטוועגן האבן זיי זיך דערקייקלט (אין שטאפלען) צו דעם ערגסטן סארט פון מעשים וואס א באשעפעניש וואס גייט אויף 2 פוס האט זיך ווען אמאל זייט בריאת העולם דערארבעט. פארקערט. די גרעסטע סאדיסטן און רוצחים האבן נאך געקענט אנגיין מיט זייערע גרויזאמע מעשי רציחה און זיך איינרעדן אז זיי זענען קולטורעלע מענטשן . ס'איז דא איין סצענע אין דעם פילם ..."שינדלער'ס ליסט"...וואו איינער פון די נאצי עס. עס. וועלכע האבן געהאלטן אינמיטן אן אקציע וואו זיי האבן אריינגעטריבן די אידן אין געטא אין קראקא מיט דעם גרעסטן מאס אכזריות, האט זיך באגעגנט מיט א פיאנא אין איינס פון די אידישע הייזער. האט ער זיך נישט געקענט איינהאלטן און ער האטציך אראפגעזעצט שפיעלן א שטיקל פון באך אדער מאצארט...!

דער סך הכל פון דעם אלעם איז אז (אזוי ווי די קבלה ספרים ברענגען) אז די נשמה . באשטייט פון 3 טיילן (א סאבדזשעקט אין וואס איך בין נישט זייער שטארק באקאנט.). נפש. רוח ונשמה. דער נפש איז די נידריגסטע. דאס האט א בהמה אויך. אדער א מענטש אדער פאלק וועלכע האבן נישט קיין צוימונגען. אדער וואס מ'רופט אויף ענגליש..."קאנשענס"...! אזוי ווי די דייטשן, ימ"ש...! (יא. שבת אחים. איך בין פרע-דזשודיס'ט. אקעגן די וועלכע האבן פארטיליגט 6 מיליאן פון מיין פאלק.) און געוויסע אנדערע יחידים אדער פעלקער האבן יא געהאט. אזוי ווי דאס פאלק אין דענמארק. וועלכע האבן זיך ארגאניזירט צוזאמען כדי צו ראטעווען די אידן פון די שכינות'דיגע לענדער וואס די נאציס ימ"ש האבן איינגענומען. און געוויסע יחידים. אזוי ווי ראאול וואלענבערג פון שוועדן. אדער דער יאפאנעזער אמבאסאדאר אין שאנכיי, סוגיהארא. אדער דער נאצי אפיציר קליינעקע. און זיין משפחה. וועלכע האבן זיך מוסר נפש געווען צו ראטעווען וואס מער אידן...! יהא זיכרם לברכה. די אלע אויבנדערמאנט וואוילע און גוטהארציגע מענטשן פון צווישן די חסידי אומות העולם האבן זיכער געהאט גאר גוטע און איידלע נשמות...! אט דאס איז לויבנסווערט...!

דער נפש איז די נידריגסטע. דאס האט א בהמה אויך. אדער א מענטש אדער פאלק וועלכע האבן נישט קיין צוימונגען. אדער וואס מ'רופט אויף ענגליש..."קאנשענס"...! אזוי ווי די דייטשן, ימ"ש...! (יא. שבת אחים. איך בין פרע-דזשודיס'ט. אקעגן די וועלכע האבן פארטיליגט 6 מיליאן פון מיין פאלק.) און געוויסע אנדערע יחידים אדער פעלקער האבן יא געהאט.

ר' בערל,
עפר אני תחת כפות רגליך. אבער אייערע ווערטער זענען זיך סותר. אויב די דייטשען האבן נישט קיין קאנשענס, מיט וואס זענען זיי שולדיג אויף זייערע מעשים, אז די קענסט שרייבן אז די ביסט קעגען דעם וואס זיי האבען געטוהן?

היסטאריע: דער פאקט אז זיי האבן נישט קיין קאנשענס טוט זיי נאכנישט אבסאלווירן פון אחריות פאר זייערע מעשים. ביים אפנעמען נאבעל פרייזן פאר מוזיק און ליטעראטור און סייענס, זענען זיי יא דא...?! דו האסט שוין געהערט אמאל אז א קוה זאלל קומען צו א פארזאמלונג אפנעמען אן אויסצייכנונג....?!

