קאווע שטיבל

מי אני האט געשריבן:אגב, דער פאול ערדאש אליין האט נאר געלעבט פאר מאטעמאטיק. ער האט כמעט נישט פארמאגט קיין חפצים און פלעגט וואנדערן צוזאמצוארבעטן פון איין מאטעמאטישן חכם צו א צווייטן (צו וועמען ער פלעגט קומען און זאגן ״מיין מח איז אפען״. אזא כעין בחינה להבדיל, הריני כבן עזאי, אויף צוזאמצוארבייטן...), און לעבן ״ארויס פון רענצל״. ער פלעגט זאגן אז איינער וואס האט אויפגעהערט טוהן מאטעמאטיק איז ״געשטארבן״, בשעת איינער וואס איז טאקע געשטארבן איז ״אוועק״. (צווישן אסאך אנדערע אינטרעסאנטע קוריאזע מימרות.)

מי אני האט געשריבן:
אין יענע תקופה, ביים צווייטן וועלט מלחמה, זענען געווען אסאך מאטעמאטישע, פיזישע וכו׳ גאונים וואס האבן אימיגרירט פון אונגארן צו אמעריקע (ובתוכם דער דזשאן וואן ניומאן). ווען מ׳האט געפרעגט דעם אידישן-אונגארישן פיזיקער לעא סזילארד פארוואס מען זעהט נישט קיין אינטעליגענטע ברואים פון אנדערע פלאנעטן, האט ער גע׳ענטפערט, ״זיי זענען שוין דא צווישן אונז - מ׳רופט זיי נאר אונגארישע״. מ׳האט זיי דעריבער גערופן ״די מארשינס״ [בני מאדים]. דאס איז געגאנגען אין איינקלאנג מיט דעם אז זיי האבן גערעדט א שפראך וואס מ׳פארשטייט נישט, גערעדט ענגליש מיט א שטארקע אקסענט, און געקומען פון בערך די זעלבע ראיאן אין אונגארן.

(גראדע זענען דא אויף די לבנה און מארס קרעיטערס וואס מ׳האט א נאמען געגעבן נאך א חלק פון זיי.)

*

מענין לענין באותו ענין, ווען די נאציס האבן ארויסגעווארפן פון די אוניווירזיטעט פון גאטטינגען די אידישע מאטעמאטיקער, האט בערנהארד רוסט, די נאצישע מיניסטער פון ערציאונג/עדוקעישן, געפרעגט די באקאנטע דייטשע מאטעמאטיקער דוד הילבערט, ״צו די מאטעמאטישע אינסטיטוט האט טאקע אזוי געליטען דורך דעם וואס די אידן זענען שוין נישט דארט?״ האט הילבערט גע׳ענטפערט, ״געליטען?! עס עקזיסטירט שוין נישט!״

מי אני האט געשריבן:מ׳פלעגט אפט קנס׳ענען גאלילעיאו גאלילעי פאר׳ן נישט גיין מיט די גאַוּן קלייד וואס די לעהרערס פלעגן דארפן טראגן אין די יוניווערזיטעטן. האט ער געשריבן א גאנצע פיוט אלס א סאטייר אז דאס שטערט פון משתין זיין און פון צו גיין אין בתי זונה. ווי אויך האט ער זיך דארט בכלליות געשטעלט כאילו ער טענה׳ט קעגן דעם גאנצן געדאנק פון דעם אז מ׳דארף גיין באקליידעט בכלל און אז מ׳וואלט מער געקענט דערקענען דאס עצם חשיבות פון א מענטש ווען מענטשן וואלטן ווען געגאנגען נאקעט; קעגן דעם געדאנק פון מאני מכבדותא. (ועיין במו״נ ח״ג פ״ח.)

