ענייני שלא לשמה אין חינוך

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב עס שוין דערמאנט אבער ס'פארדינט אן עקסטערן אשכול.

ס'איז ברייט אנגענומען צווישן אונז אז שלא לשמה איז א גרויסע חלק פון חינוך. מ'גיבט צוקערלעך מיט פארמעסטן, מ'גיבט כבוד און אנערקענונג, מ'זוכט צו ווייזען פאר'ן קינד\בחור וואס איז די ווערד פון זיין לערנען און מ'באנוצט זיך מיט זייטיגע חשבונות איהם אריינצוזעקלען אינ'ם בית המדרש.

ווידער ביי די גוי'ישע וועלט ווערט עס פאררעכענט פאר א גרויסע'ן גרייז. צווישען חכמי הפעדאגאגיע און טעראפיסט'ן הייסט'ס א טעות מעיקרו. דער קינד זוכט זיין פרס און ער וועט שוין נישט טוהן אומזיסט, ער לערנט זיך נישט אויס די ווערד פונ'ם לערנען, נאר פונ'ם פרס, און ס'איז נישט קיין וועג צו ערוועקען די אינערליכע כוחות פונ'ם קינד, נאר איהם צו מאניפולירען.

מ'דערציילט דערצו א משל. אן אלטער מענטש האט געהאט א גרויסע פראבלעם; ער פלעגט יעדען טאג גיין אין גאס און די קינדער האבען איהם אנגעווארפען מיט שטיינער, נאכגעשריגען און געמאכט ביטער זיין לעבן. וואס קען ער אבער טוהן? שלאגען? אנשרייען? דאס איז נישט קיין גאנג, און קלינגען זייערע עלטערן איז איהם אויך נישט געווען בא'טעמ'ט, ביז ס'איז איהם אריינגעפאלען אן עצה. די נעקסטע מאל וואס די קינדער האבען אזוי געטוהן, האט ער זיי צוגערופען און געזאגט אז פון דעמאלס און ווייטער גיבט ער א דאללאר פאר יעדען שטיין וואס מ'באווארפט איהם דערמיט. אויף מארגען האבען זיי איהם אנגעווארפען און ער האט געהאלטען ווארט, ער האט זיי באצאלט. אבער אויף איבערמארגען האט ער זיי צוזאמגערופען און געזאגט "איך קען זיך נישט ערלויבען אזויפיל געלט. פון היינט גייט די פרייז אראפ אויף פופציג צענט".
ווי זיי האבען דאס געהערט האבען זיי געשריגען, "וואס הייסט? מ'לייגט אראפ די פרייז?! אונז מאכען מיר שוין נישט!"

ווען מ'מאכט א פרייז פאר א זאך, ווערט דאס די איינציגסטע סבה דאס צו טוהן.

מ'זעט אזוי אין ישיבות אויך. איך האב געלערנט אין סאוטה פאלסבערג, א ישיבה מיט ווייניג השגחה. שפעטער אין בריסק איז געווען מערקבאר אז די זעלבע בחורים וואס פלעגען קומען באצייטענס צום דאווענען אין אמעריקא האבען געדאווענט באצייטענס אין א"י. אבער די בחורים פון קלענערע ישיבות וואס מ'האט זיי גע'רודפ'ט צו קומען צום דאווענען האבען שוין אסאך שנעלער אויפגעגעבען אין א"י, דאווענענדיג ביחידות (מ'האט געהאט א מאדנע מנהג אין א"י אז מאנטאג און דאנערשטאג נאכ'ן שיעור אין ישיבה, פלעגט א גרויסע ציבור גיין קיין זכרון משה הערן ליינען. כאילו זיי האבן זיך פלוצלונג געלערנט אז מ'דארף נישט דאווענען מיט מנין, אבער קריאה"ת דארף מען הערן). מ'האט זיי אויסגעלערנט אז מ'דאווענט פאר'ן ראש ישיבה, אבער ווען דער ראש ישיבה איז נישט דא, דאווענט מען שוין נישט.