דער רס״ג באמונות ודעות (מאמר ו פ״א) פרעגט קעגן די וואס האלטן אז מהות הנפש אליינס איז אז עס איז צאמגעשטעלט פון צוויי חלקים: א שכלי דברי וואס איננו כלה און א חיוני וואס פארשפרייט זיך בתוך כל הגוף און דאס איז יא כלה במיתה. ער שרייבט:

מי שאמר שהוא שני חלקים, החלק האחד שכלי דברי ואיננו כלה והוא שוכן בלב, והשני חיוני והוא מתפשט בשאר הגוף והוא כלה. והתאמת לי עוד כי זה טעות כי החלק הדברי אלו היה זולת החלק המתפשט בגוף לא היה אפשר שימזגו מפני שזה קדמון וזה חדש וזה כלה וזה איננו כלה [שלזה אין לה תכלה ולכן אין לה ג״כ תחלה, ולזה בהיפך - פי׳ שביל האמונה]. ועוד אלו היה חלק הדברי זולת חלק המתפשט בגוף לא ישמע ולא יראה ולא יחוש שאר החושים.

ער זאגט טאקע שפעטער בפ״ג:

ועמדתי על זה [מהות הנשמה/נפש] משני השרשים הגדולים, אחד מהם המושכל והוא כאשר ראיתי מעשה חכמתה והנהגתה מבלתי הגוף וראיתי הגוף ערום מכל שה בהפרדה ממנו. ואחר כן התבאר לי כי הנפש הזאת חכמה לעצמה מכמה פנים. אחד מהם כי לא יתכן שקנתה החכמה מן הגוף כי אין זה מענינו. ועוד בעבור מה שהתאמת כי הסומא רואה בחלומו כאלו הוא רואה וכיון שלא השיג זה מחמת גופו לא השיגו כי אם מחמת נפשו.

אין די פילאזאפיע פונעם נפש/מיינד איז דא א טעאריע וואס רופט זיך טייפּ פיזיקעליזם/איידענטיטי טעאריע. דאס איז אז יעדעס מענטעל סטעיט [צב״ש צער, תענוג, שמחה, עצבות וכו׳] איז מקושר צו, און דאס זעלבע ווי, א ספעציפישע פיזישע ניוראלאגישע נערוו-פייבּערס אינעם מח; א רידאָקשעניסט מהלך. דאס זעהט אויס אלס באזירט אויף א סייענטיפישע סארט מהלך און איז מסביר די פועל ונפעל חלק פון רצוניות צו אקטן, און ווי אויך איז דאך דאס לכאורה פשוט׳ער ועפ״י אקאם׳ס רעיזאר.

דער לאגיקער און פילאזאף דר. שאול קריפּקע האט אבער געפרעגט דערויף אַן ענליכע קשיא ווי דעקארט (נאר מער לאגיש rigorous) עפ״י צוויי הנחות:

1). עפ״י דאס געזעץ פון אידענטיטעט אויב עפעס איז נומעריקעלי איידענטיקעל צו עפעס אנדערש (וכעין די טעאריע ביים נפש), דאן איז דאס א לאגישע מוכרח׳דיגע רילעישאן - זיי גייען זיין דאס זעלבע אין יעדעס מעגליכע וועלט (דאס איז נאר ווען עס פארמאגט נאר רידזשיד דעזיגנעיטארס וואס דעזיגנעיט א חפץ אזוי אז דורך די הגדרה אליין קען איך גראד וויסן ווער/וואס דאס איז אין יעדעס מעגליכע וועלט)

2). די רילעישאן צווישן מענטעל און פיזישע סטעיטס איז נישט קיין לאגישע מוכרח׳דיגע רילעישאן

אויב אזוי,
מענטעל און פיזישע סטעיטס זענען נישט נוּמעריקעלי איידענטיקעל

הנחה 2 ארבעט עפ״י לייבניץ׳ס אידענטיטעט פון אינדיסערניבּלס (בתוך דעם געזעץ פון אידענטיטעט) וואס זאגט אז טאמער און נאר טאמער x און y האבן אלע זייערע פּרעדיקעטס איבער זיי די זעלבע באותו זמן, דאן זענען זיי דאס זעלבע טאקע. מיינענדיג, אויב האט x א פּראפּערטי/פּרעדיקעט דאן וועט דאס y אויך האבן בו בעת, טאמער זענען זיי דאס ״זעלבע״. (וואו x און y זענען רידזשיד דעזיגנעיטארס כנ״ל.)

