קאווע שטיבל

אין ח"ג פון מורה נבוכים פכ"ג רעדט דער רמב"ם ארום ספר איוב, זאגט ער דארט לגבי די טענות וואס איוב האט געהאט:

אלא שהוא אמר כל מה שאמר כל עוד שלא היה לו חכמה, ולא ידע השם אלא בקבלה, כמו שידעוהו המון אנשי התורות, אבל כשידע השם ידיעה אמתית, הודה שההצלחה האמתית, אשר היא ידיעת השם, היא מוכנת בלא ספק לכל מי שידעה ממנו, ולא יערבבה על האדם צרה מאלו הצרות כולם. ואמנם היה איוב מדמה שאלו שיחשבו הצלחות הם התכלית, בבריאות והעושר והבנים, כל עוד שהיה יודע השם על דרך הגדה וספור לא על דרך עיון, ומפני זה היה במבוכות ההם ואמר המאמרים ההם.

גראדע סוף פון יענעם פרק זאגט ער שטארקע ווערטער, פון דארט קען מען לכאורה זעהן אביסל וואס מיינט יא אמונה, ער איז מסביר ווי אליהוא לייגט אראפ פאר איוב ווי מענטשן הייבן נישט אהן צו פארשטיין אפי' אונזער וועלט דא, דער עולם ההויה וההפסד, און ער פיהרט אויס:

ואיך נשתדל שתהיה הנהגתו יתעלה והשגחתו בהם דומה להנהגתנו מה שננהיג או השגחתנו במה שנשגיח בו? אבל הראוי לעמוד אצל זה השיעור ולהאמין שהוא ית׳ לא תעלם ממנו תעלומה, כמו שאומר אליהוא שם, כי עיניו על דרכי איש וכל צעדיו יראה, אין חשך ואין צלמות להסתר שם פועלי און, אמנם אין ענין השגחתו כענין השגחתנו, ולא ענין הנהגתו לברואיו כענין הנהגתנו למה שננהיג, ולא יקבצם גדר אחד כמו שיחשוב כל נבוך, ואין ביניהם שתוף כי אם בשם לבד, כמו שלא תדמה פעולתנו לפעולתו ולא יקבצם גדר אחד, וכהבדלות הפעולות הטבעיות מן הפעולות המלאכותיות, כן הוא הבדל ההנהגה והשגחה והכונה האלהית לענינים ההם הטבעיים, מהנהגתנו והשגחתנו וכונתנו האנושית למה שננהיג אותו ונשגיח עליו ונכוין אליו.

זאת היתה כונת ספר איוב כלו, ר״ל לתת זאת הפינה באמונה, ולהעיר שילמדו הראיה מן הענינים הטבעיים, עד שלא תטעה ותבקש בדמיונך שתהיה ידיעתו כידיעתנו, או כונתו והשגחתו והנהגתו ככונתנו והשגחתנו והנהגתנו, וכשידע האדם זה יקל עליו כל מקרה ולא יוסיפו לו המקרים ספקות על השם, ואם ידע או לא ידע, ואם ישגיח או יעזוב, אבל יוסיף עליו אהבה, כמו שאמר בסוף זאת הנבואה על כן אמאס ונחמתי על עפר ואפר, וכמ״ש ז"ל עושין מאהבה ושמחים ביסורין.

[הערסט [tag]שמעקעדיג[/tag]?]

ווי עס שטייט אין די ספרים, אמונה פשוטה איז א א נטורליכע זאך וואס א מענטש ווערט געבוירען (אדער באקריגט עס אין פארלירט עס דורך זיינע מעשים וכו'). דאס ריפט זיך אין ענגליש "god gene". אזוי א מענשט ווערט געבוירען מיט א GENE פין חסד, אין ער קען עס שטארקען אדער פארלירען דורך זיינע מעשים.

וועגן דעם זעט מען אז קינדער פין 1 שטיב, די זעלבע חינוך, די זעלבע חברים, די זעלבע נאטורען, איינר איז ערליך איינער נישט. (וועגן דעם איז דא בעלי תשובות אין גרים). אויך זעט מען די וואס פארלאזען די אמונה, איינער איז COOL דערמיט אין איינער ציפט דאס הארץ א גאנץ לעבן.

נאכדעם איז שוין דא קבלת האבות (היסטאריע), נבואה (וואס מ'זעט אין די ספרים), אין חקירה (ערשטע סבה, אין קאמפלעקס וועלט).

הוגה , יאיר , אזוי ווי די אשכול איז ארויפגעקומען האב איך געהאט א געלעגענהייט אדורך ליינען איירע געדאנקן אין וואלט אייך זייער גיוואלט בעטן אויב איר קענט מיט מיר טיילן אייער הבנה , אין די זאך,
וויל איך גלייך זייער צי פארשטיין אנדערע מיינונגען , אפילו ווען איך בין חולק דערויף ,
איר פרובירט מסביר זיין אז אייער אמונה איז געבויט אויף א געפיל , אין געפיל איז א פאקט ,
אין מ׳קען עס נישט אף פרעגן, ווי פארשטענדליך. אין מ׳קען ע נישט מסביר זיין אפילו , אזוי ווי מ׳קען נישט מסביר זיין א טעם אין א מאכל ,וואס איך וואלט גיוואלט פארשטיין, איך גלויב אז איר אלע וועט מודה זיין, אז אויב זאל א אידע׳לע אריינקומען אין שול אין זאגן אז ער האט א געפיל אז דרייסיג וייסע מלאכים טוען עים באגלייטן , אוודאי וועט נישט זיין שייך דעים איד אפווענדן וויל ער זאגט זיין געפיל , אין דאס קען מען נישט מוכיח זיין פארקערט אווי ווי פריער דערמאנט,
אבער געוויס וועט איר אלע מודה אז דער איד איז נישט אין ארדענונג,
אין איז נישט מיט אלעמען , ווי אזוי זענט איר מסביר די חילוק פין דעים איד׳ל צי אייך?
אגב האט שוין קול דודי אויך געשטעלט גאנץ שטארקע הערות,
אין אויב איר קענט בחדא מחתא דאס אויך מפרש זיין,

איך גיי פרעגן א פאני קשיא מסתמא איז שוין דאס אויסגעשמועסט געווארן ערגעץ אין דעם שטיבל טאמער יא ווייזטס מיר אן שכוח

מיין פאני קשיא איז וואס מיינט גלייבן וואס איז די אפטייטש פון די ווארט גלייבן וואס געשעט ווען איך גלייב?

דהיינו דעס אז איך דריק יעצט באטטענס אויפ'ן קאמפיוטער איז א פאקט דא קומט אריין די ווארט גלייבן ?ס'איז דען שייך יא צו גלייבן נישט צו גלייבן ס'איז א פאקט

יעצט ווען איך קאל יעצט אן מיין ברודער העניך און איך זאג אים איך דריק יעצט באטטענס אויפ'ן קאמפיוטער יעצט איז אזוי טאמער האב איך ביי אים א חזקת אמתער מענטש וועט ער מיר גלייבן און טאמער נישט וועט ער מיר נישט גלייבן יעצט איז אזוי טאמער גלייבט ער מיר נישט טוישט זיך דאך נישט די מציאות ווייל איך דריק דאל יעצט יא באטטענס נאר ער גלייבט מיר נישט

יעצט ווען איך שיק אים די פעיפער און ער זעהט אויף די פאפיר אז ס'איז געפרינט געווארן היינט 2:26 יעצט האב איך אים שוין אויפגעוויזן יעצט איז ביי אים געווארן א פאקט אז איך האב יא יעצט געפרינט איז וואס קומט דא אריין די ווארט גלייבן ס'איז דאך געווען א מציאות פארדעם נאר יעצט האט ער איינעקענט אינעם מציאות ?

איך האף איר האט פארשטאנען ווייל איך בין נישט א גוטע שרייבער איך קען נישט גוט ארויסברענגען אויפ'ן אופן הכתיבה מיינע געדאנקען

אפילו ווען דו ווייסט אים די פאפיר דארף ער נאך אלס זיין א מאמין. ווער זאגט אז עס איז פון דיר? ווער זאגט אז עס איז אן אמת'ע בילד? ווער זאגט אז דו האסט נישט קיין עפ וועלכע קען דאס ווייזן ווי אזוי דו ווילסט. אדרבה פרעג די סיטי ווי אזוי עפעס אזוי פאני אז די היימישע אידן האבן "אייביג" א בילד פון א מיטער טיקעט ביי זייער קאר, און "אייביג" "פונקט" מיט זיי מאכן די פאליציי די טעות.

אגב, איך קען דיר ברודער העניך, ער גלייבט דיר שוין גארנישט.

לאמיר זאגן אז איך קען אים אויפווייזן אז איך האב עס געשריבן און ער נעמט עס אן

וואס איז יעצט געשען אן הכרת אמת ער איז געוויר געווארן אז ס'איז אמת איך האב אים אויפגעוויזן אז ס'איז אמת ווי קומט אבער אריין די מציאות און די ווארט גלייבן צו ער גלייבט יא צו ער גלייבט נישט איז עס אמת און א פאקט ער קען אפשר מעלים עין זיין ער קען פארלייקענען א פאקט ער קען דיך איינרעדן אז ער האלט אז ס'איז נישט אמת אבער די פראסעס פון גלייבן זעי איך נאך נישט ווי ס'קומט דא אריין אפשר אן הכרה א איינזעעניש אינעם פאקט אבער מיין שאלה איז ווען ווערט באנוצט די פראסעס פון גלייבן ?

גלייבן מיט מציאות איז צוויי עקסטערע זאכן. אז דו וועסט נישט גלייבן אז ממי שרייבט דא, טוישט עס נאך נישט די מציאות. גלייבן איז א באגריף וואס דו האסט יא אדער נישט.

אז דו וועסט גלייבן אז אבאמא איז א שפיאן פאר אורעגוויי, טוישט עס איז נישט די מציאות.

ממי_שאמרו האט געשריבן:גלייבן מיט מציאות איז צוויי עקסטערע זאכן. אז דו וועסט נישט גלייבן אז ממי שרייבט דא, טוישט עס נאך נישט די מציאות. גלייבן איז א באגריף וואס דו האסט יא אדער נישט.

אז דו וועסט גלייבן אז אבאמא איז א שפיאן פאר אורעגוויי, טוישט עס איז נישט די מציאות.

איך פארשטיי איז גלייבן א באגריף אבער גלייבן קען נאר זיין געבעיסט אויף א זאך וואס מ'קען גלייבן

אין איין ווארט ווען איינער הערט אז אבאמא איז א שפיאן איז אזוי קודם זאגט ער איך גלייב נישט פארוואס ווייל ס'קוקט ענדערש אויס ווי א ווילדע פאנטאזיע
אויב אבער גייט ער עס נאך און ער זעהט אז ס'איז אמת יעצט גלייבט ער עס שוין אבער נישט נאר אויף אבאמא ער וועט עס שוין פון יעצט און ווייטער גלייבן אויף אלע פרעזידענטן וויבאלד ס'איז שוין געווען במציאות אזא זאך מ'קען שוין נישט אוועקמאכן מיט פאנטאזיע קען מען עס יעצט שוין גלייבן

האו עווער איך האלט איך זאג עפעס איך ווייס נישט צו דו פארשטייסט וואס איך מיין די פוינט וואס איך וויל צוקומען איז אז צו גלייבן א זאך וואס איך קען נישט נאכגיין אדער איך פארשטיי עס נישט איז נישט מעגליך. ס'איז נישט שייך צו גלייבן נאר טאמער איך בעיס עס אויף עפעס זוי ווי די אבאמע שפיאן סקאנדאל

לעניננו איז אזוי איך פארשטיי אז ס'איז געווען אויף די וועלט גרויסע מענטשן אדער העכערע וואס צוליב דעם וואס זיי האבן זיך אסאך באהאפטן מיט די תורה און זיי האבן זיך אויפגעפירט גאר ערליך און ריין האט זייער ריינקייט און הייליגקייט זיי געברענגט צו דעם אז זיי האבן געזען און פארשטאנען מער וואס איך זעי און פארשטיי און אויף זיי בעיס איך מיין גלייבן

גאנצל, קודם וויל איל דיר זאגן אז די האסט דא עטליכע שותפים , אין דעים געביט פין נישט קענען ארויסברענגען זאכן בכתב אין איינע פין דעי,איז דער וואס שרייבט די שורות דא.
לענינו, אין קורצן פרעגסטו ווס מיינט גלייבן,די מציאות הדברים ווערט נישט נשתנה מיט מיין יא אדער נישט גלייבן זייער שיין, אבער דער אמת איז , אז דאס איז אוועק פין מסביר זיין וואס דער מענטש האלט אינעם מציאות , דאס מיינט אויב איר קענט אייער ברידער אין איר האט טראסט אין עים אין איר האלט טאקע אז ווי באלד ער זאגט אז ער טייפט, איז דאס טאקע דער מציאות , די זעלבע איז מיט אמונה אין בורא , נאך א משל וועל איך פרובירן מסביר זיין אזוי ווי אין קארט ווען מ׳ברכנגט געוויסע ראיות קעגן איינעם אז ער איז באגאנגן די קריים , געוויסע וועלן אננעמן אז דאס איז טאקע א ראיה אז די מציאות איז טאקע אזוי גיווען אין געוויסע פין די jurors וועלן האלטן אז עס איז נישט קיין ראיה אין אויף אזא פאל ניצט מען די ווארט איך גלויב, ס׳איז דאך סוף כל סוף נישט קיין זאך וואס מ׳זעעט מיט די אויגן אין קורצן וועל מ׳וויל זאגן אויף א געוויסע זאך וואס מ׳קען נישט זעען מיט די אויגן אז די מציאות עקזעסטירט ניצט מען די ווארט גלויבן,אין איר קענט טאקע מחולק זיין צי עס איז גענוג גוטע עווידענס אין דאס איז שמועס פאר זיך אבער ווי איך פארשטיי פרעגט איר נישט וואס זענען די באוויזן אז עס איז דא גאט ממילא דארפט איר אביסל מער מסביר זיין וואס איר פרעגט איך האף איך העלף אייך עפעס ארויס דא .

סודני האט געשריבן:הוגה , יאיר , אזוי ווי די אשכול איז ארויפגעקומען האב איך געהאט א געלעגענהייט אדורך ליינען איירע געדאנקן און וואלט אייך זייער גיוואלט בעטן אויב איר קענט מיט מיר טיילן אייער הבנה אין די זאך,
וויל איך גלייך זייער צי פארשטיין אנדערע מיינונגען , אפילו ווען איך בין חולק דערויף ,
איר פרובירט מסביר זיין אז אייער אמונה איז געבויט אויף א געפיל, און געפיל איז א פאקט,
און מ'קען עס נישט אפפרעגן, ווי פארשטענדליך. און מ'קען עס נישט מסביר זיין אפילו, אזוי ווי מ'קען נישט מסביר זיין א טעם אין א מאכל, וואס איך וואלט גיוואלט פארשטיין, איך גלויב אז איר אלע וועט מודה זיין, אז אויב זאל א אידעלע אריינקומען אין שול אין זאגן אז ער האט א געפיל אז דרייסיג ווייסע מלאכים טוען אים באגלייטן, אוודאי וועט נישט זיין שייך דעם איד אפווענדן ווייל ער זאגט זיין געפיל, און דאס קען מען נישט מוכיח זיין פארקערט אווי פריער דערמאנט,
אבער געוויס וועט איר אלע מודה אז דער איד איז נישט אין ארדענונג, און איז נישט מיט אלעמען, ווי אזוי זענט איר מסביר די חילוק פין דעם איד'ל צי אייך?
אגב האט שוין קול דודי אויך געשטעלט גאנץ שטארקע הערות,
אין אויב איר קענט בחדא מחתא דאס אויך מפרש זיין,

מלאכים, זאגן מיר דאך אלע אז זיי באגלייטן אונז, א יעדן פרייטיג צונאכטס, ווען מ'טוט א מצוה, אידן וואס האבן איבערגעלעבט דעם חורבן, מצות זאלן נישט ווערן חמץ.

אבל אי קשיא הכי קשיא. ווען א מענטש קומט אריין אין שול און זאגט אז "איך האב א געפיל אז דרייסיג שחורים שטייען יעצט ארום מיר" דאן דארף ער זיך באזוכן פאר סקיצאפרעניע. וואס איז די נפק"מ ? ווייל מיר ווייסן ווי אזוי שחורים קוקן אויס, און די איינציגע פרוף וואס מיר האבן אז ס'איז נישט דא קיין שחורים איז געוויס, אז מיר זעען נישט קיין שחורים. אויב די פשוט'ע הנחה פאלט אוועק, דאן פאלט אוועק אלע פשוט'ע וועלטליכע הנחות. ווי למשל: אז ס'איז בעסער צו גיין אין גן עדן ווי צו גיין אין גיהנם.

משא"כ גאט אדער מלאכים איז אבער העכער א מענטשליכע באגריף, איינמאל מיר ווייסן ווי אזוי גאט קוקט אויס, דארפן מיר פרעגן "און ווער האט באשאפן און מצמצם געווען זיין אויסקוק". אבער ווילאנג גאט בלייבט העכער אונזער השגה, דאן איז געפיל לעגיטים צו מחליט זיין און גלייבן אין זיין הכרה.

נ. ב. "ווילאנג" איז א געבארגט לשון, ווייל אויב גאטס אי-השגה איז מוגבל צו א ווילאנג, און אן ענדע, דאן דארף מען ווייטער פרעגן ווער איז דער מגביל.

אמונה איז א געוויסע סארט השקפה וואס געוויסע מענטשן האבן, ווייל זיי האלטן אז די געדאנק דערפון איז אמת, און לאו דוקא ווייל ס'איז פאקטיש במציאות אזוי. לדוגמא, ס'דא מענטשן וואס גלייבן אז רציחה איז נישט קיין גוטע זאך, און נישט ווייל זיי האבן פאקטישע באווייזן אז ס'איז אזוי. אפילו ווען די פאקטן זאלן ווייזן פונקט פארקערט, וועלן זיי נאכאלץ גלייבן אזוי. ס'איז א השקפה זאך, נישט קיין פאקטישע מציאות.

https://www.youtube.com/watch?v=fJZ8ib93vSk

אפאר הערות וואס קענען נוגע זיין צו די געוואלדיגע שמועס [איך נוץ דאס ווארט ״גלויבונג״ אין איר פילאזאפישן טערמיניגע דעפיניציע; איך פארשטיי אז אין דעם אשכול ווערט עס בעיקר גענוצט ווי אין די אלגעמיינע פארלאנס, אבער איך האלט נישט אז עס מאכט א גרויסע חילוק]:

1). איך ״גלייב״(...) אז די שמועס (אויב מ׳קען בכלל אנאליזירן ״גלויבונג״ און ״וויסן״) רירט אן אויף די טעאריע אין עפיסטעמילאגיע פון דזשאסטיפייד אמת׳ע גלויבונג; וואס קאנסטיטוט די חילוק פון א גלויבונג בעלמא און וויסן (דאס רירט דאך אן די פראגע ״פארוואס גלייבסטו?״, וואס גייט שוין לכאורה אריין אין די ״ווי אזוי?״ אויך).

‏(מיט K-רעלייעביליזם גייט עס לכאורה נישט שטימען).

2). דאס פירט אריין צו דעם אז ווי אזוי איך פארשטיי יאיר׳ס מהלך איז עס אן אינטערנעליסט ווערסיע פון א דזשאסטיפיקעישן פאר אמת׳ע גלויבונג. דהיינו, ער נוצט (בעיקר) זיין אינטואישן אין אנאליזירן די עוועילעבל עווידענס, וועלכע איז אן אינערליכע סטעיט, צו דזשאסטיפייען און ברענגן דאס ״גלויבונג״ צו (א פארעם פון) ״וויסן״.

ווי אויך רירט זיין אינטואישן דערצו אן אין די טעאריע פון פרעגמעטיק ענקרויטשמענט אין עפיסטעמילאגיע. דהיינו, אז וויבאלד די נושא איז מער נוגע ללבבו (אויפוואקסענדיג אלס איד), איז קען דאס גלויבונג און וויסן דערין זיין שווערער מברר צו זיין פאר אזא איינער, און זאגן אז ער/זי ״ווייסט״ אזוי, לעומת א צווייטן פאר וועם ס׳איז נישט אזוי נוגע.

3). אויך, יש לעיין אויב גלייבן און האלטן עפעס ווייל אזוי האט מען מקבל געווען [אמונה פשוטה ווס. חקירה] איז א דאגזאסטישע אויסגעהאלטענע סיבה אויף צו גלויבן אין עפעס (און אויב יא, אויף ווי ווייט איז דאס אויסגעהאלטן).

4). דאס איז לכאורה ברור אז ווי ווייניגער (עפיסטעמאלאגיש) דזשאסטיפייד א מענטש׳נס גלויבונג איז, אלס שוואכער ווערט פארעכענט זיין אמונה בה׳ (פון אן עפיסטעמאלאגישן שטאנדפונקט), הגם אז פון א בעצם פראפאזישינעל שטאנדפונקט קענען זיי זיין גערעכט, ופשוט.

אין אנדערע ווערטער, מ׳קען נוצן צוויי פון דר. דוד סוסא׳ס דריי עיס [AAA]. דהיינו, אונז קענען אפשר נישט וויסן אז מציאות הבורא וכו׳ איז 100% אקוראט, אבער די גלויבונג דערין דארף זיין (ווי מער) עדרויט [אנגעקומען דערצו דורך די (קאגניטיוו) סקיל און יכולת פונ׳ם מענטש] און זיין (ווי מער) עפט [ס׳איז דא א דירעקטע קשר צווישן די גלויבונג און ס׳דערקענט זיך אז ער׳ז אנגעקומען דערצו דורך זיין/איר סקיל; נישט דורך מזל וכדומה פון זייטיגע אמצעים].

5). דאס וואס מ׳מאכט א חילוק צווישן חלקים פון אמונה/דת וואס זענען שווערער צו גלייבן אין ווי אנדערע, רירט אן אויף דעם אז עס זענען דא דעגריס פון גלויבונג; ס׳וועלען זיין חלקים פון די רעליגיע וכו׳ וואס מ׳וועט ״מער״ גלייבן אין ווי אנדערע (און דאס איז די האפענונג, ואולי עבודה, אויף אנצוקומען צו אמונה ״שלימה״).

6). די חולקים אויף יאיר נעמען לכאורה אן ווי דר. דוד לואיס און דר. פיטער ווען אינוואגען, וואס זאגן אז אינטואישינס זענען נישט בעצם קיין סאך אנדערש און שטערקער פון גלויבונגען. (דר. ווען אינוואגען זאגט אז אויב האט מען א נגיעה צו גלייבן אין עפעס דאן האט מען אן אינטואישין דערצו. דר. דוד סוסא לייגט אבער צו אז דאס איז ווען מען האט א נגיעה צו גלייבן דערין מחמת ווייל מען וויל דאס פארשטיין.)

ס׳זענען אויך דא וואס טענה׳ן אז דאס פאראנטווארטליכקייט פון (זיך פארלאזן מער אויף) אינטואישנס בכלל (איבער סתם גלויבונגען) שטאמט אליין פון אן (בכלליות׳דיגע) אינטואישן. אויב אזוי ליידט דאס פון אן עפיסטעמיק סירקולעריטי; א פארעם פון סירקולער ריזענינג.

(ועיין מש״כ כאן.)

7). מ׳רירט אויך אן אויף דעם אינטואישן/דעדאקשן טעזע בתוך די סוגיא פון ראציאנאליזם: אז עס זענען דא זאכן וואס מ׳קען נאר (אנהויבן) וויסן דורך אינטואישן (און די איבעריגע נעמט מען ארויס פון דארט און ווייטער).

מי אני האט געשריבן:7). מ׳רירט אויך אן אויף דעם אינטואישן/דעדאקשן טעזע בתוך די סוגיא פון ראציאנאליזם: אז עס זענען דא זאכן וואס מ׳קען נאר (אנהויבן) וויסן דורך אינטואישן (און די איבעריגע נעמט מען ארויס פון דארט און ווייטער).

דו קענסט ווייזען אויף עפעס וואס דו וועסט ריפען ראציאנאל און עס פאנגט זיך נישט אן מיט אינטואישן ?

פארוואס עפעס ראציאנאליזם?!? איז דאס נישט זעלבסט ריין אינטואישן ?

איך בין אפילו נישט זיכער אז איך עקזיסטיר, ווי אזוי קען איך זיין זיכער אז"... - יאיר דא

איין זאך איז זיכער, ס'דא איינער וואס איז נישט זיכער!!!
ומכאן ראיה...

די סך הכל פון אלע ענטפערס איז ווייל מ'מוז צו גלייבן, ווען נישט וואס מ'מוז גלייבן וואלט קיינער זיך נישט געקימערט דערמיט, די אלע תירוצים זענען טאקע נאר דאס, "תירוצים". בעצם וואלט מען געקעט זאגן אפן און קלאר "איך גלייב ווייל מ'מוז גלייבן", מ'וויל דאך נישט זיין צו שאנד און צו שפאט, גיבט מען א קראץ אפיר עפעס א קרומע תירוץ, און אפשר נאך אפאר טעג זיך טענה'ן אהין און צוריק וועט מען צוקומען צום נקודה אז מ'גלייבט ווייל מ'מוז גלייבן, ביז דאן האט מען זיך כאטש אויסגעבויעט א גאנצע בנין וואס מאכט עס אויסזעהן כאילו ס'ליגט דא עפעס מורא'דיגע טיפע זאכן.

‏

הקטן האט געשריבן:דו קענסט ווייזען אויף עפעס וואס דו וועסט ריפען ראציאנאל און עס פאנגט זיך נישט אן מיט אינטואישן?

פארוואס עפעס ראציאנאליזם?!? איז דאס נישט זעלבסט ריין אינטואישן?

לויט ווי אזוי איך פארשטיי די טעזע פון/אין ראציאנאליזם, קומט אויס פון דעם אז דאס (לפי דעם טעזע) איז די קרוקס פון די ראציאנאליזם ווס. עמפיריסיזם דעבאטע. דהיינו, אז ראציאנאליזם דארף (אייביג, אזוי ווי דו האסט געזאגט) צוקומען צו אינטואישנס צו שטארקן (און אוודאי אנהויבן) דאס וואס מ׳ווייסט (פון עקסטערנעל זאכן), לעומת עמפיריסיזם וואס פארלאזט זיך אויף די סענסעס/חושים ממש (פאר עקסטערנעל זאכן). און די טעזע זאגט טאקע אז די שטארקייט פון ״וויסן״ ליגט טאקע ענדגילטיג אין די אינטואישנס [די טעזע שטעלט די אינטואישנס ״פארנט און סענטער״].

און אזוי ווי איך האב אויבן געזאגט אין הערה 6)., איז דאס טאקע א (חלק פון די) טענה וואס מ׳האט אויף אננעמען דאס סמכות פון אינטואישנס בכלל [דאס איז זעלבסט ריין אינטואישן].


ובענין זה (ווייל דעקארט איז דער ערשטער וואס האט פארמולירט דעם פריערדערמאנטע טעזע. ווי אויך די הוכחה אויף דאס זיכערע עקזיסטענץ וואס איז תלוי אין ״טראכטן״, און דאס ״גלייבן״ אין ג-ט (ענין נושא האשכול) איז א פועל יוצא דערפון, אן אינטואישן, וכדלהלן):
‏

הקטן האט געשריבן:

איך בין אפילו נישט זיכער אז איך עקזיסטיר, ווי אזוי קען איך זיין זיכער אז"... - יאיר דא

איין זאך איז זיכער, ס'דא איינער וואס איז נישט זיכער!!!
ומכאן ראיה...

מ׳נוצט דאס וואס דעקארט בויט אויף זיין הוכחה אויף זיין (זיכערע) עקזיסטענץ (און אז עס איז נישט קיין אילוזיע וכו׳) מכח דעם אז ער קען טראכטן און ספק׳נען אויף דעם גופא [די באקאנטע קאדזשיטו טענה], וואס ער בויט ווייטער מיט דעם אויף מציאות הבורא און אז ג-ט וועט נישט אויספאפן זיין עצם טראכטן/פערסעפשנס/אינטואישנס [ספק׳נען], אלס א טענה אז דאס איז סירקולער ריזענינג [די קארטיזשיען סירקל]:
1). אז די אינטואישן ווייזט אויף ג-ט און [וחוזר חלילה] ג-ט ווייזט אויף דעם אז זיינע אינטואישנס זענען פאראנטווארטליך [ער ווייסט אז ער איז א טראכטענדיגע זאך/יקום נאר אויב ג-ט עקזיסטירט],
און 2). דאס אלעס אליין בכלל איז אן אינטואיטעד פרעמיס.

(דעקארט שטעלט שפעטער אראפ (אלס איינע פון זיינע ענטפערס) די הוכחה פון זיין טראכטן וכו׳ מער אלס אן אקסיום/סעלף-עווידענט. ועוד, אז מעיקרא לייגט מען נאר אראפ דאס אז דער מענטש האט אינטואישנס וכו׳ בכלל, ול״ד אז זיי זענען פאראנטווארטליך און אמת.)

ואגב עוד, דר. פיטער קליין טוהט דעפינירן ״זיכערקייט״ אז דאס מיינט אז אונז זענען זיכער אין עפעס אויב (1) אונז האבן א ריכטיגע סיבה [warrant] צו האלטן פון עפעס, (2) אויב אונז האבן א רעכט [warrant] (נוגע צו דעם אינדיווידואל) אפצושלאגן יעדע זייטיגע גלויבונג וואס וואלט מינימיזירט, אפילו עטוואס, דאס זיכערקייט אין די עפעס [סאביעקטיוו], און (3) אויב עס איז טאקע נישט דא קיין שום זייטיגע פאקט וכו׳ וואס אויב זאל דאס זיין וועט דאס רעדוצירן, אפילו עטוואס, די זיכערקייט אין דעם עפעס [אביעקטיוו].

א חלק פון די שוועריקייט פון די דעפיניציע איז אז עס טוהט רעדוצירן א מענטש׳נס ״זיכערקייט״, ווייל ס׳איז בעיסיקעלי (כמעט) אלס יתכן צו האבן זייטיגע דעות/גלויבונגען וואס טוהן עטוואס רעדוצירן דאס זיכערקייט אין א פראפאזיציע (יא, אפילו די אייגענע עקזיסטענץ...). ובכלל, איז מען פון א פילאזאפישן פערספעקטיוו נישט אינגאנצן ״זיכער״ וואס זיכערקייט באדייט...

אגב, דר. דזשעימס ווען קליוו און דר. וויליאם עלסטאן זאגן אז ס׳דא אמאל [אין עפיסטעמיק זיכערקייט] וואס איינער איז זיכער אין עפעס אבער איז נישט זיכער אז ער/זי איז זיכער אין דעם.

*

לגבי דאס פון ״געבוירן ווערן מיט אמונה״, דעקארט (אלס א חלק פונ׳ם אינעיט קאנצעפט טעזע בתוך הסוגיא של ראציאנאליזם) טענה׳ט אז די אין סוף׳יותדיגע וכו׳ קאנצעפט וואס אונז האבן מיר פון ג-ט איז אינעיט (עכ״פ אז עס קען עס גרינג מקבל זיין), ווייל אויב נישט פון וואו האבן אונז עקסטראפאלירט דעם מושג פון אן עקספיריענס?

הקטן האט געשריבן:

איך בין אפילו נישט זיכער אז איך עקזיסטיר, ווי אזוי קען איך זיין זיכער אז"... - יאיר דא

איין זאך איז זיכער, ס'דא איינער וואס איז נישט זיכער!!!
ומכאן ראיה...

‏קען אויך זיין אז מ׳מיינט דא מרמז צו זיין צו סאליפסיזם. דהיינו, אויב איז מען נישט זיכער אז מען אליין עקזיסטירט, איז דאך לכאורה א כ״ש אז מ׳איז נישט זיכער אז ס׳עקזעסטירן און עס זענען דא אנדערע מיינדס; אויב איז מען נישט זיכער אז ס׳דא אן איך איז כ״ש אז מ׳איז נישט זיכער אז ס׳דא א דו. ווייל אפילו איך נעם יא אן בברירות אז איך עקזיסטיר, האב איך נאך אלס נישט קיין הוכחה און איך בין נאך אלס נישט זיכער אז אנדערע עקזיסטירן אלס אן ״איך״ ביי זיי אין זייערע מיינדס/אז זיי האבן מיינדס. טא, ווי אזוי איז שייך צו פרעגן ״פארוואס גלייבסטו?״...

לויט דעם קען אויסקומען אז הקטן און מי אני זיינען בסך הכל different modes פון די זעלבע mind איז וואס איז שייך צו מאכען א דיסקאשען.

פאר א נאך ברייטערע צוגאנג אין דעם געדאנק וואס דו זאגסטס ליין די ארטיקל די איי אין די יעצטיגע וועקער.

(און קומט אויס אז ווען מ׳רעדט נאר, רעדט מען צו זיך אליינס...)

די מאמר אין וועקער איז אפשר געבויט אביסל אויף שיטת בן רשד [אוועראס] לגבי וואס איז די שכל [אינטעלעקט] פונ׳ם מענטש, וואס דער רלב״ג ברענגט אראפ אין מאמר א׳ פון מלחמות ה׳. אנדערש ווי אלכסנדר (פון אפרודיזיאוס) און תמסטיוס האלט ער אז די מאטעריאלע שכל איז די העכערע און טראנסענדענט אינטעלעקט (וואס איז נישט קיין גשם); די (באקאנטע פילאזאפישע) אקטיווע (אגענט) אינטעלעקט. אין אנדערע ווערטער, די שכל חומרי איז בעצם די העכערע אינטעלעקט. אבער מיט דעם אלעם, הגם עס איז ממש דעם שכל החומרי, איז עס דאך אויך העכער און טראנסענדענט דערפון; עס איז סיי ממש דעם שכל החומרי און סיי העכער דעם ביינאנזאם.

יעצט, די סארט העכערע טראנסענדענט שכל/אינטעלעקט איז איינס בשורשו. און וויבאלד עס קומט אויס פון בן רשד׳ס שיטה אז בעצם איז די סארט שכל/אינטעלעקט מיט׳ן שכל/אינטעלעקט החומרי איינס און די זעלבע, זענען אלע שכליים (החומריים) פון מענטשן איינס. (דאס איז פון די פירכות אויף די שיטה (ווי אויך אויף שיטת תמסטיות אין דעם), לויט דעם וועג ווי אזוי מ׳פארשטייט עס/אים.)

לגבי אינטואישן [כח המשער] זאגט טאקע דער מו״נ (ח״ב פל״ח) אז ס׳דא מענטשן ביי וועמען דאס איז שטערקער און עס ווערט מער אויסגעארבעט לויט וויפיל מ׳נוצט עס און מ׳ארבעט דאס אויס ווי אויך אין די געביט וואו ער האט א השגחה גדולה ע״ש. הגם ער זאגט דאס אין די קאנטעקסט פון נבואה (וואס קומט טאקע בהשפעתה פון די אויבן-דערמאנטע אקטיווע אינטעלעקט/שכל הפועל, ועיין לעיל שם בפל״ו ובמלחמות ה׳ מאמר ב פ״ג), קען מען עס אויך לכאורה נוצן בנוגע כח האינטואישן פון געוויסע מענטשן אין זייערע פעלדער פון עקספערטיז.

*

עס דארף באטאנט ווערן אז דעקארט אליין, הגם ער האט (בעצם) געהאלטן פון ראציאנאליזם (ווס. עמפיריסיזם) און זיך פארלאזן אויף אינטואישן אויף זאכן וואס (ער האט געהאלטן) זענען ממש סעלף-עווידענט [זיין אייגענע עקזיסטענץ אלץ א טראכטענדיגע באשעפעניש] וכנ״ל, איז ער אבער בכלליות געווען אן עפיסטעמאלאגישע מעטאדיסט ווי איידער א עפיסטעמאלאגישע פארטיקולעריסט. דהיינו, עפיסטעמאלאגישע פארטיקולעריזם הייבט זיך אן מיט טראסטן די אינטואישן און פון דארט גיין ווייטער און עס אויסבויען אא״וו; עס זאגט אז עס איז שייך צו וויסן זאכן אן דאס וויסן ווי אזוי מען ווייסט דאס. משא״כ עפיסטעמאלאגישע מעטאדיזם איז אז מ׳גייט מעיקרא ל״ד טראסטן די אינטואישנס נאר מ׳גייט מיט אויסגעפרוווטע מעטאדן צו דערגיין די אמת; מ׳קען נאר וויסן עפעס אויב מ׳ווייסט ווי אזוי [און מיט וועלכע מעטאד(ן)] מ׳ווייסט דאס. דעקארט׳ס מהלך איז דאך געגאנגען מיט׳ן ספק׳נען אויף אלעס, און אויסדריקליך נישט גלייבן די אינטואישנס מעיקרא, ביז׳ן אנקומען מיט מעטאדן און מעדיטעישנס צו (וואס ער האט גע׳טענה׳ט זענען) אינעיט אמת׳דיגע פראפאזישאנס. (קאנט האט אויך אוועקגעמאכט די פארטיקולעריסט מהלך.)

דר. קארל פאפער. פון דא (בסופו).