און אזוי איז עס ביים לערנען. ווען מ'מאכט דער עיקר פון לערנען דאס הכנה פאר'ן דאווענען, צו דער רצופות סדר, ווערט לערנען פארוואנדעלט אין א פרומקייט, א תיקון א וועג צוצוקומען צו עפעס אנדערש. ווען דער דגוש איז דאס אז מ'לערנט יעצט דער רצון ה' וואס מ'דארף צו טוהן אין די אומשטענדען, וואס וויל דער אויבישטער אז מ'זאל טוהן ווען מ'טרעפט עפעס אין גאס, וואס איז די סברת התורה ווען מ'בארגט עפעס און ס'צוברעכט זיך, וויאזוי האט דער אויבישטער געמאכט א מענטש אז דאס זאל זיין זיין ווילען, אזוי איז די לערנען אויפ'ן לשמה'דיגע אופן. מ'הייבט שוין אן מיט אזא תכלית פון טוהן דער רצון ה'. ווען ס'איז נאר אז די דערהויבענע צייט דארף מען אויסנוצען צו טוהן דער רצופות מתקן צו זיין עפעס, אדער צו געבען א מתנה פאר'ן רבינ'ס אייניקעל'ס חתונה, אדער לרפואת דער רבינ'ס מאמע'ן, האט מען אוועק גענומען די אויג פונ'ם תכלית און פארדרייט אויף אן אנדערן ריכטונג.

ווער איז גערעכט? וואס זאגט דער תורה דערצו?

דער רמב"ם אין פיהמ"ש רעדט פון דעם מיט אן אריכות. און איך קלער איך האב א סברא אין דעם וואס זאל מיישב זיין דער נושא, און דער וואס דינגט זיך זאל ביטע זאגען זיינס און מ'וועט קענען ארומשמועסן.

ז"ל הרמב"ם (הקדמה לפרק חלק): שים בדעתך כי נער קטן הביאוהו אצל המלמד ללמדו תורה וזהו הטוב הגדול לו לענין מה שישיג מן השלמות, אלא שהוא למעוט שניו וחולשת שכלו אינו מבין מעלת אותו הטוב ואל מה שיגיעהו בשבילו מן השלמות, ולפיכך בהכרח יצטרך המלמד שהוא יותר שלם ממנו שיזרז אותו על הלימוד בדברים שהם אהובים אצלו לקטנות שנותיו, ויאמר לו קרא ואתן לך אגוזים או תאנים ואתן לך מעט דבש, ובזה הוא קורא ומשתדל לא לעצם הקריאה לפי שאינו יודע מעלתה אלא כדי שיתנו לו אותו המאכל, ואכילת אותן המגדים אצלו יקר בעיניו מן הקריאה וטוב הרבה בלא ספק, ולפיכך חושב הלימוד עמל ויגיעה והוא עמל בו כדי שיגיע לו באותו עמל התכלית האהוב אצלו והוא אגוז אחד או חתיכה דבש, וכשיגדיל ויחזיק שכלו ויקל בעיניו אותו הדבר שהיה אצלו נכבד מלפנים וחזר לאהוב זולתו, יזרזו אותו ויעוררו תאוותו בו מאותו הדבר החמוד לו, ויאמר לו מלמדו קרא ואקח לך מנעלין יפים או בגדים חמודים, ובזה ישתדל לקרא לא לעצם הלימוד אלא לאותו המלבוש, והבגד ההוא נכבד בעיניו מן התורה והוא אצלו תכלית קריאתו, וכאשר יהיה שלם בשכלו יותר ויתבזה בעיניו זה הדבר ג"כ ישים נפשו למה שהוא גדול מזה, ואז יאמר לו רבו למוד פרשה זו או פרק זה ואתן לך דינר אחד או ב' דינרין, ובכך הוא קורא ומשתדל ליקח אותו הממון, ואותו הממון אצלו נכבד מן הלמוד, לפי שתכלית הלמוד אצלו הוא שיקח הזהב שהבטיחוהו בו, וכשיהיה דעתו גדול ונקלה בעיניו זה השיעור וידע שזה דבר נקל יתאוה למה שהוא נכבד מזה, ויאמר לו רבו למוד כדי שתהיה ראש ודיין ויכבדוך בני אדם ויקומו מפניך כגון פלוני ופלוני, והוא קורא ומשתדל כדי להשיג מעלה זו ותהיה התכלית אצל מכבוד שיכבדו אותו בני אדם וינשאוהו וישבחו אותו.