ועפי״ז לפי טייפּ פיזיקעליזם/אידענטיטי טעאריע הנ״ל איז עס לאגיש אומעגליך אז די צוויי, א ספעציפישע מיינד סטעיט מיט א ספעציפישע פיזיקעל סטעיט, זאלן נישט גיין האנט-אין-האנט. אבער אונז קענען מיר זיך דאס געהעריג מצייר זיין אז ס׳איז נישט האנט-אין-האנט (ולמשל ביי בע״ח וואו, צב״ש, צער האט נישט די זעלבע פיזישע ניוראלאגישע פעולה ווי ביי מענטשן). וממילא איז דאך נישט שייך צו זאגן דערויף קיין איידענטיטי טעאריע (כנ״ל אויב זענען די ספעציפישע מענטשן סטעיט מיט איר אָנגעבליכע ספעציפישע פיזיקעל סטעיט רידזשיד דעזיגנעיטארס).

דר. דאַנעלד דעווידסאן האלט פון א סארט ענאַמעלאס מאָניזם וואס נעמט אָן אז בעצם איז יעדעס מיינד סטעיט יא א פיזישע סטעיט, נאר די פועל/נפעל פונעם מיינד סטעיט קען נישט ווערן דעסקרייבּד עפ״י געזעצן המקשרה צו די פיזישע סטעיט - יעדע (״טאָקען״) מיינד סטעיט לפי פונקטליכע ארומיגע אומשטענדן וכו׳ האט זיך איר פיזישע סטעיט וואס איז לאגיש אומעגליך צו דעסקרייבּן עפ״י די פיזישע סטעיט; די פּראַפּערטיס פון די צוויי סיסטעמען זענען טאקע גענצליך אפגעטיילט און באזונדער.

ועיין ערך דר. דוד טשאַמערס׳ ״שווערע״ פראבלעם אין קאַנשׁעסנעס.

דאס רירט שוין אָן צו דר. הילערי פּוּטנאם׳ס געדאנק אין די פילאזאפיע פונעם מיינד/נפש. ער זאגט אז לא׳מיר זיך פארשטעלן אז אונזער וועלט האט א פונקטליכע צווילינג וועלט מיט אלעס זייענדיג גענוי דאס זעלבע אחוץ פון איין זאך: אויף אונזער וועלט איז די כעמיקאל/מאלעקיולער צאמשטעל פון וואסער H₂O בשעת אויף צווילינג-וועלט איז דאס XYZ; אבער אחוץ מזה האבן זיי גענוי די זעלבע פּראַפּערטיס. יעצט 400 יאר צוריק, ווען מען האט נאכנישט געוואוסט פון דאס כעמיקאל צאמשטעל פון וואסער (נישט דא און נישט דארט), ווען א מענטש אַסקער אויף די וועלט טראכט פון וואסער און צווילינג-אַסקער אויף צווילינג-וועלט טראכט פון וואסער דארט, טראכטן זיי פון די זעלבע זאך? זייערע פסיכאלאגישע עקספּיריענסעס בתוך שכלם מיט וואסער זענען גענוי די זעלבע, אבער דאך רעפערן זיי צו צוויי אנדערע זאכן. מוז זיין אז דאס וואס געבט מיינונג צו ווערטער איז מחוצה לו להאדם אינדרויסן פון זיין פסיכאלאגישע וויסן פון דאס ווארט.

די טענה האלט אבער נאר אויס טאמער זאגט מען אז ״וואסער״ איז טאקע א רידזשיד דעזיגנעיטאר מיט ״H₂O״ איבער אלע וועלטן. ״וואסער״ באדייט פשוט דאס וואס האט די דרויסענדע פּראַפּערטיס פון וואסער. וממילא ווען ביידע טראכטן פון ״וואסער״ טראכטן זיי דאך יא פון די זעלבע זאך: עפעס מיט די דרויסענדע פּראַפּערטיס פון וואסער. ומאידך גיסא טענה׳ט דר. טיילער בּוּרדזש אז אפילו אינערליך בתוך שכלם קען מען זאגן אז זיי טראכטן פון עפעס אנדערש: דער פון H₂O און דער פון XYZ.

