קאווע שטיבל

ברסלבער האט געשריבן:[tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag], איך זעה אז דו האסט אזוי שיין און פשוט מסביר געווען די קאמפליצירטע נושא פון קוואנטום פיזיקס. אפשר קענסטו אויך געבן צו פארשטיין אויף פשוט אידיש וואס זענען די נייע געפינסן וואס מען האט יעצט געטראפן?

---
געפילטע האקט. דו ביזט אויך וועלקאם צו מסביר'ן.

כ'ווייס נישט... כ'בין עס נאכנישט אנגעקומען צו לייענען.

דא ניצן זיי קוואנטעם פיזיקעס צי פארזיכערן מזאל נישט קענען נאכמאכן קרעדיט קארדס
[url=BGR: This new tech can make ID theft and credit card forging almost impossible. http://google.com/newsstand/s/CBIw9cCF6ho]BGR: This new tech can make ID theft and credit card forging almost impossible. google.com/newsstand/s/CBIw9cCF6ho[/url]

פשוט-קאמפליצירט האט געשריבן:די ענערגיע כוואליעס איז א נושא פאר זיך, אבער פעלט נישט אויס לעצם הנושא (וואס איז גענוג שווער צו פארשטיין אן דעם).

דאס אז יעדער פארטיקל האט אייגנשאפן פון ביידן, פארטיקל און כוואליעס, איז איינער פון די יסודות אין קוואנטום פיזיקס. פאלגנד איז א קורצער קליפ וואס איז עס מסביר אין א ווארט, און גיט א באגריף איבער דער מאדנער סובאטאמישער וועלט - http://www.youtube.com/watch?v=DfPeprQ7oGc

וויאזוי איז שייך צו זאגן אלס א סייענטיפישע געזעץ אז דאס בלויזע אבזערווירן פארטיקלס טוישט די וועג וויאזוי זיי ביהעיוון?

געפילטע פיש האט געשריבן:
יעצט טראכט איך אז קען זיין דער נושא איז א שטיקל מחותן מיטן ידיעה\בחירה שמועס, אויב ווייסט ער עתידות ווי אזוי קען איך האבן בחירה, אויב ווייסט ער וואס\וואו די פארטיקל גייט זיין ווען איך גיי עס אבזערווירן ווי אזוי קען זיין אז יעצט איז עס אלע פאסיביליטיס.

נישט ממש דאס אבער פארט אינטרעסאנט. דר. מיטשיאו קאקו (א פיזיקער) צום סוף פון זיין בוך The Future of the Mind (אינ׳ם appendix) רעדט ער ארום בנוגע די קשר צווישן די נושא פון קוואנטום פיזיקס און Free Will (הגם נישט פון א טעאלאגישן שטאנדפונקט;ידיעה ווס. בחירה).


Sent from my iPhone using Tapatalk

א וויץ אין די נושא:

הייסענבערג האט געספיד און די פאליציי האט אים אפגעשטעלט. "דו ווייסט ווי שנעל דו ביסט געפארן?" פרעגט אים דער אפיציר. "ניין", ענטפערט הייסענבערג, "אבער איך ווייס וואו איך בין געווען"...

מי אני האט געשריבן:א וויץ אין די נושא:

הייסענבערג האט געספיד און די פאליציי האט אים אפגעשטעלט. "דו ווייסט ווי שנעל דו ביסט געפארן?" פרעגט אים דער אפיציר. "ניין", ענטפערט הייסענבערג, "אבער איך ווייס וואו איך בין געווען"...