וכל זה מגונה ואמנם יצטרך למיעוט שכל אדם שישים תכלית החכמה דבר אחר זולתי החכמה, ויאמר לאיזה דבר נלמד אלא כדי שנשיג בו זה הכבוד וזה הוללות על האמת, ועל למוד כזה אומרים חכמים שלא לשמה, כלומר שיעשה המצות וילמוד וישתדל בתורה לא לאותו הדבר בעצמו אלא בשביל דבר אחר, והזהירו החכמים על זה ואמרו (אבות פ"ד מ"ה) לא תעשה עטרה להתגדל בהם ולא קרדום לחפור בהם, והם רומזין למה שביארתי לך שאין לשום תכלית החכמה לא לקבל כבוד מבני אדם ולא להרויח ממון ולא יתעסק בתורת השם יתברך להתפרנס בה, ולא תהיה אצלו תכלית למוד החכמה אלא לדעת אותה בלבד, וכן אין תכלית האמת אלא שידע שהוא אמת והתורה אמת ותכלית ידיעתה לעשותה. ואסור לאדם השלם שיאמר כשאעשה אלה המצות שהם המדות טובות ואתרחק מן העבירות שהם המדות הרעות שצוה השם יתברך שלא לעשותה מה הוא הגמול שאקבל על זה, לפי שזה כמו מה שיאמר הנער כשאני קורא זה מה יתנו לי והם אומרים לו דבר פלוני, לפי שכשאנו רואים מיעוט שכלו שאינו מבין זה השיעור והוא מבקש לתכלית תכלית אחר אנו משיבים לו כסכלתו, כמו שנאמר ענה כסיל כאולתו, וכבר הזהירו חכמים על זה ג"כ כלומר שלא ישים האדם תכלית עבודת השם יתברך ועשיית המצוה בשביל דבר מן הדברים, והוא מה שאמר האיש השלם המשיג אמיתת העניינים (שם פ"א מ"ג) אנטיגנוס איש סוכו אמר אל תהיו כעבדים המשמשים את הרב על מנת לקבל פרס אלא היו כעבדים המשמשים את הרב על מנת שלא לקבל פרס, ואמנם ר"ל בזה שיאמין באמת לעצם האמת וזהו הענין שקוראין אותו עובד מאהבה, ואמרו ז"ל (ע"ז יט.) במצותיו חפץ מאד אמר ר' אליעזר במצותיו ולא בשכר מצותיו, וכמה היא מבוארת והיא ראיה ברורה על מה שקדם לנו מן המאמר. וגדול מזה מה שאמרו בספרי (וכענין זה בנדרים סב.) שמא תאמר הריני לומד תורה בשביל שאהיה עשיר, בשביל שאקרא רב, בשביל שאקבל שכר לעולם הבא, תלמוד לומר לאהבה את ה' אלהיך כל שאתם עושים לא תעשו אלא מאהבה עכ"ל.

דער תמצית דערפון איז, געטייטשט אויף דזשארגאן, ווען א קינד גייט אין חדר, פארשטייט ער נישט די מעלה פון לערנען, גיבט מען איהם א קלייניקייט וואס לויט זיין שכל איז עס גוט, א שטייגער פון ניס אדער האניג, און ביים קינד זענען די זאכען זיסער ווי דער תורה, און ער לערנט כדי מ'זאל עס איהם געבן. ווען ער ווערט עלטער זוכט ער עפעס בעסער'ס און שענער'ס, דער האניג איז איהם שוין נישט גענוג, בעט ער שוין שיינער שיך און קליידער, ווען ער ווערט עלטער וויל ער געלט און כבוד. די אלע זאכען זענען נישט די עכטע תכלית, מ'דארף באמת זוכען די ריכטיגע חכמה אן קיין שום אנדערע זאך, דער חכמה לשם חכמה.