דר. דאַנעלד דעיווידסאן האט געזאגט אז טאמער נעמט מען דאס אָן, דעם געדאנק פון דאס אז ״מיינונג״ פון וואס א מענטש ״מיינט״ ווען ער רעדט איז נישט אָנגעוואנדן נאר מתוכו פון זיין פסיכאלאגישע באדייט וואס ער פאר זיך מיינט [סימענטיק עקסטערנעליזם], דאן אויב איינער שטארבט ובו ברגע ווערט ער געקלוֺינט אויפ׳ן האר פון פריש מיט אלע זכרונות וכו׳ וכו׳ וכו׳, האט ער די זעלבע געפיהלן צו די ווייב און קינדער ווי דער געשטארבענער? עפ״י די אויבן-דערמאנטער סימענטיק עקסטערנעליזם נישט, וויבאלד ער האט זיי טאקע קיינמאל נישט עקספּיריענסט און געשאפן די אקטועלע זכרונות. דאס איז זיין ״סוואַמפּמען״ געדאנק. (דאס האט השלכות צום קאדזשיטו און צו די אשכול.)

‏דר. מיכה גאטליב. די מיינד-בּאַדי פראבלעם במשנתו של שפינאזע, עפ"י הרמ"ד. (עס האט ענליכקייטן מיט מהלכו של לייבניץ.)

מי אני האט געשריבן:דר. דאַנעלד דעווידסאן האלט פון א סארט ענאַמעלאס מאָניזם וואס נעמט אָן אז בעצם איז יעדעס מיינד סטעיט יא א פיזישע סטעיט, נאר די פועל/נפעל פונעם מיינד סטעיט קען נישט ווערן דעסקרייבּד עפ״י געזעצן המקשרה צו די פיזישע סטעיט - יעדע (״טאָקען״) מיינד סטעיט לפי פונקטליכע ארומיגע אומשטענדן וכו׳ האט זיך איר פיזישע סטעיט וואס איז לאגיש אומעגליך צו דעסקרייבּן עפ״י די פיזישע סטעיט; די פּראַפּערטיס פון די צוויי סיסטעמען זענען טאקע גענצליך אפגעטיילט און באזונדער.

ער שטעלט דאס אוועק עפ״י ווי אזוי ער פארמולירט דעם מיינד-בּאַדי פראבלעם אלס א סתירה צווישן דריי פּרינציפּן:

‏1). Causal interactions פון פועל ונפעל גייען צו עפ״י [הארטע uniform] געזעצן

2). א מענטעל סטעיט [״איך וויל״ וכדומה] איז גורם ופועל אויף א פיזישע סטעיט [דעריבער עס איך דעם עפל]

3). עס זענען נישטא קיינע הארטע געזעצן וואס דיקטירן ווי אזוי פונקטליך מענטעל סטעיטס קומען צושטאנד

זיין השוואה ארבעט עפ״י דאס׳ן צוטיילן אז פאר א ״טייפּ״ עווענט, והיינו די אלגעמיינע געדאנק פונעם מענטעל סטעיט [צב״ש ״ווילן עסן פרישטאג״] איז אויף דעם טאקע דא הארטע געזעצן, אבער אויף ״טאָקען״ עווענטס, והיינו ווי אזוי פונקטליך דאס ווערט אפגעשפילט אין דעם פרטיות׳דידן מאמענט וכו׳, אויף דעם האלט יא דעם דריטן פּרינציפּ.

אין דעם איז דא די כינעזע מח געדאנק פון דר. נעד בּלאַק (און אנדערע). דאס פרעגט אז אויב איך שטעל יעדע כינעזע מענטש במקום איין ניוּראן אינעם מח דאס נאכצומאכן וכו׳ (הגם אז באמת זענען דא בערך 100 מאל אזוי סאך ניוּראַנס אינעם מח ווי כינעזער כהיום; די שאלה איז אויך וואס פונקטליך באדייט ״נאכמאכן״), און יעדער פון זיי האט סעלפוֺינס וכו׳ צו קענען קאמיוניקירן איינע מיט דאס אנדערע (כעין די ניוּראַנס אין א געהעריגע מח). מען וואטשט דאס אין די הייעך דורך סעטעלייטס וכדומה (מען קען זעהן די עלעקטראנישע קאמיוניקעישאנס). דערנאך טוהט מען די גאנצע סטעיט וואס קומט ארויס דערפון צושטעלן צו א גוף דורך ראדיאו וכדומה. וועט די גוף האבן א ״נפש״? קען דאס האבן די עקספּיריענס פון, צב״ש, טעם?

אויב נעמט מען אָן פאָנקשינעליזם, והיינו אז ״נפש/מיינד״ באדייט אז דאס וואס פונקציאנירט ווי א מענטעל סטעיט איז א מענטעל סטעיט נישט קיין חילוק פון וואס פונקטליך עס איז צאמגעשטעלט, דאן גייט די גוף אויך גערעכענט ווערן ווי האבן א ״נפש״.

‏(ועיין כאן איבער די כינעזע צימער געדאנק פון דר. דזשאַן סירל.)

ומענין לענין באותו ענין איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז לגבי די געדאנק פון ״מיינד-שטאף״ און וואו יעדעס מאלעקיוּל האט בעצם קאַנשעסנעס (וואס פירט שוין אריין אין צו פּענסייקיזם), און ווי דר. דוד טשאַמערס זאגט ״עקספּיריענס איז אינפארמאציע פון אינעווייניג; פיזיקס איז אינפארמאציע פון אינדרויסן״, זענען דא וואס האלטן אז ווי אזוי די קאַנשׁעסנעס פון די אינדיווידואלע מאלעקיוּלס קומען זיך צאם צו פארעמען איין גרויסע (מעקראָ) קאַנשׁעסנעס איז דורך קוואנטום ענטעלגעמענט.

הרב דר. מיכאל אברהם שרייבט אין דעם און שטעלט דאס צאם מיט א קשיא אויף א מהלך בחסידות:

מקובל לחשוב שקיומו של החומר הוא ברור, שהרי אנחנו צופים בו בחושים, ואילו קיומה של הרוח זו ספקולציה שנויה במחלוקת (בין מטריאליסטים לדואליסטים). עובדה היא שהוויכוח על קיומה של הרוח ניטש בכל עוז והמטריאליזם צובר לו יותר ויותר תומכים (על לא עוול בכפו, יש לומר), ואילו הערעור על קיומו של החומר (האידיאליזם) נתפס כהזיה פילוסופית לא ממש מעניינת. לכאורה החומר קודם לרוח.

אך במחשבה שנייה ברור שזוהי שטות. על קיומה של הרוח אי אפשר לערער, ואילו קיומו של החומר יכול בהחלט להיות שנוי במחלוקת. עקרון ה"קוגיטו" של דקרט גוזר את קיומי שלי בטיעון מושגי: "אני חושב משמע אני קיים". הטיעון הזה מוכיח את קיומה של הרוח החושבת ולא את קיומו של הגוף כמובן (כי הגוף לא חושב). במילים אחרות, אדם לא יכול להכחיש את קיומו שלו עצמו, אחרת לא ברור מיהו המכחיש. (זו בדיוק הבעיה בתפיסה החסידית שהצמצום האלוקי אינו כפשוטו (כלומר אלוקים לא באמת הצטמצם ואנחנו והעולם לא באמת קיימים). השאלה מי אומר את הטענה הזאת עצמה? לחלופין, אם אנחנו רק אשלייה, במוחו או בהכרתו של מי מתחוללת האשלייה הזאת?) בלי להיכנס לדקדוקי עניות ולשאלת התקפות של הקוגיטו, דבר אחד שנאמר בו הוא נכון בוודאי: הטענה שהגוף הקיים מאוחרת לטענה שהרוח קיימת. רק אחרי שהגענו למסקנה שהרוח החושבת והמכירה קיימת ניתן לדבר על קיומו של הגוף, וגם זה לא בהכרח (זו תוצאה של תצפית ולא של טיעון מושגי אפריורי והכרחי), שכן הרוח היא שמכירה את הגוף.

אם נעבור ליחסים בין חומר לרוח, הטענה דומה מאד. הטענה שהחומר קיים נטענת על ידי הרוח שמכירה בכך, שכן כל תובנה והכרה היא אירוע שמתחולל ברוח ולא בחומר. לכן טענה בדבר קיומו של החומר מניחה במובלע את קיומה של הרוח המכירה והחושבת. קיומה ודאי וברור יותר מקיומו.

מי אני האט געשריבן:הרב דר. מיכאל אברהם שרייבט אין דעם און שטעלט דאס צאם מיט א קשיא אויף א מהלך בחסידות:

מקובל לחשוב שקיומו של החומר הוא ברור, שהרי אנחנו צופים בו בחושים, ואילו קיומה של הרוח זו ספקולציה שנויה במחלוקת (בין מטריאליסטים לדואליסטים). עובדה היא שהוויכוח על קיומה של הרוח ניטש בכל עוז והמטריאליזם צובר לו יותר ויותר תומכים (על לא עוול בכפו, יש לומר), ואילו הערעור על קיומו של החומר (האידיאליזם) נתפס כהזיה פילוסופית לא ממש מעניינת. לכאורה החומר קודם לרוח.