ויש אומרים:
הייזענבערג האט געספיד אין טעקסאס און די פאליציי האט אים אפגעשטעלט. " העי, דו ביסט געפארן 100 מפ״ש!!" זאגט אים דער טעקסאס אפיציר. ״דאס קען מען נישט טון דא! די ווייסט ווי דו ביסט? ״ניין״, זאגט הייזענבערג. ״אבער כ׳האב געוויסט ביז די האסט זיך געעפנט דאס מויל!״

עס איז אינטרעסאנט אנצומערקן אז הרב סאלאווייטשיק זצ״ל אין זיין The Halakhic Mind זאגט, פון א פילאזאפישן שטאנדפונקט, אז דער רעליגיעזער מענטש דארף צו קאגנייזען רעאליטעט [לגבי סאביעקטיווע רעקאנסטראקשן בתוך מוחו] ענליך צו ווי אזוי דער קוואנטום פיזיקער טוהט דאס לעומת דעם ניוטאניען/קלאסישן פיזיקער, ע״ש באריכות.

דער פיזיקער דר. טשעד ארזעל שרייבט (אויך), אין אנהויב פון זיין בוך How to Teach Quantum Physics to your Dog, אז די נושא פון קוואנטום פיזיקס צווינגט פיזיקער זיך צו אמפערן און זיך אפגעבן מיט אישוס פון פילאזאפיע.

געוואלט שרייבן אין די שבע חכמות אשכול, אבער דא איז מער ערנסט.

איך קוק אן פיליזאפיע אזוי: אמאל (אור-אלטער) זענען אלע חכמות געווען פיליזאפיע, ווען מען רעדט למשל פון אנשי כנסת הגדולה, זיי זענען געווען די חכמים פון פאלק, וואס האבן פארשטאנען תורה, טעאלאגיע, חשבון, אסטרענאמיע, רפואה, אא"וו. און אזוי איז אויך געווען ביי די חכמי אומות העולם.

שפעטער האבן זיך געוויסע חכמות דעוועלאופט, איז עס געווארן א חכמה פאר זיך. עס איז געווארן א "בעל חשבון", האט פיליזאפיע מער נישט געהאנדלט מיט חשבון, ווייל וואס קענסטו פילאזיפירן ווען דו האסט פונקטליכע חשבונות. און אזוי איז געשען מיט יעדע חכמה וואס די מענטשהייט האט איינגענומען, רפואה, צומח, פיזיקס, אא"וו.

מיט וואס איז פיליזאפיע געבליבן? מיט דאס וואס אונז האבן נאכנישט די קלארע פאקטן, באשעפער, בחירה, אחר החיים, אא"וו.

יעצט צו דעם וואס דו זאגסט אז קוואנטום פיזיקס ברענגט פיזיקער צו פיליזאפיע, איך קוק דאס אן ווי די דעפינישען, ווען מען פראבירט צו פארשטיין עפעס וואס מען איז נאך אביסל ווייט פון, פיליזאפירט מען.

צו אביסל מרחיב זיין, מ׳קען דאס אפשר מחלק זיין ענליך צו דאס וואס דער חובת הלבבות ברענגט אראפ אין זיין הקדמה. דהיינו, אז עס זענען דא דריי הגדרות אין אויפווייזן א צד אין חכמה, איינס גרעסער פונ׳ם פריערדיגן:

‏1). ניצוח - דאס איז ווען מ׳ברענגט ראיות לכאן ולכאן צו ביידע צדדים, און די איין אינציגסטע וועג צו מכריע זיין צווישן די צוויי איז נוטה צו זיין צו די צד וואס האט ווייניגער קשיות און מער ראיות צו זיך. דאס איז הגם עס קען אליין האבן קשיות אויף זיך; עס האט נאר ווייניגער קשיות אויף זיך.

‏2). ראיה - דאס איז ווען איין זייט האט א ראיה צו זיך און די אנדערע זייט נישט. אבער למעשה קען מען דאס קיינמאל נישט מער אויפווייזן ווי דעם בברירות ביאנד א ראיה שכלית; עס האט נישט מיט די חושים בכלל.

‏3). הוכחה חותכת - דאס איז עפעס וואס מען קען בכלל נישט אפפרעגן; א מופת.