וואס טוט זיך דא? זאגט אונז דער רמב"ם אז די מומחים זענען נישט גערעכט? אז דאס איז די וועג צוצוקומען צו לשמה? דער נפש החיים אין שער ג' פרק ג' רעדט אויס אז ס'איז כמעט אוממעגליך צוצוקומען צו לשמה אן א הקדמה פון שלא לשמה, און אזוי איז די אויסגעהאלטענע וועג. וואס טוט זיך דא?

איך קלער, איך ווייס נישט בוודאי אז ס'איז אמת, און די לשון פון דער רמב"ם איז נישט אזוי קלאר אין דעם, אבער אזוי קלער איך. דער חילוק איז א לומדיש'ע, א סברא'דיגע. ווען א מענטש טוט א מעשה, אבער ער טוט עס אלס א מלאכה שאין צריכה לגופה, איז דאס א שלא לשמה. ווען ער טוט אבער א דבר שאינו מתכוין איז עס נישט אויסגעהאלטען.

וואס מיינט עס? ווען א מענטש פארלעשט א לעכט, כדי צו קענען שלאפען ביי נאכט, הייסט'ס א מלאכה שאין צריכה לגופה. דער מעשה זיינער איז א די לעכט זאל זיין פארלאשען, אבער דער תכלית פון דעם איז נישט כדי צו מאכען פחם, נאר כדי צו קענען שלאפען. די מעשה איז אבער די זעלבע. ווען אבער מ'שלעפט א באנק אינ'ם פעלד, דער מעשה זיינער איז באנק שלעפען. אויפ'ן זייט ווערט אויסגעגראבען א גרוב, און דאס הייסט געאקערט דער פעלד. דאס איז א דבר שאינו מתכוין.

ווען מ'גיבט א צוקער'ל פאר'ן קינד אויף צו לערנען, דארף מען צוקוקען וואס טוט ער דערנאך. איז דער לערנען א מעשה פון לערנען, וואס ער טוט פאר'ן צוקער'ל? אדער איז עס א מעשה פון באקומען א צוקער'ל וואס פערצופאל ווערט געטוהן דורכ'ן לערנען א משנה צו א פסוק? אין מיט'ן לערנען איז עס בכלל געמאלט אז מ'זאל פארגעסען פונ'ם שלא לשמה, אדער איז עס א נאכאנאנדיגער מחשבה?

ווען מ'זעט כולל יונגעלייט וואס לויפען און יאגען זיך צו כאפען דער שמירת הסדרים, און ביים לערנען עסען זיי פון א קליין זעקעל אונטער'ן טיש, מ'זאל זיי אראפנעמען פון די רצופות געלט, ווייסטו אז די גאנצע לערנען איז נאר א היכי תימצי.

ווען מ'זעט קינדער קוקען אויפ'ן זייגער ביי אבות ובנים און ישיבת מרדכי הצדיק, צו זען צו זיי האבען שוין געלערנט דער באשטימטע שעה, ווייסטו אז די לערנען איז נאר די היכי תימצי.

ווען מ'מאכט א גאנצע טאראראם פון די פרייזעס פון גיין נאך געלט פאר די מוסד, צו פאר'ן לערנען, ווייסט מען אז די לערנען און גיין נאך געלט איז נאר א היכי תימצי.

יעדער מענטש איז אנדערש אין דער הינזיכט, מאנכע קינדער האלטען א אויג נאר אויפ'ן צוקערל, אנדערע ווייסען וויאזוי עס איינצושלינגען. יעדער ציבור איז אנדערש, יעדער כולל און ישיבה איז אנדערש, אבער מיר זעט אויס אז דאס איז דער קנה מדה.