מי אני האט געשריבן:מ׳פארציילט אז ווען די טאנצער איסידאָראַ דאָנקען, וועלכע איז געווען א יפת תואר ויפת מראה, האט זיך געטראפן מיט׳ן פראנצויזישן פייטן וחכם אנאטאל פרענס האט זי אים געזאגט אז טאמער וואלטן זיי געהייראט וואלטן די קינדער געווען געלונגען, ווארום זיי וואלטן געהאט דעם טאטע׳נס חכמה און די מאמע׳ס שיינקייט. האט ער אבער געענטפערט אז ער האט מורא אז זיי וואלטן געהאט דעם טאטע׳נס שיינקייט און די מאמע׳ס חכמה...

berlbalaguleh האט געשריבן:

מי אני האט געשריבן:מ׳פארציילט אז ווען די טאנצער איסידאָראַ דאָנקען, וועלכע איז געווען א יפת תואר ויפת מראה, האט זיך געטראפן מיט׳ן פראנצויזישן פייטן וחכם אנאטאל פרענס האט זי אים געזאגט אז טאמער וואלטן זיי געהייראט וואלטן די קינדער געווען געלונגען, ווארום זיי וואלטן געהאט דעם טאטע׳נס חכמה און די מאמע׳ס שיינקייט. האט ער אבער געענטפערט אז ער האט מורא אז זיי וואלטן געהאט דעם טאטע׳נס שיינקייט און די מאמע׳ס חכמה...

מי אני: ס'איז דא אזא קלאסישע (אידישע) מעשה'לע. אז א געוויסער רב, האט געהאט א זון אן עילוי.נאר ער איז געווען פיזיש זייער שוואך. וואו מ'האט געקוקט אויף איהם האט ער אוועקגעחלש'ט. ענדליך האט ער געטון א שידוך מיט איהם. מיט די טאכטער פון א פראסטן מענטש. א געזונטער פויער. און די טאכטער איז אויך געווען פיזיש שטארק. נאר א קנאפע חכמת. א יעדער האטציך געוואונדערט אויפ'ן רב פארוואס ער האט געטון אזא שידוך. שפעטער איז ביי זיי געבוירן א קינד. דאס קינד איז געווען פיזיש זייער שוואך. און א קנאפער חכם. האט איינמאל דער זיידע זיך אפגערעדט פון זיין ביטערניש. זאגנדיג..."ווען איך האב געטון דעם שידוך האביך געהאפט אז דאס קינד וועט האבן די מאמע'ס כח און דעם טאטנ'ס מח. דערווייל זעה איך פארקערט. אז ער האט די מאמע'ס מח און דעם טאטנ'ס כח"...לאל...!

איך האב עס געליינט (מיט א לאנגע צייט צוריק) אין א זיס ספר וואס איז שוין (ליידער) נישט בנמצא. ס'האט געהייסן .."דער אידישער אוצר"...דארט איז געווען איבער הונדערט גוטע ווערטלעך. שיינע, באטעמ'טע דזשאוקס און אינטרעסאנטע מעשיות...! א שאד אז ס'איז פארשוואונדן פון מארק. אויב איינער האט נאך א קאפיע פון דעם וואלט כדאי געווען דאס איבערצודריקן...!

berlbalaguleh האט געשריבן:כרם זית: ס'איז מסתבר אז אט די מעשה איז געווען ביי צאנזער רב. ווייל רמ"ד איז געווען זייער ווייט פון קבלה. און גלייבן אין גילגולים...!

כרם זית האט געשריבן:דאכט זיך אז אין דער אויבנדערמאנטן ספר, ווערט פארציילט די מעשה איבער די שידוך פון דער צאנזער רב זצ"ל, אויף להבדיל רמ"ד וועלכע איז אויך געווען א בעל מום. בלייבט נאר איבער צו זען ווער עס האט עס געגנבט פון וועם...

מי אני האט געשריבן:מ׳זאגט נאך משמיה: ״מ׳זאל חתונה האבן ממ״נ. אויב האט מען א גוטע ווייב וועט מען ווערן צופרידן. אויב נישט, וועט מען ווערן א פילאזאף״. ‏אפשר קען מען מיט דעם אביסל טייטשן (שבת יא.) כל רעה ולא אשה רעה, און (ביצה לב:) מי שאשתו מושלת עליו חייו אינם חיים, ווייל אז ער האט אן אשה רעה איז ער א פילאזאף וואס איז זיך מתבונן אין די פיוּטילטי וכו׳ פון החיים און מהו ״הרעות״. ווי אויך דאס וואס די גמרא זאגט (עירובין מא:) מי שיש לו אשה רעה אינו רואה פני גיהנם, ווייל א פילאזאף איז נישט אזוי שנעל מודה אין גיהנם.

For a man wins nothing better than a good wife, and then again nothing deadlier than a bad one.