ער פירט אויס (בשם הפילוסוף... ) אז בנוגע חכמות החשבון, הנדסה, תכונה וכו׳, אויף די חכמות זאל מען נוצן די דריטע סארט הגדרה [מופת] אויף זיי אויפצוווייזן (עכ״פ נאכ׳ן האבן אקסיאמן ע״ש [ועיין ערך מונכהויזן טריילעמא]), ע״כ ע״ש ובהמפרשים עליו.

לפי״ז קען מען אפשר זאגן אז לכאורה איז די הגדרה אזוי. פיליזאפיע איז די חכמה וואס אירע הוכחות גייען (אין אלגעמיין עפ״י רוב) בעיקר לויט די ערשטע הגדרה; עס איז מער אבסטראקט לעומת די אנדערע חכמות. משא"כ די אנדערע חכמות, הגם זיי פארמאגן אויך חלקים/טעאריעס וואס ארבעטן אויך בעיקר מיט די הגדרה, זענען זיי על הכלל כולו מער ניתן אויפצוווייזן וכדומה דורך מער עמפירישע אופנים וכו'; די (צווייטע און) דריטע הגדרה(/הגדרות).

(און דאס קען מען טאקע זעהן (א ראיה... ) אין דעם אז אין די דאמעין פון פיליזאפיע איז אין אלגעמיין אין די פעלדער דערפון נישט דא קיין אנגענומענע קאנסענסוס און הסכמה.)

דאס פארענטפערט אויך די חילוק צווישן פסיכאלאגיע און פילאזאפיע, וואס ווערט ערווענט דארט אין די אשכול וועגן וואס עס זענען די שבע חכמות.

(צווישן די צווייטע און דריטע הגדרות קען מען אפשר אריינלערנען א חילוק צווישן ראציאנאליזם און עמפיריסיזם, ועיין כאן.)

ווערנער הייזענבערג אליין האט געשריבן אז די פראבעביליטי וועיוו אין קוואנטום מעכאניקס איז ענליך צו אריסטו׳ס פילאזאפישע פאטענשע און די חילוק צווישן ״פאטענציאל״ און ״אקט״ (בתוך היילאמארפיזם).

אז דו דערמאנסט הייזענבערג, וואס איז פשט פון די נאמען אנסירטענטי פרינציפ אין ענגליש? און דייטש איז עס אנשארף, איך וואלט עס געטייטשט fuzzy, אדער שטומפיג אין אידיש. פארוואס און דער וועלט האבן זיי עס א נאמען געגעבן אומזיכער? עס מאכט נאר שווערער צו פארשטיין די געדאנק. (די תלמיר ווערט אומזיכער...)

אינטרעסאנט (מענין לענין באותו ענין אינעם שמועס פון פילאזאפיע לעומת סייענס פּראַפּער):

אינעם ענין פון דאס אבסטראקטקייט פון פילאזאפיע זאגט דר. מערי מארגארעט מקעיבּ (דא ביי בערך 16:50) אז (איינע פון די זאכן) וואס מאכט עפעס פילאזאפיע איז ווען עס ברענגט אטאמאטיש א דייעלעקטיק, א (כעין) טענה׳ריי (אין מח), מיט דער עצם ליינער וואס ליינט עס בו בשעת ער ליינט/הערט עס.

***

ולגבי די אבסטראקטקייט פון פילאזאפיע איז דא א וויץ אז א פילאזאף איז אזוי ווי א בלינדע מענטש וואס זוכט אין א שטאק פונסטערע טונקעלע צימער פאר א שווארצע קאץ... וואס איז נישט דארט...

***

און א וויץ בנוגע טעארעטישע פיזיקס בכלל:

א טעארעטישע פיזיקער וואָקט אריין אין א בּאַר. אפשר.