[שמעקעדיג]

דאס איז א גראדע א זאך וואס מוטשעט מיר שוין אויך א לאנגע צייט. ווען מען לערנט מיט די קינדער, מוז עס אלץ קומען מיט עפעס א שכר, א פרייז, ווי צב"ש טאקע אבות ובנים. כמעט די גאנצע עקסייטמענט פונעם קינד איז די פרייז, די נארישע שמאנטשקע צום סוף.
ווי אזוי גיט מען אריין אין די קינדער אז דאס איז נישט די תכלית הנרצה? און דאס איז ממש שלא לשמה? עס איז א שווערע עסק, ווייל דער לערנען אליין קומט זיי אן גאר שווער, און דער יצר טוב העלפט נישט צו...

אבער אז איך בין זיך מתבונן, טראכט איך, מיר "גרויסע מענטשן", די כלומר'שטע מבינים אויף חינוך, זענען מיר שוין צוגעקומען צו די מדריגה פון אל תהיו כעבדים המשמשין את הרב שלא ע"מ לקבל פרס? אדער מיר לערנען תורה נאר ווייל מיר ערווארטן שכר לעוה"ב נאך די 120? אויב אזוי, מיט וואס זענען מיר דען אנדערש?

[ירא שמים]

שמעקעדיג, סאיז נישט די פראבלעם לערנען פאר א צווייטע תכלית וואס אויף דעם איז גילטיג דיין טענה, די פראבלעם איז אפי׳ ביי סעקולארע לימודים אז דו נעמסט אוועק די געשמאק אין די זאך גופא.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

גערעכט, אונז דארפען מיר זיך מחנך זיין ווי איידער די קינדער. טאמער מיר האבען עס צו ווייניג, איז עס א תולדה פון די חינוך וואס מ'האט אונז געגעבען מיט רצופות און פרסים, מיט פארמעסט'ן און כבוד.
א מומחה האט מיר געזאגט אז מ'דארף פראבירען צו געבען שכר פאר'ן קינד, אבער נישט מיט זאכליכע מתנות, נאר מיט relationships. ד.ה. מ'זאל איהם געבען דער גוטע געפיל אז ער האט עפעס אויפגעטוהן, עפעס גוט געטוהן. איך מיין אונז אלע האבען אזא געפיל נאכ'ן לערנען א פאר שעה, צו דאווענען אן ערנסטע תפילה. אז דא האט מען עפעס ריכטיג געטוהן. דאס איז אן עצה, אבער די כלל איז דוכט זיך ווי איך האב געשריבען; הגם מ'האט זייטיגע בענעפיט'ן אבער די מעשה וואס מ'טוט איז א ריינער מעשה, נאר די כוונה איז נישט לשמה.

[[NAMELESS]]

ערווארטן שכר לעולם הבא איז שוין נאך וואס מ'ווייסט וואס איז דאס לימוד התורה און שמירת המצוות, און ס'איז נישט קיין פראבחעם צו ערווארטן שכר (באופן הפשוט).

אבער צוריק צו ליטוואק וועגן די סתירה פונ'ם רמב"ם מיט די טעראפיסט'ן. לאמיר עס אראפ לייגן אזוי, ווען די קינד איז נאך א יאר - צוויי יאר אלט, און מ'דארף עם אויס לערנען מענארס און צו פאלגן די עלטערן וכדו', איז זייער נארמאל עם צו צוזאגן א גוטע זאך אדער מאכן א טשארט. זענען די טעראפיסטן אויך דעמאלטס מחולק מיט דעם מהלך? מסתם נישט. ווייל ס'איז גענוג א וויכטיגע זאך און מווייסט אז די קינד וועט שוין גאנץ גוט פארשטיין ווען ער ווערט עלטער. יעצט, אויב קוקט מען אן די תורה ווי א הכרח ( must) און די קינד גייט דאס ממילא וועלן ווען ער ווערט עלטער, איז פארוואס נישט? אין דאס דארף נאך נישט הייסן 'קאנטראולד' ווייל מ'רעדט דא פון איין זאך וואס דאס איז לימוד התורה ומצוות אבער נישט פון די דרך החיים וואס ער קען זיך אליינס אויסקלויבן.

-----
די חברה האבן געהאקט

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דוכט זיך די טעראפיסטען זענען קעגען די אלע טשארט"ס. איך האב געפרעגט חברים און זיי זאגען אז טשארט"ס העלפט ביי זיי אויך א קאדאחע'ס. נאר וואס? צו מאכען סדר וואס איז ערוואטערט פון די קינדער, דער סדר וכדו' האט א תועלת. אבער פארבעסער'ן אויפפיהרונג'ן ווערט נישט דורך די מבצעים.

Sent from my HTC Desire 510 using Tapatalk

[ליטוואק פון בודאפעסט]

הרב ישראל סאלאנטער איז געווען דער ערשטע צו דרוקען 'קובץ'ן' פון שטיקלעך תורה פון מענטשען. ער האט געמאכט א קובץ מיט'ן נאמען 'תבונה'. אין זיין הקדמה דארט שרייבט ער אויפ'ן משנה (אבות ב, ב) וכל העמלים עם הצבור, יהיו עמלים עמהם לשם שמים, אז באמת דארף מען יעדער מצוה טוהן לש"ש, אבער שלא לש"ש איז אויך א מצוה, נאר נישט מן המובחר. וואס איז אנדעריש דער עוסק עם הציבור. זאגט ר' ישראל סאלאנטער אז טאקע אלע מצוות דארף מען טוהן בכל אופן, לשמה און שלא לשמה. אבער דער עוסק עם הציבור טאר עס נאר טוהן לשמה. ער זאגט אבער אז דאס מיינט נישט לאפוקי פניות און תועלת'ן פאר זיך. דאס מיינט אז די מעשה וואס ער טוט דארף זיין לשמה, ד.ה. ווען איינער וואלט געטוהן די מעשה לשמה וויאזוי וואלט ער עס געטוהן? אזוי דארף מען עס טוהן, הגם למעשה זוכט מען א צווייט'ן תועלת דערפון, מ"מ ער טוט עס אזוי ווי דער לשמה'ניק.
דער סברא איז ענדליך צו מיינס, נאר גענוצט אויף אן אנדער'ן אופן.

[יעקב מענטש]

א גרויסען ישר כוח פאר הרב ליטוואק פארן עפענען אזא וויכטיגע אשכול.

איך האב אפאר יאר צוריק געהערט א דרשה פון הרב משה בראווערמאן שליט"א אויף חינוך, איך געדענק נישט פונקטליך וואס ער האט געזאגט, אבער איך מיין אז איך האב ארויס דעם תמצית. ער האט עס מסביר געווען אזוי, אין ירושלים איז דא שבת נאכמיטאג א תהילים פראגראם פאר אינגלעך און מיידלעך, און ס'איז דא א ריזן חילוק וויאזוי די אינגלעך קוקן דאס אן ווס. וויאזוי די מיידלעך קוקן דאס אן, די אינגלעך גייען סטריקטלי פאר די פרסים, און די מיידלעך גייען ווייל זיי ווילן גיין זאגן תהילים שבת נאכמיטאג, פארוואס ? איז ער מסביר אז די אינגלעך חברה ווערט געווענליך אנגעפיהרט דורך אן אלטן בחור וואס זוכט אקופאציע, און די גאנצע תהילים ווערט געמארקעט פאר די פרסים ? ביסטו געקומען צייטליך ? איין זכות און גורל, געזאגט הויעך ? נאך א זכות אא"וו, ווידעראום ביי די מיידלעך חברה ווערט עס געווענליך אנגעפיהרט דורך א טיטשער, א ערנסטע מענטש, און די צוגאנג דערצו איז, אז מ'דארף זאגן תהילים ווייל א שכינה איז קראנק וכו', און "אויך" גייט זיין א גורל אויב מ'קומט צייטליך און מ'זאגט הויעך, די חילוק איז הימל און ערד, איינער ווערט מחונך צו זאגן תהילים, און אז תהילים איז א גרויסע זאך, דער צווייטער לערנט מען גארנישט אויס.