אך במחשבה שנייה ברור שזוהי שטות. על קיומה של הרוח אי אפשר לערער, ואילו קיומו של החומר יכול בהחלט להיות שנוי במחלוקת. עקרון ה"קוגיטו" של דקרט גוזר את קיומי שלי בטיעון מושגי: "אני חושב משמע אני קיים". הטיעון הזה מוכיח את קיומה של הרוח החושבת ולא את קיומו של הגוף כמובן (כי הגוף לא חושב). במילים אחרות, אדם לא יכול להכחיש את קיומו שלו עצמו, אחרת לא ברור מיהו המכחיש. (זו בדיוק הבעיה בתפיסה החסידית שהצמצום האלוקי אינו כפשוטו (כלומר אלוקים לא באמת הצטמצם ואנחנו והעולם לא באמת קיימים). השאלה מי אומר את הטענה הזאת עצמה? לחלופין, אם אנחנו רק אשלייה, במוחו או בהכרתו של מי מתחוללת האשלייה הזאת?) בלי להיכנס לדקדוקי עניות ולשאלת התקפות של הקוגיטו, דבר אחד שנאמר בו הוא נכון בוודאי: הטענה שהגוף הקיים מאוחרת לטענה שהרוח קיימת. רק אחרי שהגענו למסקנה שהרוח החושבת והמכירה קיימת ניתן לדבר על קיומו של הגוף, וגם זה לא בהכרח (זו תוצאה של תצפית ולא של טיעון מושגי אפריורי והכרחי), שכן הרוח היא שמכירה את הגוף.

אם נעבור ליחסים בין חומר לרוח, הטענה דומה מאד. הטענה שהחומר קיים נטענת על ידי הרוח שמכירה בכך, שכן כל תובנה והכרה היא אירוע שמתחולל ברוח ולא בחומר. לכן טענה בדבר קיומו של החומר מניחה במובלע את קיומה של הרוח המכירה והחושבת. קיומה ודאי וברור יותר מקיומו.

איך פארשטיי נישט, על זה גופא אנו דנים אויב דער "חושב" איז עפעס מער ווי א גשמי, אבער די עצם מציאות פון חומר איז זיכער דא אפגעזעהן וואס דאס איז דאס וואס טראכט

ער מיינט לגבי דעם אז אויפ׳ן עולם החומר קען מען ספק׳ענען, משא״כ אויפ׳ן רוח החושב. און אויף דעם רקע ווערט ״דערנאך״ די עולם החומר באפעסטיגט. ווען דו זאגסט אז עס איז זיכער דא אַן עולם החומר, ליגט אונטער דעם ״זאגן״ דעם רוח וואס זאגט דאס. אבער איה״נ מ׳קען אויף דעם בעצם זאגן אז ״רוח״ איז פשוט נאך אַן עקסטענשאן/מעניפעסטעישאן פון חומר; ולא יותר. הרב דר. אברהם וויל דאס נוצן נישט אזוי ווייט לגבי דוּעליזם, נאר לגבי דעם אז אַבּסטראַקט אינטוּאישעניזם קומט פאר עמפּירישע הוכחות עובדתיות.

סקעפטיקער האט געשריבן:

מי אני האט געשריבן:הרב דר. מיכאל אברהם שרייבט אין דעם און שטעלט דאס צאם מיט א קשיא אויף א מהלך בחסידות:

מקובל לחשוב שקיומו של החומר הוא ברור, שהרי אנחנו צופים בו בחושים, ואילו קיומה של הרוח זו ספקולציה שנויה במחלוקת (בין מטריאליסטים לדואליסטים). עובדה היא שהוויכוח על קיומה של הרוח ניטש בכל עוז והמטריאליזם צובר לו יותר ויותר תומכים (על לא עוול בכפו, יש לומר), ואילו הערעור על קיומו של החומר (האידיאליזם) נתפס כהזיה פילוסופית לא ממש מעניינת. לכאורה החומר קודם לרוח.

אך במחשבה שנייה ברור שזוהי שטות. על קיומה של הרוח אי אפשר לערער, ואילו קיומו של החומר יכול בהחלט להיות שנוי במחלוקת. עקרון ה"קוגיטו" של דקרט גוזר את קיומי שלי בטיעון מושגי: "אני חושב משמע אני קיים". הטיעון הזה מוכיח את קיומה של הרוח החושבת ולא את קיומו של הגוף כמובן (כי הגוף לא חושב). במילים אחרות, אדם לא יכול להכחיש את קיומו שלו עצמו, אחרת לא ברור מיהו המכחיש. (זו בדיוק הבעיה בתפיסה החסידית שהצמצום האלוקי אינו כפשוטו (כלומר אלוקים לא באמת הצטמצם ואנחנו והעולם לא באמת קיימים). השאלה מי אומר את הטענה הזאת עצמה? לחלופין, אם אנחנו רק אשלייה, במוחו או בהכרתו של מי מתחוללת האשלייה הזאת?) בלי להיכנס לדקדוקי עניות ולשאלת התקפות של הקוגיטו, דבר אחד שנאמר בו הוא נכון בוודאי: הטענה שהגוף הקיים מאוחרת לטענה שהרוח קיימת. רק אחרי שהגענו למסקנה שהרוח החושבת והמכירה קיימת ניתן לדבר על קיומו של הגוף, וגם זה לא בהכרח (זו תוצאה של תצפית ולא של טיעון מושגי אפריורי והכרחי), שכן הרוח היא שמכירה את הגוף.

אם נעבור ליחסים בין חומר לרוח, הטענה דומה מאד. הטענה שהחומר קיים נטענת על ידי הרוח שמכירה בכך, שכן כל תובנה והכרה היא אירוע שמתחולל ברוח ולא בחומר. לכן טענה בדבר קיומו של החומר מניחה במובלע את קיומה של הרוח המכירה והחושבת. קיומה ודאי וברור יותר מקיומו.

איך פארשטיי נישט, על זה גופא אנו דנים אויב דער "חושב" איז עפעס מער ווי א גשמי, אבער די עצם מציאות פון חומר איז זיכער דא אפגעזעהן וואס דאס איז דאס וואס טראכט

די "מחשבה" וואס מאכט דעם חושב פאר א "חושב" ביסטו אויך דן אויב דאס איז אפשר א גשמי?

הקטן האט געשריבן: די "מחשבה" וואס מאכט דעם חושב פאר א "חושב" ביסטו אויך דן אויב דאס איז אפשר א גשמי?

וואס א נפק"מ וואס איך טראכט? איך האב פארשטאנען אז ער וויל אפפרעגן די וואס האלטן אזוי. אבער ווי מי אני האט מסביר געווען מיינט ער עפעס אנדערש

דר. עמילי טאמאס זאגט אז די פילאזאף ען קאַנוועי האט געהאלטן פון פּענסייקיזם, און אז אלעס בהעולם בעצם ״לעבט״ און איז פונעם זעלבן סארט סאָבּסטאנץ, כדי צו פארענטפערן דעם מיינד-בּאַדי פראבלעם פון ווי אזוי די נפש און דעם גוף, וואס זענען צוויי אנדערע סארט זאכן, קענען אינטערעקטן. ווי אויך איז דאס געווען כדי צו פארענטפערן דעם קשר בין ג-ט, וואס איז ״חי״ וחושב, און זיין באשאף פון די בריאה, וואס איז כנראה נישט.

אין פילאזאפיע איז דא וואס רופט זיך דאס קאָזעל עקסקלוּזשען פּרינציפּ. דאס לויטעט אז א נפעל קען נישט האבן בו בעת גארנישט מער ווי איין פעולה וואס איז דאס גענצליך גורם, אחוץ אויב ס׳איז באקראי גמור ומוזר. מיינענדיג, אויב איז דא איין פעולה וואס איז די גענצליכע סיבה און גענצליך גורם עפעס, איז נישטא נאך איינס וואס דאס איז דאס אויך א גענצליכע סיבה און עס אויך גענצליך גורם בו בעת. (דאס גייט סתם אזוי צוזאמען מיט די פיפטע הנחה דא, און די באקאנטע אקאם'ס רעיזאר.) אויב נעמט מען דאס אָן, שאפט דאס א פראבלעם פאר׳ן שיטה אז די פעולות והתנהגות פונעם מענטש האבן סיי א גענצליכע פיזישע סיבה וגורם ווי אויך א מענטעל סיבה דערויף.