אין קוואנטום מעכאניקס איז אינטרעסאנט צו דערמאנען די קוואנטום אינפארמאציע פּאראדאקס. אין קוואנטום פיזיקס איז דא א קאנצעפט פון אינפארמאציע (דאס איז נכלל בתוך דעם ברייטערן טערמין פון אינפארמאציע אין [קלאסישע] פיזיקס בכלליות אויף/אין א סיסטעם אויף וואס מ׳איז דן). דאס איז (אווערסימפליפייד אין גרויסן ובקיצור נמרץ מאד מאד) די ״אינפארמאציע״ אירע אייגענארטיגע פראפערטיס: ווי אזוי וכו׳ די עלעמענטערי פארטיקלס פון א זאך שטעלן זיך אויס, זייער מקום, ספּין וכו׳ וכו׳ וכו׳ אויף כדי צו פארעמען די זאך וכדומה. די חידוש דערין איז אז אפילו ווען די זאך טוישט זיך לגמרי, דורך למשל א כעמישע רעאקציע וכדומה וכו׳ וכו׳, ווערט די ״אינפארמאציע״ פון די זאך קיינמאל נישט פארלוירן. דאס איז א פונדאמענטאלע חלק פון קוואנטום פיזיקס: די קאנסערוועישאן פון אינפארמאציע.

כידוע איז א שווארצע לאך מקום וואס די מאסע דערין איז אזוי סאך וממילא די גראוויטי דערפון אזוי שטארק אז גארנישט, אפילו ליכטיגקייט וואס גייט מיט א געוואלדיגע שנעלקייט און וועלאסיטי, קען נישט בייקומען די כח פון גראוויטי, וממילא וואס עס איז ״אין״ די שווארצע לאך בלייבט דארט לעולם. דאס מיינט אז טעקניקעלי קען מען נישט אבזערווירן א שווארצע לאך, ווייל ״אבזערוואציע״ ביי דעפינישאן מיינט דורך ליכטיגקייט אדער עפעס אנדערש אויף דעם עלעקטראמאגנעטישן ספעקטרום וכדומה. וואס מ׳קען יא ״זעהן״ איז וויאזוי די ארומיגע זאכן טוהן אינטערעקטן וכו׳ מיט דעם עווענט הארייזאן פונעם שווארצן לאך. דאס איז די דרויסענדיגע ״לעיער״ פונעם שווארצן לאך וואס אונטער דעם איז ״כל באיה לא ישובון״. (אויך בקיצור און אווערסימפליפייד.)

עס קומט אויס אז ווען עפעס ״פאלט אריין״ אינעם שווארצן לאך פאלט אויך אריין דערין איר אינפארמאציע. ס׳איז יתכן אז די אינפארמאציע ווערט געסטאָרט אויף די סורפעס פון די עווענט הארייזאן פונעם שווארצן לאך.

דר. סטיפען האווקינג האט אויפגעוואוזן אז גאר צושטאטלעך טוהט א שווארצע לאך ארויסגיבן איר מאסע אלס ענערגיע וואס איז האווקינג רעידיעישאן. ער האט אויך געוואוזן אז די רעידיעישאן מוז נישט האבן אינפארמאציע אויף זיך (לויט ווי אזוי מ׳פארשטייט לעת עתה). איז אויב אזוי איז דאס אן אנגעבליכע סתירה צום קאנסערוועישאן פון אינפארמאציע.

בנוגע דאס אז די אינפארמאציע ווערט געסטאָרט אויף די סורפעס פונעם עווענט הארייזאן קומט דאך אויס אז 3D פיזישע אינפארמאציע וכל המסתעף ממנה ווערט געסטאָרט אויף א 2D סורפעס (וקצת כעין א קאמפיוטער האַרד דרייוו). אויב אזוי איז דא א (מאטעמאטישע) מעגליכקייט אז די גבול פון די אַבּזערוועבּעל אוניווערס איז וואו די אינפארמאציע פון אלעס בעולם איז געסטאָרט אין א 2D אופן (בנוגע ווי אזוי אונז פּערסיווען דיימענשאנס) און אלעס דערין איז א 2D פּראדזשעקשאן דערפון. דאס רופט זיך די האלאגראפישע פרינציפ.