איך מיין אז די נקודה פונעם רמב"ם איז, ס'איז די 'חינוך' און ס'איז דא 'הרגל', חינוך געשעהט נאר אז דו 'לערנסט' אויס דיין קינד וויאזוי זיך צו פיהרן, ביסט אים 'מסביר' דעם דרך ה', בקיצור באאיינפלוסן זיין לב ומוח צו זיין א איד און טוהן מצוות ה', ווען איינער באקומט א וועכענטליכע תמיכה צו ליין תפילין, האסט אים נאך נישט 'מחנך' געווען צו לייגן תפילין, האסט אים בסך הכל 'געמאכט' לייגן תפילין, וואס איז גוט ווילאנג דו ביזט נאך ביכולת אים צו מאכן לייגן תפילין, די רגע וואס די תמיכה איז צו קליין אדער ער מאכט אפ אז היינט איז ער מוחל דאס געלט, און ער האט עפעס וויכטיגערס, האסטו פארלוירן דיין מאכט.
ווען א קינד איז גאר קליין איז כמעט נישט שייך קיין חינוך, ווייל וואס קען דען א קינד פארשטיין ?, דעמלטס קומט אריין 'הרגל' וואס די געוואוינסט איין דאס קינד זיך אויפציפיהרן ווי א איד, די 'געוואוינסט' אים איין צו לערנען ברציפות ווייל ס'איז שובבים, וכו', און דאס קען מען טוהן מיט צוקערלעך, און דאס איז זייער א וויכטיגע זאך, ווייל וואס דו 'געוואונסט אים איין אלץ קינד בלייבט איינגעקריצט אין אים לעולם וועד, עיין כאן בד"ה ונראה ווי ער איז מסביר די נושא, און ס'האט א שייכות מיטן היינטיגן טאג!, אבער דאס פארשטייט זיך נישט די ענדגילטיגע חינוך, אז דו וועסט נישט 'אויסלערנען' דיין קינד אידישקייט וועט ער נישט זיין קיין איד, ער וועט זיך אפשר פיהרן ווייטער ווי די האסט אים איינגעוואוינט, אבער די רגע וואס די שיף כאפט א שאקל איז ער אויסגעשטעלט צו ווערן געשעדיגט פון פרעמדע רוחות.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ייש"כ. דאס איז הערליך ארויסגעברענגט פון הרב בראווערמאן. איך פלעג איהם אביסל הערען מיט עטליכע צען יאר צוריק, און איך געדענק ער האט אלס געהאט נוצבארער עניינים און מחשבות איבערצוגעבען.

אבער דיין חילוק איז נישט אזוי אין דער עולם העשייה וויבאלד דער רמב"ם רעדט צו קליינער און גרויסער. ביז א מענטש וואס וויל כבוד און געלט, בקיצור אן ערוואקסענע מענטש. דאס קינד קען אפשר נישט פארשטייען, אבער ער קען פילען דער ערך פון וואס מען טוט טאמער ס'איז אזוי איבערגעגעבען צו איהם'ן. ווען דער בחור גייט אריין אין ביהמ"ד און זיין געשמאק איז בעיקר אז ער ווייסט עפעס וואס ער האט נישט געוואוסט, צו ער פארשטייט עפעס טיפער ווי פריער, און דאס איז זיין געשמאק ווייל אזוי איז דער אטמאספערא, וואס מער מ'קען וואס מער אויפגעטוהן, אזוי וועט ער זיך צוגעוואוינען צו טוהן די ריכטיגער זאך, און דערנאך קען ער עס טוהן פאר'ן ריכטיג'ן ציל אויך. טאמער אבער ער לערנט רצופות און דער תכלית איז דער רצופות, איז דער מעשה וואס ער טוט ארויס פון די ראמען פון די אמת'ער תכלית, וכנ"ל.

ווען מ'מאכט א הרגל צו זוכען כבוד, ווערט מען א כבוד זוכער, נישט דער אמת'ער מענטש וואס וויל לערנען ווייל ס'איז אמת. און אין א געוויסע זינען דארף די לערנען איהם דערווייטערען פונ'ם אמת, ווייל ער פיטערט זיין שלעכטער מדות מיט זיין לערנען לשם כבוד. טאמער ער קען נישט פארגעסען פון דער כבוד\צוקער'ל ציל אין מיט'ן לערנען, האלט ער אין איין זיך מחנך זיין מיט שלעכט'ס.