ווי דר. דוועין מוּר איז דאס מסביר קומט די פראבלעם צושטאנד אויב נעמט מען אָן דאס קאָזעל עקסקלוּזשען פּרינציפּ צוזאמען מיט נאך דריי הנחות:

1). דאס פּרינציפּ פון מענטעל קאָזעישאן - אז עס זענען דא פעולות וואס האבן א מענטעל פועל וסיבה

2). דאס פּרינציפּ פון פיזישע קאָזעל קאָמפּליִטנעס - אז יעדעס פיזישע פעולה האט א גענצליכע פיזישע פועל וסיבה. (ועוד יותר, ווען דאס גייט צוזאמען מיט׳ן סוּפּערוויִניענס פּרינציפּ וואס לויטעט אז פיזישע פועלים וסיבות זענען דאס גורם פון יעדעס מענטעל עווענט פונקט אזוי, און א מענטעל עווענט איז גענצליך תלוי בהפיזיקעל גורם וסיבה הקודמת לה; די דעפיניציע פון פיזיקעליזם)

3). דאס פּרינציפּ פון אירעדוּסעבּיליטי - אז מענטעל פעולות וסיבות זענען אפגעזונדערט פון פיזישע פעולות וסיבות

די פראבלעם גייט קעגן די מאדעל:וואס זאגט אז א פיזיקאלע סיבה איז דאס גורם פון סיי א מענטאלע סיבה און סיי א פיזיקאלע פעולה, וואס די מענטאלע סיבה איז בו בעת אויך די סיבה פאר די פיזיקאלע פעולה ווי אויך די מענטאלע פעולה וואס ווערט נגרם דורך די דאזיגע פיזיקאלע פעולה.

והרבה קולמוסין וכו׳.

ס׳איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז דר. מוּר ברענגט צו פונעם פילאזאף הענרי מאָר און אנדערע אז די מיינד-בּאַדי פראבלעם איז בעצם א פראבלעם פון טערמאָדינאמיקס:

Henry More and others argued that a distinct thinking substance that causally interacts with a body would violate conservation principles by increasing the motion of the universe

The principle of physical causal completness is supported by two arguments. First, the appeal to conservation laws. There are a number of sources that extensively discuss the historical ascension of conservation laws in modern physics (Harbecke, 2008, 19ff; Papineau, 2001, 13ff). In brief, Descartes introduced the law of the conservation of motion, according to which the total mass times speed of any set of bodies remains constant. Descartes maintained, however, that the mind could alter the direction of bodies without altering their speed. Leibniz however, established the law of the conservation of linear momentum, according to which the total mass times speed and direction of any set of bodies remains constant, regardless of how they interact. Leibniz argued that this conservation law closed the physical world off from mental causes. Several centuries later, Hermann von Helmholtz added the law of conservation of energy: the total energy, or force, of any system of interacting bodies is conserved, or, remains the same across time. The result of these conservation laws is that every physical event has a sufficient physical cause. Those endorsing physical causal closure also use this argument to yield the stronger conclusion that every physical event has only a sufficient physical cause, as distinct mental causes cannot add energy to a closed physical system

דר. אלכסנדר ענגלערט שרייבט וויאזוי דער באקאנטער לאגיקער קורט גאָדעל האט געהאלטן אז זיינע אינקאָמפּליִטנעס טעארעמס זענען א פירכא צו (א רידאָקשעניסט) מאטעריאלסטיק מאָניזם:

The incompleteness theorems proved (in broad strokes) that, for any consistent formal system (for example, mathematical and logical), there will be truths that cannot be demonstrated within the system by its own axioms and rules of inference. Hence any consistent system will inevitably be incomplete. There will always be certain truths in the system that require, as Gödel put it, ‘some methods of proof that transcend the system.’ Through his proof, he established by mathematically unquestionable standards that mathematics itself is infinite and new discoveries will always be possible. It is this result that shook the mathematical community to its core

Regarding the incompleteness theorems’s philosophical implications, Gödel thought the results presented an either/or dilemma (articulated in the Gibbs Lecture of 1951). Either one accepts that the ‘human mind (even within the realm of pure mathematics) infinitely surpasses the powers of any finite machine’, from which it follows that the human mind is irreducible to the brain, which ‘to all appearances is a finite machine with a finite number of parts, namely, the neurons and their connections.’ Or one assumes that there are certain mathematical problems of the sort employed in his theorems, which are ‘absolutely unsolvable’. If this were the case, it would arguably ‘disprove the view that mathematics is only our own creation.’ Consequently, mathematical objects would possess an objective reality all its own, independent of the world of physical facts ‘which we cannot create or change, but only perceive and describe.’ This is referred to as Platonism about the reality of mathematical truths. Much to the materialist’s chagrin, therefore, both implications of the dilemma are ‘very decidedly opposed to materialistic philosophy’. Worse yet for the materialist, Gödel notes that the disjuncts are not exclusive. It could be that both implications are true simultaneously

ועיין כאן לגבי די פילאזאפיע פון מאטעמאטיקס.