‏איך אנטשולדיג מיר טאמער האב איך נישט גענוג קלאר געשריבן און מסביר געווען ווי ווייט איך פארשטיי.

דער פילאזאף דר. אנטאני מקגאוואן זאגט אז כהיום באציהט זיך פילאזאפיע צו דריי דאמעינס (ברייט גערעדט):

‏1). עטיקס.

‏2). עפיסטעמאלאגיע [ווי אזוי מ׳״ווייסט״ וכל המסתעף].

‏3). מעטאפיזיקס [דאס נאטור און מיינונג פון ״עקזיסטענץ״ און אבסטראקטקייט בכלליות כדוגמא אעסטעטיקס].

די געדאנק דא איז ווייל בנוגע שאָדינגער׳ס קאץ איז מען דאך נישט זיכער אלס סוּפּרפּאזישאן וככל הנ״ל. ולגבי פּאוולאוו איז דאך באקאנט אז זיינע עקספערימענטן וואס האבן געוואוזען אויף קלעסיקעל קאנדישאנינג זענען געווען דורך דעם וואס ער האט צאמגעשטעלט דאס קלינגען פון א גלאק, די קאנדישאנד סטימיולוס, פאר׳ן גיבן צו עסן פאר זיינע הונט, וואס די עסן איז געווען די אָנקאנדישאנד סטימיולוס וואס וואלט ממילא געמאכט די שפייעכץ רינען פון די הונט, און דורך אלס צאמפארן די קלינג [קאנדישאנד סטימיולוס] מיט׳ן/פאר׳ן זיי גיבן צו עסן זענען זיי שוין געווארן קאנדישאנד צו רינען די שפייעכץ מיט׳ן נאר הערן די קלינג אליינס.

עס איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צו העמפּעל׳ס דילעמא אין די גדר צווישן פיזיקס און מעטאפיזיקס. דאס פרעגט אז אויב נעם איך אן [רעדאקטיוו] פיזיקעליזם, דהיינו (אווערסימפליפייד) אז בעצם קען אלעס דעפינירט ווערן אין טערמינען פון סייענס און פיזיקס, דעמאלטס זענען דא צוויי וועגן ווי אזוי איך קען דאס באטראכטן, אבער ביידע וועגן האבן אין זיך אומאנגענעמליכקייטן:

1). אונז קענען מיר דאס דעפינירן אז די פיזיקעל מדע וואס אונז פארמאגן האידנא איז בערך גוט אויף צו פארשטיין די פענאמענא פון די וועלט; ווייטער ווי דעם איז שוין מעטאפיזיקס. דאס לאזט אבער אפען דעם פראבלעם אז אויף (למשל) מענטאליטעט, קאנשעסנעס וכו׳ האבן אונז נאך נישט קיין געהעריגע פיזיקעל טעאריע און פרעימווארק, וממילא איז דאס בגדרו של מעטאפיזיקס? אונז פארשטייען אז פאר 150 יאר צוריק וואלטן סייענטיסטן עפי״ז באטראכט למשל קוואנטום מעקאניקס און אירע געפינסען ווי מעטאפיזיקס.

2). אונז קענען מיר דאס דעפינירן אז וואס אונז מיינען דערמיט איז די התפתחות החכמה במדע אינעם עתיד ווען מען גייט צוקומען צו א קלארערן פארשטאנד אין יסוד הבריאה עפ״י סייענס, פיזיקס וכו׳. דאס איז אבער משונה׳דיג אומקלאר און עס אין אפעקט פארענטפערט גארנישט. ווי אויך פיהרט דאס סתם אזוי צו צו א סירקולער סארט ריִזענינג בגדר [רעדאקטיוו] פיזיקעליזם: אלעס קען ווערן דעפינירט דורך פיזיקס/סייענס ווייל ״ריכטיגע״ פיזיקס/סייענס איז וואס קען ריכטיג דעפינירן אלעס.