[יעקב מענטש]

איך האב נישט געמיינט צו זאגן אז מ'איז זיך מרגיל צו זוכן כבוד, איך האב געמיינט צו זאגן אז מ'איז זיך מרגיל צו 'לערנען' (כדברי ר' משה הנ"ל), א מענטש אין סיי וועלכע עידזש מעג ארייננעמען די צוקערלעך אין חשבון כדי צו שטופן דעם חלק הבהמי צו לערנען און טוהן מצוות ה', אז נישט וועט ער קיינמאל נישט אנקומען. וויפיל מענטשען טוען מצוות נאר ווייל ער איז אזוי איינגעוואוינט? אפי' די צוקערלאך פאלן אוועק מיט די צייט און מ'טוהט זיי נישט ערזעצן מיט פרישע, בלייבט נאך אלץ א 'הרגל' צו זיין א איד, נאר ס'איז נישט גענוג, מ'דארף לערנען ספרים איבער חשיבות התפילה כדי צו 'באמת וועלן' דאווענען, נישט נאר ווייל ס'ליגט אינעם רוטין, ווי א גרויס חלק פון אינגעלייט אין סמעדרעש.

די צוקערלעך זענען בעיקר פאר די התחלה, און דאס קען זיין שייך אלץ פרישער אינגערמאן אין כולל פונקט ווי א 3 יעריג אינגל, פארוואס גייט ער אין כולל ? ווייל ער האפט איין טאג ארויסצוקומען מיט א ספר, ווערן א ראש החבורה וכו', מיט די צייט 'אויב' ער זוכט אין ספרים און הייבט אן צו באגרייפן די חשיבות פון לימוד התורה, איז דא א גוטע שאנס אז די סיבה פארוואס ער האט מתחילה אפגעמאכט צו גיין אין כולל, איז אים שוין מער נישט רעלעוואנט.

[דעת תורה]

ליטוואק דער "ערשטער" ארויס צו געבן קובצים איז דוכט זיך געווען דער ערוך לנר. א אשכנזי'שער יעקע.

[דעת תורה]

(כ'מיין לאפוקי אז נישט קיין ליטווישער איז געווען דער ערשטער -:) )

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב נאכגעקוקט און דו ביסט גערעכט. דער שומר ציון הנאמן האט מען שוין אנגעהויבען אין תר"ו און דער תבונה איז פון תר"כ. טעיתי.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

יעצט געטראפען אן ענדליכע בחינה פון הרב אליהו שיק לידא רב, אראפגעברענגט אינ'ם שיחות הח"ח (געדרוקט אין דער כל כתבי חפץ חיים – שיחות הח"ח עמ' קי"ז).
א קאמענדיאנט (ד.ה. א קונץ מאכער) וואס גייט אריבער אן אויסגעצויגענע שטריק דארף נוצען זיין אלע איברים און זיין גאנצע קאפ דארף ער צולייגען צו זיין ארבעט. נאכ'ן ענדיגען באקומט ער זיין געלט, אבער אין מיט'ן ארבעט טראכט ער נאר פונ'ם ארבעט. דאס הייסט אויך לשמה.
והן הן הדברים

[[NAMELESS]]

איך האב נאכגעקוקט און דו ביסט גערעכט. דער שומר ציון הנאמן האט מען שוין אנגעהויבען אין תר"ו און דער תבונה איז פון תר"כ. טעיתי.

משיח איז נאכנישט דא?!
ס'איז ממש ימות המשיח. א 'ליטוואק' זאל פשוט און גראד מודה זיין אין א טעות, און נישט פרובירן מחלק צו זיין 'צוויי דינים'?!...


-------
ליטוואק, ס'איז א הערליכע מאמר! ייש"כ.
סתם אזוי, זעט זיך עפעס לעצטנס ארויס אז דו ביזט שטארק פארקאכט אין עניני חינוך.