קאווע שטיבל

גאט אליין וויל נישט עס זאל צוקימען צי אזא מצב

ממילא?

האט ער צער ווען עס געשענט איז ווי אזוי זאלן מיר זיך פרייען?
וחוץ מזה כונתי היה אז מען זעט ביי אייסיס א תאוה פאר רציחה סתם אזוי נישט נאר א שמחה לקיים מצותיו

אויב דו גלייבסט נישט אין מאראל, נאר בסך הכל האסטו א פראבלעם אז ס'איז דא עפעס א טעקסט לא תרצח וואס איז דיר מחייב, וואס איז דער פראבלעם מיט האבן א תאוה פאר רציחה?

גראדעמעכעלע האט געשריבן:האט ער צער ווען עס געשענט איז ווי אזוי זאלן מיר זיך פרייען?
וחוץ מזה כונתי היה אז מען זעט ביי אייסיס א תאוה פאר רציחה סתם אזוי נישט נאר א שמחה לקיים מצותיו

א תאוה צו רצחענען יענעם אין זוך?? זיי זענען דאך מפקיר זייערע אייגענע לעבנס פארן מלחמת קודש... דאס איז די שווערעקייט פון די מלחמה מיט אייסיס ווייל זיי זענען גרייט אויף מסירת נפש..

יאיר האט געשריבן:אויב דו גלייבסט נישט אין מאראל, נאר בסך הכל האסטו א פראבלעם אז ס'איז דא עפעס א טעקסט לא תרצח וואס איז דיר מחייב, וואס איז דער פראבלעם מיט האבן א תאוה פאר רציחה?

ווייל זיי האבן א תאוה צי וואס דער טעקסט שטעלט אראפ אלץ מיאוס און שלעכט,
(איך האב יא א פראבלעם מיט מאראל נאר ווען גאט הייסט מיר גיין קעגן דעם בין איך מיר מתגבר אויף מיינע תאות )

איך קען אפלערנען דיין מהלך אויף צוויי אופנים:
א) אין אלגעמיין פיר איך מיך לויט מאראל און איך ערווארט אז יעדער זאל זיך פירן מאראליש. אבער ווען גאט הייסט מיר גיין קעגן מאראל דאן פאלג איך אים ווייל איך האב נישט קיין ברירה (מחמת יראת העונש אדער מחמת אהבת אלהים וכדו').
ב) איך בין א פולשטענדיגער מאראלישער מענטש. געווענליך שאץ איך אפ מיט מיין אייגענע שכל וואס איז מאראליש צו טון, אבער ווען גאט הייסט מיר גיין קעגן מיין שכל, דאן בין איך זיכער אז פאלגן זיין באפעל איז דער מאראלישסטער זאך צו טון. אדער ווייל פאלגן גאט איז די העכסטע דרגא אין מאראל, אדער ווייל איך האב טראסט אין דעם שופט כל הארץ אז צוליב א באהאלטענע סיבה איז עס יא מאראליש.

איך ארבעט אויף צוויי שטאפלן, א) אז דער איינציגער זאך צי וואס איך בין 100% משועבד איז גאטס ווארט אפגעזען צי עס שטימט מיט מיינע מאראלן, איך בין א גאטס פארכטיגער מענטש לאו דוקא א מאראלישע מענטש אדער יעדע אנדערע קולטורס מענטש,
ב) היות למעשה זעה איך איין אז מאראל איז א ריכטיגע אידיאל פרוביר איך צי זעהן וויאזוי דער תורה שטימט דערמיט אין דא קען מען באהאנדלען דיינע צווי אפציעס, אבער מיין עיקר נקודה איז געווען אז איך בין געבינדען צי גאט'ס ווארט בכל אופן אין דאס איז דער איינציסטער מחייב, ממילא אויף א פאל ווי עס זעט אויס אז תורה מיט מאראל זענען זיך סותר איז נישט דא קיין סיבה צו טראכטן אז מען דארף טוישן די תורה, אין עס דארף נישט שטערן אזא זאך ווייל די אבסולוט אמת'ע ריכטיגע זאך צי טון איז נאר פאלגן גאטס ווארט,

אין באמת דיינע צוויי אפציעס זענען אויך געבויעט אויפן יסוד וואס איז לדעתי א טעות, אז מען איז מחיוב צום מאראל ממילא ווען גאטס באפעל איז זיך סותר דערמיט דארף מען טרעפן א הגיון צי שניידן, אבער לענ''ד איז די איינציגסטע זאך צי וואס איך בין מחיוב איז גאטס ווארט אין דאס איז דארף איך טון ווייל עס איז 'ריכטיג', גאט איז דער איינציגער מאן דאמר אויף וואס איז 'ריכטיג' צו טון, (נאר אמאל קען דאס זיין קעגן דעם מענטשליכע מצפון ווי למשל צי הרגנ'ן א מענטש אדער מחלל שבת זיין ע'' הנביא דא ווייס איך אז די 'ריכטיגע' זאך צי טון איז נישט צוציהערן צו מיין מצפון)
(יודעני אז איך געב מיר זייער אומקלאר ארויס אבל דאס בין איך בכח)

איך פרוביר צו פארשטיין דעם ערשטן שטאפל, וואס איז טאקע די סיבה פארוואס דו ביסט א גאטס פארכטיגער מענטש, און אין דעם זענען געוואנדן מיינע צוויי אפציעס. א דריטע אפציע קען זיין אז דו טוסט אזוי פשוט פון געוואוינהייט. אבער היות איך קען דיר אלס א קלוגער מענטש שטעל איך מיך פאר אז דו האסט עפעס א טיפערע סיבה.

א וויכטיגע שאלה, לאמיר פרובירן צי ענטפערן, ע''פ הגיון ומחשבה האלט איך אז דער מענטש האט א העכערע ציל ווי ער דארף אנקימען וואס דאס איז די בעסטע זאך צי וואס א מענטש קען אנקימען, אין די ערגסטע זאך פאר א מענטש איז נישט אנציקימען דארט, אין דיר ציל.איז נענטער צי ווערן אין זיך מדבק זיין אן גאט ב''ה וואס זיין ווינדערליכע חכמה זעט זיך אן פין זיין באשאף, אין ער האט פארגעשטעלט דעם וועג אנציקימען דערצו אין זיי תורה, דערפאר האלט איך אז די ריכטיגע זאך צי טון איז פאלגן וואס שטייט אין די תורה, דאס איז פארוואס 'איך וויל' מיר משעבד זיין דערצו,
חוץ מזה האט אויך גאט באפוילן צי פאלגן די תורה, ממילא נישט פאלגן וועט זיין קעגן זיין ווילן, אין אלץ יראת העונש אין מיין ליבשאפט צי אים וועל איך נישט גיין קעגן זיין ווילן,
(אויב איז דא א לאך אין מיינע וערטער פליז קלאר מיר אויס, והרמב''ם כתב 'אלא עושה האמת מפני שהוא אמת' ומעולם לא זכיתי להבין בדיוק כונתו)

ממילא ווען איינער פרעגט מיר וואס איז דער מחייב אויף מיין וועג אין לעבן? וועל איך ענטפערן גאטס ווילן אין מיין שלימות ע''פ גאטס אינסטרוקציעס, אויב אזוי פארוואס זאל איך נאך קיקן אויף וואס דער 'מאראל' איז מחייב?

Spirituality evolves, face it.

איך פארשטיי נישט קיין רמזים זיי מסביר,

לאמיר אננעמען אז גאט האט יא געוואלט געבן א תורה לויט די אנגענומענע מאראלישע סטאנדארטן פון דעם טאג פון קבלת התורה עד היום הזה, וואלט דאס געווען מעגליך?

איך כאפ נישט ווי די צילסט, צי עס איז מעגליך גאט זאל זאגן פאלגט אייער מאראל? אוודאי איז עס טעארעטיש מעגליך (נאר קענסט דיר פארשטעלן וואס פארא צורה אזא רעליגיע וואלט געטראגן)

עס איז אבער אויך מעגליך ער זאל געבן א אנדערע סארט תורה,

איך מיין צו פרעגן ווי פאלגענד; איז שייך אראפצושטעלן דינים בין אדם לחבירו און ס'זאל בלייבן מאראליש אויסגעהאלטן גאנצע דריי טויזענט יאר אנע מאדיפיקאציע.

מעכעלע, איך מיין אז דו זאגסט מיין צווייטע אפציע, אז זיך מקשר זיין מיט גאט און טון זיין רצון איז ביי דיר די העכסטע און דערהויבנסטע זאך, ממילא ווערט דאס די שפיץ פון מאראל. דאס איז עכ"פ וואס דער רמב"ם מיינט מיט האמת מפני שהוא אמת.

מאטי האט געשריבן:איך מיין צו פרעגן ווי פאלגענד; איז שייך אראפצושטעלן דינים בין אדם לחבירו און ס'זאל בלייבן מאראליש אויסגעהאלטן גאנצע דריי טויזענט יאר אנע מאדיפיקאציע.

פין וועלכע דינים בין אדם לחבירו רעדסטו?

יאיר פארוואס ביסטו 'סטאק ' מיט די ווארט 'מאראל'? פארוואס דארף מען אויספירען אז דאס.איז.דער שפיץ מאראל?

לאמיך פרובירן אריינצוקומען אינעם שמועס קורצליך:

גראדמעכעלע האט זייער עפעקטיוו ארויסגעברענגט דעם מהות פון רעליגיע, וואס איז בסך הכל א הכנעה צו גאט. פראפעסאר ישעיהו ליבוביץ ז"ל האט דאס ארויסגעברענגט ווי פאלגנד: דער זארג פאר'ן מענטש אין דער תורה שטעלט זיך נישט אפ ביי "ואהבת לרעך כמוך", נאר ביי "ואהבת לרעך כמוך אני ה'". דער פאקטאר וואס איז קובע די עטיק אין דער תורה איז נישט דער מענטש, נאר גאט. מיט דעם טיילט זיך רעליגיע אפ פון הומאניזם, וויבאלד הומאניזם קאנצענטרירט זיך ארום דעם מענטש, בשעת רעליגיע (על כל פנים די תורה) דרייט זיך ארום גאט. ישעיהו ליבוביץ ווייזט אן אז דאס איז א הויפט מעסעדזש אין דער מעשה פון דער עקידה, וואס קומט דעמאנסטרירן אז גאט, און נישט דער מענטש, שטייט אינעם צענטער פון איר השקפה. גאט האט נישט געוואלט מ'זאל ברענגען יצחק אלס קרבן, אבער ווי מ'זאגט אויף ענגליש: he made his point (אויפרעגנדיג דערמיט אלע הומאניסטן פון אלע שפעטערע דורות).

לעבנדיג אין א תקופה וואו הומאניזם איז די נייע רעליגיע פונעם מענטש, געבן מיר זיך שווערליך אן עצה מיט דער טעא-צענטרישער רעליגיעזיטעט, אבער די איראניע פון הומאניזם איז אז זי האט נישט געהעריג אויף וואס זיך צו האלטן פון א פילאזאפישן שטאנדפונקט (ס'איז נישט מעגליך צו ערקלערן לאגיש פארוואס מ'זאל נישט טארן עובר זיין אויף די יסודות פון עטיק), און דא פאלט מען אריין אינעם לאך פון "מאראל רעלאטיוויזם" וואס פלאגט אונזערע לעצטע דורות. וויבאלד הומאניזם האט נישט מער א וויסנשאפטליכע באזע ווי טעא-צענטריזם, קומט אויס אז ס'איז נישט שווער צו פארדרייען די יסודות פון "דער נייער רעליגיע" פונקט ווי מ'קען פארדרייען די יסודות פון אלטע רעליגיעס. דאס אז מיר לעבן יעצט אין א תקופה וואו הומאניזם שטעלט זיך אויס צו זיין גוט, הייסט נאכנישט אז ס'איז געשיצט פון סכנות. פאקטיש האט די נאצישע רעליגיע זיך באזירט אויף א פארקרומטן הומאניזם, דורכ'ן "רעפארמירן" דעם אלטן הומאניזם אין ליכט פון נייע געפינסן, און אזוי האט זיך געשאפן די שרעקליכסטע פארעם פון רעליגיע אין דער וועלטליכער געשיכטע. די מעשה פון דער עקידה, ווי ישעיהו ליבוביץ ווייזט אן, איז געצילט צו פארהיטן דעם מענטש פון זיך אליין. דאס אריינשטעלן גאט אין צענטער פון זיין עטיק דארף אים אנגעבליך אריינצווינגען אין א ראם, וואס ער איז נישט בכח צו טוישן און פארדרייען לויט ווי ס'שמעקט אים.

האט די תורה מצליח געווען צו דערגרייכן איר כוונה? קיין שום אידעאלאגיע אין דער וועלט קען בדרך כלל נישט מצליח זיין הונדערט פראצענט (דאס איז נאר די וויזיע אויף לעתיד לבוא), וויבאלד די מענטשליכע טבע שפילט דא א גרויסע ראלע, אבער ס'איז שווער מסופק צו זיין אין דעם אז די תורה האט מצליח געווען מיט אירע צילן אומפארגלייכליך מער ווי סיי וועלכע אידעאלאגיע, סיי ווען מ'רעדט פון דער השפעה וואס זי האט געלאזט אויף דער מענטשהייט (ברענגענדיג דעם גרעסטן טייל פון דער מענטשהייט אונטער איר השפעה), און סיי ווען מ'רעדט פון אוועקשטעלן א רעלאטיוו געזונטע סטרוקטור פאר'ן מענטש. לאמיר נישט פארגעסן אז אפילו הומאניזם איז אן אייניקל פון דער תורה אין א מאדערנער כלי. ס'זענען שטענדיג געווען און ס'וועט שטענדיג זיין מענטשן וואס וועלן אויסניצן רעליגיע צום שלעכטן, אבער באטראכטנדיג די דערגרייכונגען פון דער תורה, קען מען דערקענען דערין די האנט פון גאט אין געשיכטע (אפגעזען וויאזוי מ'פארשטייט די ביבל-קריטיק).

*

אלזא, ביז אהער בין איך מסכים מיט גראדמעכעלע. מיין מחלוקת מיט אים איז נאר איבער דער באציאונג וואס מאראל האט מיט דער תורה. ס'איז אמת אז "אני ה'" מוז שטיין אין צענטער פון דער רעליגיעזער השקפה, אבער אין דער זעלבער צייט איז קלאר אז די תורה האט אפעלירט צו אונזערע אינסטינקטיווע מאראלישע געפילן (שענקענדיג א פאסיגן ראם וויאזוי דאס דורכצופירן), און דאס אליין קען מען איבערווייזן פון דער תורה גופא. איך האלט אז די תורה האט אן אינטערעסאנטן מהלך וויאזוי צוצוגיין צו דער פראבלעם, ווי כ'האב עס פריער ערקלערט, אבער איך האב ווייטער נישט קיין צייט אריינצוגיין אין פרטים.

לאמיך נאר קלארמאכן אין קורצן, אז כ'האב נישט געמיינט צו זאגן אז די סנהדרין האבן געהאט א פרייע האנט צו טוישן מצוות אין דער תורה, נאר אז זיי האבן געקענט עלימינירן פראבלעמטישע פראצעדורן וואס זענען אין דער תורה אריינגעלייגט געווארן מתחילה ווי א "פשרה צום מענטשליכן יצר" פון יענער צייט (דברה תורה כנגד יצר-הרע). דוגמאות פון אזעלכע זאכן איז די פרשה פונעם גואל-הדם, וואו די תורה האט אריינגעשטעלט א האלבע לעזונג (ערי מקלט) מיט דער האפענונג אז דער מנהג זאל זיך גענצליך אויסרייסן מיט דער צייט. נאך א ביישפיל איז עבדות, וואס די תורה האט שטארק מאדיפיצירט לויט די באגריפן פון יענער צייט, האפנדיג אז דאס זאל זיך עווענטועל ענדיגן. די סנהדרין וואלטן אוודאי נישט אנולירט פסוקים אין דער תורה, נאר געטראפן די פאסיגע מיטלען וויאזוי זיך אן עצה צו געבן דערמיט. די תורה האט צוגעשטעלט א שפע פון אזעלכע מיטלען, און נישט אומזיסט האט די סנהדרין געדארפט האבן "די מעגליכקייט" צו קענען מטהר זיין א שרץ בק"ן טעמים.

ווען ס'קומט צו מיתת בית-דין איז עס נאך דאס גרינגסטע, וויבאלד די תורה ערקלערט נאר זעלטן וועלכע מיתה צו געבן, און דער לימוד פון "ברור לך מיתה יפה" קען זיכער מחייב זיין אז מיט דער פארשריט פון טעכנאלאגיע זאל מען ניצן דעם גרינגסטן מיטל. ווידער דארט וואו ס'איז יא ארויסגעשריבן אין פסוק סקילה אדער שריפה, בין איך זיכער אז א געניטער שופט קען טרעפן א מהלך וויאזוי צו "דראפן די טשארדזשעס" פון סקילה, און נאך אלץ איבערלאזן באשולדיגונגען וואס זאלן ערלויבן א לייכטערע מיתה. אפילו ווען ס'איז נישטא קיין סנהדרין איז פאראן גענוג פלאץ זיך צו שפילן מיט דער הלכה'דיגער סיסטעם, ווי די רבנים טוען עס למשל ביי היתר עגונות (ווייל חז"ל האבן דארט אוועקגעשטעלט דעם פרינציפ פון "אקילו רבנן בגטין", אינגאצן צוליב ואהבת לרעך כמוך). אין פאל פון די סנהדרין, וועלכע האבן זיכער געהאט ברייטערע אויטאריטעט ווי סתם רבנים, מוז דאך אויסקומען אז זייערע מעגליכקייטן אין דעם פעלד זענען געווען גאר ווייטע און ברייטע.

ווען דער רמב"ם באהאנדלט די טעמע, באציט ער זיך נישט צו דער פראגע פון עטיק, נאר צו אנדערע פראגעס וואס די סנהדרין האבן געדארפט קענען אקאמאדירן, כדי עס צוצופאסן "צו דער אריגינעלער כוונה" פונעם פסוק, נעמענדיג אין באטראכט אז די תורה איז א חינוך-סיסטעם וואס דארף קענען ערציען די מענטשהייט צוביסלעך אין א לאנגער פארצויגענער פראצעדור. (איך זאג עס פון זיכרון, איך וועל דיר דארפן אויפזוכן דעם מראה-מקום.) מ'קען אבער טרעפן קלארע סימנים אין די מקורות אז דאס זעלבע איז שייך ווען ס'קומט צו עטיק. אגב, די דיכאטאמיע פון משנה-תורה קעגן ספר ויקרא קען דא אויך שפילן א ראלע, ווען מ'באטראכט דעם וואונדערליכן טעקסט וואס משה רבינו האט גענוצט ביים פארלייגן א פארמולע צו די עיקר פרינציפן פון דער תורה. דאס איז אבער א שמועס פאר זיך.

בקיצור, איך פערזענליך בין שטארק נתפעל פון דער געטליכקייט פון אונזער תורה, אבער הויפטזעכליך צוליב דעם וואס איך זע דערין די בעסטע אפשפיגלונג פון דעם נביא'ישן אינסטינקט וואס מיר אלע האבן: "ואהבת לרעך כמוך".

גראדעמעכעלע האט געשריבן:יאיר פארוואס ביסטו 'סטאק ' מיט די ווארט 'מאראל'? פארוואס דארף מען אויספירען אז דאס.איז.דער שפיץ מאראל?

איך בין נישט סטאק מיט גארנישט. איך פרוביר צו איבערטייטשן דיינע ווערטער אויף דער פילאזאפישער שפראך. אדרבה, אפשר קענסטו מיר ארויסהעלפן. זאג דו מיר פארוואס דו ווילסט נישט אויספירן אז דאס האט מיט מאראל.

עס איז נישט אז איך וויל נישט, איך זעה נאר נישט די צורך דערצו,

ווייל אן מאראל, אדער ערכים, איז נישטא אזא זאך ווי א "העכערע ציל".

אקעי, כ'האב נישט געכאפט וואס די מיינסט מיט 'מאראל',