דער פיזיקער דר. קאַרלאָ בּיִנאקער וויל דאס פארענטפערן אביסל קלארער [די צווייטע צד] אז די גדר איז דאס וואס דארף צו געדויערן אויסצורעכענען וכו׳ לענגער ווי גיל העולם איז שוין בגדר מעטאפיזיקס. ער איז מסביר אז דאס איז ברור אז פיזיקס איז מער ווי סתם אזוי נאר מעטער און פּארטיקלס. די ווייטסטע עס גייט איז צום געדאנק פון ״אינפארמאציע״; עיין לעיל ועיין כאן. דאס האט דריי גבולים וואס זענען מקושר צו רעלאטיוויטי, [די צווייטע געזעץ פון] טערמאדינאמיקס, און קוואנטום פיזיקס. זיי זענען:

1). ״אינפארמאציע״ קען נישט געשיקט ווערן שנעלער ווי די שנעלקייט פון ליכטיגקייט.

2). ״אינפארמאציע״ קען נישט געמעקט ווערן אן פראדיצירן היץ (עפ״י בּאלטצמאן׳ס קאנסטענט).

3). עס איז דא א גבול צו ווי שנעל ״אינפארמאציע״ קען ווערן פּראסעסט מיט א מאס ענערגיע וואס מ׳האט (עפ״י פּלאנק׳ס קאנסטענט).

יעצט, ווי ערווענט אינעם צוגעצייכענטען תגובה הנ״ל באשכול הלז קען מען באטראכטן די יוּניווערס ווי א קאמפיוטער וואס פּראסעסט די אינפארמאציע. אבער די קאמפּיוּטיִנג פּאַוּער פון דעם, בגיל העולם פונעם בּיג בּענג ביז איר עווענטואלן טויט, איז פיניט ועפ״י די אויבנ-דערמאנטע דריי גבולים (דאס איז דלא כדר. פרענק טיפּלער וואס האלט אז בסוף גיל העולם ממש קומט עס יא צו צו אן אינפיניט קאמפּיוּטינג פּאַוּער, ועיין כאן). איז דאס וואס קען נישט קאמפּיוּטעד ווערן דאדורך במשך זה הזמן אין די סארט שטערקסטע ״קאמפיוטער״ וואס איז שייך, דאס איז בגדר מעטאפיזיקס. למשל, ג-ט וואס איז אינפיניט איז בגדר זה, ווי אויך איז השארת הנפש בגדר זה (עפ״י די ״אינפארמאציע״ וואס ווערט פארלוירן לאחר המות). משא״כ בחירה חופשית דארף נישט עפי״ז צוקומען צו מעטאפיזיקס, ווייל אפילו עס איז גענצליך אָנפּרעדיקטעבּל פאלט עס נאך אלס אריין בגדר זה פון ״אינפארמאציע״ פּראסעסינג וכעין מה שמצינו בקוואנטום מעקאניקס.

דר. טשארלס הונעמאן.

דער פראנצויזישער פילאזאף דזשייל דעלוּז האט געזאגט אז ״פילאזאפיע״ איז נישט דאס אנטדעקן דאס [עקזיסטירענדע] אמת, ווי איידער דאס אויסטרעף און באשאף פון קאנצעפטן וואס דערנאך און דאדורך קען מען דערנאך עמפּיריש שטודירן אין אנדערע פעלדער. דאס, האט ער גע׳טענה׳ט, איז וואס די פעלד פון ״פילאזאפיע״ האט געטוהן דורכאויס היסטאריע (וכעי״ז בדברי ניטשע, ועיין ערך היסטאריסיזם).

ומענין לענין באותו ענין מדברי אַנטאָניאוֺ גראַמשי.

ומדברי דר. ליִאוֺ סטראַוּס: